NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
BOLSWARD EN WONSER ADEEL
N
1
Een en dertigste Jaargang.
1892.
No. 41.
3
BUITENLAND.
BINNENLAND.
feet ^w^erst weges.
VOOR
-
den Mi-
r
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
Wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen?
De cursus 1892’93 der Herhalingsschool te
credietinstellingen te openen, waar
tegen lage rente geld kunnen opne-
W&t Bet ïf,
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 17 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
SxXXXXXXXX^XKXXXXAXAt
DONDERDAG 6 OCTOBER.
NI
„Alzoo Wij in
genomen hebben, dat wetgevende
regelende de kiesbevoegdheid voor
Kamer der Staten-Generaal en der
Staten, door de grondwet worden
Ooststellingwerf. Over ’t geheel is er
onder den boerenstand in den zuidoosthoek van
Friesland eene langzame achteruitgang merkbaar.
Hiervoor bestaan verschillende reden. Grooten-
deels worden de plaatsen te duur ingehuurd en
hebben de boeren te weinig bedrijfskapitaal,
werken en zwoegen is dus hun lot, terwijl het
geld in de zakken der landheeren vloeit. Buiten
dien ontbreekt het nog al te veel aan weten
schappelijke ontwikkeling, waardoor men blijft
in den ouden slendergangmen kent niet de
waarde van kunstmeststoffen en voor de stalmest
draagt men niet de noodige zorg. Aan de bouw
landen wordt we] behoorlijk moeite besteed, maar
de weilanden zien er al te vaak treurig uit.
Hierbij komt nog, dat de lasten in verscheidene
l_
de plaatsen niet zoo hoog in te
Eenige jaren geleden werd door den Raad der
gemeente Aduard in de provincie Groningen een
besluit genomen, dat tot veel geschrijf aanleiding
heeft gegeven. Bij dat besluit werd bepaald, dat
voortaan leerlingen der openbare school, wanneer
ze den leeftijd van 12 jaren hebben bereikt, bui
ten de deur kunnen worden gezet, zoodat tegen
wil en dank hun bezoek der dagschool, al wen-
schen de ouders het langer te doen duren, een
einde nemen moet.
Dat besluit werd niet vernietigd, omdat de
toenmalige regeering van oordeel was, dat eene
verordening, waarbij bepaald werd, dat alleen
kinderen van 6 tot 12 jaren op de openbare
school zouden worden toegelaten, niet belet, dat
overeenkomstig de wet voldoend onderwijs wordt
gegeven.
Door het Sociaal Weekblad werd naar aanlei
ding hiervan gezegd
„Gemeentebesturen, die op deze wijze de volks
ontwikkeling moedwillig tegenhouden. De regee
ring bij machte, om dien moedwil te breken, maar
weigerend, van haar macht gebruik te maken.
Aldus in Nederland in het jaar des Heeren 1887
En wat is sedert dien tijd geschied
Op den llden Juni 1887 werd door den Raad
van Wymbritseradeel met 12 tegen 2 stemmen
een soortgelijk voorstel aangenomen, met het
erkende doel, dat de gemeente eenige onderwij
zers zou uitsparen.
Door Gedeputeerde Staten werd dat besluit ter
vernietiging aan den Koning voorgedragen. Het
werd niet vernietigd en ’t gevolg was, dat een-en-
zeventig leerlingen van de openbare scholen der
gemeente werden gejaagdZoo iets was volgens
het oordeel des ministers niet in strijd met de
wet en ook niet met het algemeen belang
In andere gemeenten, waar de waarde van een
handvol rijksdaalders hooger werd geschat dan
voldoend onderwijs, en waar men er op uit was,
het openbaar onderwijs zooveel mogelijk te be
lemmeren, werden later ook verbanningsbesluiten
genomen.
Zoo heeft ook de Raad van Wonseradeel ge
daan.
