Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseracleel.
1903.
No. 83.
42ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
DONDERDAG 15 OCTOBER.
BINNENLAND.
Uit het „KALVER-BOEK,”
I
b-
VOOR
Wij weten uit
den pro-
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
Afzonderlijke nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
uit den Raad Jacob Simons (Wellinga),
Pieter Gerrits, beiden Burgemeesters, met
één der twee Raadsluiden, item Johannes
Harmens, Tgaard Everts en Timen Fransen
(Eysma) uit de Gezw. Gem.”
dook D. BARTSTRA.
aan den Stationsweg,
kast, welke is opengebroken, zijn
XIII, „Op huiden den 28 Maart
1599 is geresolveerd bij den Magistraat
en Gezworen Gemeente, dat men drie uit
den Raad en drie uit de Gezw. Gem.
zoude committeeren (als commissie aan
wijzen), die hen (zich) zouden informeeren
(onderzoek doen) op de noodzakelijkheid
der bouwing van een nieuw Doelehuis,
Ten welken fine (einde) gecommitteerd zijn
-
bedoeling ambtshalve met drie Vierde, met
de helft of een derde is verhoogd. Vinden
wij ten dezen ook niet, dat de toestanden
en omstandigheden in den loop van drie
eeuwen aanmerkelijk zijn veranderd en ver
beterd, en dat ook in dit opzicht geen reden
is, den vóórtijd te roemen en te verheer
lijken boven den tegenwoordigen, gelijk door
oude suffers en jonge onwetenden nog al
eens wordt gedaan En nu doet het er niets
toe, dat acht dagen later door „den Magi
straat en de Gezworen Gemeente werd
geresolveerd, de welhebbende Burgers niet
op ’t Raadhuis te ontbieden, maar dat
men alle weken met den Schuttel zal om
gaan naar ouder gewoonte”, want dit
verandert aan ’t wezen van de zaak niets,
en verzwakt in 't minst niet mijne er aan vast
geknoopte redeneering, die, naar ik meen,
rekening heeft gehouden met historie en
werkelijkheid.
V.
Geschiedenis over Armenhuis, Waag
en Stads-Doele.
XI. vOp huiden den 39 October
1598 is bij den Magistraat geresolveerd,
dat men de welhebbende Burgers op ’t
Raadhuis zal ontbieden, en van ieder
afvragen, wat hij ’s maands wil contribu-
eeren tot onderhoud der Armen, en dat
men T zelve zal ophalen, één uit den
Rade en één uit de Gezworen Gemeente,
en dat voorloopig voor zes maanden.”
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.'
Workum, 13 Oct. De vorige week ver
trok alhier uit onze haven de Tjalkschipper
Zijlstra met bestemming naar Schiedam en
kwam Zaterdagmorgen in de haven van
Amsterdam binnen. Aldaar deelde hij mede,
naar het N. v. N. meldt, dat dezen nacht
zijn 16-jarige zoon bij Marken door een
rukwind over boord was geslagen en ver
dronken. Alle pogingen om hem te redden
waren vruchteloos geweest.
Arme vader, die zoo noodlottig zijn zoon
moest verliezen.
Schiermonnikoog. Een blijde tijding voor
onze eilanden. Er is nl. op de plaatsbegroo-
ting over 1904 f 4000 uitgetrokken voor
betere communicatie met den vasten wal.
flinke motorboot in de
Oldeboorn, 12 Oct. Opmerkelijk is het
welke groote troepen wilde zwanen de laatste
dagen in deze environs worden gezien. Zoo
vroeg in den herfst en in zoo groote getale
zag men ze hier zelden of nooit.
Weerprofeten voorspellen hieruit een vroe
gen winter.
Sneek, 12 Oct. In ’t nieuw algemeen
politiereglement, dat Vrijdagavond jl. in den
Raad werd behandeld en aangenomen, prijkt
voor onze gemeente de hoogst gewichtige
bepaling, dat alle mestvaalten vóór 1995
buiten de Gemeente moeten zijn gebracht.
Leeuwarden, 11 Oct. Het onderzoek
der Justitie naar de oorzaken van het onge
luk, dezen zomer de Drachtster boot „Voor
waarts” alhier overkomen, is geëindigd en
op een strafrechtelijke vervolging uitgeloopen.
De zaak wordt in de openbare terecht
zitting van Zaterdag 31 October behandeld.
Een vijftiental getuigen zullen worden ge
dagvaard.
Weiler Posterp, Kreis Euskirchen, 10 Oct.
Den geheelen nazomer door lees ik in uw
blad dat de turf bij u niet droog te krijgen
is en in de aardappelen veel ziekte is. Bij
ons hier staat het er met de aardappelen
beter voorweinig ziekte en goede opbrengst.
