NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
boeswaro en wonseradeee
r
wis
b
4
s
Li
1889.
De herstemming
IN het
KIESDISTRICT FRANEKER.
21
r
W. A. Peereboom.
P. Lycklama a Nyeholt.
L Hannema.
Y. Oosterlo.
A. Oraisma de Vries.
w De Stembus is geopend van des
voormiddags uur tot des namiddags
uur.
Achten Twintigste Jaargang.
No. 21.
VOOR
BUITENLAND.
B I N N E N L A N D.
IK
5
J
e>
Wi
3615
i
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
ADVERTENTIEPRIJS 50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Hp?
üitgebr. stemmen.
357
281
568
401
909
438
324
337
Franeker
Franekeradeel
Harlingen
Bolsward
Wonseradeel
Barradeel
het Bildt
Baarderadeel
$XXXXXXXXXXXXXXXXXX$
DONDERDAG 23 MEI.
$XXXXXXXXXXXXXXXXXX$
aan overvloed van zelfstandigheidonder 6 con
servatieven zijn er altijd 2, die eene andere mee
ning hebben dan de overigen. Liberaal te zijn,
is niet moeilijk, dan zwemt men met den stroom
mede De Franschman is daarom veel ge
makkelijker te regeeren, dan de Germaan.
Bismarck trad verder, kalmer geworden, in de
tails over de verplichting om op te treden in
het belang van den werkman. Hij rekende den
landheeren voor, dat zij best den last konden
dragen. Met een woord van opwekking tot de
conservatieven hij deed dat als „oude heer”,
omdat hij vroeger ook tot hen behoord heeft
nu behoort hij tot geene der partijen om geen
kromme sprongen te maken, besloot hij zijne
rede.
Als gewoonlijk, verliet de Rijkskanselier nu
den Rijksdag, zonder het scherpe antwoord van
Bamberger af te wachten, die er zich over be
klaagde, dat Bismarck op kleingeestige wijze
den tegenstander laage beweegredenen toedichte
en, zoo riep Richter, heengaat als men zich
zal verdedigen.
In eene Zaterdag te Bochum gehouden ver
gadering van gedelegeerden der werkstakers uit
het oppermijndistrict Dortmund is besloten, den
arbeid Dinsdag te hervatten. Uit het district Gel
senkirchen hebben zich nog slechts enkelen daar
voor verklaard.
De werkstaking der arbeiders in het Wurmre-
vier houdt aan. Er bestaat groot verschil tusschen
de eischen der werkstakers en de concessiën der
mijntnaatschappij. De regeeringspresident en de
landraad stellen alle mogelijke pogingen in het
werk om een vergelijk tot stand te brengen. Bij
de mijn „Vooccart” is de gendarmerie versterkt
omdat spanning bestaat tusschen de Duitsche
on Hollandsche mijnwerkers.
Buiten de werkstakingen der steenkolenwerkers
worden bijna alle groote steden bedreigd met werk
stakingen in verschillende vakken, nam. van tim
merlieden, schilders, glazenmakers, metselaars,
schoenmakers, omnibuskoetsiers, pottenbakkers,
wevers, enz', zoowel in de Noordduitsche, als in
de Zuidduitsche steden. Het belangrijkste is
daarbij de beweging in de bouwvakken, welke
meer dan een dozijn groote steden omvat en te
Berlijn nog deze week tot eene beslissing komen
zal. Daar dreigt ook eene werkstaking onder de
bakkers.
joors van het Indische leger, die in Patria zijn
en van wie op het oogenblik maar een tot de
Staten-Generaal behoortex-genie majoor Kiel-
stra, ook een Fries.
Of Haga sluit zich aan bij de geleerde
wereld, zooals hij deed te Batavia, en brengt
zijnen tijd zoek met studeeren en schrijven.
Hoe het zij, wat wij ook later van hem hoo-
ren zullen, moge het veel zijn.
Want hij deed hier meer dan soep proeven.
Hij heeft te Batavia ook uit liefhebberij
goed achter de schermen gezien van Indië heeft
hij eene algemeene studie gemaakt zijn ontwik
keld verstand en helder hoofd heeft Indië’s be
hoeften grondig leeren kennen.