En waarom
Er zijn hier eenige scholen, waar ’t getal leer
lingen het aanstellen van een onderwijzer weldra
noodzakelijk zou makenworden de 12-jarige
leerlingen weggezonden, dan kan het Hoofd der
school het alleen wel af. En dan heeft men al
weer wat voor de gemeente-kas verdiend
Als dit het motief is, dan zouden we willen
vragenbedriegt de zuinigheid hier niet de wijs
heid
We nemen aan, dat zij, die tot het aannemen
van dat besluit hebben medegewerkt, er van over
tuigd zijn, dat het onderwijs tot ongeveer den
12-jarigen leeftijd slechts voorbereiding kan zijn,
en dat eerst daarna kan worden begonnen met
het aanbrengen van die kundigheden, welke
vruchten kunnen afwerpen voor het volgend, maat
schappelijk leven.
Nu is het dus de vraagwat is het zwaarst,
penig geld of deugdelijk onderwijs? Neemt men
in aanmerking, dat leerlingen der bijzondere scho
len het uitdrijvingsvonnis niet behoeven te vree-
zen, dan ligt het voor de hand, dat deugdelijk
onderwijs ook in ’t oog van de tegenstanders van
het openbaar onderwijs van meer belang is dan
het besparen van eenig geld.
Waarom dan toch besloten tot verbanning?
We willen niet gaarne veronderstellen, dat hier
onedele bedoelingen in het spel zijn, maar er is
wel aanleiding toe, dat er gedacht wordt’t is er
om te doen, om het openbaar onderwijs te knoeien.
Dit moge niet in de bedoeling liggen, zeer
zeker zullen vele ouders, die gaarne hunne kin
deren langer dan tot hun twaalfde jaar op school
zouden houden, in de onmogelijkheid zullen komen,
hun het zoo noodige onderwijs te laten geven, öf,
omdat er geene school voor meer uitgebreid lager
onderwijs is, öf omdat ze dat onderwijs niet kun
nen betalen öf omdat ze uit beginsel geen gebruik
willen maken van het onderwijs op eene bijzondere
school.
„Dwingt ze, om in te gaan
Zoo hoort men aan den eenen kant.
„Dwingt ze, om heen te gaan
Zoo spreekt men aan de andere zijde.
We vragen weer: wat is het zwaarst?
Zeer terecht werd in ’t Volksblad gezegd
Waarom wordt van de zijde der kerkelijke par
tijen toch altijd bij voorkeur van \eerdivang ge
sproken, waar nu reeds sedert ettelijke jaren de
term leerplicht gebezigd wordt en ieder weet wat
daarmede bedoeld wordt Is het misschien,
om tegenover hunne lezers aan den wettelijken
leerplicht vooral zeker hatelijk karakter te geven,
omdat ze weten, dat het woord „dwang’’ nu een
maal bij het Nederlandsche publiek in kwaden
reuk staat? Waarom spreken ze dan ook niet
van belastingdwang in plaats van belastingplicht,
niet van dienstdwang in plaats van dienstplicht
Maar als men dan zoo bang is voor dwang, dan
is het toch onverklaarbaar, dat men zelf dwang
gaat uitoefenen.
gemeenten hoog zijn, terwijl de graanprijzen
beneden het middelmatige blijven. Op den duur
wordt dus de toestand voor velen onhoudbaar en
vandaar, dat men zijne toevlucht moet nemen
tot verkooping van ’t geen men bezit. Verbete
ring zou men door de volgende middelen kunnen
verkrijgen.
1. Door
huren.
2. Door
de boeren
men, om hunne zaak naar behooren te drijven.
3. Door het aanbrengen van practische en
theoretische kennis onder den boerenstand, door
het oprichten van landbouwvereenigingen, of af-
deelingen van landbouwmaatschappijen en het
houden van landbouwlezingen.
4. Door de landbouwers op de hoogte te
brengen met eene behoorlijke administratie.