Onze ffHerr” heeft nog 80.000 pond te
verkoopen, voor f 1.50 de 100 pond. Zou
’t niet de moeite waard zijn om uit Friesland
hier eens te komen en een waggon vol te
halen Zoo hoog is de vracht toch ook niet.
Een handelaar of coöperatie zou goede zaken I Bakhuizen.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 17 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
kunnen doen. In uw blad las ik dat de
kleiaardappelen f 2 a f 2.50 per H.L. (of
120 pond) kosten; welnu, deze hier zijn
ook kleiaardappelen.
(w. g.) L. K. v. d. LAAN.
Gaasterland, 12 Oct. Het aardappel-
rooien is in onze gemeente wederom geëindigd.
De oogst was schraal, veel ziekte en de kwa
liteit over ’t geheel slecht. De prijzen vari-
eeren tusschen f 1,00 en f 1,50 per */2 H.L.
De oogst der vruchtboomen was mede gering;
de prijzen van appelen en peren zijn hoog:
men besteedt tot pl. m. f 7 per J/2 H.L. 1
Vanwege het vele water in de weilanden,
zijn verscheidene arbeiders werkloos. Het
gewone hekkelen en gruppelen kan nu niet
uitgevoerd worden. Het vee gaat reeds
hard naar stal; zoowel in vleesch als in
melk ging het snel achteruit. Verscheidene
kippenhokken hebben bezoek gehad van bun
zings. Vele kakelaars hebben er reeds het
leven bij ingeschoten.
Beteekende de lijstervangst hier in de
eerste dagen dezer maand niets, hierin is
gelukkig eenige verandering gekomen. Za
terdag en gister toch is er vrij goed gevan
gen; de vangst had best kunnen zijn, daar
er wild genoeg was, doch wind en regen
hadden strikken en bessen te veel in wan
orde gebracht. Heden morgen zijn er weer
genoeg; als alles goed in orde is, kan er
vandaag goed gevangen worden. We willen
’t hopen. Enkele houtsnippen hebben zich
ook laten verschalken; de harde wind maakte
echter veelal het vangen onmogelijk. De
poeliers betalen thans voor de lijsters 111/2
cent; de vangers, die van hen bosch om niet
in gebruik hebben, ontvangen 19 cent per
stuk.
Het plan is een
vaart te brengen.
Sneek. In den nacht van Zondag op
Maandag is hier al weer inbraak gepleegd;
thans in een der in aanbouw zijnde huizen
van den heer Poppinga
Uit een
enkel eenige timmergereedschappen, ter waarde
van ongeveer f 3,genomen; overigens
wordt niets vermist.
Een paar heeren uit Rhenen, de vorige
week op jacht zijnde in den omtrek van
z/Kruiponder,” onder Wageningen, hadden
het //geluk” vier //wilde” zwanen onder schot
te krijgen en ze alle neer te schieten.
Later is gebleken, dat het de tamme zwanen
der gemeente Wageningen waren, die op hun
uitstapje naar Kruiponder de slachtoffers
werden van hun ontspanning.
Het ongeluk op de Zuiderzee.
Het vaartuig van den heer Bakels te Enk-
huizen, waarmede de gebroeders Scholten en
de he,er van Es van Enkhuizen zijn vergaan
in de Zuiderzee en welk vaartuig en inven
taris te Urk is binnengebracht, zal aldaar
op last van den eigenaar publiek worden
verkocht. Er zijn te diep smartelijke her
inneringen aan verbonden, dan dat de heer
Bakels het weer zal willen zien, veel minder
het weer zal willen gebruiken.
De visschers, welke het lijk van
ponent Scholten vonden, zijn door weer en
wind genoodzaakt, naar Schokland gevaren,
alwaar het lijk gekist en gisteren per „Ha-
velaar” naar Enkhuizen moet zijn overge
bracht.
De premie of het vindersloon, is uitgeloofd
door den heer Bakels, cmeritus-predikant t$
XII. „Op huiden den 5 Januari
1599 is geresolveerd, dat de Waagmeester
van nu voortaan dubbel weeggeld zal ont-
fangen van de Burgers, Huisluiden (Boe
ren) en van den vreemden man, van alles,
wat er gewogen wordt, mits de Burgers,
koopende van Burgers, half geld zullen
betalen, als ’t placht”.
