NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
BOLSWABD EN WWSS»A»SS&
1894.
i
Drie en dertigste Jaargang.
No. 14.
Populaire Correspondentie,
vu.
B I N N E N L AN L).
VOOR
Bolsward, 2 April 1894.
meisjes op de
f
ABONNEMENTSPRIJS 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
$XXKXXKXXX”KKXXXXXKX$
DONDERDAG 5 APRIL.
xdocdoc
Als voorbode van meer „politieke® soiree’s had
den wij reeds 1.1. Woensdag eene meeting waartoe
behalve de besturen der alhier bestaande Kiesver-
eenigingen, die uitgenoodigd waren, een ieder toe
gang had en welke meeting, naar het mij voorkwam,
ten doel had aan ieder de gelegenheid te geven
zijne zienswijze over de jongste en zoo belangrijke
gebeurtenissen ten beste te geven. Gedachtig aan
het spreekwoord: „door wrijving van gedachten
bekomt men de waarheid11 juichte ik deze verga
dering zeer toe, want hier kon veel, wat voor som
migen niet al te klaar was, opgehelderd worden,
hier kon iemands meening zij het dan vóór of
tegen de Kieswet-Tak gevestigd worden, in ieder
geval men mocht van deze vergadering verwachten
dat zoo zij bezocht werd door lieden van ver
schillende politieke kleur zij ons een juist in
zicht zou geven over de denkwijze der verschillende
richtingen. De motie, die, ingediend door den Voor
zitter, aan het einde der vergadering werd aan
genomen, gaf dan ook het bewijs dat èn liberaal,
èn anti-revolutionair, èn radicaal zich verklaarden
vóór de aanneming van de Kieswet, dat men zelfs
nog verder wilde gaan dan de Regeeringsvoor-
stellen, daar men de schrijfproef niet gevorderd
wilde zien om stemgerechtigd te worden.
Deze onnoodige en ongerechtvaardigde belem
mering van het verkrijgen der kiesbevoegdheid,
werd vooral druk besproken en tijdens de disputen
hierover frappeerde het mij, hoe iemand meende
democratisch te zijn, hoe iemand geloofde in den
geest van het volk te spreken door gedurende zijne
betoogingen woorden te gebruiken die in den mond
van een beschaafd mensch minstens ongepast zijn
en door welke uitdrukkingen hij waarlijk toonde, dat
volk of meer speciaal den werkman voor wiens
belangen hij in zijn, overigens met de beste be
doelingen uitgesproken rede een lans brak, wel
zijne rechten toegekend wilde zien» doch overigens
Amice
Er is heel wat gebeurd sinds ik u den vorigen brief
schreef en al was het toen wellicht te voorzien
door degenen, die het weten kunnen, dat de rustige
rust, waarin allen zich verkneuterden die buiten
het Binnenhof leefden, slechts de voorbode was
van den naderenden storm, degenen die het niet
zoo juist konden voorzien en waaronder uw
onderdanige dienaar zullen evenals hij met
schrik uit den toestand van rust gerukt zijn, om
met krachtige hand te worden geworpen in een
tijdperk vol politiek, toen het bericht ons bereikte,
dat als gevolg van ’s Ministers manhaftige daad,
U. M. de Kamer ontbonden had.
A lier wege thans politiek! Hier zoowel als elders,
in café’s, in scheerwinkels politiek. De winkelier
breekt met zijn onveranderlijke gewoonte en zegt
niet meer „mooi of slecht weertje vandaag,® maar
velt zijn oordeel over de politiek en naar mate de
zwaarte van zijn klant wordt dikwerf zijn oordeel
synoniem aan dat des koopers, zoodat zoon han
delaar heel wat werk heeft om goed op de hoogte
te blijven, want hij moet dan met alle partijen
medegaan.
De bladen wijden groote kolommen aan „politiek
overzicht,® aan de verkiezingen® enz., zij sommen,
al naar mate hunne richting, de goede en kwade
eigenschappen op van degenen die men hoort noe
men als gewilde afgevaardigden naar ’s Lands
vergaderzaal en melden ons voorts dat verschei
dene dezer zich gereed maken om uit te vliegen
naar ver verwijderde, dikwerf voor hen onbekende
plaatsen om daar hun
„Stem mij(n), stem mij(n)
Ik zal voor de Kieswet-Tak zijn
te zingen.
