Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
1904.
43ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
No. 62.
Israëls en Moerman, Drussel. Bankhouder, boven de 300 car, gis.
Firma G. A. van SLOOTEN,
DONDERDAG 4 AUGUSTUS.
DE DANK VAN LEEN1NG
D1NNENLAND.
Overal verkrijgbaar.
VOOR
I
BOLS WARD.
dat
1
Bank, te veranderen in dien
Fr.
afzonderlijke
De eerste maal, dat ik melding vond ge
maakt van de Bank van, Leeninsr^te, Jlobu.
eene beduidende besparing aan
van 21/2, 5 en
van i/2 en t/4 kilo.
SCHAPENVET in dezelfde verpakking.
De fabrikanten:
De vertegenwoordigers:
HARLINGEN en LEEUWARDEN.
een belangrijke
Henk. Nieuwsbl. v.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
vroeger, welke conditiën in 1708 een weinig
werden veranderd in ’t belang van de Bank
houders.
Allert, Straak overleed in 1707 en zijne
weduwe hertrouwde in Februari 1708 met
Fetse Fetses de Fries, weduwnaar van Har
lingen de Magistraat van Bolsward maakte
in 1709, toen ’t contract van Feikje Provana
was afgeloopen, met de Fries en haar eene
nieuwe pachtovereenkomst, waarbij de 315
car. gis., te betalen aan de Stad, geheel
vervielen, en de 300 gelijke guldens aan
’t Weeshuis, werden verminderd tot op de
helft.
Feikje Horatius Provana werd in. 1714
opnieuw weduwe, daar de Fries op den
25 J uni overleed daar zij met de hulp van
haren zoon, Horatius Allerts Straak, die
ontvanger der Boelgoeden was, volkomen in
staat werd gerekend, de Bank waar te nemen,
bleef zij Bankhoudster tot 1724, toen haar
contract afliep, St. Jacobi, 25 Juli, van dat
jaar.
Tegen dit tijdstip, n.l. den 9 Feb. 1724
werd door de Stadsregeering eene nieuwe
pachtovereenkomst getroffen voor 15 jaren,
met Feikje Horatius Provana, weduwe van
Fetse Fetses de Fries, voor de ééne helft,
en met haar neef, Jelle Davids Provana en
Anna Maria Acronius d Buma, echtelieden
alhier, voor de andere helft, ingaande
St. Jacobi 1724, en eindigende den dag te
voren in 1739, moetende de Bankhouders aan
’t Weeshuis betalen jaarlijks 175 car. gis.,
zullende nog bovendien op den dag, waarop
’t contract ingaat, 25 Juli 1724, door de
Bankhouders aan de Weeskinderen een feestje
worden gegeven, waarvan de kosten niet
boven de 25 car. gis. behoeven te gaan.
Slot volgt.
is volkomen vrij van bijtende stoffen.
geparfumeerd met rozengeur. De lage van
In iedere doos bevinden zich strookjes ter Bank opdroeg
GEBRS. DOBBELMANN ZB Staveren, den 25 Juli 1694
van J
Tzum, 1 Aug. Dat was wel eene Jobs
tijding voor den boer, toen hij een berichtje
van zijne landvrouw ontving, waarbij hem
werd te kennen gegeven, dat hij opnieuw
de zathe kon inhuren, mits tegen verhooging
der huur met elf gulden per pondemaat.
Deskundigen verzekeren, dat de meier de
wei- en bouwvelden, die niet tot de puikste
soort in deze kleistreek worden gerekend, in
verkoopwaarde wel een paar honderd gulden
heeft doen stijgen door flinke bewerking.
Algemeen wordt hier geoordeeld, dat deze
eisch gelijk staat met de gebiedende wijze
van nheengaan".
In onze nabijheid woont een meier, wien
is aangezegd, dat hij opnieuw kan inhuren,
mits hij op de oude manier zelf weer gaat
karnen, ’t Is met de verhouding tusschen
landheer en meier overal nog niet in den
haak.
Als het oordeel over huurwaarde en con
ditiën in handen eener bevoegde commissie
gesteld werd, zou dat op de lange baan
eigenaar en gebruiker ook ten goede komen
Stavoren, 1 Augs. Hoewel de slooten,
dank zij den weldadigen regen der vorige
week, thans weer voldoende drinkwater bieden
aan ’t vee, zien zich verschillende vee
houders, die landerijen in gebruik hebben
in de Stavorensche meerpolders, verplicht
nog dagelijks het drinkwater voor hun vee
van elders aan te voeren. Het water in de
meeste slooten daar is n.l. dermate salpeter-
en ijzerhoudend, dat het ten eenenmale
ongeschikt is als drinkwater. De smaak
ervan is scherp en prikkelend, de kleur
roodgeel. Het spreekt vanzelf, dat dit euvel
veel ongerief oplevert. Alleen in zeer natte
zomers, zooals verleden jaar, wanneer de
molens geregeld het water uitwerpen, ont
komen de veehouders aan dezen last.
