Verschijnt Donderdags en Zondags. Veertigste Jaargang. 1901.
No. 81.
NIEUWS EN ADVERTENTIEBLAD
BOLSWARD EN WONSBRADEEI,
t
a
5 DONDERDAG 10 OCTOBER.
BINNENLAND.
Politieke Meeting*.
VOOR
rl
ADVERTENTIEPRIJS50 Cts. van 1—7 regels. Ver
volgens 10 Ct. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Lt D _K
van den Heer
Mr. H. Ph. DE KANTER,
met debat.
ABONNEMENTSPRIJS80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
Afzonderlijke nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Ct.
^XXXXXAXXX^XXXXXXXX^
Dinsdagavond hield de Kiesvereeniging
.Vooruitgang" eene openbare vergadering,
waarin Mr. Ph. de KANTER van
Haarlem, Candidaat voor de Tweede Kamer
in het district Harlingen als Spreker optrad.
De vergadering was goed bezet. Nadat de
Voorzitter der Kies vereen, den Spreker met
een kort woord had ingeleid, nam deze het
woord. Van zijne rede als mede van het
gevoerde debat volgt hier een overzicht,
slechts in beknopten vorm, omdat de plaats
ruimte niet toelaat, het gesprokene meer
volledig te geven.
Spreker begon mat er op te wyzen, dat
de lila, partij in het district Harlingen be
sloten heeft ook bij deze verkiezing met een
eigen candidaat te komen. Er is na de ver
kiezingen in Juli een geroep van victorie
door het land gegaan van de vereenigde
partijen die de meerderheid verkregen, en
zelfs werd verklaard dat de liberale partij
dood is, doch zegt Spr., dat zit nog. Het
liberale beginsel leeft nog wel degelijk. Wel
is er bij die partij een verschil van meening
gerezen, doch dat is al reeds heel lang zoo
de een n.l. wil wat sneller vooruit dan de
ander, en in den laatsten tijd, bij de zich
opdringende vraagstukken, trad dit verschijn
sel wat meer op den voorgrond. De liberale
partij als geheel heeft juist in de laatste
4-jarige periode een werkzaamheid aan den
dag gelegd, die de vorige periodes ver achter
zich laat.
Bij de laatste verkiezingen evenwel is de
andere richting, de vereenigde Kerkelijke
partij aan ’t bewind gekomen. Ik hoop, zoo
vervolgde Spr. u aan te toonen, dat men
daarmede den verkeerden weg is opgegaan,
en dat het tegenw. bewind niet met vrucht
kan regeeren. In het district Harlingen zijn
de kiezers opnieuw opgeroepen om daarom
trent te beslissen.
Ik kan bij het tegenwoordig Kabinet niet
de noodige eenheid vinden, en vrees een
stranding van het schip van den staat. Ik
heb hiervoor een historische reden, n.l. het
Ministerie Mackay, dat onder gunstiger om
standigheden optrad dan het tegenwoordige.
Toen, in 1888, was er een gemeenschappelijk
punt waarover de 3 partijen het eens waren,
en wel de schoolkwestie. Er was toen ge
legenheid die netelige zaak op te lossen en
de subsidie voor de vrije school is er geko
men. Toen die er was kwam de verdeeld
heid, de legerwet van Bergansius deed het
ministerie struikelen. Het bleek daarbij,
dat men in zee was gegaan zonder vasten
koers, en trouwens met beginselen wordt
niet getransigeerd, Die 3 Kerkel. partijen
elkmeteigen beginselen kunnen met geen een
stemmigheid een programma volgen. Een
tip van het program is ons reeds opgelicht.
De vraag rijst of men het onderling eens
is en met elkander verzoend is. Uit de bladen
blijkt het tegendeel. Dr. de Visser heeft ds.
Bronsveld verlaten, en zich aangesloten met
een fractie der anti-revolutionairen onder de
firma Chr. nationaal. De Tijd, het hoofdblad
der Kath. meent reeds dat het tegen hare
partij gemunt is. In een artikel, voorkomende
in de Gereformeerde Kerk, red. dr. tSchokking,
staan verschillende uitdrukkingen die er op
wijzen, hoe hij de invloed van Rome vreest
en waarin duidelijk wordt uitgesproken dat
hij de Roomschen niet vertrouwt. Uit zulke
verschijnselen blijkt reeds genoeg.
