1904
43ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
No. 8.
Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
M
1
DONDERDAG 28 JANUARI.
BINNENLAND.
r
r X
VOOR
j
afzonderlijke
op de
Stoel-
Iets over Banken, Stoelen, Bank- en Stoel-
gelden in de St. Martinikerk te Bolsward.
Medegedeeld door D. Bartstra.
tusschen de
’t gebouw.
//gelden geheel
//komen.”
1
l
O
w
willen de kerkdijken
de uiterste krachtsin-
en het is daartegen dat
authoriteit bekrachtigd,
wien zulks mochte aan-
en bevolen, zich daarnaar
aan 't Weeshuis zouden toe-
voor den Zondag, bolletjes zooveel, koek
zooveel en de kelder zou recipiënt zijn; het
luikje week gemakkelijk. De guit zag het,
hij lachte
vestzak
werd er
Pietje werd verdubbeld. Wat
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 17 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Eranco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Gedeeltelijk waren deze Banken, vroeger
alle uitzicht gevende op de verschillende
altaren, maar nu eenigszins in andere richting
geplaatst, in bezit gebleven van verscheidene
oude Bolswardsche familiën, die tot de Her
vorming waren toegetreden gedeeltelijk waren
zij met het Kerkgebouw overgegaan en het
eigendom geworden der nieuw georganiseerde
Kerkvoogdij.
’t Getal dezer laatste Banken was echter
zeer kleinhet bedroeg in 1653 volgens
het oudste administratieboek der St. Martini
kerk, loopende van 1650-1694, slechts
vier, terwijl al de anderen, en dit was een
zeer groot aantal, beide Mans- en Vrouwen
banken, behoorden aan particulieren.
Sedert zijn door Kerkvoogden achtereen
volgend verscheidene Banken en afzonderlijke
zitplaatsen aangekocht en ook af en toe
nieuwe Banken bijgebouwd - éindelijk is
van 18521856 eene algeheele verandering,
verschikking en vernieuwing der Banken
uitgevoerd, waardoor de toestand geworden
is, zooals wij die nu kennen slechts ééne
Bank is nog in bezit van een particulier,
en Kerkvoogden zouden, mijns inziens, ver
standig doen, door ook deze aan te koopen.
Alle deze Banken zijn steeds bf geheel
bf bij afzonderlijke zitplaatsen voor korter
of langer tijd verhuurd ten bate van de
Kerkvoogdij, en dit wel zonder eenige bij
komende omstandigheid of verwikkeling.
bij thuiskomst, verwonderd,
later, toen Pietje weer kwam
er over en
Bolletjes verkocht Pietje, echter
niet.
Leeuwarden, 25 Jan. Het is gevaarlijk
ijs tegenwoordig en toch, als het maar even
houden kan, wagen de jongens er zich gaarne
op. Hedenavond vermaakte zich een viertal
op de gracht achter de Vrouwenpoortsdwiu-
ger, terwijl niet ver van hen een stoomboot
voorbij voer. Het gevolg van hunne on
voorzichtigheid was, dat ze alle vier te
water geraakten. Nog pas waren ze gewaar
schuwd. Drie konden gered worden, doch
de 11-jarige M. K. werd helaas! dood op
gehaald. Natuurlijk veroorzaakte dit treurig
ongeluk groote verslagenheid. Oud en jong
hoorde men er over spreken.
regelende
CANTOOR- EN SGH^116 destiJd:
Bronckhorstwat daarvoor nog
werd hersteld, en het ver-
noodig, volgens den oorspron-
Geheel anders, minder eenvoudig, veel
meer samengesteld en ingewikkeld is de ge
schiedenis der Stoelen en Stoelgelden deze
geschiedenis is zóó ver van eenvoudig en
voor de hand liggend, dat, om daarvan goed
op de hoogte te komen, ik een zeer nauw
gezet en langdurig onderzoek heb moeten
instellen, ten einde daarna in staat te zijn,
haar aaneengesloten en eenigszins genietbaar
te verhalen.
Dat ten allen tijde voor die vrouwen,
welke niet hare zitplaatsen in vaste en be-
slotene Banken hadden, Stoelen in de Kerk
zijn geplaatst geweest, zal ook zonder bewijs,
als beslist waar kunnen worden aangenomen.
Maar nu is het toch wel zonderling en
zeer bevreemdend, dat in geen der admini-
stratieboekcn van de Kerk, tusschen 1650
en 1808, ooit gewag is gemaakt van
gelden, gebeurd ten bate van de Kerk
voogdij, terwijl de aanteekening der geïnde
Bankgelden daarin nooit ontbreekt.
