NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
OI.SWAHD BH WGHSBHAOBBB
1888.
Zeven en Twintigste Jaargang.
No. 11.
VOOR
DONDERDAG 15 MAART.
I
BINNENLAND.
BUITEN LAND.
ft
I
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents,
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
el
i
voor de onafgebroken minzaamheid des over
ledenen. Wij kunnen aan deze dankbaarheid niet
beter uitdrukking geven, dan dat wij de thans
tot de regeering geroepen Majesteit, Koning Fre-
derik van Pruisen, met gelijke toewijding en
plichtbesef dienen als den ontslapen vader.”
Alle Engelsche bladen wijden artikelen aan de
troonsbeklimming van Keizer Frederik III, en
komen tot de meest vredelievende gevolgtrek
kingen.
Frankrijk. In het antwoord op het tele
gram, waarin de President zijn leed betuigde,
spreekt keizer Frederik zijn zeer hartelijken dank
uit voor de deelneming, hem door talrijke Fran-
schen betoond, terwijl hij verder de hoop te
kennen geeft, dat er tusschen beide Rijken har
telijke betrekkingen zullen bestaan.
De Nation zegt: „Een vijand van Frankrijk is
heengegaan wien een nog erger, ijveriger, min
der voorzichtig vijand opvolgt. Meer dan ooit
moeten de patriotten zich thans vereenigen
De Paris zegt„Zal men zonder vreugde, zon
der moed en zonder waardigheid den dood des
Keizers vernemen? Duitschland mag hem bewee-
nen, het heeft zulks aan hem verdiend. Frank
rijk zal zijn lijkstoet zien voorbijgaan met spijt
dat het hem niet zag vallen voor het hem zag
sterven.”
De France zegt„In een democratischen staat
is de dood van een groot burger geen onoverko-
yv» r» 1 11 L r» rv» r-» II zJ r» f- T^n ilo/ik 1 o r» /I
geleden kan waarschijnlijk voor dat land treurige
gevolgen hebben, ook voor den Europeeschen
vrede.”
Duitschland. De nieuwe keizer werd te
Charlottenburg ontvangen door kroonprins Wil
helm en diens gemalin, prins Hendrik en de
prins en prinses van Saksen-Meiningen, benevens
Bismarck en de ministers. Een dichte volks
menigte wachtte ondanks de dichte sneeuw, den
keizer en de keizerin aan het station en in de
straten op.
Het lijk van den overleden keizer toonde
duidelijk de sporen van blaassteen en is naar
den Dom overgebracht.
Bij de begrafenis zullen o. a. tegenwoordig zijn
koning Leopold van België met den graaf van
Vlaanderen, koning Karei van Roemenië, de prins
van Wales en diens zoon prins Albert Victor,
kroonprins Rudolf van Oostenrijk, de hertog van
Aosta, een deputatie van Fransche generaals
namens den president der Fransche Republiek.
De Kreuz Zeit. merkt op dat de koning van
Nederland thans de oudste der Europeesche vors
ten is.
Ieder mag langs het lijk van den overleden
Keizer in den Dom gaan, zonder een kaart te
hebben, doch het dragen van rouwkleeren is voor
ieder verplicht. De hofrouw zal drie maanden
duren, die van het leger en staatsambtenaren zes
weken. Zaterdag heeft het leger den eed aan den
nieuwen Souverein afgelegd, Prins Wilhelm was
daarbij als generaal van het 2e regiment tegen
woordig. Na de begrafenis zal Keizerin Augusta
waarschijnlijk naar Baden vertrekken; haar toe
stand boezemt nog al bezorgdheid in.
De prefect van politie houdt, niettegenstaande
het decreet van Frederik III, de schouwburgen
gesloten. De directeuren zeggen, dat zij nu niet
kunnen spelen door „force majeure” en betalen
hun artisten niet. Daardoor is een conflict ont
staan, dat voor het ministerie zal gebracht worden.