Zich laten vangen door partygeknoei zal hij
hoogst waarschijnlijk niet, omdat hij onafhanke
lijk is, weet wat hij wil en wil wat hij weet.
Daarom zal hij in de Tweede Kamer eene be-
teekenisvolle figuur kunnen zijn en menig advies
uitbrengen, dat Indië ten goede kan komen.
Als een staaltje hoeveel belang de nieuwe
kiezers te Stadskanaal in hun stemrecht stellen,
wordt het volgende gemeldDe directeur van
de fabriek „Nijverheid” aldaar heeft zijn talrijk
stemgerechtigd personeel twee uur vrij gegeven
om hunne stem te kunnen uitbrengen. Allen na
men natuurlijk den meerderen schafttijd gaarne
aan, maar niemand stemde.
Te Berlijn is gefailleerd de portier van
het Central-Hotel, de heer Charles Louis Meijer.
Niet omdat de Beurs daardoor gisteren flauwer
was, maken wjj melding van dat feit, doch al
léén om het zeldzame van het feit 1 Meijer toch
had in zijne betrekking een inkomen, dat min
stens met dat van een Pruisisch minister gelijk
stond, doch de GrizntZer-epidemie bracht hem
ten onder. De goede man wilde Grander zijn
hij stichtte eene bierbrouwerij te Berlijn, doch
hetzij door gebrek aan kennis, hetzij door ge
brek aan kaptiaal, zijn bier wilde niet mousseeren
en zijn vrij aanzienlijk vermogen ging daardoor
verloren
De eerste. De Londensche universiteit
heeft het doctoraat in de medicijnen verleend
aan mevrouw Scharlieb. Zij is de eerste, wie
deze onderscheiding der Londensche faculteit ten
deel viel.
In 1883 werd mevrouw Scharlieb candidaat
in de medicijnen eu de chirurgie, begaf zich
daarna naar Indië en practiseerde sedert dien
tijd onder de inboorlingen. In 1887 in Engeland
teruggekeerd, werd zij benoemd tot arts van het
vrouwenhospitaal te Marylebone Ward.
De stations-wachter der Staatsspoorwegen,
van den Heuvel, te Vucht, ontving eene eervolle
vermelding, benevens eene geldelijke belooning,
wegens het voorkomen van gevaar voor een per
soon, die zich, bij het naderen van den trein, op
den spoorbaan aldaar bevond.
Zaterdagmiddag vond te Dordrecht een koop
man in molentjes en kunstbloemen, bij het zoeken
van rietjes voor zijn bedrijf langs den ’s-Graven-
deelschen dijk, nabij een der molens aldaar, aan
den teen van den dijk, het in een lap gewikkeld
lijkje van een pasgeboren kind van het manne
lijk geslacht. Kennelijk had het nog niet lang
in het water gelegen. De vinder heeft van zijne
ontmoeting kennis gegeven aan de justitie, die
een onderzoek heeft ingesteld.
In het vorige jaar stond voor de Rotterdam-
sche rechtbank terecht de 68-jarige visscher J. S.
te Maasland, wegens bigamie. Beklaagde had na
melijk, terwijl zijn eerste vrouw nog leefde, van
wie hij niet wettig gescheiden was, in Amerika een
tweede huwelijk aangegaan. Daar het bestaan van
zijn eerste vrouw onzeker was, werd de zaak uit
gesteld totdat de rechtbank nadere gegevens had
ingewonnen. Thans is uit een verklaring van den
burgemeester van Pijnacker gebleken, dat de
eerste vrouw van bekl.. nog leefde. Het O. M.
eischte mitsdien tegen dien ouden visscherwe
gens het opzettelijk aangaan van een dubbel hu
welijk, vijf maanden gevangenis.
Het is uit een oflficiëele opgave gebleken,
dat in de groote gestichten voor vondelingen te
Petersburg en te Moskou jaarlijks 60,000 kindere n
worden opgenomen. De meosten dezer zijn on
wettig en van de kinderen 'sterven 80 pet. in het
eerste levensjaar. De Regeering heeft thans be
sloten de twee gestichten op te heffen en die te
doen vervangen door een aantal kleinere in de
verschillende provinciën.
Een jongen te Sunderland is gestorven, door
het inslikken van een glazen kraal ter grootte van
een erwt. De luchtpijpsnede hielp niet; men vond
de kraal vast zitten in de stembanden.
