Meuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
1904.
No. 72.
43ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
DONDERDAG 8 SEPTEMBER.
BINNENLAND.
1 Orgel in de St. Martinikerk
te Bolsward.
VOOR
fzon derlijke
Slof volgt.
INGEZONDEN.
den land-
V
de agenda
waaronder
13 Sept.
10 uur
nomen.
FLORALIA-FEEST,
WOENSDAG 14 SEPTEMBER 1904.
Het bestuur van de vereenigi/ng
„Floralia”
C. J. van der VEEN, Voorzitter.
D. van der MEER.
J. HOMMES.
Dr. C. J. NIEMEIJER.
J. HEIJT.
As. VIS.
D. TERHENNE.
M. SCHOTMAN Mz. Secr.-Penn.
Bovengenoemd feest zal Woensdag 14 Sept.
1904 des avonds ten 8 ure in //de Doele”
worden gevierd.
Omstreeks 170 aanvragen van stekken waren
ingekomen, zoodat op inzending van 680
planten mag gerekend worden.
Des namiddags tusschen 2 en 4 uur, zullen
de bloemen in de Doelezaal worden tentoon
gesteld, de leden en begunstigers van //Flora
lia” hebben daar vrijen toegang, ieder ander
kan er komen tegen betaling van f 0,50.
Men kan zich dan overtuigen met hoeveel
lust en zorg er gekweekt is.
Des avonds ten zes ure is de zaal geopend
voor allen die bloemen inzenden en 7 uur,
voor zoover er plaats is, voor andere personen
boven den 16-jarigen leeftijd tegen betaling
van 10 cent per persoon.
Het bestuur van z/Floralia” heeft één ver
zoek: „verblijdt het, welwillende geefsters
//en gevers, evenals vorige jaren, met eenige
//geschenken, die zij voor de best gekweekte
//planten als prijzen kunnen uitreiken. De
fondsen der vereeniging zijn niet van dien
aard, dat die prijzen uit eigen middelen kun
nen worden aangeschaft.
Alle geschenken worden gaarne Dinsdag
a.s. in //De Doele” tusschen 7 en
door het bestuur in ontvangst ge-
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.
Sneek, 6 Sept. Gisterenmiddag vijf uur
vonden een paar schooljongetjes van hier
bij Ysbrechtum een zak met 18 geknuppelde
eenden.
Na ’t tamme volkje geteld te hebben,
brachten ze zak met inhoud naar een boer
daar dicht bij.
Deze zei, dat de eenden aan
bouwer A. behoorden.
Deze laatste had juist bezoek en gelastte
zijn knecht de eenden op hun oude plaats
terug te brengen.
Maar deze vergat dit, nadat de rijkspolitie
te Sneek met den vondst in kennis was
gesteld. Jammer genoeg vond de boodschapper
de mannen der wet niet thuis. Zoodra de
Brigadier Ter H. zijn voeten binnen de
deur had en hem de mare was meegedeeld,
haastte hij zich met zijn collega D. op weg
Y. Maar jawel, de dieven waren er
aan ’t stroo, dat opgezet
’t duidelijk zien. Onderweg
naar
reeds geweest
was, kon men
waren h.h. veldwachters reeds twee verdachte
sujetten tegengekomen.
Burg, en Weth. zijn door onzen Raad
gemachtigd binnenkort een leening te sluiten
groot f 59000, ten behoeve voor de nieuwe
Lemmerbrug, vermeerderde kosten der nieuwe
gasfabriek en een gedeelte veemarkt.
De raadszitting van heden avond
duurde n.b. een uur of vier.
Niet minder dan 21 punten van
moesten worden afgehandeld,
enkele, die nog vrijwat voeten in de aarde
hadden. Onder de ingekomen stukken kwam
een verzoek voor van ’t Bestuur van Vreem
delingenverkeer om f 500 voor ’t houden
van een tentoonstelling in 1905.
De gemeenterekening over 1903 werd in
ontvangst vastgesteld op f 467081,185 en
uitgaaf op f 436884,14.
'Machtiging werd door den Raad verleend
aan Burg, en Weth. om tegen 10 Sept. a.s.
een deel der Veemarkt aan te besteden.
Tot directeur voor den nieuwen cursus
aan de Burgeravondschool herbenoemde de
Raad dr. Antusch.
Besloten werd dat een overeenkomst tus
schen de Gemeente en de Coöperatieve
Telephoonvereeniging notarieel zal worden
bekrachtigd.
