NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
BOÏ.SWARÖ EN WONSERAÖEBI.
No. 28.
1886.
UITTREKSEL
Vijf en Twintigste Jaargang.
VOOR
BUITEN LAN D.
BINNENLAND.
1
DONDERDAG 8 JÜLI.
II
uit het Verslag
derKamerteEnscheÉeover1885.
aan-
rl
ül
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
^XXXXXXXXXXXXXXXXXX^
F
De Tijd ontvangt de volgende mededeeling:
De zooveel besproken, bemoeiing van dr. Schaep-
man te Goes is zeer eenvoudig te verklaren.
Het was aan enkelen, ook aan dr., S., bekend,
dat de Katholieken te Leiden, vóór bet stellen
der candidatuur van mr. Smeele, zich bereid had
den verklaard om twee anti-revolutionaire can-
didaten te steunen, mits, de heer Donner niet
weder werd gesteld. De heer D. had de verwach
ting der Katholieken te Leiden teleurgesteld
door zijn houding in zake de gemeente-inrichting
voor de opleiding van Oost.indische ambtenaren.
Toen de anti-revolutionaire kiesvereeniging de
candidatuur-Donner handhaafde, gingen de Katho
lieken over tot het stellen van één candidaat.
Met de twee Katholieke candidaturen, te Lei
den en te Goes, dreigden voor twee zetels der
rechterzijde gevaar. Immers, men behoefde slechts
geen vreemdeling in Nederland te zijn, om te
weten dat het steunen bij herstemming van twee
Katholieken, die de plaats van twee anti-revolu-
tionairen zouden innemen, te veel, meer zelfs dan
te veel, zou zijn voor de kiezers der anti-revolu
tionaire partij.
Men wist sinds 1878 wat men in Goes te wach
ten had. Te Leiden, men wist het bijv, uit ge
meenteraadsverkiezingen, kon men op gezonder
opvatting van den toestand bij anti-revolutionai-
ren rekenen. Wilde men nu Leiden redden, dan
moest men te Goes den strijd voor een Katho
lieken candidaat niet doorzetten. Dat was voor
hen, die de zaken kenden, klaar als de dag.
Deze overwegingen kon men niet openbaar
maken tijdens den verkiezingsstrijd. Het gezond
verstand heeft dan niet altijd stem in ’t kapittel
en een eenvoudige daad van voorzichtig beleid
wordt door den tegenstander als politieke oneer-
5
zulk een verbond in omloop zijn geweest, en wel in
de dagen, toen de horizon tusschen Berlijn en
Parijs nog al zwaar bewolkt was. Destijds werd
prins Bismarck particulier er over geïnterpel
leerd, teneinde te vernemen, hoe hij over de
zaak dacht. En deze gaf ongeveer het volgende
ten antwoord„Duitschland gevoelt geen ver
langen en ziet ook geen belang er in, te be
ginnen met de neutraliteit van kleine naburige
landen te schenden. Het zou evenwel hoogst nut
tig zijn, dat die landen zich zoo sterk mogelijk
maakten, om door eigen kracht eene eventueele
schending te kunnen beletten. De door Europa
gewaarborgde neutraliteit van Belgie is wel,
evenals de vrijwillige neutraliteit van Nederland
een schoone zaakmaar zij schijnt eerst dan
werkelijk verzekerd te zijn, wanneer Frankrijk
moest vreezen, bij het doorbreken met troepen
onverwacht lang door strijdkrachten en verster
kingen der neutralen te worden opgehouden. In
dat opzicht staat het met België als met Zwit
serland Naar de correspondent verneemt, is
dit te Berlijn ook thans nog de politieke op
vatting.
De uit Berlijn verbannen Duitsche afge
vaardigde Singer heeft Zaterdag de hoofdstad
verlaten. Aan het Silezische station waren ver
scheidene honderden werklieden bijeen, deels
prijkende met roode anjers, om den sociaal-de-
mocraat hun afscheidsgroet toe te roepen. Sin
ger werd stormachtig toegejuicht, maar daarbij
bleef het ook.