Leeuwarderadeel. Nu de vlasbewerking
in de laatste jaren niet zoo heel voordeelig is
voor den landbouwer, werd er hoe langer hoe
minder van dit product verbouwd. Een gevolg
hiervan is, dat er ’s winters minder voor den
arbeider is te verdienen. Ook voor dezen winter
is er weinig vlas ter bewerking voorhanden.
De tegenwoordige werkzaamheden loopen ook al
naar ’t einde. Wel zijn er hier en daar nog
aardappelen te rooien, doch bij eenigen tijd mooi
weer is dit gauw gebeurd. Er is weinig cichorei
verbouwd, zoodat ook dit product niet veel ban
den eischt. Koolzaadplanten zijn er ook betrekke
lijk weinig. Dit alles te zamen genomen laat
het zich aanzien, dat, is de winter niet wat gun
stig, het vooruitzicht voor velen niet rooskleurig
is.
Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, aan iedere
Werklieden-vereeniging en aan iedere leesinrich-
ting in Nederland. Aan dit verlangen van den
overledene is door zijn eenigen zoon, den heer
J. E. Scholten te Groningen in den uitgebreid-
sten zin voldaan. Het boek is gerangschikt en
bewerkt door den heer A. Winkler Prins en be
vat, behalve de inleiding, 39 hoofdstukken, ter
wijl de eerste reispas en een welgelijkend portret
van den overledene aan het boek zijn toegevoegd.
Dat de zorg voor den gezondheidstoestand
nog veel, te wenschen overlaat, blijkt uit het
feit, dat in den Haag thans alle openbare pom
pen zijn gesloten. Als er zich geen gevallen van
cholera hadden voorgedaan, zou men de inge
zetenen rustig hebben laten voortgaan met dat
water te drinken. Of leveren, wanneer zich geen
cholera-gevallen voordoen, die pompen plotseling
weder goed drinkwater
Een heer reisde van Arnhem rechtstreeks naar
Frankfort en kwam daar zeer hongerig en dorstig
aan. Na zich in het „Frankfurter Hof“ wat te
hebben opgeknapt, begaf hij zich, op aanbeve
ling, naar het groote „Elemannia8, waar het be
roemde Münchener Hofbrau hem heerlijk smaakte.
De dorst en vermoeienis deden hem misschien
wel een glas meer drinken dan hij zich had voor
genomen, zoodat, toen hij den volgenden dag
zijne reis voortzette naar de plaats zijner bestem
ming, de gevolgen zich daarvan openbaarden.
Een der medereizigers waarschijnlijk waarschuwde
de conducteurs, want deze verloren nu den rei
ziger niet uit het oog.
In Heidelberg bereikte de belangstelling het
toppunt. Een stoet, bestaande uit den stations
chef, een dokter en twee of drie agenten van
politie geleidden hem naar een barak, waar hij
uitgenoodigd werd zich op te houden. Hem werd
gezegd, dat hij met den volgenden trein vertrek
ken kon indien hij goed bleef. Op zijn verlangen
werd hem na verloop van langen tijd een kop thee
met een paar eieren verstrekt, maar hij moest
blijven op eene ver van zindelijke plaats.
In Brüchsa was het zeer druk aan het station,
zoodat de reiziger kon uitstappen zonder dat de
conducteurs acht op hem sloegen. Hier vernam
hij, dat de sneltrein uit Frankfort over een half
uur hier aankwam en een uur vroeger in Stutt
gart zou zijn dan de Bommeltrein. Hij besloot
daarom een half uur te wachten en in blakenden
welstand kwam de choleralijder in laatstgemelde
stad aan.
Na een dejeuner, dat hem geheel op zijn ver
haal bracht, begaf hij zich uit de restauratie naar
het station om den bommeltrein te zien aanko
men en was nu getuige hoe verscheidene gezond-
heidsautoriteiten met een ambulancewagen aan
wezig waren en den trein onderzochten. Maar
tevergeefsde vogel was gevlogen. Nog menige
dépêche werd dien namiddag tusschen Heidelberg
en Stuttgart gewisseld.