't Is uit alles duidelijk, dat in den tijd,
waarvan hier in ons Boek sprake is, de toe
stand dér Stadskas ver was van rooskleurig,
ja eerder donker, zwart, dat is - zeer ten
achteren. Die tijd was, wij weten dit im
mers wel, drukkendde inkomsten waren
gering, de uitgaven groot. Ten gevolge van
den gevoerd wordenden oorlog tegen Spanje,
15681648, moest elk gewest, iedere stad,
zelfs ieder dorp opbrengen bijdragen in geld
of leveringen in natura, benoodigd voor ’t
voeren van dien krijg. Zoo ook Bolsward,
waarom de Magistraat zich genoodzaakt vond,
telkens nieuwe wegen te zoeken ter verster
king van de inkomsten der Stadskas, ten
einde te kunnen voldoen de steeds klim
mende quota-aanvragen voor legers en vlo
ten. Hij schiep nu eens geene nieuwe be
lasting, zeker om de eenvoudige reden, dat
zulk eene in den regel gemor, onwil, verzet
en bovendien vermeerdering van ambtenaren
tengevolge heeft, die een deel der opbrengst
naar zich nemen; maar hij verzwaarde eene
oude belasting, waaraan men gewend was,
en ontkwam zoodoende aan alle onaange
naamheden en onnoodige onkosten. Daar te
boven legde hij ’t zoo aan, dat de Burgerij
niet direct door deze buitengewone heffing
van weeggelden werd getroffen, maar dat zij
er indirect zelfs voordeel van genoot, daar
de Stadskas zonder hare medewerking werd
gespekt door omwonenden en vreemdelingen.
En dat deze verhooging van ’t weeggeld nog
al van belang was voor de Stadsfinanciën,
bleek uit de verpachting van dezer gaarde-
ring, die den 19 Januari 1599 werd gehou
den, daar ons Boek verder luidt: „Op
welken vermeld artikel de Stadwaag ver
pacht is bij oproeping ter gewoontlijke
plaatse (Raadzaal) aan Burgemeester Jarich.
Heeres voor 1960 car. gis. per jaar”.
Uit de Stadsrekeningen van 15821598
blijkt, dat toen de Waag is verpacht in
eerstgenoteerd jaar voor 706 en in 1598
voor 1198 car. gis., waaruit wèl eene ge
stadige vermeerdering spreekt, doch eene
verhooging der pacht in één jaar van 400
gld. is niet evenredig met eene opklimming
van ruim dezelfde som in zestien jaren.
En wat zou de Waag thans in een jaar
voor de Stadskas opleveren Zeer zeker niet
heel veel. Een verschil bij vroeger van zeer
groote beteekenis, een verschil tevens, dat
zijn aanzijn ontleent aan eene reeks van oor
zaken en omstandigheden, te veel om in een
kort bestek op te geven, maar misschien
wel de moeite loonend, om daaromtrent een
onderzoek in te stellen, en eene studie er
van te maken.
In de oudste Stads-rekeningen van 1582
kan men lezen, dat „Die Stadts Doele”,
’t gebouw, waarin de Burgerij bijeen kwam,
om zich te oefenen in den wapenhandel en in
’t schieten, maar niet minder in ’t bier-
drinken, „wert verhuert aen Homme
Thomasz voor 24 goudguldens per jaer”.
Dit Doelehuis, staande evenals nu nog op
de Koemarkt, toen Nieuwe Markt geheeten,
omdat zij eerst ongeveer eene eeuw te voren,
nadat de er doorheen loopende gracht was
gedempt, speciaal voor beestenmarkt was aan
gewezen, wijl wegens den toenemen den han
del de Oude Markt te klein was geworden
dit Doelehuis schijnt in 1599 bouwval
lig te zijn geweest, van daar deze Raadsre
solutie. Zeker is de verbouwing toen nood
zakelijk gebleken en ook terstond geschied.
En dit is dirept op te maken uit het
groote verschil van de huur in de jaren
1599, toen deze 55 en 1600 toen zij 100
goudguldens bedroeg, ’t Zou mij te ver af
leiden, en ook te veel plaats in de Bols
wardsche vereischen, wanneer ik de' geschie
denis van de Doele tot heden incluis wilde
gaan vertellen, wat mij alleszins mogelijk
zou zijn. Alleen deel ik mede, dat voor
namelijk door den 80-jarigen oorlog, bene
vens tal van andere omstandigheden, daaruit
volgende of er mede samenhangende, de
Stads-schatkist menigmaal den bodem liet
zien, zoodat de Magistraat, dewijl geen nieuwe
belastingen meer uit te denken en geen oude
te verhoogen waren, besluiten moest, om
sommige stads-eigendommen, in de eerste
plaats de minst opleverenden, zooals ’t Groot
en Klein Abtshuis, ’t Rectors en ’t Organists-
huis, te verkoopen, wat geschiedde in 1630
en 1635. Daarna, in 1640 namelijk, werd
ook de Doele te koop aangeboden, en uit de
hand verkocht aan Pieter Bantert en Hijlck
Kingma, echtelieden en herbergiers in de
„Blauwe Engel” voor 1800 goudgulden van
28 stuivers. In 1654 deed Hijlck Kingma,
weduwe geworden, haar over aan Simon
Cornelisz Braeck en Intscke Douwe dr. voor
2075 goudguldens. Wie weet hoevele malen
de Doele sedert in andere handen is over
gegaan; hoeveel keeren zij is verbouwd, ver
nieuwd en verbeterdDat het gebouw, kor
ten tijd geleden, in vlammen is opgegaan,
doch als een feniks schooner uit hare asch
verrees, en nog altijd de Doele is gebleven,
ligt nog versch in ieders geheugen.