En slechts ook dan zullen zij, die hier hun liedje
komen zingen en ik hoop van harte op zeer
veel plaatsen meer kans hebben op een zetel
in de Tweede Kamer, doch dan is het te hopen
dat zij de belofte aan de kiezers gegeven, getrouw
nakomen en niet, zooals onze vorige afgevaardigde,
op wien men meende te kunnen vertrouwen, voor
een amendement stemmen waardoor de Regeering
hare voorstellen terugtrok.
Slechts wanneer de candidaat voor de thans in
getrokken wet in den meest uitgebreiden zin stemt,
zal hij kans van slagen hebben en dit is zeer na
tuurlijk want hij komt dan tegemoet aan den ver
klaarbaren wensch van het volk om kiesrechtuit-
breiding.
Verklaarbaar vind ik dien wensch alleszins.
Bestond hij niet, wij zouden ons den naam van be
schaafde natie onwaardig maken. De Regeering gaf
daaraan dan ook toe door haar wetsontwerp, eer
lijk en oprecht zooals wij dat van deze Regeering
ook verwachtten. Men wil daar echter aan te kort
doen, men wil ziften, haarkloven en om het
woord van den afgevaardigde Lieftinck te gebrui
ken peuteren aan art. 80 der grondwet in de
hoop de voorstellen des Ministers op de lange baan
te schuiven door eene grondwetsherziening.
Maar de kiezers moeten zich door dezen schijn
niet laten misleiden, zij moeten niet gelooven aan
de grondwettige bezwaren die sommigen aan
voerden, neen de kiezers moeten hun gezond ver
stand doen zegevieren over de struisvogelpolitiek,
die het hoofd verbergt achter dat meergenoemde
art. 80 en daardoor de billijke wensch des volks
niet tracht te zien.
hun hart en hand aanbieden, zij eenmaal in de
huishouding geen goede huisvrouwen, eventueel
huismoeders kunnen zijn. Ze leeren op de fabriek
zindelijkheid, zoowel op arbeid als op kleeding,
dus ook op lichaam, alsmede nauwgezetheid.
Bovendien is hun arbeid niet zwaar, zoodat zij
thuis komende nog gerust wat in de huishouding
mee kunnen werken, zoodat, voor zooverre zij het
nog niet geleerd hebben, de huishoudelijke bezig
heden hun volstrekt niet vreemd behoeven te blij ven.
Het wil mij voorkomen dat de Commissie hare
bezwaren geput heeft uit de vele grieven die -
ik moet het zeggen verbonden zijn aan den
arbeid van vrouwen of meisjes op waskaarsen-,
linnen- en papierfabrieken of op weverijen. Zeer
zeker geschiedt daar veel wat zedelijkheid en zinde
lijkheid niet in de hand werkt. Daar worden dikwerf
jonge meisjes op 12 a 13 jarigen leeftijd naar de
fabriek gezonden om ook maar te verdienen. Ze
vertoeven daar te midden van menschen van beider
lei kunne, die ook zoo vroeg begonnen zijn als
zij, die daardoor nimmer eenig idéé van zedelijk
heid hebben opgedaan en, geëxploiteerd als zij vaak
worden, niet of geen tijd overhouden om eenige hui
selijke bezigheden te doen of de zindelijkheid op
lichaam of huis te- betrachten. De kinderen die
tusschen dezulken moeten vertoeven, zullen ook
geen andere menschen worden en voorzeker is
daar de kinderarbeid, vooral gevaarlijk voor meisjes
van 16 a 18 jarigen leeftijd, sterk af te keuren.
