NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
OLSWARB EN WONSERADEEI.
öe Meetingvan Os Japaar.
KI
Gymnastiekschool
I
il
KofflotaÈijenTlieelirtl
i
No. 50. Verschijnt Donderdags en Zondags. Zes en dertigste Jaargang. 1897.
r
b
Èl
„de PHILASTROOP”
BOUMAN
0
F
DONDERDAG 24 JUNI.
T. de Jag*er,
HERSTEMMING
Kiezers
„DE STER
KOFFIE.
A. Bonman.
Kiesdistrict HARLINGEN.
F
r
!t
«Kua
VOOR
I
langs
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
ADVERTENTIEPRIJS50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
t
TE BOLSWARD.
El
UG
Aangifte van LEERLIN-
TM^^S^GEN voor of op Vrijdag
2 Juli e. k., bij den heer
TURFKADE.
Algemeene Verzekering.Nlaatschappij
In de vorige week werd de algemeene
jaarvergadering gehouden en de door h.h.
directeuren, C. W. Eisma en J. P. K. van
Moorsel atgelegde rekening en verantwoor
ding met het verslag over het boekjaar 1896
goedgekeurd.
Het bleek dat afd. I, verzekering bij be
smettelijke ziekten, is geklommen tot 18107
verzekerden, terwijl door de mildere bepaling
van anderhalf en dubbele uitkeering voor
gezinnen, waarin verschillende verzekerden
tegelijk lijdende zijn, alleen f 455 meer werd
uiteekeerd dan volgens de vroegere voor-
J. C. CUPERUS.
*/2 kilo f 0,68
-0,68
-0,55
-0,45
-0.4Q.
Blijkens gewisselde telegrammen tusschen
den VOORZITTER der Centrale Lib. Kies-
vereeniging en den Heer Dr. G. J. VOS Az.,
Ned. Herv. Pred. te Amsterdam, verklaart
deze den Candidaat
verreweg verkieselijker dan den Can
didaat van ASCH VAN W1JCK.
N. SIMONSZ,
Voorzitter der Centrale Lib.
Kiesvereeniging.
menten, daar zal toch wel niet aan getornd
worden in de periode, waarover deze ver
kiezing gaat. Daar is Dr. Kuyper te verstan
dig en ook-te slim voor. En dan nog boven
dien, moet het geld de drijfveer zijn Als
het daarom ging, zouden wij Hervormden
onze eer verwerpen.
Het modernisme zal uitsterven en de
Christelijke leer zal zegevieren, maar met
de Hervormde Kerk wordt m. i. gesold, en
ik kom op tegen de gedachte, dat de Her
vormde Kerk het voertuig zal zijn, waar
door het conservatisme weer op het paard
wordt geholpen.
Dinsdagavond trad in eene meeting, uit
geschreven door de Centr. kiesvereeniging
„Nederland en Oranje,” als spreker op Ds.
G. H. Wagenaar van Leeuwarden, met het
onderwerp: „Waarom van Hervormde zijde
de candidatuur „Van Asch van Wijck”
met vol vertrouwen moet worden gesteund.”
Er was een flink bezoek, de groote zaal
van „de Doele” was behoorlijk bezet.
Na de opening door den Voorzitter, Ds.
Brouwer van Makkum, met gebed, begon
Spreker met te zeggen dat het in dezen
verkiezingsstrijd voor hem dierbare belan
gen geldt, en hij inziet dat de partij van
Dr. Bronsveld openljjk den toeleg verraadt,
om langs een zijweg het liberale beginsel
te huldigen. Daar hij weet, dat bjj dien
Chr. Hist. Kiezersbond velen volkomen in
dwaling verkeeren, zal hij protesteeren tegen
de verspreide meening dat de Anti-rev.
zich kanten tegen de Hervormde kerk. Hij
wil de vraag beantwoorden, wat de geloo-
vige kiezers in dit district te doen hebben,
daar zij moeten kiezen tusschen een libe
raal en een anti-rev. en waarom de laatste
de voorkeur verdient, doch zich alleen be
palen tot de beginselen der partijen, niet
tot de candidaten als persoon.
Het antwoord is drievoudig. 1°. Omdat
bij deze herstemming de vraag geldt, of
ons staatsgebouw in de a. s. periode zal
worden opgetrokken op den voet van het
revolutionaire liberalisme of in den geest
der Christelijke beginselen. 2°. Omdat de
toepassing dezer Christel, beginselen leidt
tot verbetering ook der volkstoestanden,
en 3°. omdat de heer Van AschvanWijck
als drager en voorstander dezer Chr. be
ginselen den leden van den Chr. Hist. Bond
veel nader is, dan de liberaal.
Deze drie deelen der rede worden door
Spreker uitvoerig toegelicht.