Te Driewegen is een molenaarsknecht
bij het omzetten van de molenkap naar be
neden gestort met het noodlottig gevolg dat
hij op de plaats dood bleef.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Leeuwarden, 2 Sept. Al een zeer vreemde
kunst vertoonde hier heden een Duitscher,
die er zijn broodwinning van maakt om zich
met lange spelden door de huid van armen
en hals te steken, alsof hij geen bloed en
geen gevoel had. De man vond aandachtige
bewonderaars. Hij zeide van Breslau te zijn,
Oostenrijk, Italië en Duitschland bereisd te
hebben en verder de wereld rond te willen
gaan, evenals zijn landgenoot met het vat,
die toch nog aantrekkelijker bedrijf heeft
dan deze zelf kastij der, wiens vermurwde
armen met min of meer zwerende builen
bedekt waren.
Hoe is het mogelijk dat zoo’n schrikkelijk
bedrijf dag aan dag en al door uitgeoefend
kan worden en overal en altijd weer toe
schouwers vindt, die offeren aan zulk een
kunst, sommigen uit pure bewondering, doch
de meesten zeker uit medelijden. Arme zwer
ver, wat moet er van u worden? Neen dat
Kerkvoogd Rein Clazes van der Heulen, de
koopsom 180 car. gis. uitbetaalde. Zie:
Administratieboek der St. Martinikerk op
’t jaar 1778.
Inmiddels was de vervaardiging en de
bouw van ’t Nieuwe Orgel toevertrouwd aan
den beroemden orgelmaker A. A. Heinz te
Groningen, die daarmede aanving reeds in
’t begin van 1777, en het geheel voltooid
opleverde, den 1 Juni 1781.
Daar de stichting van dit inderdaad groot-
sche werk was geschied onder toezicht en
medewerking van den regeerenden Burge
meester Nieolaas Elgersma, neef van den
voornoemden legator of schenker, en tevens
uitvoerder van diens laatsten wil, die boven
en behalve de 12000 car. gis., door zijn
oom voor het orgel geschonken, zelf uit
eigen middelen daartoe meer dan 10000 car.
gis. heeft bijgedragen en besteed, werd het
nu voltooide Nieuwe Orgel door hem aan
heeren Kerkvoogden op den 19 Juni plechtig
opgedragen en overgeleverd; tevens werd ter
vergadering, waarin dit plaats had, bepaald,
dat de solemneele (plechtstatige) inwijding
zou geschieden op Zondag den 28 Juni 1781,
’s middags om 2 uur.
vragen wij niet, maar wel: waarom werkt
ge niet met uw gezonde ledematen?
Sneek, 5 Sept, ’t Groote huis van Gebr.
Boots aan ’t Grootzand alhier is hedenavond
bij finale veiling op f9600 blijven staan.
De verkoop is echter gecontinueerd tot heden
over acht dagen.
Heerenveen, 5 Sept. Een drie-jarig kind
van bakker K. alhier kreeg Zaterdagmiddag
een pruimepit in de luchtpijp en werd dade
lijk zeer benauwd. Een der buren de
vader was van huis snelde dadelijk met
de kleine naar een geneesheer, die voorloopig
rust beval en toen met een collega de patient
onderzocht. De benauwdheid was inmiddels
gelukkig verminderd, doch de pit bleek niet
te kunnen worden verwijderd dan door een
operatie (luchtpijpsnede), die niet ongevaarlijk
kon worden genoemd, waarom den ouders
geraden werd hulp te zoeken bij een pro
fessor te GroningenDe vader is toen
dadelijk met zijn kind naar Groningen ge
reisd en Zondagavond kwam gelukkig een.
telegram, meldende Steen verwijderd, toe
stand bevredigend”.
Steen wijk, 5 Sept. Een heele bende
zigeuners kwam hier j.l. Vrijdag uit Drente
binnen onze gemeente. De politie geleidde
dit weinig begeerde volk buiten de stad,
waar zij bij de Wipbrug halt moesten maken
om den nacht door te brengen. Al heel
spoedig was een groote massa nieuwsgierigen
in de nabijheid der legerplaats om het
vreemde volkje te bekijken. Van deze ge
legenheid trokken de vrouwen en kinderen
der troep partij door met waarzeggen, bedelen,
dansen en zingen menig dubbeltje op te halen.
Sommige neringdoenden ondervonden nog al
eenigen last door het brutaal optreden van
eenige leden der bende. Zaterdagmorgen is
de troep in de richting van Frederiksoord
vertrokken.
schijnt Verbeek deze reparatiën niet geheel
te hebben kunnen volvoeren, doordat hij te
midden daarvan is overleden, zoodat een
ander het overgeblevene werk heeft moeten
verrichten.
