Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
tl
No. 32.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
43ste Jaargang.
1904.
DONDERDAG 21 APRIL
ARMHUIS en DIACONIE.
RINNENLAND.
I
1
VOOR
-
3 maanden.
afzonderlijke
Wordt vervolgd.
de
de fortuin zijn,
-
A
Deze vrouw heette van zich zelve Marij
dans dochter, en was in 1618 wed. van
zekeren Upcke Tjerks. Nog in den loop dezes
jaars, n.l. den 19 Nov. 1618 hertrouwde zij
met den Raadsman dan Fransen Rollema,
weduwnaar van eene Bauck Riencks dr.
Omtrent Marij dans en hare beide testamen
ten van 11 Juli 1599 en van 13 Juni 1627,
worden in ’t Archief van Bolsward onder
scheidene aanteekeningen gevonden, alleen
omtrent de stichting van ’t Convent niets.
Marij dans dr, overleed in 1529.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
- v
Leeuwarden, 19 April. Wat kan er al
veel gebeuren in korten tijd. Zoo zijn er
binnen weinige weken vier der grootste
panden in de stad vrijgekomen. Twee zijn
ontruimd met den dood der heeren notaris
Albarda en Haersma de With, het eerste
aan de Voorstreek en het tweede aan het oude
Zaailand, met uitgestrekte terreinen. Door
het faillissement der gebrs. G. zal nu ook
het zoogenaamde Amelandshuis, bewoond
door Tjepke en dat met de kantoren aan
de Tweebaksmarkt, bewoond door den jong-
sten broeder Gajus ontruimd worden en
onder den hamer komen. Voor elk dezer
laatste perceelen hoort men sommen noemen
van tachtig duizend gulden.
In den volksmond heeten de huizen Maxwel
en Florida, welke namen daaraan gegeven
werden toen de thans gefailleerde firma kapi
talen had gewonnen aan de Amerikaansche
papieren van dien naam, waaraan een heele
geschiedenis is verbonden.
Hoe grillig het lot en de fortuin zijn,
hebben de gebroeders ondervonden, maar de
winkelbediende in deze stad, die een week
voor het faillissement een aardig trekje had
gedaan uit de Staatsloterij en dat bedrag van
f 1000 a f 1300 direct deponeerde bij de
gesprongen bank, weet daarover thans ook
uit eigen ervaring mede te spreken, even
zoo goed als de patient, die veiligheidshalve
zijn kapitaaltje van eenige duizenden even
naar //Florida” had gebracht, toen hij voor
enkele dagen de stad moest verlaten wegens
een operatie, en weer een ander, die zijn
huis verkocht en er den koopprijs bezorgde,
om het beschikbaar te houden voor den koop
van een ander, waarnaar werd uitgezien.
Joure, 18 April. De alhier loopende ge
ruchten als zouden eenigen van onze eerste
ingezetenen zeer betrokken zijn bij het fail
lissement van Gebr. Gratama te Leeuwarden
blijken ten eenenmale verzinsels te zijn en
toonen weer opnieuw aan, dat er steeds men-
schen gevonden worden, die er behagen in
scheppen, leugens de wereld in te zenden.
Hepk. N.bl. v. Fr.
Wonseradeel, 16 April. In de heden ge
houden raadsvergadering was als eerste punt
aan de orde het ter vorige vergadering door
het dagelijksch bestuur uitgebracht advies op
twee adressen van eenige ingezetenen, hou
dende verzoek om zich te willen uitspreken
of een op te richten vereeniging voor woning
bouw op de medewerking en steun van de
gemeente zou mogen rekenen. Dit advies strekte
om de beschikking op de adressen aan te
houden totdat de bouwverordening, in welke
heden tengevolge van eene opmerking van
Van veel lateren tijd spreekt de stichting
van het Diaconie- of Gereformeerde Armhuis,
meer bekend onder den naam van ’t Convent,
z/waarin door de Diakenen van de Herv.