Als eene verbetering in de kieswet wil de
Standaard de uitsluiting als kiezers van hen, die
van overheidswege bedeeld worden, maar niet
van hen, die van diaconiën bedoeling ontvangen.
Dit ware een gevaarlijk beginsel. Zou zich onder
het stelsel der Regeering het geval kunnen voor
doen, dat personen geen bedeeling wilden aan
nemen, omdat zij dan hunne stem niet zouden
kunnen uitbrengen, onder het Standaard-stelsel
zou juist de bedeeling kunnen strekken om aan
candidaten stemmen te bezorgen.
De Standaard roept tot ondersteuning van zijn
denkbeeld de medewerking in van hen „die in
de Kamer optraden in den naam van Jezus.”
In de Kampioen wordt de rede opgenomen,
waarmede de heer E. Bergsma de algemeene
vergadering opende van den Algemeenen Neder-
landschen Wielrijdersbond, die hier te lande thans
4000 leden telt.
De heer Bergsma spreekt in de sterkste be
woordingen zijne afkeuring en verantwoording
uit over wielrijders, die door onbesuisd rijden
ongelukken te weeg brengen of gevaar doen
ontstaan en zich dan nog ruw gedragen tegenover
de slachtoffers. Hij dringt er op aan, dat men
zal trachten hen te ontdekken om hen dan te
straffen zooals de Bond dit veroorlooft.
Men moge het eene kinderachtige zaak
noemen, maar er bestaat toch bij ons een stellige
gehechtheid aan voorwerpen, die \vij lang gebruikt
hebben en waar wij aan gewoon warener is
iets onaangenaams in bet verlies daarvan ge
legen hoeveel te lastiger is het dan niet, wanneer
men door de noodzakelijkheid gedwongen wordt
die op te offeren ja te vernietigen.
Uit Utrecht wordt bericht dat aldaar een
brutale inbraak heeft plaats gehad.
De daders hebben zich nl. toegang weten te
verschaffen in de woning van prof. Francken in
de Maliebaan (welke door de afwezigheid van de
bewoners tijdelijk ledig was) door de vensters,
waarvan zij de glasruiten met behulp van groene
zeep hebben gebroken.
Zij schijnen zich naar den kelder te hebben
begeven en zich aan den wijn te goed gedaan.
Pogingen om de brandkast geopend te krijgen
hebben zij opgegeven. De sporen, dat zij daar
mede zijn bezig geweest, waren aanwezig. In
verschillende kasten en laden is gesnuffeld. Uit
een kastje van de dienstbode werden eenige
kleinigheden ontvreemd. De dieven hebben zich
verwijderd met al het tafelzilver, dat zij machtig
konden worden en nog een bedrag aan geld van
ongeveer f 100.
Door de politie is de familie Francken onmid
dellijk van een en ander in kennis gesteld eu
een zeer nauwkeurig onderzoek aangevangen.
„Nu hou-je aan de lucht vast!” Onder
dit opschrift kondigt mr. L. Haffmans in het
Venl. Weekblad de indiening van het ontwerp
der nieuwe kieswet aan. Hij betwijfelt of het
voor alle Kamerleden een blijde verrassing was,
dat zij verleden Dinsdagavond de nieuwe kieswet
bij zich aan huis bezorgd vonden. Immers voor
vele leden der Tweede Kamer is de voorgenomen
uitbreiding van het kiesrecht zooveel als een
„memento mori.”
Mr. H. doet opmerken, dat evenals de vorige
regeering bij de indiening der leger wet deze re
geering het bij de indiening der kieswet doet
voorkomen, alsof de grondwet haar gebood, het
voorstel te doen dat zij doet. Zeer gemakkelijk
Dan behoeft men geen redenen op te geven.
Men gehoorzaamt eenvoudig aan het gebod der
grondwet.