Lemmer, 1 Aug. De met Mei j.l. ge
opende stoombootdienst van hier op Enk-
huizen met de stoomboot //Lemmer” van de
Oude Lemmernachtboot Mij., wordt a.s.
Zaterdag 6 Aug. weer gestaakt. Het passa
giersvervoer met deze boot is telkens zeer
gering geweest, en ook het goederenvervoer
was de laatste weken van weinig beteekenis.
De heer C. Zeeman alhier, cand. bij de
Ned. Herv. Kerk, heeft toezegging van beroep
ontvangen van Lieve-Vrouwen-Parochie.
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.
Burgwerd. Met genoegen berichten wij
dat onze dorpsgenoot de heer J. Elgersma.
Vroeger is door mij medegedeeld, dat het
oude steenbrok, waarin thans nog school
nummer II en de Bank van Leening worden
gehouden, indertijd n.l. in 1778 door de
Voogden van de Minrebroeders of Kleine
Kerk aan de Stad werd overgedaan, tot
kwijting van geldelijke verplichtingen, hun
nerzijds tegenover de Stadsregeering aange
nomen.
Bij dezelfde gelegenheid heb ik uitge
sproken ’t vermoeden, dat dit oude gebouw,
’t voormalige klooster der Dominicaner
monniken of Witte Heeren, een gedenkstuk
uit vervlogen eeuwen, tot den ingewijde nog
sprekend van voorbijgegane vroomheid, den
kelijk spoedig door de ijzeren hand des
sloopers zou worden ter neder geworpen,
om plaats te maken voor een ander, een
modern gebouw, meer passend in eene eeuw,
die geheel andere eischen stelt.
Nu is het bij mij alzoo gelegen, dat ik
eerbied koester voor elk oud gebouw, mooi
of leelijkwel te verstaan, niet zoozeer
voor de steenen, balken en planken, waaruit
het is samengesteld, maar juist door de
omstandigheid, dat het bezit en bezitten
moet eene geschiedenis, samenhangend met
en gemaakt door de eigenaars en gebruikers
er van.
De omstandigheid nu, dat gedurende eene
reeks van jaren en nog heden in dit gebouw
is en wordt gehouden de Bank van Leening,
bracht mij op het denkbeeld, iets te ver
tellen van de geschiedenis dier Bank, altoos
voor zoover de in Bolswards Archief aan
wezige bronnen mij daartoe in staat zullen
stellen.
Nu wil ik mij niet gaan verdiepen in de
uitgebreide algemeene geschiedenis der Banken
yan Leening, Lombarden, Tafels van Barm
hartigheid, of hoe dan vroeger ook nog
anders genoemdalleen wil ik in de bijzon
dere geschiedenis van Bolswards Bank van
Leening een kleine 300 jaren terug gaan,
en dan aan de hand van verscheidene oude
stukken, hier en daar in ’t Archief ver
spreid, de voornaamste lotgevallen mede-
deelen van de Bank, die zeker eene der
oudste is in onze provincie.
Allereerst moet men weten, dat de Bank
van Leening maar een betrekkelijk korten
tijd in dit oude gebouw wordt gehouden
vroeger was zij geplaatst in verschillende
particuliere huizen, eigen aan of gehuurd
door de elkander opvolgende Bankhouders.
Ik geef hier dus niet de geschiedenis van
het oude Witte Heeren-klooster, zooals laatst
die van Jongema- en Heremahuis, maar
eenvoudig die van de Bank van Leening
als zoodanig’t gebouw, waarin zij thans
nog wordt gehouden, is, zooals ik reeds zeide,
alleen de aanleiding hiertoe geweest.
was verdeeld en genoten, bepaalde de Stads
regeering op den 15 Mei 1658 //dat van
//nu voortaan deze som van 300 car. gis.
z/zal bekeeren alleen ten voordeele van het
//Weeshuis”. Zie Resolutieboek 1, blz. 56.