Z/Kerk aan oude lidmaten der Gemeente
//woning wordt gegeven, met eene ruimere
proeve (hier bedeeiing) dan buiten het Huis,
z/onder opzicht van eene zoogenaamde Moe-
z/der”. Zie: Tegenw. Staat, III, 207.
Als stichtingsoorkonde van ’t Gebouw
wordt in ’t archief der Diaconie bewaard een
zoogenaamd titelblad van een oud Rekening-
of Administratieboek, waarop geschreven staat:
//Fundatie- ende Rekenboek van ’t Gerefor-
z/meerde Armenhuis, staande op de Grote
z/Campen, gesticht ter wooninge voor de
z/Gereformeerde Armen tot Bolswert, gesticht
z/ende opgerecht in den jare xvj ende xviij
„(1618), bij ende door navolgende persoenen,
z/als Maria Oupkes, weduwe van zal. Oupcke
„Tde edele Gerroltvan Camming ha
Eene der oudste stichtingen in Bolsward
is zeer zeker wel het Armhuis, //Waarin
//bejaarde Mans- en Vrouwspersonen worden
„aangenomen en onderhouden, die hier bij
//elkander en in eenige Kamers wonen, ge-
z/iiietende eene zekere proeve (vast verblijf)
/zen wat ruimer onderhoud dan degenen,
//welke buiten dit Huis in woningen, aan dit
„Armhuis behoorende, openbaar onderhouden
z/worden”. Zie: Tegenwoordige Staat van
Friesland III, 206.
’t Is volkomen onbekend, wie daarvan de
stichter of stichters is of zijn geweest; mis
schien mogen wij als zoodanig aannemen,
eene of andere adellijke familie, die een Een
hoorn in haar wapen voerde, in dezen af
gaande op eene oude overlevering, luidende,
dat namelijk in de 15de eeuw in den gevel
van het oude Armhuis een Eenhoorn was ge
plaatst; vervolgens schijnt het waar te zijn,
dat een der oudste bezittingen van het Arm
huis eene Sate, gelegen onder Wons, de
Eenhoorn heette, en wellicht nog onder dien,
naam bekend is.
Armen en hulpbehoevenden zijn er altijd
geweest, en daarom heeft men ook in Bols
ward al spoedig, nadat het eene stad, en wel
eene handelsstad was geworden, de noodzake
lijkheid ingezien, voor arme reizigers, vooral
voor bedevaartende pelgrims, tijdelijke ver
blijfplaatsen, zoogenaamde Gasthuizen in te
richten, en zulk een Gasthuis schijnt dan
ook het Armhuis vroeger te zijn geweest; in
de oudste archiefstukken komt het, als bewijs
voor dit vermoeden, meermalen voor als
z/’t Arme Gasthuis”, in tegenstelling met
het St. Anthoni of //Rijke Gasthuis”, dat
gesticht werd in 1474.
Minstens eene eeuw vroeger moet het
Armhuis, namelijk het oude Arme Gasthuis
zijn gesticht, want reeds in 1425 had het eene
welgevestigde administratie en een vast be
stuur, bestaande uit drie voogden, met een
dusgenoemden bijzitter, zijnde óf één der
pastoors, of één der vicarissen (kapelaans), die
hun //Clercq” of boekhouder wasdoch vol
gens sommige vingerwijzingen in enkele
archiefstukken, wel eens trachtte, over hen
den baas te spelen.
Zeer zeker heeft het Armhuis van ’t begin
af tal van schenkingen, legaten en erfma-
kingen ontvangen, zelfs veel meer dan tot
het onderhoud der armen noodig bleek; want
verscheidene stukken in ’t Archief wijzen
uit, dat van 14001500 verschillende
schenkingen van landen, huizen en grond-
of steêpachten door de Armhuis voogden zijn
aanvaard, zoo mede, dat later vele landen,
huizen en eeuwige renten, bf door aankoop,
bf door ruiling aan de bezittingen van het
Armhuis zijn toegevoegd. Zie: Inventaris
van Bolswards Oud-Archief, Artikel: Armhuis.
een deel dezer eeuwige rente, groot 26 gulden,
die jaarlijks door den huurder dezer Sate
aan de Diakenen wordt uitbetaald. Zie:
Kerkeraads-xkrchief.