Leest de considerans der wet
overweging
bepalingen,
de Tweede
Provinciale
gevorderd/
Stat pro ratione voluntas.
De wil der grondwet vervult de plaats der rede.
Wat al lastige vragen worden hiermee op
zijde geschoven Bij voorbeeld Is uitbreiding
van het kiesrecht alweer noodzakelijk Is nu
reeds gebleken, dat de uitbreiding van ’87 niet
voldoende was? Is met de tegenwoordige Tweede
Kamer geen land te bezeilen Heeft zij alleen
hart voor de bezittende klasse Is het vertrouwen
in de volksvertegenwoordiging geschokt
Op al deze en dergelijke vragen luidt het ant
woord „Wij geven uitvoering aan het grond
wetsartikel”. En daarmee is het uit.
Na te hebben doen uitkomen, dat wat het
ontwerp geeft, algemeen kiesrecht, of zoo goed
als algemeen kiesrecht is, „juist wat men vrees
de,” gaat mr. H. voort
„Zullen de sociaal-democraten met deze con
cessie genoegen nemen? In geen geval. Maar
in elk geval zullen zij van de gelegenheid pro-
fiteeren om hunne geestverwanten in de Kamer
te brengen. Daartoe bestaat kans in verscheide
ne districten van het noorden en in de groote
steden. Waarschijnlijk is dit wel de reden, waar
om de groote steden nu gesplitst worden.
De minister begrijpt zelf het gevaar, waaraan
hij zijn partij bloot stelt.
„Hoe weet gij dat
Dit blijkt uit zijn voorstel tot splitsing der
groote steden. Daartoe zou hij nooit overge
gaan zijn, indien hij de groote steden na de uit
breiding van het kiesrecht nog vertrouwde. Wil
lens en wetens waagt hij dus niet alleen zijn
partij, maar ook zijn eigen ministerieel leven er
aan.
„Hoe zal men dit verklaren
Uitbreiding van kiesrecht, waarde vriend, is
eene liefhebberij als eene andere. En aan lief
hebberij, gij weet wel, offert de mensch alles op.
Naar men uit de Betbwe schrijft, neemt
het gebrek aan onderwijzers hand over hand toe.
Vooral op het platteland gaat het al moeielijker
de bestaande vacatures vervuld te krijgen. Menig
gemeentebestuur adverteert al weken, zonder dat
er sollicitanten komen opdagen. Hier en daar
gelukt het tegen al stijgend salaris een onder
wijzer meester te worden. Met het oog op den
winter, wanneer de scholen weder vol loopen, is
dat gebrek aan ’t noodige personeel zeer te be
treuren.
De jaarwedden van f 475 beginnen reeds te
stijgen tot f 550 600.
Door wijlen den beer W. A. Scholten, in
dustrieel te Groningen, is bij testament bepaald,
dat van zijne uit te geven levensbeschrijving een
exemplaar gratis zal worden toegezonden aan
iedere volksbibliotheek, aan iedere afdeeling der
Bols ward is 3 October begonnen met achttien
leerlingen
Door heeren burgemeester en wethouders waren
ouders, leermeesters en werkbazen met nadruk
gewezen op deze gelegenheid, om het onderwijs,
dat hunne kinderen en leerlingen hebben geno
ten, te bevestigen en aan te vullen.
En ziet, daar komen achttien leerlingen
zich aanmelden, terwijl eenigen moesten worden
afgewezen, öf omdat van hen niet verklaard kon
worden, dat zij aan het herhalingsonderwijs met
vrucht zouden kunnen deelnemen, of omdat ze
reeds dadelijk verklaarden, dat zij eens of meer
malen per week de lessen niet zouden kunnen
bijwonen wegens ambts(?)-bezigheden.