In de kunst om cijfers te groepeeren kan
men het ver brengen. Niet zoo ver echter als de
Standaard. Heeft deze berekend, dat bij de laatste
verkiezing de Staten van Gelderland zijn omgezet,
dan verliest zij geheel uit het oog, dat zij al om
waren.
De verbonden anti-liberale partijen hadden
reeds 32 leden tegenover 30 liberalen, als men
ieder lid daaronder rangschikken wil, die niet
bepaald tot de eerstgenoemde is te brengen.
Maar mooier is de berekening, dat door de
herstemming de verhouding zal worden 34 tegen
28 of 35 tegen 29Waar haalt de Standaard
die twee leden vandaan boven de 62, die deze
Staten tellen
Zaterdag, bij de behandeling in derde lezing
van het ontwerp tot verzekering van werklieden
tegen de gevolgen van ouderdom en invaliditeit,
verscheen de Duitsche Rijkskanselier plotseling
in den Rijksdag, om de sterk bedreigde wet te
redden. Bismarck sprak lang, scherp, uittartend,
naar rechts en links slagen uitdeelende, brutaal
en tyranniek.
Hij verklaarde bij wijze van oratorische
inleiding, zonder er iets van te meenen, mag
men aannemen dat hij hoofdzakelijk gekomen
was. om de dwaze meening uit te roeien, dat hij
in het diepst van zijn hart een heimelijke tegen
stander van de wet zou zijn. Eerlijker was hij,
toen hij vervolgde, dat hij met de vrijzinnigen,
de Polen, de Elzassers, enz. niet wilde discus-
sieerendie waren altijd zijne vijanden, en met
hen kon hij slechts strijd voeren. Maar met de
Regeering bevriende partijen wenschte hij zich
gaarne te verstaan. Daarom was hij hier ver
schenen.
Dat de sociaal-democraten tegen het wetsont
werp zijn, verwonderde hem niet, omdat het de
macht hunner aanvoerders over de massa der
arbeiders verzwakt. Ook de vijandschap der vrij
zinnigen begrijpt hij. De vrijzinnige partij heeft
sedert 25 jaar, zoolang hij aan het hoofd der
zaken staat, elk werk bestreden, dat tot welzijn
van het Rijk ondernomen werd. (Luide protesten
van de banken der vrijzinnige partij. Men roept
Wij stemden voor de groote militaire voorstellen
De Rijkskanselier vervolgt: Ik ben er niet zeker
van, of gij, mijne heeren, uit liefde voor de zaak
en voor het vaderland of wel uit partijbelang
daarvoor hebt gestemd. Op deze woorden van
Bismarck volgde een geweldig alarm onder de
linkerzijde, vermengd met den uitroep„Foei
foei!” Daarna ontstond er een ongehoord tumult.
Rood van woede ging Bismarck naar de ban
ken der vrijzinnige partij, en riep„wie foei zegt,
dien noem ik een onbeschaamdeOpnieuw groot
alarm. Op zijne plaats teruggekeerd, verklaarde
Bismarck, dat hij in zijn recht was, als hij zich
niet liet beleedigen. Hij zou daarop steeds met
gelijke munt betalen. In den loop zijner rede
uitte hij nog de meening, dat men met de sociaal
democraten niet rustig van gedachten kan wis
selen, maar steeds op voet van oorlog moet leven.
Evenals de Franschen wachten zij slechts een
geschikt oogenblik af, waarop zij zich sterk ge
noeg gevoelen om er op los te slaan. (Levendige
beweging.)
Ook de oppositie der welfen had het hard te
verduren. Deze zijn tegen de wet, omdat zij tot
consolidatie van het Duitsche Rijk zal kunnen
leiden.
Tot de Elzassers zeide hij o.a. nog, omdat zij
tegen de wet zijn dat de Elzassers eigenlijk nog
niet in den Duitschen Rijksdag behoorden. Dat
zij toegelaten werden, was een overijld besluit
geweest, want het Duitsche Rijk had in 1870
geen grooter oorlog gevoerd, om bij den wetge-
venden arbeid zich veertien Franschen op den
hals te schuiven.