Vervolgens kwamen van ’t begin af aan
de Administratie van ’t Convent, of, wat het
zelfde is, aan de Hervormde Diaconie, ten
goede, alle gewone en buitengewone Collecten,
met dit verschil, dat de belastingen op het
Lidmaat-worden, bedragende 1 gulden per
persoon, en die op het doopen, zijnde een
halve gulden, in de beurs van de Kerk
voogdij vloeiden, zóólang totdat deze belasting
werd afgeschaft. Kerkvoogdij-Archief.
Wat nu voornoemde Collecten aangaat,
kan ik verzekeren, dat die zeer stellig vroe
ger veel hooger klommen, dan tegenwoordig,
zooals blijken kan uit opgaven, medegedeeld
in een stuk, in dezelfde Doos E. bewaard;
onder veel meer, wat hierop betrekking heeft,
noteer ik alleen dit: Z/Anno 1706. Ge
collecteerd op Nieuwjaar, ’s morgens 37
z/car. gis ’s middags 13 car. gis. 8 stuivers.
De laatste dag van de maand Januarij,
//ter gelegenheid van ’t H. Avondmaal, 137
z/car. gis., 9 stuivers. Den 2 Mei deszelfden
z/jaars, tweede houden van ’s Heeren Nacht-
//tnaal, 154 car. gis. en 7 stuivers”.
Dit zijn sommen, die respect inboezemen,
en verbazend overtreffen de bedragen, waar
mede de Diaconie thans wordt afgescheept;
vroeger zag men in de Avondmaalsbekkens
nooit anders dan zilvergeld, thans is ’t meest
kopergeld
zzende de edele Katharina v. Ockingha, weduwe
Z/van (genoemde) Camminglia; mitsgaders
z/Rolle van de Leden, die mede staan onder
Z/de zorge ende Collatie van de Dienaren
//(Predikanten) van Bolsward, als Successeurs
Z/in de Officie (opvolgers in de bediening)
//dér Priesters”.
Nu vind ik 't intusschen wel zeer jammer,
dat het Boek, waarvan dit blad blijkbaar de
titel uitmaakte, geheel is verloren gegaan,
want wij zijn daardoor zonder eenigen twijfel
beroofd van menige zeer belangrijke bizon-
derheid, met de stichting en inrichting van
’t gebouw in verband gestaan hebbendezoo
ook zouden wij gaarne hebben willen weten
iets, aangaande de wijze van leven in dit
Convent, dat misschien zoo werd geheeten
naar den eenigszins kloosterlijken aanleg en
bouworde, die volkomen overeenstemt met
de gedaante der zoogenaamde Bagijnenhoven
evenwel heeft het gevoelen van sommigen,
dat namelijk dit gebouw vroeger een Nonnen
klooster of Bagijnenhof zou zijn geweest,
hoegenaamd geen historischeu ondergrond.
Niettegenstaande het betreurenswaarde ge
mis van deze bizonderheden, verheugen wij
ons zeer in ’t bezit van gemelde, zij het dan
ook armelijke stichtingsoorkonde, waaruit dan
ten mmste het jaar der stichting en de
namen der stichters bekend zijn.
Toen dan in 1618 het Convent werd ge
sticht, en als Gereformeerd Armhuis op zeer
bescheiden schaal ingericht en gevestigd, was
het oude Armhuis eene reeds sedert 3 eeuwen
bestaande, met vaste goederen en rijke in
komsten ruim voorziene inrichting; zijne be
zittingen bestonden voornamelijk uit lande
rijen, zelfs geheele boerenplaatsen, vroeger
bf aan ’t Huis geschonken en vermaakt, bf
door de Voogden, voor niet gebruikte en
opgespaarde gelden aangekocht; uit eene ver-
sameling stukken, aanwezig in T Archief,
Kast X, Loket. K, blijkt, dat van 1536
1618 door de Armvoogden, zzten proffijte
van 't Armhuis”zijn aangekocht meer dan
50 pondematen land, eenige huizen in de
stad, benevens verscheidene eeuwige renten,
gaande 'uit landen, liggende buiten, en tal
van steêpachten, rustende op huizen in de stad.
