43ste Jaargang.
No. 24.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
Kieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
1904.
BINNENLAND.
DONDERDAG 24 MAART.
xs
De Spoorwegtoestanden in
het Noorden.
VOOR
afzonderlijke
van
voor een oogenblik aannemen,
Leeuwarden j aar
de vier genoemde
zaken te doen,
derlijke goederenboot
transportmiddel heeft het
moeten afleggen en
aanvankelijk voor één
dd. 14 Oct. 1863
1 Juni 1866
15 Jan. 1868
1 Sept. 1868
1 Juni 1866
1 Mei 1868
1 Nov. 1868
-
voor den zeer
en Industrie van het
eerst dan kerngezond
die provincie eens als
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
ons in het tijdvak van
zien we, dat de succes
staatsrekening aangelegde
237 K M.
180 zz
Lemmer,
van een spoorweglijn hangende is.
Zoowel voor de stad Groningen als voor
dat gedeelte dezer provincie, dat door de
lijn zal worden doorsneden, is aanleg van
een spoorweg verre te verkiezen boven die
van een tramweg.
De exploitatie van den spoorweg geeft
gelegenheid tot transitovervoer naar Holland
via Stavoren, waaraan hier zulke groote be
hoefte bestaat. Niet slechts dat een stoomtram
ten halve voorziet in het goederenvervoer
doch men komt in dit .geval ook steeds te
staan voor het vraagstuk van de goederen
te moeten overladen, hetgeen kostbaar en
tijdroovend is.
Het Zuidwestelijk deel dezer provincie
met name de gemeenten Leek, Marum,
Grootegast enz., met een oppervlakte van
circa 19000 H.A. en 15000 inwoners wordt
op afdoende wijze door den aanleg van een
spoorweg uit haar isolement opgeheven en
wel voornamelijk ten opzichte van het ver
voer van landbouw, nijverheid en veeteelt.
Vooral bij gestremde vaart is de behoefte
zeer groot.
Nu biedt de exploitatie eener stoomtram
in sommige opzichten meerdere gemakken
voor het personenvervoerechter indien de
aan te leggen spoorweglijn op dezelfde wijze
wordt geëxploiteerd als de lijn Roodeschool
Groningen (waar men tusschen de dorpen
talrijke stopplaatsen heeft gecreëerd) dan komt
zij de exploitatie van een stoomtram al zeer
nabij.
U dankende voor de verleende plaats
ruimte, Hoogachtend,
J
-
Zwolle bestaanden verkeersweg met Holland,
nog meer dan Groningen als achterhoek
werd aangemerkt, wel het gevolg dat al
spoedig naar andere zzself-help” middelen
werd uitgezien, om den economischen strijd
vol te houden.
Wat lag voor Friesland meer voor de
hand, om de zeer vele en goede waterwegen
en hare gunstige havenplaats Harlingen te
gaan benutten, om aan de almacht der
Staatsspoor te ontkomen. De eene boot-
onderneming op Holland volgde al spoedig
de andere en daaraan is 't toe te schrijven,
dat in Friesland, waar sedert jaren een
Zuiderzee-vloot van 22 stoom booten het ver
keer op en van Holland helpt onderhouden,
men in onafhankelijker en gunstiger conditie
kwam dan hare zuster-provincie Groningen.
Later zou die toestand voor Friesland nog
gunstiger worden. Dat was nadat de lijnen
Stavoren-Sneek-Hoorn-Enkhuizen resp. op 8
Nov. 1885 en 6 Juni 1885 voor het verkeer
geopend zijnde, in 1887 een stoomboot-
veerdienst tusschen Stavoren en Enkhuizen
werd in dienst gesteld. Het jaar op jaar
toenemende aantal reizigers, dat van dezen
nieuwen verbindingsweg gebruik maakte en
aan de Handelsrelatiën tusschen Holland en
Friesland ten gunste kwam, deed al spoedig
het besluit rijpen, om dezen veerdienst ook
voor het groot-goederenvervoer dienstbaar te
maken. Dit geschiedde in ’t jaar 1894 en
met welk gevolg is bekend. Voor de goederen,
welke aanvankelijk met passagiersbooten
werden overgebracht was weldra een afzon-
noodig en ook dit
na een zestal jaren
plaats moeten maken
en thans twee stoom-
ponten. Merkwaardig is na te gaan hoe in
die jaren de handel tusschen Friesland
en Noord- en Zuid-Holland is toegenomen.
Zijn onze inlichtingen juist, dan werden
alleen in 1902 met de stoom pon ten overge
voerd ruim 15000 wagens; daarvan waren
ruim 2500 wagens met vee beladen, ruim
8000 wagens beladen met stukgoederen en
wagenladingen.