Naar de Berlijner correspondent der Indépen-
dance meldt, zou de overleden Keizer den avond
voor zijn dood nog gezegd hebben, terwijl hij lag
te ijlen: „Ik wil leven om den vrede te verze
keren. De Czaar heeft mij beloofd die te zullen
handhaven. Als hij zijn belofte niet houdt zal ik
het zwaard trekken met mijn vriend den Keizer
van Oostenrijk en dan en dan
Dit toont, dat de Keizer nog in zijn laatste
oogenblikken zich bezig hield met den politieken
toestand.
Men gelooft, dat Vrijdag of Zaterdag de bij
zetting van het lijk des Keizers in het Koninklijk
Mausoleum zal plaats hebben.
De particuliere nalatenschap des Keizers wordt
op 60 a 70 millioen mark geschat.
Keizerin Augusta ontving Zaterdag in den na
middag den Rijkskanselier, die vooraf nog eenigen
tijd bij het lijk van Keizer Wilhelm vertoefd had.
Tusschen vier en vijf uur was de Rijkskanselier
hij den Kroonprins in het paleis.
In de straten van Berlijn vertoont zich niemand
zonder uiterlijk teeken van rouw de meergegoe-
den zijn allen in het zwart gekleed, de dames in
rouwkleeding, terwijl de armeren en alle kinderen,
rouwrosetten dragen.
Omtrent de ontmoeting van Keizer Frederik
met Koning Humbert in de nabijheid van Genua
melden ooggetuigen De vorstelijke personen om
armden elkaar, zichtbaar diep bewogen, in den
ziekenwagen, staande, gedurende langen tijd, ter
wijl het gevolg daarbuiten stond met ontbloot
hoofd. De keizer onderhield zich daarop schrif
telijk men Koning Humbert, en overhandigde ook
een papier aan den heer Crispi, waarop hij zijn
innigen dank betuigde voor de hartelijke deelne
ming van het volk en het Parlement van Italië.
Keizer Frederik stond wel is waar nog krachtig
rechtop, maar zijn gelaat is bleek als was. Toen
de spoortrein wegreed, bedekte Koning Humbert
het gelaat met zyn zakdoek, en zeide met bewo
gen stem tot den heer Crispi: „Ach, hy is ziek,
zeer ziek 1”
Door den Pruisischen minister van oorlog is
de volgende dagorder aan de officieren en amb
tenaren van het ministerie van oorlog gericht
„Het bedroevend bericht van het overlijden
van den beminden Keizer en Koning zal den
officieren en ambtenaren wel reeds bekend zjjn.
Nevens het gevoel van diepe droefheid worden
wy beheersoht door gevoelens van dankbaarheid
he id te verwachten, strekken tot vermeerdering
van den bloei dezer gemeente en eene voldoe
ning zijn voor den stichter.
Ooststellingwerf, 9 Maart. Dat sommige
bedelaars van professie uitnemend de kunst ver
staan, den menschen de centen uit den zak te
kloppen, leert de ondervinding genoeg. Zoo
kennen wij er een wien het zaakje ook zeer goed
is toevertrouwd, vooral door zijne flinke bespraakt
heid. Trouwens de man is in Oost en West
geweest, heeft geruimen tijd in Veenhuizen ge
logeerd en heeft dus al heel wat menschenken-
nis opgedaan. Onlangs moet hij van iemand, die
bij zijn bezoek juist aan het slachten was, een
varkenskop hebben gekocht voor 75 cts., onder
voorwaarde dadelijk 25 cts. en de rest in weke-
lijksche termijnen te zullen afbetalen. De boer
moet later van de gewone bezoeken zijn ver
schoond gebleven. In Drente, welke provincie
hij ook gedeeltelijk voor zijne zaak exploiteert,
had hij volgens zijne eigene mededeeling, voor
eenigen tijd een nog al amusant geval.
„’k Heb daar ’n boer, ziet u”, aldus vertelt hij,
„welke niet aan den weg, maar een eind terug
woont en die ik daarom niet geregeld bezoek,
weet u Laatst was ik daar weer in die streken
en ik denk bij m’n eigen zelvers, laat ik toch
ereis eventjes aanloopen, 'k heb nu eenige male
verzuimd. Ik kom bij de deur, doch daar roept
me de vrouw al tegeJe mot nou moar es
henne goan, we hebt zoo drok, kom loater moar
es an. „’k Zeg och vrouwje weet het is win
ter en ’t is zoo’n slechten tijd, ik ben hier in
verscheidene weke niet geweest, maar jawelde
vrouw sloft terug en ik blijf alleen staan.” Dat
zaakje loopt verkeerd, denk ik bij me zelve, maar
ik krijg ’n inval.