Ook de troonrede wil spreker even aan
halen. Daarin ie gezegd, dat de verhoudingen
met de mogendheden van zeer vriendschap-
pelijken aard zijn, doch van het verdelgen
van een ras, ons verwant, dat opkomt voor
zijn rechten en vrijheden tegen het trotsche
Albion, wordt zelfs geen woord gerept. In
die troonrede krijgen de land- en zeemacht
een bijzonder pluimpje en dan worden ver
schillende hervormingen aangekondigd. Aller
eerst een herziening der Zondagswet. Spreker
zelf is en is ook steeds geweest, voor een
betere waarborging der Zondagsrust, maar
dat de Kath. en de andere partijen dat op
dezelfde grondslagen willen, wordt door hem
betwijfeld.
De landbouw, vreest Spr. wordt weer met
een kluitje in ’t riet gestuurd. Wel zal er
komen een landbouw-ministerie, maar Spr.
ziet meer belang in ontwikkeling van den
boerenstand, verwacht meer heil van ver
betering der verkeerswegen ter verzending
der producten, dan van subsidies en comité’s.
Er worden soc. hervormingen aangekon
digd, maar de schatkist vraagt versterking
hoort geen zinsneden uit hun verband te ruk
ken en zoo als wapen te smeden. Dan bejam
mert Spreker het zeer, dat in de troonrede geen
woord wordt gerept van Transvaal, evenwel
het vorig ministerie zei iets er van doch
deed niets, en dat beteekent dus ook niets.
Óp daden komt het aan, en die zijn hier
nog niet uitgesloten. Over duur brood had
hij niet verwacht dat Spreker het hebben
zou. Voor 4 jaar werd hard geroepen toen
het voorgestelde schaalrecht het brood 1
cent duurder zou maken, en kort daarna
werd het onder het lib. ministerie 3 cent
duurder. De invoerrechten zijn noodig ter
verheffing van den nationalen arbeid.
Engeland, het land van vrijhandel heft
8 maal zooveel invoerrecht als Nederland.
Minister Pierson heeft dan ook een tarief-
wetje ingediend, hoewel het weer werd in
getrokken. Dan nog moet hij opmerken, dat
het geld der invoerrechten niet besteed zal
worden aan snelvuurkanonnen, doch voor
sociale hervormingen, terwijl een goede ver
dediging des lands niet verwaarloosd mag
worden. Transvaal, waarop Spreker zich
beriep, heeft intijds ook wel degelijk gezorgd
voor voldoende munitie.
De antirev. partij is stellig niet tegen uit
breiding van het kiesrecht. In dat opzicht
heeft Dr. Kuyper steeds klare wijn geschon
ken. Algemeen stemrecht voor mannen en
vrouwen, dat wil de partij niet. Die wil
geen volkssouvereiniteit, maar de souvereini-
teit Gods. Het hoofd van het gezin komt
voornamelijk het kiesrecht toe.
De 3e en laatste spreker was de heer
J. D. v. d. WERF. Deze vroeg of bij den
Spr. wel den noodigen ernst voorzat, waar
hij zoo weinig goeds van de tegenwoordige
regeering ons had voorgelegd. Het kwam
mij meer gepast voor, die Chr. lui maar
eens stilletjes te laten regeeren. Als het
scheepje dan strandt, kan de lib. weer het
roer nemen. Niet nobel althans acht ik het,
nu reeds twistappels op te werpen.
Over duur brood wordt telkens bij ver
kiezingen de trom geroerd. Het is als een
trommel waarop wordt geslagen, en waar
door de handelslui, de industrieelen, de land
bouwers en de arbeiders binnen gelokt
worden. Men bedenke het wel, onze arbeiders
hebben hier geen brood, want door de con
currentie van het buitenland is er geen
werk. Zij moeten naar Duitschland, Trans
vaal, Amerika enz. verhuizen, waar het
brood wel duurder, maar toch voor hen
beter verkrijgbaar is.
Ten slotte wensch ik den Spr. te vragen,
hoe hij denkt over het samengaan van de
Kath. met de Liberalen.