Doch wederom de Commissie verontruste
zich niet ten opzichte van den meisjesarbeid op
„Hollandia®. Geheel afgescheiden van het man
nelijk personeel zullen de meisjes hun arbeid ver
richten. Noch tegelijk met de mannen zullen zij
ter werkplaats komen, noch tegelijk met hen deze
verlaten. Dus wel een strenge afscheiding. Op
zedelijk gebied is dus de vrouwenarbeid op deze
fabriek evenmin gevaarlijk als op stoffelijk gebied,
zooals ook een der argumenten van de Commissie
luidt.
Ik hoop dat de Commissie, die blijkbaar de beste
bedoelingen heeft, haar oordeel nog wat opschort,
zich persoonlijk eens te Vlaardingen gaat over
tuigen en ook bovenstaande eens overwege en ik
wil besluiten door in te stemmen met de woorden
der Commissie in den aan hef van haar artikel
geplaatst, dat het haar genoegen doet dat deze
fabriek verrezen is en spoedig de werkzaamheden
aanvangen zullen, waardoor tal van handen weder
om aan den arbeid kunnen gaan. Ik hoop dat de
fabriek flink in om vang mag toenemen, voor den
ondernemer niet alleen, maar in boofdzaak voor
vele mijner stadgenooten voor wie zij dan tot heil
van hun en hunne gezinnen kan strekken.
t. t.
Sans—Souci.
Sneek, 3 April. Gisteren middag kreeg de
16 jarige zoon van den schipper Beuzekom uit
Rotterdam, die hier voor de firma Ter Horst
hout loste, zoo’n geweldigen slag van de kruk
der losvliegende lier, tegen den nek dat de arme
jongeling terstond den geest gaf.
f Als candidaat voor de Tweede Kamer is
hier van liberale zijde gesteld de heer Goeman
Borgesius te ’s Hage en van anti-revolutionaire
zijde de heer H. Pollema, hoofd der Chr. school
te Nijland.
Baron Brantsen v. d. Zijp hield bier heden
namiddag vergadering met 16 of 17 personen die
alle moeite zullen in ’t werk stellen om ’t oud-
kamerlid weer op den troon te helpen.
De verslaggevers werden, vóór de aanvoerder
der bijeenkomst zijn speech afstak, verzocht heen
te gaan, omdat men van deze vergadering geen
publiciteit verlangde. De uitgever van een hier
verschijnend blad, „De Vlieger*, kreeg echter
permissie om te blijven, nadat hij had verklaard
zich te kunnen vereenigen met Brantsen’s ideeën
inzake de kieswet Tak. Men deelt ons mee dat
genoemde uitgever voor f40 op zich heeft geno
men, Brantsen’s candidatuur in ’t Kiesdistrict
Sneek door couranten, brochures etc. aan te be
velen.
Kimswerd. De stoim-zuivelfabriek alhier is,
na eenige weken stilstand, heden avond weder
begonnen te werken. Ze is voorzien van eenen
nieuwen ketel, die veel grooter, degelijker en
van een geheel andere constructie is dan de
vorige. Hij is uit de fabriek van Gebrs. Stork
Comp, te Hengeloo.
O ik zal spoedig verandering gemaakt worden
in de machine.
Wonseradeel, 31 Maart. De gemeenteraad
bracht in zijne heden gehouden vergadering de in
de vorige zitting aangevangen behandeling eener
nieuwe algemeene politieverordening tot een eind.
Drie personen, die in 1893 onderstand hebben
genoten, werden door hem van de kiezerslijsten
geschrapt.
Naar aanleiding van een aanvraag van den
kolonel-kommandant in de derde divisie der ko
ninklijke maréchaussee te Zwolle, om van gemeen
tewege tot het bouwen van eene kazerne voor
eene te Witmarsum te stationneeren brigade over
te gaan, werd besloten te berichten, dat naar
’sRrads oordeel daarvoor van rijkswege moest
worden gezorgd en hij geen vrijheid kan vinden
daarvoor de gemeentefondsen bëschikb mr te
stellen.
Ooststellingwerf, 39 Maart. Gisteren zijn
de kiezerslijsten voor Ooststellingwerf door het
gemeentebestuur vastgesteld. Voor de Tweede
volgens mij niet veel respect voor deze maat
schappelijke klasse bleek te bezitten.