Op eens maak ik een vreeselijk naar geluid,
grijp met me beide hande naar de keel en spring
in het rond als ’n bezetene. Daar kome ze me
aan snelle, de boer, de vrouw, de andere huis-
genoote en alle kijke me eve verbaasd aan. Ik
kom weer tot bedare en zonder meer te vrage
tast de vrouw in den zak en reikt me wat over,
’k Stamelde iets van dank en snelde weg. De
gift was goed, dat verzeker ik u, zoodat ik wel
eenige weke weer kan verzuime”,
Probatum est
Wie het bewind zullen aanvaarden is mis
schien te gissen, maar zeker nog moeilijk te
bepalen. Dat de gissing, welke voor de hand
ligt, intusschen nog geenszins verwezenlijkt zal
worden, kan men onder anderen afleiuen uit
hetgeen de 'lijd schrijft. „Wij gelooven niet
eens dat de Rechterzijde, al werd zij meerder
heid, zich zoo gretig zal toonen om de nalaten
schap van den heer Heemskerk te aanvaarden.
En zij heeft alle reden, onzes inziens, om, zelfs
met inachtneming van alle parlementaire vor
men en usantiën, in dien zij wil, het overnemen
dier nalatenschap beslist te weigeren. Die reden
heeft de vroeger oppermachtig xegeerende Lin
kerzijde, in overleg met den heer Heemskerk
zelven, haar vroeger welwillend aan de hand
gedaan, zoowel in de samenstelling der Eerste
Kamer als in het onverdeeld houden der meer
voudige districten. Moet de rechterzijde regee-
ren, zij doet het met een krachtige meerderheid
in het Parlement. Waar door het geknoei aan
de districtsverdeeling, waar door het in stand
houden van de Provinciale Staten, het kiescol
lege voor de Eerste Kamer, die meerderheid be
let wordt of op onrechtmatige wijze belemmerd,
daar rust de plicht tot het aanvaarden van het
roer van den Staat zeker niet op de Rechterzijde 1”
Volgens de 'lijd is de Vertegenwoordiging
dus nog niet genoeg om.
Aan de zijde der anti-revolutionairen is men
ook nog niet tevreden.
Den volgenden gemoedehjken raad geeft nu
de Standaard aan de kiezers.
„Van de 25 zetels, waarvoor herstemd moet
worden, hebben de liberalen of radicalen er in
elk geval 5. Huu minderheid komt dus stellig
op 38, en het allerwenschelijkst ware het, zoo
men het daarbij liet, en alle twintig overige aan
hun tegenstanders inruimde. Dan was er een
meerderheid van 62, en kon er gewerkt worden.”
Daar de anti-revolutionairen en waarschijnlijk
ook de Roomsch-katholieken toch wel in dien
geest zullen stemmen, is de raad dus meer be
paaldelijk gericht aan de liberalen. Deze zul
len hem zeker waardeeren, vooral wanneer zij
bedenken, wat de Standaard, onder werken ver
staat. Vooral de verkiezing Keuchenius en Th.
Heemskerk zal die werkzaamheid krachtig be
vorderen.
De nieuwe Kamer zal nog in geruimen tijd
niet geheel zyn samengesteld Eerst moet de uit
slag der herstemmingen op 20 dezer worden af
gewacht, en eerst daarna kunnen de meeste der
nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven, waar
mede weder ten minste 3 weken gemoeid zyn
en waarop weder herstemmingen kunnen volgen.
Eerst in ’t eind van April, misschien eerst in de
de heht van Mei, zal de Kamer van Honderd
voltallig'zijn.