Volgens de laatste uit Londen ontvangen
dépêches omtrent den uitslag der verkiezingen
voor het Engelsche Lagerhuis, zijn reeds ge
kozen 148 conservatieven, 54 aanhangers van
Gladstone, 26 liberalen die zich in de home-rule-
quaestie van hem afscheiden, en 17 lersche na
tionalisten.
De conservatieven hebben tot dusver 16, de
aanhangers van Gladstone 9 ze'.els, de unoionis-
ten 1 zetel gewonnen.
Sir W. V. Harcourt is gekozen te Derby en
Broadhurst, onder-secretaris voor de Home Office,
te Nottingham.
De Engelsche illustration geven deze week af
beeldingen van het uit- en inwendige van het
„l-toyal Holloway-College”, de belangwekkende
stichting, die Engeland aan het testament van
door zijn pillen en zalf eenige malen millionnair
geworden Thomas Holloway heeft te danken en
die verleden week door Koningin Victoria werd
geopend. Men weet, dat het doel der stichting
is, de gelegenheid te geven aan meisjes om hoo-
ger onderwijs te genieten. De instelling heeft
800,009 p. st. gekost. Het gebouw is in den
stijl der Fransche renaissance en wordt zeer ge
roemd. Ieder der vrouwelijke studenten krijgt
twee kamers en iedere zes hebben te zamen een
gezelschapskamer. Eene prachtige bibliotheek,
eene schilderijengalerij, die, 90,000 p. st. gekost
heeft ontbreken niet. Een beurzenfonds van
200,000 p. st. is aan de instelling verbonden.
De Times acht het eene zwakke zijde van de
instelling, dat het onderwijs alleen door vrouwen
mag worden gegeven.
Te Maccainsville, in den Staat der Unie
New-Yersey, heeft eene verschrikkelijke ontplof
fing plaats gehad in de dynamietfabriek aldaar.
Eene hoeveelheid van 2500 pond dynamiet ont
plofte. Tien arbeiders zijn gedood en twintig
gewond. Er is over vijf mijlen in den omtrek
vernieling aangericht. Men vond gedooden en
ledematen van lijken op eene mijl afstand.
het weefloon in eene der fabrieken toegepast,
gaf in zijne gevolgen aanleiding tot eene staking
van den arbeid in deze fabriek, als tot heden
hier nog niet was voorgekomen. Op 8 February
was bij aanplakking van een nieuw tarief het
werkvolk aangekondigd, dat van 8 Maart af,
dus eene maand later, het verminderde loon zou
de ingaan. Eerst op 2 April, dus nadat vier
weken dit verlaagde loon was uitbetaald, werd
de arbeid door circa 200 van de 300 arbeiders
gestaakt. Op 21 April werd het werk hervat
en de werkstakers wederom aangenomen, op
een zestal na, dat als de aanvoerders worden
beschouwd. Door de ligging dezer fabriek aan
het uiteinde der stad, bestond het meerendeel
der werklieden uit bewoners van het land, zeker
eene bevolking die uit zich zelve al het minste
tot zulk een maatregel zou overgaan. Een-en-
dertig der werkstakers waren bezitters van eenig
vast goed, en woonden meestal in eigen huis
van drie-en-veertig is het bekend dat zij eenig
kapitaal tegen rente hebben belegd.
