NIEUWS EN ADVERTENTIEBLAD
BOLSWARD EN WONSERAOEEE
I
No. 26. Verschijnt Donderdags en Zondags. Zeven en dertigste Jaargang. 1898.
Rede Dr. de Visser.
Correspondentie.
$xxxxxxxxxt;xxxxxxxx.
i” DONDERDAG 31 MAART.
Aan het VERSLAG van den
VOOR
1932,51
de
8,7 en 6 et. p. stère.
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
Wegens plaatsgebrek wordt het verslag
der vergadering inzake de Gebr. Hogerhuis,
in het volgend No. opgenomen.
Redactie.
1888
1889
1890
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
139222
143675
156809
173275
189631
209209
208361
224800
207181
f 8729,515
- 4994,79
- 945,15
- U.6W.45’
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
131346 stères
n
Voor een goed bezette zaal trad Zater
dagavond Dr. J. Th. de Visser van Amster
dam hier als spreker op. De Voorzitter van
de alhier gevestigde afd. van den Chr. Nat.
Werkmansbond, de heer Jobs, de Boer, wees
er op, dat deze afdeeling, die thans een 100-
tal leden telt, er grooten prjjs op stelt, dat
de Eere- Voorzitter van den Bond hier heden
avond als spreker wilde optreden, teneinde
het goed recht te bepleiten van het optre
den van den Chr. Nat. Werkmansbond.
Na een inleidend gebed begon Spreker
zijne rede of improvisatie en schetste in wel
sprekende taal het optreden en het doel van
genoemden Bond, In zeer beknopten vorm
geven wij daarvan onderstaaud verslag.
De arbeidersbeweging is in ons land in
vollen gang, en hoewel wat achterlijk in
vergelijking met andere landen, kan zij thans
toch op vooruitgang en een vrij krachtig
leven bogen. De tijd is voorbij, dat de werk
man zich alleen bepaalde tot het verdienen
van zjjn weekloon, om daarmede zijn huis
gezin te onderhouden. Hij heeft ontdekt, dat
er leemten en gebreken zijn in de maat
schappij, en het zijn plicht en roeping is,
te trachten in zijne positie verbetering te
brengen. Door vakvereenigingen en ook door
algemeene werklieden vereenigingen, zoowel
als bij zelfstandig optreden tracht men dat
doel te bereiken. Zeer verschillend zijn de
wegen en de middelen om de gewenschte
verbeteringen te verkrijgen. Er zijn er, die
dit hopen door de stembus, anderen die tot
omverwerping van de orde willen overgaan,
wijl zij geen ander middel doeltreffend vin
den. De Christ, werkman evenwel staat op
het standpunt, dat alle gezag is uit God, en
dit verklaart zijn zedelijke verhouding ten
opzichte van den staat en ook opzichtens
zijn patroon.
Na dit standpunt duidelijk te hebben toe
gelicht, verklaart spreker nader den naara
van den Bond en diens inrichting en werking.
Ons Vaderland kan bogen op een nationa
liteit, al zijn er veel groepen te ontwaren.
Het volk is krachtig, en staat schouder aan
schouder, wanneer de nood dreigt. Gelijk de
historie genoegzaam aantoont, heeft het Gode
behaagd een krachtig volk tot stand te doen
komen. Hier was vrijheid te vinden ook voor
hen, die van elders werden verjaagd om het
Protestantsch geloof, en al strijdende, hebben
die allen hier een vast verbond gevormd
onder het Vorstenhuis van Oranje. Die be
volking kreeg een beslist Protestantsch ka
rakter, hun kerk werd de nationale kerk,
en ’t is op dien grondslag dat d e Bond zich
bepaalde tot de Ned. Herv. kerk, en zich
een nationale Bond noemt. Nu wordt tegen
per transport - 14.669.455
Voor Buiteng. werken en ond.
a. Gewoon onderhoud f 1475,56
b. Ketelomkleeding - 35,85
c. Vernieuwing ovens - 421,10-
Voor Gasmeters
Vrachten
Zuivering
Administratiekosten
Het aantal inwoners der Gemeente be
droeg op 31 December 1897, 6370.