Hij verklaart, dat het liberalisme met
het Christendom in het krijt is getreden,
en het Van Houten is gelukt onder de ba
nier anti-clericalisme alle liberale fractiën
te vereenigen. Een meegaan met dat li
beralisme is voor den Christelijk gezinden
man onmogelijk, daar ’t een verloochening
zou zijn van het beginsel, waarvoor reeds
40 jaren door de Christeljjken gestreden is.
Het liberalisme, zegt Spr., voert in den
grond een revolutionair beginsel. Al zjjn
er bjj de liberalen genoeg mannen van
nobelen zin, toch heeft de liberale stroo-
ming een richting genomen naar de revo
lutie, en het zal worden aangevuld door
het radicalisme.
Het heeft de kerk verlaten, dit genoot
schap, als een menscheljjke instelling be
schouwd, wordt geduld. De scheiding van
kerk en staat is inderdaad reeds ingevoerd,
al worden ook nog kerkgenootschappen
geldelijk gesteund van den staat. In de
Indiën wordt zelfs de fanatieke Moha-
medaan voorgetrokken, de zending bemoei
lijkt, ja zelfs verdrukt.
Het liberalisme is materialistisch, door de
moderne school is de natie voor een groot
deel ontkerstend, en men heeft getracht
het ware Christendom te veranderen tot
een Christendom tot nut van ’t algemeen.
De clericalen, want dien naam heeft de
tegenpartij nu eenmaal, kanten zich tegen
De afloop der heden fe Amsterdam ge
houden JAVA KOFFIE-VEILING, bracht
eene kleine verbooging teweeg. Mijne prima
onvermengde Java koffie heb ik echter in
prijs niet verhoogd, ook de andere soorten
zijn onveranderd.
De noteering is thans:
No. 1. Puike Java
No. 1. Puike Java (ongegl.)
No. 2. Java 2
No. 3. Santos A puik van smaak
No. 4. Santos B goed van smaak
ïuer net i
den geleid in een richting, die dwingt tot
terugkeer, tot achteruitgang, en wij weten,
dat als wij de kerkelijke machten steunen
in hun bondgenootschap, de treurige gevol
gen niet uitblijven kunnen. Wij zijn te goed
gezind om onder een kerkjuk te willen ge
bukt gaan. Wij beseffen, dat in zoodanig
geval het volk nog dieper zinken zal en
waarschuwen een ieder voor het drijven van
zulke machten, die toch nooit goedschiks
samenwerken kunnen, maar spoedig elkan
der zullen gaan bestoken, om het roer van
Staat in handen te krijgen. De schade
daarvan is niet te overzien.
Daarom, hoewel tegen ons zin, maar in
het vertrouwen dat de candidaat meer dan
vroeger zal ijveren voor de sociale belangen,
geven wij de vooruitstrevenden den raad,
dezen keer ter wille van het beginsel bij
zondere inzichten en neigingen ter zijde te
zetten en hun stem uit te brengen op
Het Bestuur der Centr. vooruitstr. vrij?,
kiesv. op democratischen grondslag,
C. W. EISMA.
W. C. DE JONG.
J. KEULEN.
P. IIOFSTRA.
dit beginsel. Zij willen geen staatskerk,
maar dat de overheid optreedt als Christel,
regeering. Geen overheersching van de kerk,
doch ook geen overheersching van den
staat. De vraag is thans, zal de mensch
regeeren of God, de rede of Gods Woord.
Wil het liberalisme het er heen voeren, dat
de leus wordt„weg met den Christus,”
dan stellen de Christenen daartegenover
„weg met het liberalisme.”
In het tweede deel zegt Sprmoet ik
opmerken, dat de liberalen een periode van
50 jaren achter den rug hebben, dat zij
het roer van staat in handen hadden, en
hun bewind heeft bittere teleurstelling
gebaard. Hun dure huishouding heeft ons
voor een leege schatkist gevoerd. Wel zijn
verbeteringen aangebracht, als spoorwegen,
kanalen, telegrafen, fraaie schoolgebouwen
zijn er verbeterde wetten gekomen, maar
steeds is het belang der bourgeoisie op
den voorgrond geplaatsthet belang van
het denkend deel der natie vooropgescho
ven en het werkend deel der natie vergeten.
Men heeft gezegd, het volk is te dom, en
het moet leeren lezen en rekenen, en in
derdaad heeft het gelezen en gerekend en
het roode spook is opgestaan. Nu is men
met zorg beladen om dat proletariaat uit
te roeien, zelfs door het onzedelijke Neo-
Malthusianisme. Het liberalisme heeft de
macht van het kapitaal niet gefnuikt, den
arbeider prijsgegeven aan zijne verdrukkers
en nu zit men er verlegen mee.
Het Christendom met den waren grond
van naastenliefde geeft waarborg voor
recht en rechtsgevoel. In het Christendom
de oplossing der raadselende ware vrij
heid isgebondenheid aan het Christen
dom door de liefde.