De verschillende uitvallen van den Spreker
tegen de Kath. in vereeniging met de 2
andere partijen, en ook een strooibiljet bij
de vorige verkiezing geeft wel aanleiding
tot die vraag.
De heer de KANTER beantwoordde de
sprekers. Hij merkt op, dat de laatste Spre
ker soms de noodige bedaardheid miste, overi
gens kon hij grootendeels de 2e en 3e in
zijn antwoord samenvatten.
Da le Spreker deed de verwachting ont
staan, dat hij een debat zou openen over de
uitbreiding van het kiesrecht, doch het ver
liep op een bespreking van den tegen-candi-
daat, den heer Zeilmaker.
Spreker merkt op, dat het moeielijk is,
zich zelf te stellen boven een ander, te wijzen
op eigen voortreffelijkheid. De kiezers heb
ben daarover a.s Donderdag uitspraak te
doen, en men houde mij dus ten goede, dat
ik daarop niet kan ingaan. De twee andere
sprekers waren elk een vertegenwoordiger
van een fractie der verbonden regeerings-
partij. De 3a partij, de Chris. Hist, is niet
aan ’t woord geweest. De 2e Spr. immers
sprak wel over Dr. de Visser, maar zei, dat
die niet zyn geestverwant was. Zie, daarin
bgt immers al weer opgesloten dat ook hij
de fractien der regeeringspartij erkent. Die
2e Spr. zeide ook, dat het liberale leven
moest worden wakker geschud door jonge-
lingsvereenigingen. Nu ja, een betere orga
nisatie is wel noodig, doch waar die Spr.
zei dat onder Borgesius in de liberale party
herhaaldelijk oneenigheid heerschte, zie dat
herhaaldelyk heb ik niet kunnen opmerken,
en*hjj heeft geen feiten genoemd. Maar ik
heb uit de bladen van den nieuwen tyd
laten zien en aangetoond, dat de 3 fractien
niet homogeen zjjn.
Tot de vraag van den 3en Spr. hoe ik zou
denken over samengaan van Kath. en Libe
ralen, heb ik geen aanleiding gegeven. De
liberalen hebben als beginsel, ieder zijn ge
wetensvrijheid te laten en elke richting te
dulden, maar dat ik zou zinspelen op een
samengaan van de liberalen met Rome,
daartegen protesteer ik ten sterkste. Ik heb
alleen uit de geschriften laten zien, dat Mr.
Scbokking niet instemt met de Katholieken,
en de 2de Spr. beschouwe dat niet als enkele
zinnen, die uit hun verband zjjn gerukt,
neen dat zijn woorden op zich zelf, het wan
trouwen in de Kath. is duidelijk genoeg
uitgedrukt.
Wat de 3e Spr. in het midden bracht over
het duur brood en dat beeld met de trommel
voor de tent, ik moet eerljjk bekennen het
niet te vatten. Maar protectie om de volks-
nijverheid te beschermen, hier ben ik niet
tegen, doch die graanrechten, daar wel, omdat
daardoor duur brood komt. Dat het brood
voor een paar jaren opsloeg, hing af van
andere omstandigheden, slechte oogst enz.
daaraan had* het ministerie toch geen schuld.
Maar als door belastingen het brood duur
komt, dan wil ik mij, roept Spr. met hand
en tand verzetten. Ik vestig er hier de aan
dacht op, dat de 2e Spr. constateerde, dat
door het vroeger voorstel van schaalrecht
het brood 1 cent duurder zou worden.
Ik meen vervolgens dat een woord in de
troonrede, een woord van medelijden met
Transvaal niet misplaatst zou zijn en waar
die Spreker zei, dat woorden zonder daden
niets beteekenen, daar wil ik toch nog even
er op wijzen dat waar geheel Europa stil
zwijgend bleef en blijft toezien op den wreeden
krijg, het toch over alle werelddeelen met
groote belangstelling is gezien, dat Nederland
het stoomschip „de Gelderland" zond, om
president Kruger veilig uit zijn land te halen.
Engeland heft 8 X meer zegt die 2e Spr.
en dat kan wel, Duitschland ook veel meer
dan wij, maar die landen zijn ook veel grooter.