Bolsward, 19 September.
Wij weten hit ons tweede artikel, dat
het Armhuis in 1524 voor zijne Armen had
aanvaard de vrij aanzienlijke nalatenschap
van Hendrik Nannes en Gatrijn Epes, om
uit de opkomsten daarvan zijne Armen bui
tengewone bedeelingen te verstrekken. Wan
neer nu het Armhuis in 1598 niet in staat
blijkt, die Armen behoorlijk te kunnen onder
houden, dan moeten buitengewone omstan
digheden daarvan de oorzaak zijn geweest.
Laat ons trachten, die op te sporen.
Vooreerst is ’t ons bekend uit aan teek e-
ning VI van 5 Dec. 1597, dat toen de
Magistraat reeds klaagde „over den duren
tijd” en de „groote benauwdheid”; verder
is ’t een steeds voorkomend verschijnsel, dat
zulke tijden ’t aantal armen altijd en aan
houdend grooter wordt. Daarbij komt nog,
dat het peil van maatschappelijken welstand
der Burgerij vóór drie eeuwen over ’t alge
meen veel lager stond dan tegenwoordig,
zoodat het aantal mingegoeden en armen
betrekkelijk grooter was; vervolgens was de
toestand der Stadskas, niettegenstaande de
opkomsten der in 1580 benaderde Benefici-
alen, ver van schitterend, zoodat daaruit
aan ’t Armhuis geen subsidiën konden wor
den verstrekt. Het Armhuis zelf, welks be
zittingen meest bestonden in vroeger daar
aan vermaakte, of in voor geschonken gelden
aangekochte landerijen, was evenals ook de
Stad, trots beider zeer uitgebreide rij van
eigendommen, toen in eene zeer schrale posi
tie. Iedereen zal dit terstond begrijpen, dat,
goeddeels door den druk des tijds, de huren
naar beneden gingen, zoodanig zelfs, dat de
toenmalige huurprijs der landerijen schom
melde tusschen een gulden en een daalder
per pondemaat. Men zou zoo zeggen, dat
de toestanden sedert, niet alleen aanmerke
lijk zijn veranderd, maar inderdaad en in
werkelijkheid zijn verbeterd. En toch wordt,
vooral in den laatsten tijd, geklaagd, gemord
en geschreeuwd over hooge belastingen, over
opdrijven van hoofdelijke omslagen enz. enz.
Zou het ook in dit opzicht niet goed zijn
met de geschiedenis te rade te gaan? Want,
al .zijn onze belastingen hoog, en al wordt
onze hoofdelijke omslag ik zeg niet op
gedreven, maar toch schier ieder jaar
verhoogd, het percentage daarvan klimt niet
evenredig, en dit wijst, mijns inziens, zoo
niet op een bepaald hooger, dan toch op
een eenigszins klimmend peil van maatschap
pelijken welstand. Daarbij komt nog, dat,
vergeleken bij andere Gemeenten, wij ons
bevinden in bijzonder goede conditie, en wel
om twee redenenvooreerst worden van ons
niet gevraagd 40 of meer Gemeent-opcenten
boven eiken gulden der personeele belasting,
en ten tweeden hebben wij, wegens den zeer
gunstigen huidigen toestand van de fondsen,
spruitende uit de eigendommen van ’t Arm
huis, met de Algemeene Armenzorg hoege
naamd niets te maken, wat in vele Gemeenten
den hoofdelijken omslag jaarlijks met eenige
duizenden guldens verhoogt. Er blijft dus
voor ons alleen over de medewerking aan
de Kerkelijke en de particuliere Armenzorg,
en hieraan behoort en kan ieder meêdoen,
of hij mag er in nalatig blijven, voor zoover
hij zulks met zijn geweten en met de uit
het Christendom ontsproten humaniteitsbe-
grippen overeen weet te brengen. En daar
om zijn wij boven velen gelukkig te achten
onze Magistraat zal ons niet op ’t Raadhuis
ontbieden, om door onze vrijwillige bijdra
gen de Armvoogden in staat te stellen, tot
eene behoorlijke armenbedeeling; ook zal hij
ons niet stellen voor 't feit, dat onze hoofde-
liike omslag wegens de algemeene armen-
Bolswardsche Courant
-