Veertig jaren lang heeft de Anti.-rev.
partij de sociale richting voorgestaan. Reeds
Groen van Prinsterer heeft gewezen op de
noodzakelijkheid van opheffing der schrille
tegenstanden tusschen rijk en arm, en het
program van actie getuigt dan ook van dat
streven. Het arbeidsvraagstuk waarbij lo.
de landbouw, 2o. de nijverheid, 3o. de
handel betrokken zijn, wordt dan ook een
belangrijke plaats daarop ingeruimd. De
agrarische kwestie staat voorop. Met den
grond begint de productie, en hieromtrent
dient afdoende verbetering te komen, beter
pachtrecht, moet verkregen, het grootgrond
bezit ingekort worden, de werkeloosheid
beperkt zoo mogeljjk opgeheven, de zege
ningen des bodems moeten niet aan enkelen
maar aan velen ten goede komen. Ten op
zichte van de wetgeving op den arbeid zijn
wjj hier te lande nog zeer verre bij anderen
vooral bij Engeland ten achteren, evenwel
eerst als de zedelijke verhouding verbetert
zal de maatschappelijke verhouding hersteld
kunnen worden, Het onderscheid tusschen
de hooge en lagere standen moet vooral ten
opzichte van den staat vervallen. Ook bij
de nijverheid moet veel verbeterd worden.
Een verbeterde verhouding tusschen pa
troon en werkman ten opzichte van loon
en arbeidsduur, en de staat zelf moest een
voorbeeld geven. Kamers v. arbeid, niet
om kwesties op te lossen maar om den
arbeid te regelen, betere woningenvoorden
werkman, een onbezorgde oude dag dit
alles is iets wat een eisch is van billijkheid
en recht, en het liberalisme heeft in dit
opzicht al bitter weinig gedaan.
Wat den handel betreft, deze is geheel
in het voordeel van den groothandel. De
groote centra’s zjin door gemeenschapsmid
delen ten algemeenen koste begunstigd.
Het vrijhandelstelsel heeft ons tot werke
loosheid gebracht. Voor protectie is men
bang, maar de grond moet toch het be
werken waard zjjn, anders is het voordee-
liger hem braak te laten liggen. De argu
menten duur brood en belang der eigenaars
kan ik slechts gedeeltelijk beamen. Onze
nijverheid wordt bedreigd door een vijand,
de werkeloosheid, en daartegen moet men
zich verdedigen. De levenstoestanden zijn
hier anders en meer eischend dan bjj de
Koeli’s in Indië, of de Chineezen. Ook is
ons land arm voor de industrie, en staat
achter bij het kolenrijke Engeland, het
ijzerrijke Duitschland. Zal onze nijverheid
blijven bestaan, zal hier werk blijven, dan
moet die nijverheid beschermd worden, ge
lijk zulks ook elders het geval is.
Meerdere vraagstukken, zegt Spr., zal ik
moeten laten rusten, wijl de tijd ontbreekt.
Maar in het derde deel van mijn antwoord
op de vraag, waarom den anti-revolutionar,
moet ik nog opmerken, dat hij is de drager
van het Christel, beginsel. Ik heb geen
vooringenomenheid tegen den Utrechtschen
bond, zoowel als voor een hervormde
als voor een doleerende geldt de vraagWat
schade kan de anti-rev. partij aan de kerk
toebrengen? Ik zelf, zegt Spreker,ontvang
traktement van dep, staat, maar die tracts-
uitgeoreid kiesrecht hoopten wij
op veel meer stemmen voor onzen candidaat,
die wij met volle vertrouwen konden aan
bevelen, omdat zijn democratische beginselen
ons bevallen en wij daarin heil zien voor de
natie. Wij toch gaan uit van de meening,
dat wanneer, als eisch van rechtvaardig
heid, aan de lagere standen gegeven
wordt alles wat onontbeerlijk is voor een
menschwaardig bestaan en leiden zal tot
hunne stoffelijke, verstandelijke en zedelijke
verheffing, de burgerij en evenzoo de hoogere
standen op den duur daarbij wel zullen varen.
Wij rekenden er op, dat vele weldenken
de, eerlijke lieden zich met ons zouden aan
gorden in den strijd. Wij dachten, dat vooral
de nieuwe kiezers beter voor hunne belangen
zouden opkomen maar wij zjjn bitter teleur
gesteld. Wij vermoedden niet, dat zij nog
zoo bang waren en vreesden voor hooger
geplaatsten. En toch, helaas, is het gebleken,
dat hierin en in totale onverschilligheid bij
velen, de oorzaak van hun doen en laten
ligt.