De oude Tweede Kamer blyft in wezen, zoo
lang de nieuwe niet is geopend. Daar die ope
ning, wegens de vele herstemmingen en nieuwe
verkiezingen wel verdaagd zal worden tot de ver
kiezingen geheel of nagenoeg zijn geëindigd, zal
’t wellicht noodig zjjn de oude Kamer nog bjj-
een te roepen voor maatregelen van dringenden
aard, die zich kunnen voordoen. Het plan, de
nieuwe zitting in de eerste week van April te
openen, zal wel niet doorgaan.
Bolsward. Sints eenigen tijd is in deze
stad verrezen, eene stoom- wolspinnerij en ver-
werij, de eerste die opgericht is in dit gewest.
Velen mogen met eenigen weemoed terugdenken
aan den tijd, toen een menigte spinnewielen ter
dezer stede, de degelijke en fraaie Friesche wol
tot fijne draden sponnen en aan tal van vrou
wen en meisjes een bescheiden loon deden ver
dienen. ’t Is ijdel hierover slechts te treuren,
die dagen van weleer keeren niet terug en veel
verstandiger en kloeker is het, als het tij ver-
loopen is, de bakens te verzetten en zich het
tegenwoordige ten nutte te maken. Eere daarom
aan den heer C. G. de GROOT alhier, die den
jnoed heeft gehad eene fabriek op te richten op
melijke ramp. Het verlies, dat Duitschland heeft .betrekkelijk groote schaal, een gebouw, 22 Meter
jang en y jj- yree(j, waarin hij machines heeft
geplaatst van de allernieuwste samenstelling en
die in de beste fabrieken in Engeland zijn ver
vaardigd. Belangwekkend is het te zien, hoe
het menschelijk vernuft er in geslaagd is, ook
op dit gebied, werktuigen te scheppen, die met
juistheid en snelheid, al hun bewegingen ver
richten, gelijkmatiger en beter, dan ooit de
menschenhand het vermag. Bij eene wandeling
door de twee groote, ruime goed verlichte,
beneden- en bovenverdiepingen, werden wij geleic.
door den eigenaar en den spinmeester, den heer
C. van der Blom. De laatste, die ook bij de opstel
ling en het in werking brengen der onderschei
den werktuigen, als monteur is werkzaam geweest,
bleek ons een man te zijn van helder inzicht en
veel zaakkennis.
Eerst zagen wij de ruwe en vuile wol in een
eerste bad gedompeld en onder een groote wals
werd, voor ’t grootste deel, alle onreinheid ver
wijderd. Is dit geschied en de wol gedroogd,
dan gaat zij naar de prepareermachines, waar
zij in vier verschillende, op bladen gelegd, door
beweegbare pennetjes bewerkt wordt en zoo al
meer en meer van oneffenheden gezuiverd. Dan
komt zij in de Bolwinder (ünballingmachien) en
deze maakt er kolossale bollen van, die geschikt
zijn, om in breede strengen gehangen te worden
aan een cirkelvormige kammachine, die met haar
stalen kammen voortgaat de wol te reinigen en
van allerlei vuil te ontdoen, dat zij langs een
eigen kanaal verwijdert, terwijl de nu schoon
gekamde wol, die door een koker loopt, nog
tweemaal door andere Bolmachines (Balling Fi
nisher) wordt bewerkt, tot steeds dunnere strengen,
om dan zich te laten onderwerpen aan de wer
king van een zestal rekmachines, waaruit de
reine en fijne draad ten slotte te voorschijn komt,
zoo prachtig, dat ze is als zijde in uwe hand.
Nu is ze dan ook bekwaam om, nadat zij op
de tweede verdieping gebracht is en die verhoo-
ging ten volle verdiend heeft, gevoerd te wor
den naar de drie prachtige spintafels, die daar
staan en evenals al het werktuigelyke, zoo keu
rig zijn afgewerkt, zoo gemakkelijk loopen en
werken, dat wij den Engelschen werktuigkun
dige bewonderen, die zijn fabrikaat tot zulk eene
volkomenheid heeft weten op te voeren. Met
recht mag hij spreken van „Vliegspinmachines”,
want met vliegende snelheid, worden eerst de
enkele ragfijne draadjes gesponnen en daarna
op de Twijntafel (Flij Roller Twisting Trame)
tot vier of meervoudige draden te zamen gevoegd,
totdat zij eindelijk geschikt zijn om op den has
pel te worden opgewonden.