Dat zoadanig besluit, genomen ten voor
deele van één gesticht, het Weeshuis, doch
ten koste van de beide, anderen, ’t Armhuis
en ’t Convent, tusschen de verschillende
Voogden, die toch al niet heel broederlijk
jegens elkander gezind waren, nog meer
kwaad bloed zette, daarop werd door de
Vroede Mannen van dien tijd zeer weinig
aandacht geschonkenzij beschikten vrij
machtig over alles, en wanneer ’t noodig
bleek, konden zij de verongelijkten later wel
tevreden stellen, en hen helpen, ten nadeele
van weer anderen.
De vroegere Bankhouder, Gijsbert Krijcx,
die ook voor een groot aantal jaren de Bank
in pacht had gehad, was in Mei 1637 over
ledenzijn pachtcontract liep nog tot 1 Juli
1644, en nu schijnt het, dat dien zoon,
Dr. Martinus Krijcx, Secretaris der Stad
Sneek, ’t recht van Bank van Leening-
houder te Bolsward heeft overgedragen aan
van Emmeries tot 1 Juli 1644, zoover zijns
vaders pachtcontract nog loopende was, en
zoo zal de benoeming en aanstelling van
van Emmeries slechts zij n geweest eene goed
keuring door den Magistraat van de over
eenkomst, aangegaan tusschen Dr. Martinus
Krijcx en Egbert van Emmenes, loopende
van 1637 tot 1644.
’t Zal dan wel zoo zijn, dat ten jare 1644
de Magistraat zelve toen dë Bank heeft
verpacht aan denzelfden van Emmenes, en
deze gissing wordt meer dan waarschijnlijk,
ja zoo goed als zekerheid, wanneer wij lezen,
’t geen opgeteekend staat in ’t Polititieboek,
blz. 159.
Hier vinden wij namelijk eene Publicatie,
waarbij de Stadsregeering op den 3 Juli 1658
aan de Ingezetenen bekend maakt, dat zij
bij vernieuwing de Bank had verpacht aan
Egbert Jans, die nu niet meer heet van
Emmenes, wat een plaastnaam schijnt te zijn
geweest, maar van Someren, zooals zijn
familienaam luidde.
Tevens werd den Ingezetenen en Belang
hebbenden kond gedaan, dat in stede van
321/2 procent, als tot hiertoe, de rente der
panden voortaan zoude bedragen 212/g procent.
Daar Gijsbert Krijcx tot aan zijn over
lijden, en Egbert van Someren tot 1658 steeds
600 car. gis. pacht aan de Stad hadden
betaald, omdat in Workum en Makkum
geene Banken waren, en de ingezetenen dier
plaatsen van de Bank van Bolsward gebruik
maakten maar dewijl Workum en Makkum
inmiddels beiden zulk eene instelling hadden
verkregen, kwamen hunne inwoners met de
Bank te Bolsward weinig of geene zaken
meer doen, en was dit voor den Bankhouder
eene zeer aanzienlijke winstderving.
Bij de nieuwe verpachting in 1658 aan
van Someren, weder voor 20 achtereenvol
gende jaren, bepaalde de Magistraat, dat de
som van 600 car. gis. aan de Stad slechts
eenmaal behoefde te worden betaald, en we]
als douceur of vrijwillig geschenkterwijl
de som van 300 gelijke guldens aan ’t
Weeshuis stipt telken jare moest worden
voldaan.
vracht is. Op den 4 December 1676 werd bij voor
verpakt in keurige geëmailleerde bussen baat door den Magistraat geresolveerd (be-
15 kilo’s, en in tabletten sloten), en wanneer de Bankhouder eene
nieuwe verlenging van zijn pachtcontract
mocht aanvragen, de conditiën, wegens den
sterken vooruitgang in de zaken van de
zin, dat de
aan ’t
1 Weeshuis, nog aan de Stad zou moeten be-
I talen 100 zilveren ducatons, ieder doende
3 car. gis. en 3 stuivers. Resolutieboek.
Egbert van Someren schijnt kort daarna
overleden te wezen, want den 6 Aug. 1677
j verpachtte de Stadsregeering de Bank van
Leening aan den burger-Vaandrig Jurjen
j Staak, voor den tijd van 20 achtereenvol-
Pnnno Un?an*7ö §eude iare11’ in te 8aan den 1 Jul1 1678>
UUuUu IiULuIIlG om te eindigen 30 Juni 1698, op de voor-
waarden, gemaakt den 4 Dec. 1676.
Ook Jurjen Staak mocht eene vernieuwing
zijn pachtcontract niet belevenhij
overleed in 1694, waarna de Magistraat de
j aan Allert Krijnes Straak en
Feikje Horatius Provana, echtelieden te
s voor den tijd
15 jaren, op dezelfde conditiën als
geslaagd is voor het Mercurius-diploma in
het Boekhouden, bij het j.l. te Amsterdam
afgelegd examen voor de Federatie van
Kantoorbedienden in Nederland.