Het is dan ook niet van de werkstakenden
zelve dat voornamelijk het plan is uitgegaan
werklieden uit andere fabrieken en politieke
opruijers waren het, die, door vreesaanjaging,
door uitzigt te geven op belangrijke ondersteu
ning zonder te behoeven arbeiden, door on
juiste voorstelling der feiten, eindelijk ook de
vlijtige en vreedzame arbeiders overhaalden tot
staking der werkzaamheden
Niet de zoo onzinnige leerstellingen die hun
in de gehouden redevoeringen werden verkon
digd over verwerping van godsdienst, huwelijk,
verantwoordelijkheid voor eigen huisgezin, heb
ben deze menschen overgehaald, want ze heb
ben voor het groote deel deze noch begrepen,
noch daarvan de gevolgen kunnen beoordeelen,
doch eene geringe hoop op het behoud van het
hooge loon wanneer het gevraagd werd onder
aanvoering van de grootsprekende rumoermakers,
de neiging van den zwakke om zich door andere
die brutaal optreden op sleeptouw te laten nemen,
en nog meer gebrek aan moed om zich daartegen
te verzetten, beeft het gedaan.
Het eenig gevolg dezer werkstakingdie niet
de minste kans had eenig doel te bereiken, is
dan ook dat deze werklieden f 5090 minder aan
loon hebben ontvangendat het nadeel voor
enkele huishoudingen 1 100 a f 120 bedraagt,
en dat dit is een totaal verlies dat op geene
wijze is in te halen of terug te bekomen. Er is
eenig geld gezonden van elders, nog meer is er
bijeengebracht in de andere Enschedesche fa
brieken, een deel dezer zendingen is zelfs uit
gedeeld in bons voor waren op begunstigde
leveranciers, doch in het geheel is er meer geld
van Enschede naar Amsterdam gegaan dan om
gekeerd. Geen meerdere arbeid is er verschaft
of in uitzigt gesteld, geen enkel el doek is er
op Java meer om genomen, en de mindere vraag
naar arbeidskracht is gebleven.
lijkheid gebrandmerkt. Daarom zwijgt men en
handelt.
Een van de consequenties in het nieuwe
telegraaftarief. Een telegram van 3 woorden
van Leiden naar den Haag zal voortaan 25 cents
kostenmaar een dépêche van denzelfden in
houd van Nieuwediep naar Berlijn slechts 20 cents.
Naar men uit Ede meldt, is het adres
aan den kerkeraad, waarvoor een 3tal lijsten
gecirculeerd hebben, en waarin verzocht wordt
afscheiding van de Synode (zooals te Voorthui
zen, Kootwijk en Reitsum), thans ingediend met
een 160tal handteekeningen voorzien. De be
slissing van den kerkeraad wordt met belang
stelling tegemoetgezien.
Domela Nieuwenhuis heeft Zondag te Am
sterdam in het Volkspark eene redevoering ge
houden, waarin hij betoogde, dat niet de sociaal
democraten, maar de autoriteiten de wetten over
treden. Hij vergeleek verder zich zelven of al
thans de sociaal-democratische partij met Willem
van Oranje, die ook van hoogverraad beschul
digd werd, en verkondigde, dat de hoogste sou-
vereiniteit bij het volk berust. Na het eindigen
der redevoering keerde hij weer naar den Haag
terug. Zoowel bij zijn komst als bij zijn vertrek
werd hij door velen begeleidhier en daar was
het noodig dat de politie met stok en sabel de
orde handhaafde.
Tijdens de voordracht had in het park het
volgende plaats.
Op den commissaris van politie, den heer Stork
werd een even lafhartige als boosaardige moord
aanslag gepleegd. Toen deze ambtenaar het
terrein van het Volkspark betrad, loste de socia
list Geel, achtereen boom te voorschijn komende,
a bout portant op hem een schot, uit een met
zes schoten geladen revolver, onder het geroep
„zal ie ons nog langer trotseeren Gelukkig
zag de heer Stork den toeleg, zoodat hij nog
tijdig het hoofd kon afwenden, en de kogel hem
voorbij het oor snorde. Onverwijld schoten poli
tie beambten toe, om Geel te beletten verder te
vuren, waarop hij naar het bureau aan de Oude
Brug werd gebracht Dit geschiedde echter niet
dan onder verzet van een deel der menigte, welke
op het terrein aanwezig was. Met krachtige hand
werd toen het geheele terrein en het daarvoor
liggend pleintje door de politie schoongeveegd,
waarbij eenige arrestatiën plaats vonden en eenige
personen gewond geraakten, o. a. de colporteur
van Recht voor Allen, Kramer. Deze bekwam
een belangrijke verwonding aan het hoofd en
werd op last van den commissaris Stork dadelijk
naar het Binnengasthuis vervoerd. Het gepeupel
poogde toen weder het Volkspark binnen te
dringen, door een gedeelte der schutting af te
breken welke dit terrein omsluit. Toen ook dit
door de politie weid belet, wierp men met stee
nen, welke voor de hand lagen.