De verklaring hiervan hangt samen met
de alleroudste geschiedenis der Stoelen in
de Kerk, en met het regeeringsbeleid van
den Magistraat en de Vroedschap onzer stad;
ik hoop, een en ander achtereenvolgend wel
duidelijk te zullen maken.
’t Is mij namelijk gebleken uit enkele
vingerwijzingen en uit verschillende, sterker
sprekende aanduidingen in sommige oude
Stukken, dat vroeger iedere vrouw, niet in
liberale leden uitwerpen
afvaardigen.
Dien toestand nu
door aanwending van
spanning bestendigen
de N. R. Cl. de liberalen in T veld roept.
Op Zuid-Holland is vóór alles het oog ge
vestigd, zegt ’t blad. Blijft bij de Juniver-
kiezing in de verschillende andere provinciën
de meerderheid aan de partijen, die daar
thans de meerderheid hebben, en gaat ook
.Friesland niet om, dan hangt het van den
uitslag der Statenverkiezingen in Zuid-Hol
land af, of bij een eventueele latere ontbin
ding der Eerste Kamer deze zou bestaan uit
29 mannen van de „christelijke” partijen
tegen 21 van liberale zijde, of uit 31 libe
ralen en 19 niet-liberalen.
llepk. NieuwM, a. Fi\
Westergo, 25 Jan. Een oolijkerd kwam
voorbij een huisje, waarvan de menschen
klein gezin niet thuis waren, hetgeen
meer gebeurde. Uit 't kelderluikje keek heel
bescheiden een wit tipje naar buiten,
hetgeen de aandacht trok. Het zou een
papiertje zijn, een boodschappapiertje voor
Pietje, het oude bollenvrouwtje, hetgeen
waar bleek. Pietje moest voorraad leveren
Sneek, 25 Jan. De prachtige 8 boven
en benedenwoningen, eigenaars de hh. Groe
nendijk en Kloosterman, die in de onmid
dellijke nabijheid van ons spoorstation staan,
komen in de volgende maand met daar
achter gelegen bouwterrein onder den hamer.
Joure, 26 Jan. In eene gisteravond ge
houden vergadering van het Gemeentebestuur
van Haskerland met onderscheidene hande
laren en industrieëelen te dezer plaatse, zijn
de voornaamste handelaren en fabrikanten
uitgenoodigd en hebben zich bereid verklaard
om gegevens te verstrekken van hetgeen
onze plaats voor de aan te leggen spoorlijn
FranekerGroningen presteeren kan. Ook de
kooplieden en neringdoenden in het alge
meen zal men trachten te bewegen, zooveel
mogelijk opgaven te verstrekken, die de be
langrijkheid van Joure om de plaats aan
den spoorweg te doen aansluiten in het licht
kunnen stellen.
Een roep aan de kiezers.
„Denkt vooral thans aan de kiezerslijsten
waarschuwt de (lib.) N. R. Cl.
Waarom
Zij geeft dadelijk het antwoord op die
vraag
„Bij roomschen en antirev. worden alle
geestverwanten aangespoord, kiezers te krijgen
en straat voor straat wordt nagegaan.
En zulks, omdat in de handen der kiezers
dit jaar een gewichtige beslissing zal liggen.
In Juni a.s. toch zullen de verkiezingen voor
de Provinciale Staten worden gehouden. De
helft der Statenleden in alle provinciën treedt
dan af. En van veel gewicht zijn deze ver
kiezingen, met het oog op de Eerste Kamer,
wier leden door de Provinciale Staten worden
gekozen. Zooals de zaken op dit oogenblik
staan, heeft het ministerie de Eerste Kamer
in zijn macht. Als nu bijv, in de maand
Jan. of Febr. de Eerste Kamer zou moeten
worden ontbonden, omdat zij niet met de
regeering wilde meegaan, zouden de Provin
ciale Staten 29 mannen van de christelijke
partijen tegen 21 van liberale zijde naar de
Eerste Kamer zenden en de Eerste Kamer
was om. Want in de Staten van Zuid-Hol
land hebben op dit oogenblik de kerkdijken
de meerderheid en bij een ontbinding der
Eeyste Kamer zouden zij de nog zittende
en 10 kerkdijken
dit altaar, evenals ook de Banken.
Na de Hervorming was niet meer de mis
en de altaarpriester de hoofdzaak bij de
godsdienstoefening, maar wel de preek, en
de preekstoeldaarom bracht de toen alles-
en alvoorzienige Magistraat door
Is zeer onderdanige en gehoorzame
dienaren, de Kerkvoogden, eene algeheele
reorganisatie tot stand in de plaatsing der
stoelen, deze werden nu zóó gezet, dat zij
alle uitzicht verleenden op den preekstoel
en den predikant.