En zelfs al is alles protectie, dan moeten wij
het eigenlijk nog niet worden. Onze positie
leidt daartoe. De enorme uitbreiding en bloei
der groote steden Rotterdam en Amsterdam
pleit daarvoor.
Ten slotte begrijp ik niet waarom de anti
rev. zoo op huismanskiesrecht staan en waarom
moet men toch wel getrouwd zijn om kiezer
te kunnen worden en den 3en Spr. die mij
verdenkt van niet genoeg ernst te hebben,
vraag ik, of het door hem in ernst gezegd
is„laat die partij maar liever schipperen, als
ze strandt kunnen de liberalen het roer weer
nemen." ’t Lands belang is geen tooneel-
voorstelling, men kan maar niet een poosje
laten schipperen en laveeren, tot de boot
vast zit. Neen, de landsregeering is een te
ernstige zaak en als men zijn stembiljet invult
dient men ’s lands belang te overwegen. Dan
vaardigt men geen mannen af die maar wat
schipperen en laveeren, maar hen, die een
vasten koers nemen.
De Voorzitter, de heer As. VIS bracht
een woord van dank aan den Spreker en
de debattere, alsmede aan de opgekomenen.
Hij vertrouwde dat de heer de Kanter den
indruk zal hebben gemaakt een goed volks
vertegenwoordiger te zijn en beveelt hem
dan ook aan bij de kiezers.
daarvoor en dan wil men invoerrechten heffen,
niet slechts op de nijverheidsproducten maar
ook graanrechten, om den landbouw daardoor
te beschermen. Spr. keurt dit af, o. a. ook
omdat de voordeelen in den zak der land
eigenaren zullen vloeien en dus de landbou
wers zelf er niets aan hebben.
Op die soc. hervormingen volgt in de
troonrede allereerst de aanschaffing van snel-
vuurkanonnen. Spr. is tegen de hooge opdrij
ving van de kosten voor oorlog en marine.
Die dure schepen en kanonnen worden te
spoedig weer voor oudroest van de hand
gedaan. Wel wil hij het land verdedigen,
maar door een goede volksoefening. Als de
ziel er in zit, is een volk sterk, dat leert ons
heden Transvaal.
Spreker wil niet verder over deze troon
rede en regeering handelen, doch nog even
aanstippen, dat hij zich rekent onder de voor
uitstrevende liberalen. Hij onderteekende
het program der lib. Unie, doch toen daarbij
als eisch gesteld werd, de grondwetsher
ziening urgent te achten om te komen tot
alg. kies- en stemrecht, heeft hij zich niet
bij die vrijzinnig liberalen willen scharen.
Wel is hij van oordeel dat door het loon-en
huurstelsel te veel kiezers worden uitge
sloten, en zou hij uitbreiding binnen de
grenzen der grondwet zeer gaarne zien. Trou
wens voor een wijziging der grondwet zou op ’t
oogenblik ook heel geen voldoende meer
derheid zijn te vinden. Dr. Kuyper zelf heeft,
zegt Spr. met de kieswet eigenlijk kiekeboe
gespeeld.
Ik verhang, zoo besloot Spr. mij niet aan
beloften. Ik vraag steeds wat is in ’s lands
belang. Waar ik met de tegenwoordige
regeering moeielijkheden voorzie, daar acht
ik het de plicht der liberale partij om toe
te zien, en dan schaar ik mij steeds tot
dat deel dier partij dat in vooruitstrevende
richting wil werken.
Dit een en ander acht ik genoegzaam om
als kennismaking te dienen. Er bestaat ge
legenheid tot debat. Wie dus over een of
andere zaak nadere toelichting verlangt, zal
mij daartoe bereid vinden, terwijl ik mijne
hoorders dank voor hunne welwillende aan
dacht.
In het kwartiertje van de pauze hadden
zich een drietal sprekers aangemeld om te
debatteeren.
Het eerst was aan de beurt de heer
C. W. E1SMA. Deze bracht hulde aan den
Spr. van dezen avond, en het gehoorde kon
hem bijna bevredigen in een punt echter
ging hij niet met hem mee en dat is wat
hij zeide aangaande de uitbreiding van het
kiesrecht. Dat toch is wel een urgente zaak.