Is dit alles geschied, heeft het tweede bad
plaats gehad, dat de gesponnen wol nu onder
gaat, dan is de prachtige blanke Friesche wol
gereed, die zoo terecht gezocht is en begeerd en
sinds eeuwen een roem is van dit gewest. Zij
is dan geschikt, om, naar de verwerij te worden
gebracht, die in een afzonderlijk gebouw is in
gericht, voor zoover men er verschillende kleu
ren aan wil geven, en ten slotte ziet men die
frissche kleuren, die zachte schakeeringen, wel
ke wjj bij uitstallingen zoo vaak bewonderen,
als zij tot strengen sayet en wollen dekens hier
of elders zijn gebezigd en verwerkt.
Waarlijk, het is te betreuren, dat eene fabriek
als deze, niet op een open plek grond ligt, of
althans aan eenige gracht of straat. Zij is ver
scholen te midden van een menigte gebouwen,
waarboven hier en daar het dak uitsteekt en
bovenal de 19 meter hooge steenen schoorsteen.
Het geheel is stevig gebouwd en degelijk inge
richt en het is ons een genoegen te kunnen mel
den, dat een onzer stadgenooten, de heer H. Lam-
mertsma alles uitgevoerd heeft onder de leiding
van den bekwamen bouwkundige van Wonsera-
deel, den heer J. van Reenen, die als een dege
lijk raadsman den stichter der fabriek heeft ter
zijde gestaan.
En nu moge het waar zijn, dat de spinnewie
len niet meer snorren in onderscheiden kamertjes,
de raderen snorren des te meer in heel de fa
briek en, voor ’t oogenblik zijn een dertig kna
pen en mannen reeds flink aan ’t werk en zal
dit getal eerlang tot omstreeks veertig klimmen
kunnen, terwijl voor deze heel het jaar door
overvloedig werk zal zjjn.
Zoo kan deze inrichting, als het haar goed
blijft gaau en dit ia met groote waarsohynlyk*
Rotterdam, 12 Maart.
Er is geen gewest in ons land, waar de uit
breiding van het kiesrecht zich zoo duchtig heeft
doen gevoelen, als in Friesland. Tot op den
laatsten tijd was het een der hechte bolwerken
van de liberale partij. Het zond jarenlang zijn
zeven vrijzinnige Kamerleden naar ’s-Hage. Het
stemmental waarmede zij in het drievoudige di
strict Sneek gekozen werden, klom van verkie
zing tot verkiezinghoe vaak ook beproefd,
Oppedijk kon geen zetel bemachtigen in de 2de
Kamer. Daarentegen is uit dat district de eerste
vertegenwoordiger van den werkmansstand ge
zonden, in den persoon van Heldt. En nu is er,
bij eerste stemming, een, zegge één liberaal ge
kozen in de hoofdstad, en behalve dr. Zaayer geen
enkele. Rengers, Kielstra enBuma zijn gevallen, de
laatste in twee districten, en met eene verplette
rende meerderheid. Lieftinck, Van Diggelen en
Heldt hebben het tot eene herstemming kunnen
brengen, meer niet. En Oppedijk is nu in de
twee districten, Sneek en Harlingen, op schitte
rende wijze, wat het stemmen-aantal betreft, ge
kozen.
Met reden mag gevraagd worden, wat is de
oorzaak van dien verbazenden ommekeer Heb
ben de liberalen schuld, zijn zij niet wakker en
werkzaam genoeg geweesthebben zij de kiezers
niet genoeg voor- en ingelichtzijn zij niet ge
trouw ter stembus opgekomen
Niets van dit alles. De groote pers is in over
vloedige mate in dit gewest vertegenwoordigd, en
de kleine heeft op waardige wijze hare taak ver
vuld. In openbare samenkomsten van kiesver-
eenigingen zijn de beginselen der liberalen bij
herhaling toegelicht; het aantal leden, uit de
nieuwe kiezers voortgekomen, is aanzienlijk ver
meerderd; op duidelijke en overtuigende wijze
hebben verschillende afgevaardigden zich in on
derscheidene districten doen hooren; er is druk
en met opgewektheid, al was het hier en daar
op hoop tegen hoop, gestemd. Niets heeft mogen
baten
Hoe moeten wij dan dit verschijnsel verklaren?