Immers waarvoor zeide deze heer dat het een
werkman des Zaterdagavonds na zwaren arbeid
moeilijk zou vallen om „zijn poot te zetten® ter
kwiteering voor ontvangen weekloon
Zet een werkman dan „zijn poot® of plaatst die
niet even goed als ieder ander zijn handteekening,
zij 't dan ook al in minder mooie, minder duide
lijke letters dan een kantoorheer. Niet waar, ge
zijt het met mij eens, dat deze uitdrukking verre
van gepast is en dat het den arbeider volstrekt
niet aangenaam kan zijn dat over hem aldus wordt
gesproken. Waarom noemde dezelfde heer sommige
afgevaardigden, „knullen.® Meent hij dat het volk
geen ander woord verstaat om hun menschen aan
te toonen, die door hun amendementen 's volks
wensch trachtten te fnuiken Als hij dat denkt,
als hij van oordeel is dat slechts zulke (scheld)-
woorden ingang vinden bij het volk, dat geen an
dere door hen begrepen worden, dan heeft hij nog
een lagen dunk van hen en zou ik in weerwil
van zijne radicale neigingen hem begiftigd hou
den met verstokt-aristocratische denkbeelden.
Ik verneem nog dat wij in het vooruitzicht heb
ben lezingen van de heeren Z. v. d. Berg, Th.
Heemskerk en Huber.
Te verwachten dus avonden vol politiek genot.
Ik las in de Bolswarder nog geen enkel antwoord
op het ingezonden artikel van de Commissie der
drie werklieden-vereenigingen, waarin zij zoo heftig
te velde trekt tegen den arbeid van meisjes op de
fabriek „Hollandia”.
Genoemde commissie voert een vijftal argu
menten aan om hare beweringen, als zoude de
fabrieksarbeid voor meisjes verderfelijk zijn, te
stavenen zegt onmid del lijk daarop dat hare pogingen,
zooals zij ook wel verwacht had, om den heer
Directeur van bedoelde fabriek van zijn voornemen
om de meisjesarbeid in te voeren, af te brengen,
schipbreuk leden.
Nu moet ik toch beginnen met te zeggen dat
dat laatste niet geheel juist is,
Hoe kunt ge hh. Commissieleden beweren dat
Uwe pogingen zonder succes waren? Ik voor mij
zou zeggen, dat de taak die door U aanvaard is
niet ten einde werd gebracht en dat er-dus van een
resultaat oftewel einduitkomst geen sprake kan zijn.
Ge wildet zeker toch niet dat de heer Ilum-
melinck zijne op ervaring berustende motieven
ter bestrijding Uwer bewering van het verderfe
lijke van meisjesarbeid, maar direct opgaf tegen
Uwe argumenten Evenmin als U zwichtte voor
de betoogingen van den heer H., deed Hollandia’s
Directeur het voor U. Maar wel bood de Direc
teur U aan tegen vergoeding van verzuim op zijne
kosten, naar Vlaardingen te reizen en U daar te
overtuigen of de meisjesarbeid in de fabriek ook
maar eenige slechte gevolgen had. En voldeed U
daaraan Tot dusverre nog niet en toch zullen
er wel dagen geweest zijn waarop ge met Uw
drieën er eens uitbreken kondet en U dus na
volbrachte reis en na geëindigd onderzoek kon
oordeelen of Uw verzoek aan den Directeur van
„Hollandia® gegrond was en of er dus succes op
verwacht mocht worden.
had U te Vlaardingen kunnen overtuigen
van alles wat U weten wilde, U bad daar de
meisjes in haren arbeid van nabij kunnen be
schouwen, U had bij haar kunnen te weten komen
wat U belang inboezemde, had, afgescheiden
van het fabriekspersoneel, bij de ouders der
meisjes kunnen informeeren of de arbeid ook
schadelijk voor hun lichaam of geest was, U had
bij politie of bij geachte ingezetenen kunnen vra
gen of op der meisjeslevenswandel iets aan te
merken was, in één woord U had daar kunnen
nagaan of des heeren Hummelinck bewering, als
zoude de arbeid voor meisjes in zijne fabrieken
volstrekt niets stootends opleveren, juist was of
wel dat de motieven, genoemd in Uw ingezonden
artikel gegrond waren.