En wat kon het Convent daartegenover
stellen
Voor zoover bekend is, bij de oprichting
en stichting in 1618 niets, dan ’t vrij ruime
gebouw, geschonken door de beide weduwen,
genoemd in den fundatiebrief of stichtings
oorkonde, welk gebouw daarna, denkelijk nog
op hare kosten, soberlijk werd ingericht voor
de bewoning van enkele arme oude lieden,
wat opgemaakt kan worden uit de woorden
//gesticht en opgerecht”.
Evenwel ’t gebouw bleek al spoedig te
klein voor het doel want nog in datzelfde
jaar der stichting, 1618, kochten de Diakenen
van den Burgemeester Gerrit Folkerts Vogel-
sangh, „vijf aen eenleggende Caemers, staende
Z/op de Grote Campen, naest het Convent”,
zie: Proclamatieboek der Verkoopingen
van 1618, teneinde daarmede de inrich
ting te vergrooten. Van vaste fondsen daar
aan verbonden, of van landen, huizen en
grondrenten, er aan geschonken, vernemen
wij hoegenaamd niets bij de oprichting.
Was het evenwel sedert lang de gewoonte,
dat bij testamentaire beschikkingen kleinere
of grootere legaten, zelfs geheele nalaten
schappen, werden gemaakt aan ’t Armhuis,
’t Gasthuis en ’t Weeshuis, zulks bleek sedert
de stichting, zeer stellig sedert het jaar 1631,
ook ten opzichte van ’t Convent het geval
te zijn uit eene //Annotatie (aanteekening)
z/van giften en legaten aan de Gereformeerde
„(Hervormde) Diaconie”, aanwezig in ’t Ar
chief, Kast IX, Doos E, artikel: Diaconie,
blijkt, dat van 16311789 aan het
Convent of de Diaconie zzis besproken ende
gegeven”, de niet geringe som van 37811
car. gis., 11 stuivers en 8 penningen, dat is
over een tijdvak van ongeveer 160 jaren ge
middeld 230 gulden per jaar.
Ten jare 1653 ontving het Convent een
legaat van 1000 goudguldens, of 1400 car.
guldens, daaraan gemaakt door dhr. Pieter
van Heerema, overleden te Tjerk werd op
Walta-State. Dit legaat of liever de rente
er van, bedragende 7 0 car. gis., moest worden
uitbetaald door de gezamenlijke erfgenamen.
Sommigen hunner hebben hunne verplichting
te dezen opzichte in den loop der tijden af
gekocht, en thans rust nog op de Sate v\ alta
te Tjerkwerd, die de State heeft vervangen*
Ged. Staten nog een geringe wijziging werd
gebracht, in werking zou zijn getreden. De
burgemeester (die reeds in de vorige verga
dering had verklaard, dat hij met dit advies
niet was medegegaan en van oordeel was, dat
de bereidverklaring van adressanten als met
beide handen moest worden aangevat) zette
thans zijn standpunt in deze aangelegenheid
uiteen en kwam tot de conclusie, dat aan de
adressanten moest worden medegedeeld
a. dat de Raad het oprichten van eene
bouwvereeniging (als bedoeld in artikel 30
der woningwet) met aandeelhouders, welke in
totaal voortdurend ten minste biö van het
noodig kapitaal als waarborgfonds stelt, op
grooten prijs zal stellen en dat indien
men dit wenscht geen bezwaar bestaat
bovendien als leden aan te nemen hen, die
eene jaarlijksche contributie zouden willen
storten en hen, die een gift in eens wenschen
te geven
b. dat de Raad zich thans reeds in be
ginsel bereid verklaart er toe te zullen mede
werken, dat voorschotten en bijdragen in den
zin der woningwet ten behoeve van de ver
eeniging worden verstrekt, mits de Hooge
Regeering tot medewerking bereid wordt be
vonden
c. dat adressanten worden uitgenoodigd
zoo spoedig mogelijk de vaststelling der sta
tuten voor te bereiden en de vereischte goed
keuring en toelating te vragen;
d. dat het gewenscht mag heeten dat het
eventueel aan te wijzen bestuur der vereeni
ging na de toelating spoedig met een zoo
volledig mogelijk plan en financieel overzicht
tot den Raad komt, vergezeld van de noodige
aanvrage om voorschot en eventueele bijdrage.