Voor de publieke verlichting waren dit
jaar 107 gaslantaarns in dienst
Er werd dit jaar één nieuwe lantaarn
geplaatst en wel in het Wilderhof.
Voor de straatverlichting werden geraamd
verbruikt te zijn 50240 stères gas, tegen
48000 stères in 1896.
De kosten van aansteken en blusschen
Vedroegen f 346,40.
Door de Gemeente werd voor de straat
verlichting vergoed eene som van f 3000,
De verkochte 8270s H.L. cokes brachten
op f 3504,35, zijnde met inbegrip van kloppen
en bezorgen ruim 42.37 ct. per H.L.
De verkochte 414 H.L. teer brachten op
f 1247,72.
De leeropbrengst was f 306,92 hooger dan
het vorige jaar.
Door het bedanken van den Voorzitter
der Commissie, den heer P. Peereboom, werd
deze betrekking in het bestuur der fabriek
sedert Januari 1897 door den Wethouder,
den heer H. P. Oosterbaan, vervuld.
In het personeel kwam geene verandering
on het dienstpersoneel gaf over ’t algemeen
redenen tot tevredenheid.
Finantiëele Uitkomsten.
ONTVANGSTEN.
Aan Gas voor particulieren en
Gem.-gebouwen f 14518,54
Meterhuur - 699,88
Straatverlichting - 3000,
Cokes - 3504,35
Teer - 1247,72
Leiding - 937,26
Diverven - 137,935
f 24045,685
TOESTAND en de EXPLOI
TATIE der Gemeentelijke Gas
fabriek te Bolsward, over het
dienstjaar 1897, ontleenen wij het
volgende.
Niettegenstaande het aantal gasverbruikers
met 20 vermeerderde, en sedert Augustus
50 muntmeters werden geplaatst, was het
gasverbruik door de bijna algemeene toe
passing van het gasgloeilicht 17619 stères
minder dan het vorige jaar.
De laatste twee maanden echter was het
gasverbruik weder toenemende, zoodat eenige
vermeerdering van gasverbruik weder te
verwachten valt.
In het laatst der maand Juli werd een
aanvang gemaakt met het plaatsen van munt
meters en hieraan met kracht voortgewerkt,
zoodat einde Augustus 24 stuks waren ge
plaatst.
Er werden in ’t geheel 50 stuks daarge-
steld, waarvoor door den raad een crediet werd
verleend van f 2000,terwijl de kosten
van meters, komforen, ornementen, branders
enz. hebben bedragen f 2036,335.
Over de muntmeters werden geleverd 3817
stères gas, tegen 8 ct. per stère maakt f 305,36.
Klachten over het gas kwamen dit jaar
bijna niet voor.
De lichtsterkte was trouwens geregeld
voldoende, ook zonder bijmenging van cannel.
De zuiverheid van het gas was zeer vol
doende.
Op 31 December 1897 waren 297 gasmeters
geplaatst tegen 277 op 31 December lb96
het verbruik over de geplaatste meters toonde
aan 207181 stères, tegen 224800 stères in
1896, eene vermindering van 17619 stères
of 7,83%.
Het gasverbruik bedroeg in de laatste tien
jaren
in
dit optreden van verschillende zijden beden
king geopperdzoo zegt men, wil de werk
man waarlijk iets op sociaal gebied tot stand
brengen, hij geen afzondering moet maken,
daar het de belangen van allen geldt, temeer
daar er reeds een Nederl. Werkliedenver-
eeniging en van de andere zijde een Bond
als Patrimonium bestonden. Spreker wil geen
woord ten nadeele dier beide richtingen uiten,
hij erkent, dat de eerste als het ware de
baanbreker is geweest op het gebied der
arbeidersbeweging en ook Patrimonium veel
goeds heeft uitgewerkt. Toch is een vereeni-
ging als de onze, zegt Spr. niet slechts nuttig
maar, met het oog op de teekenen des tijde,
noodzakelijk. De Doleerenden hebben zich
geërgerd, omdat zij de kerk werden uitgezet,
en het verschil van meening deed verschil
lende richtingen inslaan en dit werkte ver
strooiend inplaats van vereenigend. N u is van
een zelfstandig optreden der groepen meer
krachtsontwikkeling te wachten, dan wanneer
zulke heterogeene bestanddeelen in één ver-
eeniging moeten samengaan. De Christ. Nat.