Door dit rumoer ontstond in de zaal, waar
Domela Nieuwenhuis zijn gewone theorieën pre
dikte, een ware paniek. De honderden hoorders
en hoorderessen zochten links en rechts een uit
weg en, waar zij dien niet vonden, werden de
ruiten stukgeslagen. Niet dan met veel moeite
gelukte het den president de orde te herstellen,
waarna Domela Nieuwenhuis zijne rede kon ver
volgen.
Aan het einde daarvan werd door een bestuur-
deresse van de „socialistische vrouwenvereeni-
ging”, aan Domela Nieuwenhuis, „haar patroon”,
een roode banier, versierd met bijl en phrygi-
sche muts, en een rood gekleurde lauwerkrans
overhandigd.
In weerwil dat de zoogenaamde wonder
dokter H. Niemeijer, algemeen bekend onder den
naam van „het boertje”, door den Hoogen Raad
tot f75 boete veroordeeld is, houdt hij geregeld
te Groningen zitting en verleent aan zooveel pa
tiënten hulp, dat de tijd soms tekortschiet. Twee
professoren der medische faculteit hebben hem
lijders gezonden, ja zelfs wordt met uitstekend
gevolg een derde professor van die faculteit door
den eenvoudigen man behandeld. v. Z.)
De schrijver van de Haagsche Kroniek in
de Nieuwe Gron. Ct. behandelt de vraag: „Wat
zal er straks, bij den terugkeer van de Kamers,
geschieden Hij beantwoordt die vraag aldus
Er zijn er, die geiooven, dat Z. M. de Koning
de zitting niet persoonlijk zal openen ik meen
het tegendeel te kunnen verzekeren en er te
mogen bijvoegen, dat in een zeer korte rede
door Z. M. zal worden aangedrongen op spoedige
voortzetting der behandeling van de opnieuw
aan de vertegenwoordiging in te dienen wetsont
werpen tot herziening der grondwet.
Zoo heel spoedig zal dit echter wel niet zijn.
Als de Kamer zich op nieuw heeft geconstitu
eerd, loopt Juli langzamerhand ten einde en men
is niet zeer tuk op lange zomerzittingen. Ver
moedelijk zal dus na afdoening van eenig klein
en urgent werk de buitengewone zitting nog in
deze maand gesloten worden en alles tot Sep
tember blijven liggen. Maar dan zal men ook
tusschen Indische en staatsbegrooting in do
grondwetsvoorstellen kunnen afdoen, met dien
verstande, dat de laatste herzieningsstemming na
de afdoening van het budget volgt en de zitting
dan weer veilig gesloten kan worden, om op
nieuw een andere Kamer te doen verkiezen, die
ons do tweederden voor de tweede lezing der
grondwet moet brengen.
De eenige vraag is of men niet zal trachten
vóór die tweede lezing de kiestabel nog te her-
Ver schillende takken van nijverheid, winkel
nering, enz. De gevestigde bevolking van En
schede vermeerderde van 12,790 tot 13,349 in
wonerser werden 80 aanvragen inaediend tot
stichting van 125 woonhuizen en 29 werk- of
bergplaatsen of loodsen. Tot vestiging van ver
schillende nieuwe bedrijven kwamen er 9
vragen in.