Daar is, naar het ons voorkomt, ééne hoofd
oorzaak, en wel de zeer aanzienlijke vermeerde
ring van plattelandskiezers. Deze zijn, overal
sedert tal van jaren op allerlei manier bewerkt,
door predikanten en priesters, door sprekers en
schrijvers, in groote dagbladen en eene menigte
weekbladen. Haat is hun ingeboezemd tegen
heel de nieuwe levensbeschouwing op het gebied
van staat en kerk. Met de donkerste kleuren
wordt de toekomst afgemaaid, als deze zegeviert.
Op heftigen toon werd en wordt alles aangeval
len, wat daarvan de vrucht is, de school, de
kerk, de staat. Het kind zenden naar de open
bare school, is het overgeven aan het eeuwig
verderf; de niet rechtzinnige predikanten zijn
Christusverloochenaars, kerkverwoesters, die zelfs
geen minimum hebben eener geloofsbelijdenis,
gelijk dezer dagen nog werd geschreven. Kie-
zers, in zulke scholen opgekweekt, door zulke
voorgangers gevormd, hoe kunnen zij anders dan
mannen kiezen, die den staat ten verderve voe
ren, het vaderland te gronde richten Zij zijn de
slechte vruchten van den slechten boom. In dit op
zicht zijn de roomschen en anti-revolutionairen
volkomen eenstemmig, en ieder, die gadegesla
gen heeft, hoe dit deel der bevolking jaren lang
is opgestookt en opgezweept, begrijpt ten volle hoe,
zoodra het eindelijk zich kon doen laten gelden
aan de stembus, het als één man is opgetrokken,
om gericht te oefenen, aanvankelijk over de god-
delooze liberalisten in de Tweede Kamer, terwijl
de bede omhoog stijgt, dat de ure komen moge,
dat weldra school en kerk moge worden gezui
verd. Onderlinge veeten worden tijdelijk ter
zijde gesteldde vraag of Rome dan wel Dordt
zal triumfeeren, blijft voor het oogenblik rusten
De Banier zwijgt, maar overigens zijn het Vaan
del, Ons Noorden, Het Noorden, enz. eenstemmig
en eensgezind, prijzen alle dezelfde candidaten
aan, en. heel het heirleger trekt op, met een
„God wil het”, ter stembus. Erger dan de Turk
van weleer, is de liberale Staat van het heden.
Veel van het hierboven geschrevene geldt on
getwijfeld voor gansch het land, maar een akker
zoo vruchtbaar, in een oord zoo afgelegen, dat
de booze wereld er maar weinig onkruid in de
tarwe kan zaaien, is oorzaak, dat hier op eenen
overvloedigen oogst kon worden gehoopt, haast
gerekend. De degelijke schaar van liberalen, die
niet achteruit, maar vooruit willen, die waarach-
hge vrijheid liefhebben, en geen kerkdijken staat
willen, is er evenals vroegermaar in verschil
lende districten verdeeld, moest zij zich laten
overvleugelen door de macht, die „de Kerk” ten
strijde voerde.
Het is waar, in drie districten hebben de algem.
stemrechters en sociaal-democraten hunne macht
mede laten gelden, maar dit is toch de hoofd
oorzaak niet van den treurigen uitslag der stem
ming op 6 Maart. En dezen kunnen nu zien,
hoe zy in elk geval meewerken, om, door wat
zij noemen radicalisme, Nederland over te leve-
ren aan het clericalisme.
Engeland. Het Parlement heeft de zitting
niet opgeheven als teeken van rouw over den
dood van den Duitschen keizer: men heeft zulks
ook niet gedaan* toen Czaar Alexander II werd
vermoord, -
Bolswardsche Courant
i
ri
De N. R. Crt. schrijft het volgende over
den uitslag der verkiezingen in Friesland.