Hoe kan er sprake zijn van een volksver
tegenwoordiging, als een groot deel des volks
wordt uitgesloten van het kiesrecht 1 Daarvoor
is reeds jaren gestreden. Bij de vorige ver
kiezing werd door de vooruitstrevenden de
heer Zeilmaker candidaat gesteld, doch de
heer Bouman bleef de afgevaardigde in dit
district. Bij de laatste verkiezing was voor
dezen evenwel geen meerderheid te verkrijgen.
Er was ook toen getracht een man te krijgen,
die men het volle vertrouwen kan schenken,
ook bij de liberale partij. Die verkiezing is
ongedaan gemaakt, en nu zou men te meer
verwacht hebben, dat de heer Zeilmaker bij
de liberalen steun zou vinden, temeer tegen
over den heer Schokking. Tegen de ver
eenigde kerkel. partyen behoort een man
van vooruitstrevende richting, en men had
niet verwacht, dat de heer de Kanter als tegen-
candidaat zou zijn opgetreden. Voor hem
komt later wel een gelegenheid. De heer
Zeilmaker is in dit district bekend, en ik
meende, dit onderwerp hier in het debat te
moeten brengen, want ik acht het in ’t
belang voor ons district, dat de heer Zeil
maker gekozen wordt.
De heer P. H. de JONG is de 2de spreker.
Deze volgde den Spreker van dezen avond
op den voet zijner rede en stipte zeer veel
punten aan, waarin hij met hem van meening
verschilde. Beknopt kunnen wij de voorn,
even aanstippen. Spreker heeft gezegd, dat
na de verkiezingen zoo luide victorie is ge
schreeuwd, dit kan hij niet toestemmen.
Dat de liberalen dood zyn, is eigenlyk door
de eigen bladen dier party verkondigd, toen
zij beweerden, dat die partij wel eens wakker
geschud moest worden, en zelfs lib. jongelings-
vereenigingen noodig geacht werden om er
wat politiek leven in te brengen. Dat het
ministerie Mackay in ’88 in gunstiger om
standigheden verkeerde kan wel omgekeerd
worden. Er was toen een veel sterkere
oppositie. Dit ministerie kan veel beter van
wal steken. De scheiding tusschen Dr. de
Visser en Ds. Bronsveld zou Spr. vollediger
gegeven hebben, als hij ook het antwoord van
Dr. de Visser had medegedeeld, en wat de aan
halingen van Mr. Schokking aangaatxmen be-
Leeuwarden. De flinke regenbuien
hebben hier vooral heel wat verfrissching
aangebracht. De stank van het water, ook
zelfs in het groote kanaal, was voor velen
bijna ondragelyk. De dienstmeisjes zyn daar
ook mee in hun schik. Zij kunnen nu weer
eens zien, dat het schuren van het koper-
goed iets helpt. By de leelyke uitwazemingen
was dit niet het geval.
Tijdens het gure weder daalde de
barometer alhier Zondagavond te 9 uur
tot 733 mM. (de laagste stand). Maandag
morgen 11 uur was de stand 749,
Bakhuizen, 7 Oct. Ds bekende Eiffsl-
toren in de bosschen achter Rijs zal morgen
door de maatschappij „Gaasterland" bij
inschrijving op afbraak verkocht worden,
Wegens bouwvalligheid was de toegang in
de laatste tijden verboden.
Voor de vele bezoekers van Gaasterland
is het te wenschen, dat de opbouw van een
plaatsvervanger op hetzelfde schoone punt
niet mag uitblijven.
Arnhem, 6 Oct. Hebben Barnum en
Bailey m „arm Friesland" het meeste geld
ontvangen, hier in deze luxe-stad hebben
ze een leelijk schadepost je gemaakt. Het
plan was te Arnhem twee voorstellingen te
geven, maar ’t weer was van dien aard,
dat Zaterdagavond het publiek niet overal
droog kon zitten en enkelen de parapluie
moesten opsteken. Zondag mocht er slechts
één voorstelling gegeven worden, maar toen
het publiek tegen zes uur ’s avonds naar
het terrein stroomde, was de tent reeds
half verdwenen. Vooral was dit een groote
teleurstelling voor het buitenyolk, dat bjj
duizenden naar de stad gekomen was.
L
r»
Bolswardsche Courant.
I 1
L. i