Dat de uitbetaling van eenig tegoed soms
jaren lang achterwege bleef, is in die tijden
hoegenaamd geen zeldzaam voorkomend
verschijnsel.
Den 23 Augustus 1649 ging Johannes
Heyda, mr. orgelmaker, denkelijk te Leeu
warden, met de Kerkvoogden der St. Mar
tinikerk eene overeenkomst aan, om eenige
herstellingen, die zeer noodig waren, te ver
richten aan het orge] in die kerk, tegen
eene belooning van 129 car. gis.
Gedurende een tijdsverloop van 38 jaren
vernemen wij hoegenaamd niets aangaande
het orgel; maar dit stilzwijgen behoeft nu
niet te worden opgevat zóó, als zou het
Kerkbestuur in de zorg voor dezen voor
namen factor bij de godsdienstoefeningen zijn
verflauwd en tekort geschoten; wij weten
trouwens ook wel beter, en ik ben in staat,
daarvoor terstond het bewijs te leveren.
Immers op den 28 September 1687 brengt
Jarich Ilpendam, organist te Sneek, zoon
van wijlen Jurgen Ilpendam, in leven orga
nist te Bolsward, op verzoek van heeren
Kerkvoogden aan hen een verslag uit, om
trent het orgel in de St. Martinikerk, met
opgave van de vele en groote gebreken, die
dringend herstelling vragen.
Den 4 Januari 1688 levert daarop Har-
men Jansen, mr. orgelmaker te Leeuwarden,
een bestek in bij heeren Kerkvoogden, om
trent de herstelling van het orgel, waarop
Kerkvoogden, gemachtigd door den Opper
kerkvoogd, den Magistraat, deze herstelling
gaan aanbesteden en uitvoeren.
Tot hiertoe heb ik mijne mededeelingen
uitsluitend geput uit het Kerkvoogdij-archief
en wegens het feit, dat dit archief sedert
omtrent het orgel zoo goed als niets meer
bevat, heb ik mij gewend tot het Stads- of
Gemeente-archief, dat mij een zoodanigen
oogst heeft geleverd, dat ik hier slechts
eene bloemlezing van merkwaardigheden
leveren kan.
Reeds lang vóór 1775 waren gedurig
klachten gerezen over den betreurenswaardi-
gen toestand van het oude orgel, dat mis
schien nog stamde en dagteekende uit den
vóórhervormingstijd, en dat, hoevele malen
ook oppervlakkig hersteld en zoogenaamd
grondig verbeterd, volgens de hiervoor ge
noteerde aanteekeningen, thans zoo goed als
den dienst weigerde, omdat het daartoe niet
meer bij machte was, en daarom luide
riep om algeheele vernieuwing.
Maar, vreemd verschijnsel oogenschijnlijk
bij de toenmaals vrij algemeene welvaart
maar de fondsen der Kerkvoogdij waren voor
’t bouwen van een nieuw orgel geheel ontoe
reikend, en ook de Stadskas was in een
treurigen toestand, sluitend bijna ieder jaar
met een grooter of kleiner tekort.
Doch er kwam uitkomst, toen de nood
was op ’t hoogst; den 25 October 1775
overleed de Burgemeester en Notaris publi-
cus Franciscus Elgersma, en deze had met
zijne vóór-overledene vrouw, Pietje Sines
Algra, bij testament aan de kerk vermaakt
een legaat van 12900 car. gis., met bepa
ling, dat deze som moest dienen tot het
stichten van een nieuw orgel in de St.
Martinikerk.
Kerkvoogden aanvaardden dankbaar deze
vorstelijke gift, en gingen terstond over tot
de uitvoering, voor zoover hun aanging, van
der erflateren uitersten wil.
Hiermede was men in 17 77 reeds zoover
gevorderd, dat op den 22 Mei van dat jaar
door heeren Kerkvoogden, onder goedkeuring
van den EdelAchtbaren Magistraat, ten huize
van IViebe Koster, kastelein in de Wijnberg,
het oude orgel publiek te koop kon worden
aangeboden; maar wegens onvoldoend
bod, werd het niet gegund, doch ingehouden.
Den 5 Juni daaraanvolgende verkochten
de Kerkvoogden het evenwel met al zijn
toe- en aanbehooren uit de hand aan A.
Campen, organist te Koudum, voor 180 car.
gis., welke verkoop nog dienzelfden dag door
den Magistraat werd goedgekeurd.