De hooge stand der loonen en de goede gele
genheid om geregelden arbeid te bekomen gaf
bij den minder goeden oeconomischen toestand
elders, velen aanleiding zich te Enschede te
vestigen.
De aanvragen tot stichting van fabriek-arbei-
derswoningen vermeerderen nog steeds, de be
spaarde kapitalen der fabrieks-arbeiders zelve,
de winsten van vele neringdoenden worden nog
voortdurend bij voorkeur in dien aanbouw belegd,
zoodat deze alleen daarin ruimschoots kunnen
voorzien. De keus van betere en gezonder wo
ningen wordt daardoor ruimer. In dit opzigt is
er dus een verblijdende vooruitgang op te merken.
Van de huisgezinnen die hoofdzakelijk hun
bestaan vinden in den fabrieksarbeid belmoren
er in Enschede en Lonneker 382 tot de grond
bezitters, waarvan er 247 van een tot vijf woon
huizen in eigendom hebben.
Van de kapitalen tegen rente belegd, bij zes
firma’s en de spaar- en voorschotbank, behoort
eene som van f 207,475 aan 607 fabriek-arbeiders-
gezinnen. Buitendien is een aanzienlijk bedrag
op andere wijze belegd.
Uit de belangrijke toeneming van het bedrag
en vooral ook van het aantal dezer geldbeleg
gers en huizenbouwers uit den fabrieks-arbei
dersstand blijkt dat door velen van den buiten
gewoon gunstigen stand der loonen in de laatste
jaren is gebruik gemaakt, om hunne maatschap
pelijke positie te verbeteren. Het is dat gedeelte
van de fabriek-arbeidersbevolking dat op eigen
kracht steunt, dat de eigen verantwoordelijkheid
voor het huisgezin gevoelt.
Hoogst bedroevend is echter eene andere
bijzonderheid, die ons de statistiek doet kennen.
In Enschede alleen zijn namelijk in het jaar
1885 verbruikt 239,311 liter gedistilleerd ad 59
pCt. Rekent men dat de sterke drank in den
regel ad 44 pCt. wordt vertapt, dan zijn er
271,943 liter geconsumeerd, en aannemende dat
deze hoeveelheid gedeeltelijk in kroegborrels en
gedeeltelijk in grootere hoeveelheden, gemiddeld
f 1.30 per liter opbrengt, dan is er te Enschede
in een jaar aan sterken drank uitgegeven eene
som van f 363,259.
Ook anderen hebben het hunne bijgedragen
tot deze ontzettende uitgave, de ambachtlieden,
vooral de vreemde, de landbouwers op de druk
bezochte wekelijksche markt en ook andere klas
sen der maatschappij, doch het zeer groote deel
is genomen van de hooge fabriek-arbeidersloonen.
Doch niet alle fabriek-arbeiders contribueerden
in dezelfde verhoudingde geldbelegger, de
woningbouwer is niet de consument van den
sterken drank.
De groote som wordt besteed door dat deel
dat niet rekent op den dag van morgen, dat
bij stijging der inkomsten het overvloedige on
nadenkend uitgeeft voor wat het eerste voor de
hand ligt, en dat in het algemeen minder eischen
stelt aan woning, kleeding en voeding.
Voor zoover eene opgave van de groote meer
derheid der katoenfabrikanten is verkregen,
(enkele wenschten deze niet te geven), wordt
er door deze aan gewoon weekloon uitbetaald
f 23,750 of f 1,235,090 ’s ja ars. en van deze som
wordt meer dan een vijfde aan sterken drank
besteed
Na het langdurig en onafgebroken tijdperk van
uitbreiding der fabrieken in sneller verhouding
dan de toeneming der fabriek-arbeiders-bevol-
king, valt thans het tegenovergestelde waar te
nemen. De vraag naar meerder werkkrachten
heeft opgehouden, terwijl de verhuizing uit an
dere plaatsen, waar de loonen op veel lager peil
staan, naar Enschede blijft aanhoudenden de
bouw van werkmanswoningen zelfs nog op uit-
gebreider schaal wordt voortgezet.