Zoo geheel zonder slag of stoot is deze
gunstige toestand voor Friesland niet tot
stand gekomen. Reeds spoedig na de opening
van den veerdienst in 1887 was het merk
baar, dat de Staatsspoor deze inmenging in
het haar toegekend gebied, het geheele Noor
den, met leede oogen aanzag.
Aan velen zal het nog wel bekend zijn,
de belemmeringen door reizigers ondervonden,
die het dorsten bestaan om via Enkhuizen-
Stavoren inplaats via Zwolle het Noorden
te naderen. Herhaaldelijk deed zich het geval
voor dat de te Stavoren ontscheepte reizigers
bij de minste vertraging nog juist gelegen
heid hadden den naar Leeuwarden vertrek-
kenden Staatsspoortrein te kunnen zien
wegstoomen. De deswege ingediende klachten
namen dermate in aantal toe, dat de tusschen-
komst der Regeering noodig bleek en in
1890 (15 Oct.) de spoorlijn StavorenLeeu
warden in exploitatie werd overgedragen aan
de H. IJ. S. M. Werd hiermede het aan
de S.-S. toegekende monopolie gebroken
In geenen deele. Het kwaad werd slechts
verplaatst. Friesland kwam intusschen in
nog grooter mate, dan we reeds hier boven
gezien hebben, in gunstiger conditie.
Voor de provincie Groningen werd het
er echter niet beter op. De belemmeringen,
welke voor het reizend publiek te Stavoren
bestonden, zijn overgebracht naar Leeuwarden.
Hier kan men thans nog bijna dagelijks
teleurgestelde reizigers waarnemen, die, met
den sneltrein uit Holland via Stavoren
Enkhuizen aangekomen, en naar de richting
Groningen wenschende door te reizen, den
Staatsspoor-boemeltrein juist op tijd en
zonder één minuut te wachten konden zien
wegstoomen. En toch, ondanks deze belem
meringen, het reizend publiek in den weg
gelegd, waaronder ook behooren hooge rei-
zigerstarieven tusschen Leeuwarden en Gro
ningen, het totaal gemis aan sneltreinen
tusschen de beide hoofdsteden dezer beide
welvarende provinciën, wijst het via Sta
vorenEnkhuizen aantal vervoerde passagiers
jaarlijks een hooger cijfer aan, wat zeker
wel als bewijs kan aangemerkt worden, dat
het scheppen van concurrentie eenerzijds en
neutraliseering van een toegekend monopolie
anderzijds, althans op het gebied van spoor
wegbedrijf van vérstrekkende gevolgen is
Den Haag 237 KM..
192
Rotterdam 237 K.M.
192
Bergum, 19 Maart, Na rondzending der
circulaire van het Bestuur der dorpsvereeni-
ging //Twijzel” over de oprichting van een
politiek blad voor het kiesdistrict Tietjerk-
steradeel en wel een anti-clericaal blad
ter bestrijding van de propapanda van anti
revolutionaire zijde in //de Vrije Fries”
waren door het bestuur dier vereeniging
hedenavond een 50-tal' personen opgeroepen
tot een vergadering in het //Roodhert” alhier.
Een 16-tal waren opgekomen om de
mogelijkheid van een dergelijk blad te over
wegen.
Die mogelijkheid werd aangenomen, mits
men T over de uitwerking van het denk
beeld eens kan worden en de dubbeltjes
te vinden zijn.
De voorzitter van de dorpsvereeniging te
Twijzel, de heer J. Hulshoff, leidde de
discussiën in en gaf aan hoe hij zich in
hoofdlijnen een regeling voorstelde ten op
zichte van redactie, ingezonden stukken, enz.
Na eenige gedachtenwisseling tusschen
hem en de heeren J. H. Riemersma en S.
Posthumus van Giekerk, D. ter Haar, Kollum,
Ds. Horreus de Haas en Mr. Schaafsma van
Bergum, Leegstra en Houwen van Drachten,
werd besloten dat een commissie van 6 per
sonen 2 liberalen, 2 vrijz. dem en 2
soc. dem. verder de zaak zou overwegen,
een reglement ontwerpen en de finantieelë
kwestie onderzoeken.
Tot leden dier commissie werden dadelijk
aangewezen van soc. dem. zijde Horreus de
Haas en Hulshoff', van vrijz. dem. zijde
Posthumus, van lib. zijde Schaafsma en
Leegstra, allen genoemd.
Akkrum, 21 Maart, ’t Is niet zonder
gevaar, dat groote honden in vrijheid rond
kopen. Een slagershond alhier heeft een
zoontje van F. Spoelstra zóó gebeten, dat
geneeskundige hulp moest worden ingeroepen.