Den conservatieven, die tegen de voordracht
zijn, voegde hij de aanhaling toe „Het doet
mij reeds lang leed, dat ik u in dat gezelschap
zie.” Hij sprak van hyper-conservatieven, die
zich in eene gemoedsstemming bevinden slechts
weinig verschillend van die der sociaal-democraten.
De conservatieven zijn ur-Germaanscb ze lijden
Totaal 5046
Uit het bovenstaaande blijkt, dat het nadeelig
verschil is 1431. Natuurlijk zijn er overledenen,
zieken, kiezers die volstrekt verhinderd werden
hun plicht te vervullen, uit het kiesdistrict ver
trokkenen, die voor de stemming niet overkomen
konden; maar trek daarvoor de 431 af, wat stellig
meer dan overvloedig is, dan zijn toch, alleen in
ons district, 1C00 kiezers thuis gebleven.
Men zie toch dit lijstje eens in en lette op Frane
ker, Franekeradeel, ’t Bildt en Baarderadeel, op
de twee laatste vooral, waar, meenen wij, sterk
op algemeen stemrecht aangedrongen wordt. Wij
*ijn voor uitbreiding van stemrecht, maar bovenal
voor uitoefening van kiesplicht.
De 28ste Mei zal de dag der herstemming zijn.
Aan welke zijde de zege zal wezen, hangt vooral
af van de voorstanders van algemeen stemrecht
en van de sociaal-democraten. De gangen en
paden der laatsten zijn zoo moeilijk na te speuren,
dat wij daarover geen oordeel durven uitspreken.
Immers onlangs stemde hun aanvoerder in de 2e
Kamer gansch alleen tegen de arbeidswetomdat
hij niet alles kon krijgen, wilde hij niets. Doch
de eersten zullen toch volgens hun vrijzinnige be
ginselen wel met de vrijzinnigen moeten stemmen.
Dat zij begonnen zijn hun eigen candidaten te
stellen was hun recht, maar nu zij bij de her
stemming voor de keuze staan, zouden wij het
eene beleediging achten te veronderstellen dat zij
de clericalen zouden stemmen of thuis blijven
Evenmin als de eerste reize, mag het ons voor
namelijk om de personen onzer candidaten te doen
zijn; het geldt de beginselen, die zij, en die zij
waardiglijk vertegenwoordigen, terwijl de belangen
der provincie veilig, zooveel hen betreft, aan hunne
zorgen kunnen blijven toevertrouwd.
Leeuwarden en Heerenveen, gesteld dat de li
beralen het winnen bij de herstemming, worden
vernietigd door Sneek en Dokkum.
Ons district moet den doorslag geven. Indien
de trage kiezers niet thuis blijven, als Algemeen
Stemrecht meestemt, dan moet in dit district de
zege wezen aan onze Candidaten, die wij bij ver
nieuwing ten zeerste aanbevelen
Wij verwijzen onze lezers naar de achterstaande
nieuwe dienstregeling der Ned. Tramw. Maatsch.
aanvangende op 1 Juni.
Het ingediende wetsontwerp tot waarborg
van de vrije beschikking door werklieden over
hun verdiend loon, is gegrond op de uitkomsten
van een onderzoek, door tusschenkomst van de
gemeentebesturen ingesteld. De aan het licht ge
komen misbruiken vormen de navolgende groe
penlo. uitbetaling van loon in anderen vorm
dan Nederlandsch geld (vooral op de grenzen)
2o. ongeregelde uitbetaling3o. verkoop op kre
diet en 4o. dwang om in bepaalde winkels te
koopen.
Teneinde daaraan een einde te maken, bevat
de wet, welke de Minister 1 September wenscht
in te voeren, o.a. de volgende bepalingen. Het
loon wordt uitbetaald in Nederlandsche gang
bare munt en in den te verstrekken kost, wan
neer het minder dan f 15 ’s weeks bedraagt,
wekelijks; vaststelling van een gedeelte van het
loon in sterken drank is verbodenevenzoo uit
betaling in huizen waar sterke drank verkocht
wordt, of eene andere winkelnering wordt uit
geoefend, uitgezonderd wanneer de verkoop van
sterken drank het bedrijf uitmaakt. Niemand
kan worden genoodzaakt, behoudens verplichting
ingevolge de wet, tot het bijdragen in eenig fonds,
tenzij bij behoorlijke overeenkomst.