Dan eerst was het onderzoek nauwkeurig
geweest.
En wat zal nu het werk der meisjes op „Hol
landia® zijn Grootendeels moeten zij busjes vullen
met melk of de busjes van etiketten voorzien. En
wilde de commissie dit aan jongens zien opge
dragen Voorwaar ik geloof dat er dan spoedig
stemmen tegen dezen arbeid door jongens zouden
opgaan waarin men hoorde van „exploiteeren®
„bederven voor later® enz. En zeer terecht want
wat moet er nu van een jongen groeien, die niets
anders leerde in de jaren waarin hij zich ontwik
kelen moet, als busjes vullen met melk en het
opplakken van etiketten Een nuttig lid der
maatschappij 1 Er zou van zoo’n jongen niets
terecht komen, de jaren waarin hij zich voor een
handwerk bekwamen moet, zouden voorbijgaan
meteen beuzelwerkje, jongens handen onwaardig
en het natuurlijk gevolg zou zijn dat hij op één
hoogte bleef staan en nooit meer dan een paar
gulden ’s weeks zou kunnen verdienen, wat hem
zou maken tot een dier ontevredenen, zooals er
waarachtig al genoeg rondloopen, die, dikwerf
door eigen of door der ouderen schuld, geen hand
werk geleerd hebben, niets of weinig verdienen
kunnen en nu de maatschappij maar zoo in eens
willen omkeeren in de meening dat dan de zakken
met geld voor hun disponibel liggen.
Iets anders is dit wanneer bedoelde werkzaam
heden door meisjes geschieden. Ze zijn juist voor
meisjes als geknipt, zij moeten nauwkeurig en zin
delijk uitgevoerd worden en de Commissie ver
ontruste zich niet, dat wanneer bedoelde meisjes
de fabriek verlaten hebben en de ware Jozef komt
ADVERTENTIEPRIJS50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Kamer zullen er 576 kiezers zijn, voor de Prov.
Staten en den Gemeenteraad 575, op eene be
volking van ruim 9000 zielen. Was het amende
ment—De Meijier in het ontwerp Tak tot wet
gemaakt, dan zou onze gemeente ongeveer ]/3
van het aantal kiezers hebben verloren. Als men
dergelijke voorstellen in het belang van het volk
acht, dan kan men eenvoudig zeggen, dat de
afgevaardigden van de toestanden niets afweten.
In zijn uitvoerig ingezonden stuk in de
Nieuwe Rotterdamsche Courant bepleit de heer
Stork uit Almelo met zooveel woorden het een-
susstelsel, althans den eisch van belastingaanslag
en betaling, of van zekere huurwaarde, benevens
van een spaarpotje. Van een werkgever, die
zooveel hart blijkt te hebben voor den werkenden
stand, stelt dit vertoog ons wel een weinig teleur,
doch blijkbaar heeft zijne zucht tot uitkiezing en
scheiding maken hem voor de politieke gevolgen
van zijn stelsel blind gemaakt. Dat er goede en
slechte werklieden zijn, is voorwaar geen nieuws;
goede en slechte menschen vindt men overal, zelfs
onder de tegenwoordige kiezeis. En met de
groote waarde, die de heer Stork hecht aan de
moreele eigenschappen, aan het karakter en de
zelfstandigheid, is het vreemd, dat hij de „ken-
teekenen van geschiktheid en maatsebappelijken
welstand® juist alleen in het bezit zoeken wil,
dat met de moreele eigenschappen slechts in een
zeer verwijderd, zeker niet altijd oorzakelijk ver
band staat.
De schrijver ziet echter over het hoofd, dat het
kiesrechtvraagstuk door de aanneming van arti
kel 3 van de kieswet eene nieuwe phase is in
getreden. Heeft men eenmaal aan de economische
zelfstandigheid, aan het voorzien in eigen on ler-
houd en dat van het gezin, de kiesbevoegdheid
veibonden, dan dient men trouw te blijven aan
de grenzen, die men daardoor zelf getrokken
heeft, en waarbuiten alleen zij moeten blijven,
die deze economische zelfstandigheid missen. Het
gaat niet aan binnen dat afgesloten terrein, en
op een betrekkelijk grooten afstand weer een
nieuwe grenslijn te trekken, die dan de eigenlijke,
ware grens zal vormen.