Workum, 30 Juli. Zaterdag namiddag
stond in de woning van den arbeider M. B.
een petroleumstel te branden, w’aarop een
pan met spek lustig stond te koken, wat den
volgenden dag gebruikt zoude worden. Daar
het begon droog te koken, wilde de vrouw er
water opgieten, waardoor het petroleumstel
door de een of andere oorzaak in brand
vloog. De vlammen sloegen bijna aan den
zolder toe. Met behulp van de buren slaagde
men er in, door het opwerpen van in de
nabijheid hangende kleedingstukken en door
het aanwenden van andere gepaste middelen
het vuur te blusschen, dat na eenige in
spanning gelukte.
Voor het gezin nog al
schadepost.
Sneek. Naar we vernemen had dezer dagen
de onderhandsche aanbesteding plaats voor
het bouwen van een nieuw hotel naast de
Isr. kerk in de Wijde Burgstraat.
Als er één gedeelte van Sneek in de laatste
jaren veranderd is ten goede, dan is het
zeker wel de Burgstraat.
Als ’t nu voor den heer Stockmann aan-
bestede hotel gereed is, zal ’t aanzien dezer
buurt nog weer merkelijk verbeterd zijn.
Ga eens een 15-tal jaren terug! Welk een
verschil bij thans
Vrouw* N. in de Brouwersteeg zou heden
morgen even op het kind van haar dochter
passen. Op den grond stond een tobbe met
kokend zeepsop. De kleine ontsnapt een oogen-
blik aan grootmoeders aandacht en valt ach
terover in de tobbe, met het gevolg dat het
kind ernstige brandwonden bekwam.
Faillissement Gebr. Gratama.
In de laatste nos. van //Themis” vindt
men den stand der zaken van dezen boedel
opgenomen, doch geen gedetailleerde lijst
van schuldeischers, gelijk gewoonlijk. Zulks
in overeenstemming met de faillissementswét,
alsmede uit overweging gelijk Heeren Cura
toren te kennen geven dat, waar het betreft
een zoo in alle economische verhoudingen
in de provincie Friesland ingrijpend faillis
sement als het onderhavige, bedoelde speci
ficatie, die ook door den wetgever niet noodig
wordt geacht, bij publicatie niet alleen ge
legenheid zou bieden tot verdachtmakingen,
doch voornamelijk oorzaak zou kunnen worden,
dat het zoo teere handelskrediet onnoodig
nog meer zou worden geschokt, dan thans
reeds het geval is.
Het totaal der deposito’s of gelden door
diverse personen aan de Gebr. Gratama toe
betrouwd, bedraagt in hoofdsom f 2,561,800
d.i. ruim twee en een half millioen gulden.
Onder het actief zijn twee polissen van
levensverzekering vermeld, als volgt
1. Eene polis ten laste der Levensver-
zekering-Maatschappij Z/La Nationale” te
Parijs No. 1790 51 groot f 500,000 op het
leven van den heer Tjepke Gratama en van
den heer Gajus Gratama met levenslange
driemaandelijksche premiebetaling van
f 12651,30 per 3 maanden, waarvan de
laatste premiebetaling, vervallen 5 April
jongstleden niet heeft plaats gehad, op welke
polis ter leen is genomen een bedrag groot
f58500 waarvan de rente naar 5 percent
per jaar ihede verschijnt per drie maanden
en onbetaald is gebleven op 5 April jongst
leden.
2. Een polis ten laste der Clerical Medi
cal and General Life Assurance Society groot
f 85000 pond sterling (dus ruim een millioen)
met levenslange premiebetaling gesloten op
het leven der heeren Gajus Gratama en
Tjepke Gratama den 7 Maart 1903, waar
van de 3 maandeiijksche premie ad 2447
pond sterling 5 shilling 10 pence op 7
Maart j.l. is betaald.
Voor de eerste polis moest dus jaarlijks
over de 50,000 gulden en voor de tweede,
pas verleden jaar gesloten, p.m. 120,000 gulden
worden betaald.
De eerste schijnt ook van jeugdigen datum,
te oordeelen naar het daarop ter leen geno
men bedrag, dat weinig hooger is dan de
premie van één jaar.
Met welke bedoeling zijn deze kapitale
speculaties gesloten nog zoo kort voor den
val
Bolswardsche Courant
TE