Men vreesde aanvankelijk, dat het kind een
stuk van het eene oor zou moeten missen,
doch thans laat het zich gunstiger aanzien.
Gaasterland, 21 Maart. Een jongen in
onze gemeente vond voor een paar dagen
twee kievitseieren in één nest, althans zoo
gaf hij voor. Nadat ze reeds tegen een
goeden prijs van de hand waren gedaan,
kwam aan het licht, dat ze reeds een jaar
oud waren en in een pot met aarde bewaard.
Een veelbelovend jongmensch I In den
Rijsterpolder is een paard gestorven, dat
den hoogen ouderdom van 33 jaar had be
reikt. Een zeldzaamheid zeker. H. Kui
per aldaar kreeg Zaterdag jl. een stnk hout
op zijn been, waardoor dit lichaamsdeel brak.
Nepk. Nieuwsbl. v, Fr»
op den economischen belangenstrijd van den
tegenwoordigen tijd.
Al kan uit het bovenstaande voor eiken
leek zelfs blijken, dat de toenemende wel
vaart van Friesland aan deze geschiedenis
van het vervoerwezen niet vreemd is, dan
kan daaruit tevens blijken, dat Groningen,
waar men tot nu toe vrijwel op hetzelfde
standpunt staat als 35 a 40 jaren geleden,
door gebrek aan concurrentie, in vrij wat
minder gunstige conditie verkeert dan Fries
land. Wat Groningen alleen heeft gewonnen,
door de voor Friesland geboren gunstiger
toestanden, is de veel meer tegemoetkomende
houding-faute de mieux van de Staatsspoor-
directie. De conferenties en besprekingen
door de Directie met de Groninger ver
tegenwoordigers van Handel en Nijverheid
in de laatste jaren zijn daarvan het bewijs.
Maar toch zal de toestand
krachtigen Handel
nijvere Groningen
worden, wanneer
Friesland het voorrecht bezit van twee hoofd
verkeerswegen naar- en van Holland.
Zooals reeds gezegd, de hierboven ge
noemde voor- en nadeelen voor Frieslanden
Groningen kunnen we voor wat den Handel
betreft onmogelijk in cijfers begrooten, maar
enkele cijfers voor wat het passagiersvervoer
betreft mogen hier een plaats vinden om
deze beschouwingen te sluiten.
We vinden dan
Een van de aan te wijzen voordeelen van
bestaande concurrentie-invloeden, waarvan
thans alleen Friesland profiteert, zijn bijv,
de kilometerboekjes.
Volgens den afstandwijzer dezer boekjes
zijn de afstanden van Groningen en van
Leeuwarden naar Holland, welke inderdaad
even groot zijn, officiéél als volgt vastgesteld
Van Groningen naar Amsterdam 217 K.M.
Leeuwarden 179
(minus 38 K.M.)
Van Groningen naar
Leeuwarden zz
(minus 45 K.M.)
Van Groningen naar
Leeuwarden zz zz zz
(minus 45 K.M.)
Van Groningen naar Leiden
Leeuwarden zz zz
(minus 57 K.M.)
Wanneer we
dat van Groningen èn van
lijks 100.000 reizigers naar
Hollandsche steden reizen om
dan hebben de 100.000 reizigers uit Gro
ningen daarvoor uit te trekken (de kilometer
voor de drie klassen gemiddeld geregeld op
fl 0.02) een bedrag van 217 plus 237 plus
237 plus 237 kilometer maal fl 0.02 ml.
100.000 is fl 1.856.000, terwijl een zelfde
aantal reizigers uit Leeuwarden naar de ge
noemde plaatsen reizende en dus een zelfden
afstand afleggende als de reizigers uit Gro
ningen, tezamen slechts aan reiskosten hebben
te betalen 179 plus 192 plus 192 plus
180 kilometer maal 0.02 maal 100.000 is
fl 1.486.000 zoodat het bestaan van een
concurreerend vervoermiddel te Leeuwarden
dan een bate per jaar oplevert van
fl 370.000.
Al zouden we aan deze voorbeelden nog
een aantal kunnen toevoegen, we zullen
deze becijfering niet voortzetten. Zij moge
voor zich zelf spreken èn voor de Groningers,
waar sprake is van een spoorwegconeessie,
waarbij ook voor deze provincie een tweede
en concurreerende verkeersweg via Sneek
naar Holland met normaalspoor aan de
orde is.