Werkmansbond is dan ook niet gemaakt,
d. i. door heeren op touw gezet, maar ge
boren, daar in 1890 de Rotterdamsche werk
lieden zichzelf als vereeniging vestigden, met
een kerkelijk karakter, en daaruit is de
Bond geworden.
Op sociaal gebied verkeert de werkman
in droevige omstandigheden. De gilden op
het einde der vorige eeuw afgeschaft, hadden
veel verkeerds, maar toch ook veel goeds,
o. a. een veel betere verhouding van den
meester tot den knecht, en in de laatste 50
jaren werd menigwerf getracht die oude
banden weer aan te knoopen. De Christ.
Werkmansbond gaat uit van het beginsel,
dat de belangen van patroon en bediende
wederkeerig zijn, en verder dat de werkman,
door eigen krachtsinspanning moet trachten
zijn lot te verbeteren. Door de spaarzaam
heid te betrachten, moet hij zich zien te
helpen door fondsen te formeeren tegen ziekte,
overlijden, ouderdom, om wanneer de on
mogelijkheid daartoe is gebleken, aan te
kloppen bij den Staat om hulp. Gelijk de
Christ, scholen zijn opgericht door eigen kracht,
tot eindelijk rijkssubsidie kwam helpen, zoo
moet ook de werkman zelf de hand aan den
ploeg slaan, om verbetering van positie te
bekomen.
De Chr. Werkmansbond ijvert voor eigen
hulp, coöperatie in eigenlijken zin, en dui
delijk is het gebleken, dat het streven van
dien Bond overal sympathie vindt. Reeds
6200 leden hebben zich aangesloten, en nog
dagelijks komen nieuwe afdeelingen zich
vestigen, terwijl een eigen orgaan reeds tot
stand is gekomen, ten einde de leden voor
te lichten.
Resumeerende, zegt Spr. zie ik het streven
van den Bond op sociaal gebied saamgevat
in 1° het ontwikkelen van zelfstandige karak
ters, zich openbarende in zelf help, 2° de ver
meerdering van kennis omtrent den toestand
en de maatschappelijke verhouding en 3°
het aankweeken van Vaderlandsliefde, om
zich eendrachtig te scharen om den troon
van onze jeugdige Koningin.
Waar die geërbiedigde Vorstin, naar wij
hopen, weldra zelf aan het hoofd van den
Staat zal staan, daar wenschen wij dat,
houw en trouw, het Nederlandsche Volk in
zijn geheel haar troon zal schragen. (Applaus.)
In de nu gevolgde Pauze werd een col
lecte gehouden voor de hier bestaande afd.
van den Bond.
Van de gelegenheid tot debat werd door
3 Sprekers gebruik gemaakt, waarvan wij,
wegens beperkte plaatsruimte, ook slechts
het voornaamste kunnen aanstippen.
De heer 8. de BOER, Voorzitter van
Patrimonium, merkt op, dat hij niet, gelijk
de Spreker, als het hoogste belang voor den
werkman wil aanmerken het vormen van
fondsen, daar dit slechts een hulpmiddel,
geen geneesmiddel ter verbetering van den
toestand kan zijn. Als dit het hoofddoel is
van den Chr. Nat. Werklieden bond, dan
vindt hij er niet veel pit in. Wanneer er
geen hoogere belangen zijn te behartigen,
dan ziet hij niet in, waarom men de krach
ten der werklieden moest versnipperen, te
meer daar hier ter stede nog een ziekenbus
is gevestigd.