Campen belastte met de afbraak en ver
wijdering van het door hem gekochte oude
orgel den orgelmaker Douwe Willems te Har
lingen, die den 15 Augustus 1778 daarmede
gereed kwam, en aan den administreerenden
Toen het Christendom, gepredikt meeren-
deels door Frankische zendelingen, van liever
lede in Friesland ingang vond, werden al
spoedig hier en daar kerken en kapellen
gestichtzeer zeker niet het laatst binnen
Bolsward.
Die eerste kerken waren zonder eenigen
twijfel alle van hout; eerst in de elfde
eeuw begon men ze op te richten van steen.
Omstreeks ’t begin der 15de eenw was de
oude St. Maerten of Oldehoof van Bolsward,
die ongetwijfeld een van steen opgericht ge
bouw is geweest, voor het doel veel te klein
geworden, waarom men besloot rondom de
bestaande kerk heen, ten einde den dienst
niet te staken, eene nieuwe en veel grootere
kerk te bouwen.
Hiermede werd in 1446 begonnen, en, na
een paar werkstakingen, liever misschien
wegtrekken van het werkvolk naar een
anderen kerkbouw, waar een hooger loon werd
geboden, was de nieuwe St. Martinikerk in
1459 gereed; het duurde echter nog bijna
vier jaren, dus tot ]463, eer zij volledig
voor den kerkdienst was ingericht, en kon
worden ingewijd, wat in die tijden met veel
luister en vertoon van feestelijkheden ge
schiedde, en waaraan wij nog ons woord
kermis hebben te danken, dat uit k e r k-
m i s is verbasterd.
Bij de godsdienstoefeningen, in welke kerk
dan ook gehouden, nemen van ouds her ge
bed en gezang, vooral misschien het laatste,
eene voorname plaats in; wij lezen daarom
al vroeg van Orgels in de kerken, ter bege
leiding van ’t gezang der gemeente, of van
een afzonderlijk koor.
In de alleroudste tijden, d.w.z., tijdens
Karei den Groote en zijne opvolgers, had
men waterorgels; later werden deze vervan
gen door de thans nog in gebruik zijnde
windorgels.
Toen in 1589 de Hervorming in Friesland
werd ingevoerd, waren zeer zeker in alle
steden, zoomede in de meeste dorpen, orgels
in de kerken aanwezig.
Werden toen door een geheel misplaatsten
af keer van den vroegeren Gods- en Eere-
dienst op sommige plaatsen de orgels uit de
kerken gebannen en verwijderd, gelukkig is
zulks te Bolsward niet geschied.
Alhier gingen in 1579 en 1589 de ker
ken, met al wat er in en aan was, dus ook
jdp orgels aan de Gereformeerden, Hervorm
den, over, en deze orgels dienden sedert, om
het psalmgezang der gemeente te begeleiden
en te ondersteunen, terwijl voor cle instru
menten zelven door het Kerkbestuur de
grootste en meest nauwlettende zorg werd
gedragen, wat blijken kan uit eenige stuk
ken, aanwezig in het Kerkvoogdij-archief,
waarvan ik den korten inhoud hier ga mede-
deelen.
Op den 28 Mei 1634 verzochten Kerk
voogden van de St. Martinikerk aan den
Magistraat der stad Bolsward een subsidie
voor de herstelling van het orgel in die
kerk, waartoe 1099 car. gis. noodig was;
bij kantbeschikking werd door den Magi
straat, den 2 Juni, een subsidie toegestaan
en de fondsen daarvoor aangewezen.
Eene zekere pro memorie-aanteekening,
mede berustend in het Kerkvoogdij-archief,
vermeldt, dat in ’t begin van 1635 het
nieuwe orgel in de Kleine of Minrebroeders-
kerk is gemaakt en opgeleverd door Anthoni
Verbeek, mr. orgelmaker, resideerende te
Bolsward, toen Kerkvoogden dier kerk waren
Frans Ar fens Riemer sma, Heercke lleerckes
Jorna en Frans Jans Rollema.
Op den 7 Maart 1635 werd door den-
zelfden Anthoni Verbeek eene kwitantie ge-
teekend, waarin hij verklaart op verschillende
tijdstippen van den administreerenden Kerk
voogd Jan Gerbens Faber te hebben ontvan
gen, wegens reparatiën aan het orgel in de
St. Martinikerk een bedrag van 599 car.
gis.; zijne weduwe teekende den 27 Sept,
1647 eene kwitantie, groot 25 car. gis., die
haar overleden man nog te goed had.
Beide kwitantiën zijn nog berustende in
’t Kerkvoogdij-archief; vergelijken wij de
sommen dezer kwitantiën met de hierboven
genoemde som van 1999 car. gis., noodig
voor herstellingen aan ’t orgel in 1634, dan
1
iBI
Bolswardsche Courant