Wij zien inmiddels uit naar betere tijden,
in het vertrouwen, dat de kiezers wijzer
zullen worden en vragen ons af, wat moeten
wij nu doen
Ons antwoord isDe ontwikkelingsgang
mag piet gestuit worden» veel minder wor-
In de pauze hebben 3 Sprekers zich voor
het debat aangemeld, en met het oog op
den tijd wordt elk spreker 10 minuten
tijds gegund. Tegen deze bepaling wordt
achter in de zaal geprotesteerd, maar toch
wil de Voorzitter haar handhaven.
De heer C. W. Eisma zegtOp gevaar
af de lachers niet op mijn zijde te hebben,
wil ik constateeren, dat de Spreker is ge
komen om den candidaat v. Aschv. Wjjck
te verdedigen, hoewel hij terzijde van die
partij staat, ik als radicaal ook terzijde ben
geplaatst, maar nu uit vrjje beweging hier
kom. Ik ben niet geroepen, terwijl ik weet,
dat de Spreker in Sneek de candidaat der
anti-rev. wilde verdedigen, maar hem zulks
door zijn partjjgenooten werd ontraden.
Spreker heeft zich daarover in een brief
uitgelaten op een wijze, dat ik het niet kan
begrijpen.
In het district Harlingen is de kwestie
een andere. Spreker heeft evenwel niets
gezegd, wat m. i. tot aanbeveling kan
strekken voor den candidaat, dien hij voor
staat. Hij heeft het liberalisme wel terdege
veel ten laste gelegdZoo ook, dat de
bijbel van de school is verdrongen, maar
hij vergete niet dat in 1857, vooral op aan
dringen der Roomschen, dat nu de bond-
genooten zijn, de liberalen hebben toege
geven aan de verwijdering van hetgeen
sommigen hinderde.
Nu schijnt met vereenigde macht weer
gestreefd te worden naar een kerkelijk ge
zag, doch ik vraag, wanneer hier de Chris
telijke staat wordt ingevoerd, welke moet
het dan zijn, volgens welke godsdienstige
richting, en hoewel ik haast lust zou ge
voelen, dat onder elkaar te laten uitvech
ten, vind ik toch beter, dat de staat buiten
die kerkelijke kwestie bljjft, een kwestie
niet gewild, niet gewenscht ook.
Wat de spreker heden avond ter aan
beveling geeft van zijn candidaat, ik kan
het niet vinden. Wat hij heeft genomen
uit het program van actie is de protectie,
waarvan hij zelf verklaart, niet op de hoogte
te zjjn. Ik zie evenwel in de protectie een
groot kwaad voor ons land. Spreker mag
het schermen noemen als wij wjjzen op
duur brood, ik voeg er bij dat de productie
is een begunstiging, van den een boven
den ander en ten koste van den ander,
wat een onbillijkheid is, en dat de baten
niet in ’s rijks kas, maar meer in de zak
ken der eigenaars terecht zullen komen,
blijkt uit het feit, dat reeds nu in Zeeland
en Groningen bepalingen zjjn gemaakt in
de pachtcontracten, dat deze vervallen,
wanneer de graanrechten worden geheven.
(Sprekers tjjd van spreken is verstreken,
doch de heer Spoelstra ziet van zjjne
spreekbeurt af om den heer Eisma zjjn 10
minuten af te staan.) Deze vervolgt daarop
dat er reeds protectie heerscht, en het
budget reeds belangrijk is gestegen. Vrij
heid gaat voor alles in elk opzicht. De la
gere klassen des volks zjjn te lang ver
waarloosd, bevoorrechting der eerste stan
den moet uit zjjn. Afgescheiden van gods
dienstige belijdenissen moeten de belangen
van allen worden behartigd.
Over de geschilpunten, die tusschen de
partijen heerschen, heeft de Spreker van
heden avond weinig of niet gesproken. De
bevoorrechting, die er heerscht in het te
keer gaan van den persoonlijken dienst
plicht, daar elk burger verplicht is zijn
liefde voor het vaderland te toonen door
daden, en dit niet mag afkoopen, de vac
cinatie, de doodstraf en meer geschilpun
ten, zijn met stilzwijgen voorbij gegaan,
Bjj deze herstemming geldt de vraag of
wjj weer moeten onder kerkeljjken dwang
of dat de vrijheid zal gehandhaafd wor
den. ’t Verwondert mij ter dege, dat de
heer Wagenaar optreedt in strjjd met het
gevoelen van het Hoofdbest, van den Christ.
Hist. Bond, dat elke samenwerking met
anti-rev. ontraadt, en hjj had misschien
beter gedaan thuis te blijven, dan enkelen
in twjjfel te brengen, hoe zjj moeten han
delen.
De heer Van Loon van Kimswerd
verklaart niet gewoon te zjjn in politieke
meetings het woord te voeren, en hjj wil
Bolsvardsche Courant
t
I
L«1
TE
BOLSWARD.
r>
A
T)
I