Ook vindt hij het woord Nationaal onge
past, wijl dit woord de geheele natie dient
te omvatten en geen uitsluiting mag plaats
vinden, of vormen de lidmaten der Herv.
Kerk dan slechts de natie? Ook Patrimo
nium is eene Christelijke vereeniging, waarbij
niet over de politiek wordt gehandeld.
Spreker heeft gezegd, dat de Bond de Christ,
liefde wil aankweeken, benevens liefde voor
het Evangelie, maar hoe rijmt het zich dan
dat de Chr. Historische party bij de laatste
kamerverkiezing de tegenstanders der Christe
lijke school heeft gesteund?
De heer de Jong, had gehoopt een duide
lijk antwoord te zullen hooren waarom de
Chr. Nat. Werkl. bond zich naast, ja tegen
Patrimonium heeft gesteld, maar hij heeft
dit in de rede niet kunnen vinden. Hij wil
nu vragen wat dien Bond het recht geeft
om te zeggen dat deze juist van de Kerk
onzer Vaderen de voortzetting is, daar z.i.
Patrimonium zich daar eerder op kan be
roepen. Ook meent hij uit de rede te hebben
verstaan, dat het vormen van fondsen het
voornaamste doel is van den Bond, benevens
het kweeken van liefde voor de Herv. Kerk,
het Vaderland en het Vorstenhuis, doch
moest daarom dan het oude spreekwoord:
„Eendracht maakt macht* worden omver-
geworpen, daar door de afscheiding eigenlijk
wordt gehuldigd het bekende„Tweedracnt
verstrooit/ Dan nog moet hij opmerken, dat
de bijzondere school geen subsidie kreeg op
grond van onmacht, gelijk de Spreker het
liet voorkomen, maar op het beginsel van
recht, en hij vraagt of de oprichting van den
Chr. Nat. Werkl. bond wellicht is geschied
om de Ned. Herv. Kerk wat bloed in de
aderen te spuiten?
De heer JOHs. VELTMAN vindt het
vreemd, dat de leden van de Nederl. werk-
lieden-vereeniging tot deze bijeenkomst vrijen
toegang hadden en de leden van Patrimo
nium niet, en hij vraagt, of de Spreker van
hedenavond hiermede bekend was. Hij wijst
er op, dat de Spreker, voorheen een pleitbe
zorger voor Patrimonium, nu die vereeniging
tegenwerkt. Hij begrijpt niet waarom naast
de Ned. Werkliedenvereeniging en Patrimo
nium nog een werkliedenbond moest worden
opgericht. Als het die partij te doen was om
tegen de R. K. te ageeren, mag zij wel eerst
de eenheid bemerken, die daar heerscht. Pa
trimonium mag zich ook een Christel, ver
eeniging noemen, waar kerkelijke beginselen
heerschen en waar men niet uit het oog
verliest, hoe Gods woord licht geeft op den
levensweg ook van den werkman.
Dr. DE VISSER wil allereerst terugkomen
op de vraag van den laatsten spreker waar
om ik uit Patrimonium ben getreden, waar
mee tegelijk het verwijt van den 2den spre
ker saamgaat, dat ik tweedracht wil zaaien.
Nu zou ik dien bal wel kunnen terugkaat
sen met de bemerking, dat de geheele Anti
Rev. partij, en dus ook Patrimonium eigen
lijk geheel op een uittreding berust, maar
ik wil hierop niet ingaan. Het komt bij dat
uittreden slechts op den grond, op het waar
om aan, en dan meen ik duidelijk te hebben
laten uitkomen, waarom in 1890 de werk
lieden zich begonnen af te scheiden, en ’k
heb het zwaartepunt gelegd op de omstan
digheid, dat elk in zijn eigen kring kracht
wil en kan ontwikkelen. Patrimonium is een
politieke vereeniging geworden, het is een
onderdeel van de Anti rev. staatspartij, en
daarmede waren velen niet gediend. Omtrent
de scheiding van kerk en staat is die partij
een meening toegedaan, die niet de onze is,
ziedaar waarom wij uitgetreden zijn.