Op voorstel van den heer Scheepsma werd
besloten de zaak ter nadere overweging tot
de volgende vergadering aan te houden.
Vastgesteld werd eene regeling van
zaken van den burgerlijken stand overeen
komstig het nieuwe art. 149 der Gemeente
wet. Daarbij is aangenomen, dat er drie on
bezoldigde en drie bezoldigde ambtenaren
van den burgerlijken stand zullen zijn. De
bureau-uren voor den burger], stand zijn ge
steld van ’s voorm. 9 tot 's nam. 3 uur,
voor de Zon- en feestdagen 12 tot 12^ uur.
Aan Ged. Staten zal worden geadviseerd om
de bezoldiging te bepalen op f 50, f 125 en
f75. Het ligt in de bedoeling om in ver
band met de laatste twee cijfers de ten vorige
jare opnieuw geregelde jaarwedde van twee
ambtenaren ter secretarie met f 100 en f 50
te verlagen. Benoemd zijn tot onbezoldigde
ambtenaren de heeren J. H. H. Piccardt,
burgemeester, J. D. de Jong, wethouder en
J. L. Blanksma, raadslid en tot bezoldigde
ambtenaren de heeren E. Jansen, secretaris
en S. Flameling en D. Smeding, ambtenaren
ter secretarie.
Door den Raad werd eervol ontslag ver
leend aan den heer W. Hellinga als hoofd
der school te Cornwerd, die als zoodanig 41
jaren heeft gefungeerd en thans pensioen
wenscht aan te vragen en aan den heer W.
J. Dijk als onderwijzer aan de school te
Makkum, die benoemd is tot hoofd der
school te Slijkenburg.
Goedgekeurd werd eene door Burg, en
Weth. met kerkvoogden van Cornwerd ge
maakte overeenkomst, waarbij de aan de
kerkvoogdij behoorende onderwijzerswoning
voor onbepaalden tijd aan de gemeente in
huur wordt afgestaan tegen een huurprijs
van f 100 per jaar.
De Raad stelde vast de staten van onin
bare posten in de gemeente-belastingen over
1903 en eenige besluiten tot wijziging van
af- en overschrijving op de gemeente-be-
grooting, dienst 1903.
Een voorstel van Burg, en Weth., om
het terrein der in liet vorige jaar gedempte
Bleeksriege te Makkum te bestraten en
eenige overhoeken van dat terrein tegen
f 1,50 per centiare aan de naastlegers over
te dragen, werd goedgekeurd.
Tot advies werden in handen van Burg,
en Weth. gesteld adressen van het bestuur
van den Dijksterbuursterpolder, verzoekende
den aanleg van een kunstweg vanaf de Kleine
Huizen te Pingjum naar Dijksterburen aan
den zeedijk onder Kimswerd waarvoor
belanghebbenden een bijdrage van f 4600
toezeggen en van eenige ingezetenen van
Arum, verzoekende verbetering in den toe
stand van den kleiweg vanaf den weg Loll urn—
Grauwe Kat naar de Hiemerterlaaiu
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per
Franco per post 95 Cents,
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Bolswardsclie Courant
Hf
I
■7
I