De minder goede gang van zaken moet te
rugwerken op de drie factoren, die tot de voort
brenging medewerken. De rente van het kapitaal
is reeds belangrijk gedaald. De winst van den
besturenden arbeid is reeds tijdelijk tot een
minimum beperkt, en bij deze omstandigheden
is eene vermindering van de loonen van den
derden factor, den handenarbeid, onwijsafbaar,
al is het niet waarschijnlijk dat die zoo sterk
zal optreden.
Het was echter reeds te voorzien dat eene
geheele bevolking, die gedurende bijna een
menschengeslacht slechts stijging, slechts voort
durende vraag naar arbeidskracht had leeren
kennen, zich niet zoo dadelijk kon voorstellen,
dat de omstandigheden daarin verandering moes
ten brengen.
De eerste en geringe vermindering der loonen
in den aanvang van 1886 werd slechts met
zwijgende ontevredenheid begroet, doch eene
meer belangrijke verlaging van ca. 10 pCt. op
Zaterdag is in de Fransche Kamer van Afge
vaardigden den Minister van Marine om inlich
tingen gevraagd omtrent een in de Paris voor
komend bericht, volgens hetwelk elf Fransche
torpedo-booten, op zee zouden zijn overvallen
door een hevigen rukwind en waarvan er acht
met man en muis zouden zijn vergaan. De Mi
nister kon gelukkig antwoorden, dat het bericht
onjuist is. Alle torpedo-booten, die hebben deel
genomen aan de oefeningen op de Middelland-
sche Zee, zijn behouden in de haven van Toulon
terug gekeerd. De Minister laakte het in de
Pqris, dat zij zulk eene alarmeerende tijding
had opgenomen in hare kolommen, zonder aan
het Ministerie van Marine de juistheid er van
te hebben getoetst.
De zittingen van den Parijschen gemeenteraad
zullen dan toch eindelijk publiek zijn. Met 146
tegen 92 stemmen heeft de Senaat zich Donder
dag met het daartoe betrekkelijk wetsontwerp
vereeriigd,.na de uitdrukkelijke verklaring van
de Regeering te hebben uitgelokt, dat, wanneer
de Raad in strijd met de wet handelt, die ver
gadering tot haar plicht zal worden gebracht.
De prefect zal de zittingen bijwonenop denzelf
den voet als voor de Provinciale Raden het
geval is.
Zekere de Chasseley, te Grenoble, heeft een
verzoekschrift ingediend bij den Senaat, waarin
hij zegt dat hij rechtstreeks afstamt van de
Merovingische koningen en dus onder de bepa
lingen der verbanningswet valt en onbevoegd is
verklaard tot het vervullen van eenige betrek
king. Hij verzoekt echter geen dier bepalingen
op hem toe te passen
De Berlijnsche correspondent van de N. R. Ct.
zendt het volgende telegram aan dit blad
Met betrekking tot de berichten omtrent het
sluiten van een defensief verbond tusschen Bel
gië en Nederland, wordt uit het Belgische Minis
terie van Buitenlandsche Zaken medegedeeld,
dat die berichten louter verzinsels zijn. België
kan tengevolge zijner staatsrechtelijk gewaar
borgde onzijdigheid geen verbonden sluiten De
reis van generaal Brialmont. naar aanleiding
waarvan de bovenbedoelde berichten zijn ont
staan, had alleen ten doel eene bezichtiging van
eenige versterkingswerken in Nederland.
Bij deze gelegenheid wordt in herinnering ge
bracht, dat er reeds vroeger geruchten aangaande
ADVERTENTIEPRIJS: 50Cts. van 1—7regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Bolswardsche Courant