Het bovenstaande moge tot antwoord
strekken voor een dezer dagen tot ons ge
richte vraag, of de Handel en het verkeer
van de provincie Groningen in den tegen
woordigen economischen strijd op het gebied
van Handel en Nijverheid, inderdaad belang
hebben bij het tot standkomen van den
spoorweg Groningen Drachten - Sneek
BolswardFraneker, waarvoor thans concessie
is aangevraagd.
Ons dunkt het antwoord kan niet twijfel
achtig zijn.
Twijfel alleen kan worden gewekt, als men
met ernst zou gaan denken, om Groningen
te helpen aan een verkeersweg naar Holland
door middel van een tram en verder via
Met instemming plaatsen wij onderstaand
ingezonden stuk, voorkomende in het te
Groningen verschijnende Nieuwsblad van het
Noorden.
In het tegenwoordig stadium van con-
cessieplannen voor den aanleg van spoor-
en tramwegen in onze Noordelijke provin
ciën, bij welke plannen de belangen van
Friesland en wellicht nog meer die van
Groningen betrokken zijn, kan het wel
nuttig wezen een gedeelte spoorweggeschie
denis te releveeren.
Waarom zal men misschien vragen, zal
het betrokken belang van Groningen wel
licht grooter kunnen zijn, dan dat van
Friesland Voor de beantwoording van deze
vraag is het noodig een 4045 jaren terug
te gaan.
Verplaatsen we
1860—1870, dan
sievelijk en voor
lijnen voltooid werden
HarlingenLeeuw.
Leeuw, grensGroningen
Overijs. grens—Heerenveen
HeerenveenLeeuwarden
Grens FrieslandVisvliet
GroningenWinschoten
WinschotenNw. Schans
Alle deze lijnen werden, zooals bekend,
bij hunne indienststelling in exploitatie
gegeven aan de Maatschappij tot Exploitatie
van Staatsspoorwegen.
Deze omstandigheid, n.l. het geven van
het geheele spoorwegbedrijf in één hand,
het indirect gevolg van de geografische lig
ging van de Noordelijke provinciën, ten
opzichte het overige gedeelte van ons land,
is, zooals we zullen zien, van ver strekken
den en niet ten eenemale gunstigen invloed
geworden op de vrije ontwikkeling van den
Handel en de Nijverheid dezer beide voor
uitstrevende provinciën.
Daarmede werd immers geboren een toe
stand, welke aanleiding gaf tot het volgen
van een monopolie-systeem. Het ligt nu
eenmaal in den aard der dingen, dat waar
een bedrijf of wel een corporatie zich vrij
gevoelt van elke inmenging, van concurrentie,
men om zoo te zeggen er vrij op los kan
leven. De gewone ijver, de aansporing om
klanten goed te bedienen, om aan bestaande
billijke krachten en wenschen tegemoet te
komen, ontbreekt. Zoo ook hier. Al spoedig
bleek, dat de Staatsspoor-directie voor nage
noeg alle voorkomende aangelegenheden,
verbeteringen in het verkeer en zoovele
andere wenschen, om het eerste spoorweg
bedrijf aan den handel dienstbaar te maken,
zoodra zij de Noordelijke provinciën betrof,
een anderen bril opzette, dan het geval was
bij gelijksoortige omstandigheden, welke zich
in Holland, waar de Staatsspoor te strijden
had met hare concurrenten, voordeden. Men
werd dit in het Noorden al spoedig gewaar.
In den loop der laatste 1520 jaren, waarin
zich bet spoorwegbedrijf gaandeweg ontwik
kelde, men aan de spoorwegen gewend raakte
en deze omstandigheden haren invloed deden
gelden op den toenemenden economischen
belangenstrijd van Handel en Nijverheid werd
het hier te voren genoemd Monopolie-systeem
van de Staatsspoor-Maatschappij, het kon
wel niet anders, spoedig merkbaar.
Men ging onwillekeurig vergelijkingen
maken tusschen de bediening van den
Handel in Holland en in het Noorden, en
in de Handelscentra gevoelde men meer en
meer, dat het Noorden, door grooter en
chronisch wagengebrek, langzaam goederen
vervoer e. d. bij levering van handelspro-
ducten ten achter stond bij het overige
gedéelte van ons land, dat men zwak stond
in den gaandeweg toenemenden concurrentie
strijd.
Intusschen men had zich in deze toe
standen te schikken. Heel gewillig ging dit
in de eerste twintig jaren niet, daarvan
kunnen de boekdeelen, verzoeken en klach
ten, adressen in eiken vorm, welke vooral
in die jaren uit Friesland en Groningen tot
de Spoorweg-directie en Regeering werden
ingezonden, getuigen.
Een en ander had voor Friesland, welke
provincie ten opzichte van den eenigen via
nu
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 17 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Bolswardsche Courant
t
1