Of de Eerzame Magistraat, die uit alles
geld moest slaan, en dit ook zeer goed wist
te doen, toen terstond een vast zitgeld van
de Stoelen heeft ingevoerd, zal hoogstwaar
schijnlijk wel zoo zijn, doch is mij uit
authentieke stukken niet gebleken wèl is ’t
zeker en reeds hiervoor door mij opgemerkt,
dat dit zitgeld nooit aan de Kerk is ten
goede gekomen vóór ’t jaar 1808 uit alles
is duidelijk, dat het van den beginne af,
d. w. z. van de invoering af, is gebeurd
door Armhuis en Weeshuis, ieder voor de
helft, of ook wel nu door ’t eene, dan weer
door ’t andere gesticht, geheel.
Uit de administratieboeken van ’t Wees
huis blijkt, dat in 1688 de Stoelgelden, ten
bedrage van 48 car. gis. en 5 stuivers,
gaande over één kwartaal, voor de eerste
maal door ’t Weeshuis zijn ontvangen, daar
ze /Znu tal van jaren door ’t Armhuis waren
genoten”.
Nu moet men weten, dat de Magistraat
vroeger, zoo noodig, voor de hier bestaande
gestichten steeds hulp en raad te schaffen
wist; hij deed dit, door de opkomsten van
de eene of andere Stadsbelasting af te staan
aan het in oogenblikkelijken nood verkeerend
gesticht, maar hij ontnam daaraan weder
deze tijdelijke bate, wanneer bleek, dat een
ander gesticht op zijne beurt hieraan drin
gender behoefte had.
De Stoelgelden, oorspronkelijk een stad-
belasting ook, hebben in dezen bij afwis
seling dienst gedaan ten voordeele van Arm
huis en Weeshuis, doch meest van’t laatste,
zoo gaat de boeking van de ontvangst dezer
gelden in de Weeshuisboeken door tot het
jaar 1788, dus honderd jaren aaneen; alleen
staat naast het jaar 1711 genoteerd: Z/Ont-
fangen volgens accoord met de Armvoogden
z, uit een geheel vierendeel jaars Stoelgeld,
z/excepte (uitgezonderd) voor deze reis van
z/de Stoelen, achter den predikstoel 76 car.
//gis., 15 stuivers en 8 penningen.”
Vervolgens worden van 17121788 in
de Weeshuisboeken de Stoelgelden, sommige
jaren zelfs uit beide Kerken, voor //ontfang”
geboekt tot een bedrag van 240 tot 333
car. gld. per jaar.
Nog kan .ik in dit verband als zeker
opgeven, dat uit de administratieboeken van
het Weeshuis blijkt lo. Dat van 1688
tot 1711 de Stoelgelden zijn genoten voor
de eene helft door het Weeshuis, voor de
andere helft door het Armhuis2o. Dat
in 1711, en ik meen zulks in herinne
ring te moeten brengen, dit had niet plaats
voor de eerste maal, een ernstig geschil
ontstond tusscben de Voogden van ’t Wees
huis en die van ’t Armhuis, en wel dezen
keer over ’t genot der ArmenOortjes
gelden,*) bij welk geschil de Magistraat,
evenals altijd, tusschen beide partijen als
scheidsrechter optrad, en uitspraak doende,
vaststelde, z/dat voortaan de Oortjes-
z/gelden geheel aan 't Armhuis, de Stoel-
x Heb ik boven gezegd, dat er weinig vrees
behoefde te bestaan voor te groote ongelijk
heid der Stoelen in de Kerk, men zal wel
hebben begrepen, ook’ zonder mijne korte
aanduiding daarop, dat zulks alleen gold
gedurende de eerste tijden na 1580 maar
dat dit niet meer van toepassing was
latere eeuwen, toen in den vorm der Stoelen
van lieverlede eene groote verandering was
gekomen, wat ook in de Kerk, tot ergernis
van velen, sedert lang was opgemerkt.
Dientengevolge werden omstreeks ’t mid
den der 18de eeuw dan ook verscheidene
stekelige toespelingen gemaakt, zelfs liedjes
en pamfletjes alhier verspreid over den be-
spottelijken indruk, teweeggebracht en in
stand gehouden door de iedereen in T oog
vallende staalkaartachtige verzameling van
stoelen, volkomen gelijkende op een magazijn
of op eene tentoonstelling van oudheden, de
stoelen makerskunst betreffende.