Het onderwijs aan genoemde school wordt gra
tis gegeven alle onderwijzers der openbare scholen
voor gewoon lager onderwijs zijn er aan verbon
den en willen gaarne er toe medewerken, om het
onderwijs, dat ze de kinderen op de school hebben
gegeven, aan te vullen en te bevestigen, en ziet
er komen achttien leerlingen
De ouders zien er dus het belang niet van in,
dat hunne „uitgeleerde” kinderen nog eens weer
op de schoolbanken plaats nemen.
De werkgevers sporen dus hunne leerjongens
niet genoeg aan, om van de aangeboden gelegen
heid gebruik te maken. We willen gaarne ge-
looven, dat in sommige huisgezinnen reeds van
12-jarige kinderen geëischt moet worden, eene
kleinigheid te verdienen, omdat de bekrompen
omstandigheden, waarin het gezin verkeert, dat
vorderen
We willen ook aannemen, dat het wel eens
lastig zal zijn voor een baas of fabrikant of koop
man, wanneer zijn leer- of loopjongen gedurig
een uur vrijaf moet hebben, om naar eene of
andere school te gaan. Maar we kunnen niet
aannemen, dat de bekrompen omstandigheden zóó
algemeen zijn in onze stad, dat er voor slechts
achttien kinderen acht uren in de week overschie
ten, om nog eens wat te leeren. We kunnen ook
niet aannemen, dat jongens die de herhalingsschool
zouden moeten bezoeken, daarin verhinderd wor
den, omdat hun „baas” hen onmogelijk kan laten
gaan.
De hoofdoorzaak van den schralen oogst zal
wel zijn men ziet het belang van het herhalings-
onderwijs niet in. We hoorden onlangs het vol
gende gesprek tusschen een paar knapen aan.
„Ga je ook naar de herhalingschool
„Ik dank je’k moet al lang genoeg werken
,’s avonds wil ’k vrij wezen. Weet je wat? als
„ze mij iederen avond een kwartje gaven, dan
„kwam ik. Ja, dan zou ’k ook komen, maar wat
„heb je er anders aan wat geeft je dat leeren
Zulke wijsheid vindt ingang bij velen, en niet
alleen bij kinderen.
En onder zulke omstandigheden zal het nog
lang, zeer lang duren, eer algemeen de waarheid
erkend en betracht wordt van de woordenwat
het zwaarst is, moet het zwaarst wegen.
De Commissie voor de Grondwetsherziening
uit de Belgische Kamer van Vertegenwoor
diging hield in tegenwoordigheid van
nister Beernaert haar eerste zitting.
De heer Janson ontwikkelde zijn voorstel be
treffende herziening van het kiesrecht-artikel.
Hij wenschte zich nog niet uit te laten over den
leeftijd van kiesbevoegdheid, maar verklaarde
zich voorstander van het stelsel om de van het
kiesrecht uitgeslotenen in de kieswet op te nemen,
en daarvoor dezelfde categorieën aan te nemen
als de Fransche wet.
De gemeenteraad van Brussel heeft besloten
aan de Kamers te verzoeken het algemeen kies
recht in de Grondwet op te nemen.
Te Berlijn loopt het gerucht, dat de D u i t-
s c h e Keizer persoonlijk de zitting van den Rijks
dag zal openen, om de politieke belangrijkheid
te doen uitkomen. In den laatsten Ministerraad
kreeg het Pruisische Ministerie mededeeling van
het nieuwe militaire ontwerp, waarbij het vredes-
effectief van 1893 tot 1899 wordt vastgesteld.
Dit effectief zal voor zoover korporaals en min
deren betreft, door een gemiddeld worden aange
geven, en niet zooals tot dusver door een maxi
mum. Het aantal onderofficieren zal verder,
evenals dat der officieren in de begrooting wor
den opgenomen. De tweejarige diensttijd zal voor
de infanterie worden aangenomen, behalve voor
de manschappen, die slecht staan aangeteekend
of die zware straffen hebben ondergaan.
Bolswardsclie Courant
X'
I