Wat mij omtrent onze houding bij de ver
kiezingen wordt toegevoegd, zou ik met suc
ces kunnen terugslaan, als ik slechts wijs
op de gedragslijn der Ant.-rev. Immers het
gold daarin de eerste plaats een A.-R.,
dan een R. K., vervolgens een vooruitstre
vend liberaal en eerst dan een Chr. Hist,
te steunen, doch ook hierop zal ik niet door
gaan, doch wil alleen bemerken, dat men
ten opzichte van zjjn vroegere vrienden zoo
licht tot wrevel vervalt, en verder dat men
niet uit het oog moet verliezen, dat er tus-
schen kerkelijke beginselen en kerkeiijke
positie een hemelsbreed verschil bestaat. Waar
de eerste spreker had aan te merken op den
naam Nationaal, moet ik er even op wijzen,
waarom de Ant.-rev. hun school dan Christ.
Nationaal noemen. Wij weten het, dat Groen
van Prinsterer dat in historischen zin op
vatte, maar mag dan nu hetzelfde recht niet
gelden voor den Werkmansbond
Dan betoogde men nog, dat ik het sparen
als hoofddoel van den Bond beschouwde,
maar ik heb ook genoemd vermeerdering
van de kennis van den toestand, ja eerst
in de laatste plaats heb ik dien stoffeljjken
steun behandeld. Eerst toch besprak ik de
zedeljjke verhouding, daarna de algemeene
belangen en eerst ten slotte de stoffelijke
belangen van denChr.werkman,en heb boven
dien als zjjn standpunt liefde voor de kerk
en evangelie vooropgesteld.
Ik meen dus te kunnen constateeren, dat
de bestrijding berust, ten deele op het niet
goed hooren, ten deele op een eenzjjdigen
indruk en ten derden op een verdriet, dat
wij weggingen. Er is geen moeieljjker zaak
in de wereld dan iemand, die onze gevoe
lens niet deelt, rechtvaardig te beoordeelen,
vooral wanneer zoo iemand eenmaal aan
onze zijde stonddie beoordeeling geeft zoo
licht aanleiding tot wrevel. Ik wil dus be
sluiten met„Oordeelt niet, opdat gij niet
geoordeeld worat.*
Totaal
UITGAVEN.
Voor Steenkolen
Arbeidsloonen
Leiding
te transporteeren
l
a 8 ct. per stère.
7
7
7
7
455,54
53,97
120,67
381,97s
Totaal ƒ17614,12
De inventaris van voorhanden goederen
op 31 Dec. 1896 geeft eene bezitting aan
van 7900,195.
De inventaris van voorhanden goederen
op 31 Dec. 1897 geeft eene bezitting aan
van f 7515,01.
De lagere inventaris komt ten nadeele
van dit dienstjaar.
De totale ontvang
sten zijn f 24045,685
Inventaris 31 Dec. ’97 - 7515,01 ƒ31560,695
De totale uitgaven zijn: 17614,12
Inventaris 31 Dec.’96 - 7900,195 - 25514,315
Bruto winst 6046,38
Voor eene juiste beoordeeling van de finan
tiëele uitkomst behoort in aanmerking te
worden genomen
lo. dat aan de Gemeen te eene
vergoeding toekomt van 1000,
2o. dat aan aflossing
der leening van den nieu
wen gashpuder moet
worden betaald - 1000,
rente daarvan 33/4 van
11000 -.412,50
3o. dat aan aflossing
uitbreiding 1895 moet
worden betaald - 1000,
rente daarvan 3*/2 van
16000 - 560,— 3972,50.
Naar deze berekening zou er dus
een zuiver saldo zijn van 2073,88
o
Bolswardsche Courant
I
n
n
n
n
n
n
n
•n
w
n
n
w
r>
n
V)
n
w
•n
r>
n
w
•n
n
n
n
r
•n
n
•n
n
Ti