Weesvoogden, hoewel met innig leedwezen
zulks reeds eenigen tijd aangehoord en met
begrijpelijk ongeduld dit verkropt en ver
dragen hebbende, daar ook de Kerkvoogden
hen meermalen op dezen misstand hadden
gewezen, besloten eindelijk in ’t begin van
1754 zich te wenden tot den Magistraat,
toen nog in vele opzichten de alvoorzienige
beschikker over alles, om volmacht en
handlichting, ten einde z/dezen openthjken
on voeg en dit walgelijk schandaal uit de
Kerke weg te nemen.”
Bij resolutie van den E.A. Magistraat,
d.d. 10 Juli 1754, wordt aan de Wees
voogden, op hun verzoek, toegestaan
Z/Uit de Kerk te doen verwijderen alle daarin
//staande Stoelen; die aan de eigenaressen
z/terug te geven, en dan, op kosten van het
//Weeshuis, in dezelve Kerk te stellen nieuwe
//Stoelen, van egale hoogte en breedte, en
Z/Van eenerlei maaksel, met vergunning
z/tevens, om het zitgeld met 2 stuivers per
z/jaar te verhoogen.”
Alweder met approbatie van den E.A.
Magistraat werd nu door de Weesvoogden
opgesteld een publicatie, die goedgekeurd
door de Kerkvoogden, namens den Kerke-
raad, toen nog de onderdanige dienaar
van allen, die zich boven hem stelden,
door den dienstdoenden predikant, Ds.
Augustinus Offringa, op Zondag den 14
Juli 1754, ’s morgens na de godsdienst
oefening van den kansel werd voorgelezen.
Bij deze publicatie werden allen, z/wien
//zulks mocht aangaan, uitgenoodigd, om
z/hunne bezwaren daartegen in te brengen op
//Maandag den 22 Juli, ’s morgens tusschen
Z/9 en 10 ure, bij den E.A. Magistraat,
//alsdan ten Raadhuize vergaderd.”
z/Daar nu niemand dien morgen compa-
zzreerde, om iets in te dienen ofte te oppo-
//iieeren tegen de voornoemde regeling of
zzeene enkele harer bepalingen, werd zij
//definitief vastgesteld, verder met des Ma-
z/gistraats consent en
z/zoodat een ieder,
z/gaan, is geboden
Z/te reguleeren.”
Vervolgens werden door de Weesvoogden
aangeschaft 300 nieuwe Stoelen, die tegen
17/- stuiver per stuk geleverd werden door
J. H. Nieuwland, stoelenfabrikant te Sneek;
Sijtse van Hettinga, schilder te Bolsward,
plaatste de nummers er op, en Gerrit Boen
der, Stadsdienaar alhier, bracht en stelde
ze in de Kerk. Zie Weeshuisboek van
1755. Stol volgt.
Eene surtaxe of soort van opgeld
boven de gewone onkosten der koopsom
van de onroerende goederen, bedragende
'h stuiver per gulden, een Oortje, dat is
1'Za cent.
eene Bank zittende, in de Kerk bracht en
had haar eigen Stoel, die bij overlijden of
vertrek der eigenares werd weggehaald, of
ook, bij niet weghaling, werd overgenomen
door een andere vrouw.
Vrees voor eene al te bonte rij of ver
zameling van Stoelen behoefde in dien tijd
niet te bestaan, want de stoelen waren toen
vrijwel van eenerlei vorm en maaksel.
Wie nu in de Kerk een eigen Stoel had
staan, zulks behoeft immers geen betoog,
betaalde daarvoor geen zitgeld, hoogstens
p. O 1 misschien nu en dan eene kleine fooi aan
kerkedienaren voor ’t schoonhouden en
ordelijk zetten na den Kerkdienst.
Firma 13. C TT F Deze stoelen, evenals nu nog geplaatst
ineerendeels in ’t middenschip van de Kerk,
BOLS 'WrV00r een kleiner deel °°k achter den preek-
'i -V stoel, gaven zoolang de Roomsche Godsdienst
Iheerschende, en het hoogaltaar, staande
daar, waar nu de Kerkvoogdenbank zich
Speciaal ingericht voor de leve devi,ldt’ ho9fd^ak was allen uitzicht op
olfnon ai/nnola nnlr rla llonlznn
in den KORTST MOGELIJKEN TIJ
Monsters worden op aanvra
en z’n hand dwaalde naar den
om ’n potloodje te vinden. Toen
fraude gepleegdde gunst voor
er volgde laat
zich raden; Pietje in d’r schik, haar klant,
bij thuiskomst, verwonderd. Drie dagen
1 1 t en het briefje
weer gelachen,
voor ditmaal
toonde, werd
Bolswardsche Courant
r
en uu«sft
Dirk van
vatbaar was,
nielde, zoo
kelijken stijl vernieuwd, onder anderen ver
scheidene Banken, romdom en
pilaren, en in de zijbeuken van