Aan het votum der ontoonden Kamer over
artikel 3 houden wij vas', ook ua de verschillende,
reeds door ons vermelde uitingen, waaruit de
gevolgtrekking voor de hand ligt, dat niet alle
voorstemmers daarover in oprechtheid hunne stem
hebben uitgebracht.
Tot hun getal moeten wij tot ons leedwezen
ook den voormaligeu afgevaardigde van Amster
dam den heer de Beaufort rekenen, die den
treurigen moed heeft in een openbaar geschrift
ter voorlichting van de kiezers te schrijven, dat
„men® dat zijn de voorstemmers van artikel
3, waarin het oude lievelingsdenkbeeld van den
Minister Tak was nedergelegd, in deze, voor
allerlei uitleggingen vatbare uitdrukking kon be
rusten, omdat die op zich zelf volkomen onbetee-
kenend was en slechts door de nadere uitlegging
van het volgend artikel beteekenis kreeg.
Fraaie onthullingendat moet men zeggen.
Qui diable est ici la dupe kan men met Basile
vragen. De heer van Houten c. s. schrijven al
thans te goeder trouw vóór het artisel te hebben
gestemd, hetgeen hun thans berouwtmaar de
heer de Beaufort c. s. hebben dat gedaan met
bijbedoeling en arglist, meer op de manier der
slangen dan op die der duiven, schijnbaar mede-
gaande met den Minister, wie ze later wel schaak
mat dachten te zetten. En inmiddels nam men
voor de natie den schijn aan, van overtuigde
voorstanders van eene zeer ruime uitbreiding van
het kiesrecht te zijn.
Na deze onthullingen is het maar verstandig
verder te zwijgen over inconstitutioneele hande
lingen, over oprechtheid, over verrassingen en
overige politieke moraliteit.
Zich niet aansluitende bij het manifest der
Katholieke partij heeft dr. Schaepman schrifte
lijk verklaard
„Tegen de uitbreiding en regeling der kiesbe
voegdheid, zooals die in de ontwerpen der Re
geering was belichaamd, bestaan bij mij noch
grondwettige noch andere bezwaren.
„De schrijfproef acht ik een onnoodige, en
ongerechtvaardigde belemmering van het ver
krijgen der kiesbevoegdheid.
„In dien geest zal ik, zoo ik in de nieuwe
Kamer mag zitting nemen, tot de vaststelling van
het kiesrecht medewerken,®
Te Dinxperlo werd voor eenige dagen een
zekere S. begraven. De man bij wien de over
ledene gewoond had, liet uit Emmerik een lijk
wagen komen, daar men te Dinxperlo geen be
hoorlijken lijkwagen heeft. Toen het lijk in den
lijkwagen gezet was, vonlen de rijksambtenaren
termen den koetsier als ongepatenteerd iijlioe-
zorger aan te houden. Zij konden hiertoe, omdat
het lijk in den wagen was, niet overgaan en
moesten dus de begrafenis afwachten. Zoodra
de kist dan ook uit den lijkwagen was, zocht de
koetsier door langs een omweg naar Emmerik
terug te rijden bijtijds aan het wakend oog van
de ambtenaren te ontkomen.
Trouw aan zijn plicht. Het volgende ver-
makeljjke geval moet zich onlangs te ’s-Bosch
hebben voorgedaan. Een schildwacht, op post
staande voor de woning van een ambtenaar, ziet
dat iemand die woning wil binnengaan. Hij,
getrouw aan zijn plicht, vraagt hem het „woord®,
doch deze weet het nieten of de bedoelde
persoon nu ook al beweerde de ambtenaar in
eigen persoon te ziju, het hielp hem niemendal,
hij mocht er buiten blijven.
Bolswardsche Courant
Jv
I
1