Korting van het loon, en dan nog maar tot
een bedrag van niet meer dan een vijfde, is al
leen in een viertal omschreven gevallen veroor
loofd, als wegens schade, boeten, bijdragen waar
toe men zich verbonden heeft, andere schulden,
behalve wegens sterken drank.
Overeenkomsten om op eene bepaalde plaats
te koopen, gelden alleen wanneer het grondstof
fen, werktuigen of kleeding betreft, bij den ar
beid noodig, die de loontrekkende voor den werk
gever verricht.
Overtreding der bepalingen kan worden ge
straft met eene geldboete van f200 en twee
maanden gevangenis herhaling met drie maan
den gevangenis en de schuldige kan dan wor
den gestraft met uitzetting uit het beroep, waarin
hij het feit begaan heeft.
De wet is niet van toepassing op het loon van
inwonende dienstboden.
In Uilkens’ Weekblad van N. I. wordt on
der de portretten van ambtenaren eene schets
gegeven van den legercommandant Haga, die
aldus eindigt
Decemviraat is van oordeel, dat Haga in Ne
derland zeer spoedig eene politieke rol zal spelen.
Hij spreekt goed en vlot, is in Friesland zeer
gezien, en als bij daar nu als gepensionneerd
legercommandant terugkomt, behoeft het hem
maar een woord te kosten, om lid der Tweede
Kamer te worden.
Hij is van een veel te werkzamen aard om
stil te zitten en zal eene uitzondering maken op
de meeste generaals, kolonels, oversten en ma-
De groote slag is geslagen. Hier en daar mogen
de Roomsch-Katholieken, want deze moeten voorop
staan, aan de Anti-revolutionairen de zege hebben
bezorgd, het groote doel is niet bereikt, de Eerste
Kamer is niet „om”, al zijn de Staten van Gel
derland „om”, het werk van Maart ’88 is niet
voltooid. De stand der partijen is vrij wel de
zelfde gebleven. De regeering zal moeten blijven
rekening houden met het bolwerk, dat indertijd
opgericht is, om de democratie buiten de vesting
te houden en dat nu juist dienst zal moeten doen,
om voor de vrijheden des volks te waken en de
heerschzucht der kerkelijken binnen zekere gren
zen te houden. Het plan van Dr. Kuyper is
in duigen gevallen. Gelijk hij voor eenigen tijd
in Dordrecht den slag verloor, zoo heeft hij nu
in Gouda de neerlaag geleden. Het is ten hoog
ste afkeurenswaard, dat de ongeregelde troepen
zich aldaar zoo baldadig gedragen hebben, maar
dat neemt het feit van de neerlaag niet weg,
want de zege is niet behaald door de ruitenin-
gooiers, maar door den ernstigen tegenstand der
stemgerechtigden.
Eéne zaak is echter ook bij deze verkiezing
weder duidelijk gebleken en dat wel in heel het
land. Dat nam. ons volk moeielijk ter stembus
gaat, dat wel het verlangen naar stemrecht door
sommigen met kracht wordt uitgesproken, alge
meen stemrecht zelfs als het eenige middel wordt
aangeprezen, waardoor de wonden der maatschappij
zullen worden genezen en deze in gezonden zin
zich zal ontwikkelen, maar ook weder de uit
breiding van het stemrecht, die nu een tal van
nieuwe kiezers in het leven riep, heeft niet mogen
baten. Hoewel van elke zijde met kracht tot
stemmen werd opgewekt, heeft dit toch niet
kunnen verhinderen, dat duizenden, van hun bur
gerplicht niet overtuigd, zijn thuis gebleven.
De juistheid van deze uitspraak springt ge
makkelijk in het oog, als men de aandacht vestigt
op de cijfers, die het getal kiezers hier en daar
aangeven en dat der uitgebrachte stemmen. Er
zijn uitzonderingen, maar over het geheel is het
bedroevend. Ons district behoort volstrekt niet
tot die waar de verhouding het slechtst is. Toch
is het niet van beteekenis ontbloot, het onder
staand lijstje ter lezing en overweging aan de
kiezers aan te bieden.
Getal kiezers.
501
403
687
492
1229
552
564
618
I
MMMMMNtUaMM
«esje»
Bolswardsche Courant.
1
