Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward. en Wonseradeel.
44ste Jaargang.
1905.
Verschijnt Donderdags en Zondags
No. 22.
DONDERDAG 16 MAART.
BINNENLAND.
s
111
VOOR
Afzonderlijke
dr. Kuyper zelf.
Minister twee
IETS OVER DEN LOOP DER BEVOLKING
VAN BOLSWARD, 1796—1905.
tijd
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
het daartoe
bovenal mis
kwaamheden.
D. BARTSTRA.
Bolsward, 2 Maart 1905.
Voor eenigen tijd kwam in mijn bezit een
werkje, getiteld //Staat der Volkstelling,
(in 1796 gehouden), of Lijst der Inwoners
van Friesland, bevattende de getallen der
Manspersoonen, Vrouwspersoon en, Huwelijken
(Gehuwden), Dienstbaaren, Gereformeerden
(Hervormden), Doopsgezinden, Roomsgezin-
den, Lutherschen, Remonstranten, Jooden,
enz., bijeengebracht door A. Cuperu», Chris-
tenleeraar te Knijpe. Gedrukt en uitgegeven
bij D. v. d. Sluis, Boekdrukker in de Heere-
straat te Leeuwarden, 1798”.
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
.2
rii-do
Leeuwarden, 13 Maart. Voor de ver
raderlijke dwarrelwinden in de tochthoeken
van een stad moet men steeds op zijn hoede
zijn. Zoo hier bij de Beursbrug. Legio is het
getal hoofddeksels dat daar te water raakt.
Natuurlijk hoeden en petten. Doch op den
jongsten marktdag wist baas Waaier zich
daar ook meester te maken van een gouden
oorijzer, dat hij eene vrouw van het hoofd
rukte en in de diepe gracht voerde. Na een
paar uur dreggen door onderscheidene per
sonen, kwam het weer boven water, natuur
lijk wel niet geheel ongeschonden, maar toch
nog in goeden staat.
Haskerland, 11 Maart. Dat het onze
schutters, ook zonder bitter, niet aan lef
ontbreekt en zij het als hun plicht beseffen
goed te kunnen schieten, zal wel door nie
mand in twijfel worden getrokken, maar
schiet maar eens als er geen schietbaan aan
wezig is.
Nu eerlang de schutterij wordt opgeheven,
om plaats te maken voor de landweer, zal
naar we vernemen, met betrekking tot het
schieten in den bestaanden toestand verbete
ring worden aangebracht.
Gisteren werd te dezer zake door den heer
Kolonel-commandant in het IVe Landweer-
district te Zwolle een onderzoek ingesteld of
er gelegenheid bestaat voor den aanleg van
een schietbaan in deze gemeente in verband
met eene eventueele oprichting van eene
landweer-compagnie te Joure.
Niet onmogelijk is het, dat daarvoor eene
plek, gelegen onder behoor van het dorp
Wester meer, zal worden uitgekozen.
En de rechercheur wacht geduldig tot de
Kamer weer uit is, stelt zich dan min of
meer verdekt op achter ’t fonteintje van den
Roomsch-Koniug, schiet gedienstig te voor
schijn zoodra dr. Kuyper verschijnt, volgt
dr. Kuyper naar Binnenlandsche Zaken, naar
Buitenlandsche Zaken, naar... ja naar aller
lei zaken.
,/De rechercheur, de rechercheur, de recher
cheur? Altijd wandelt er zoo’n lange zwarte
man achter den Minister van Binnenlandsche
Zaken. Waar ik ga of sta, volgt de... recher
che mij na, zal dr. Kuyper wel eens zuchten.
En ook misschien wel eensMeine Ruh ist
hin, mein Herz ist schwer want voor
zijn pleizier moet hij zich zulk een extra-
bescherming door een lagere macht toch niet
hebben toegevoegd.
Z/Wij meenen goed te doen door het feit
eens publiek te maken.
//Vooral in ’t belang van
z/Want als de maatregel iets baten zal,
dan moet ze preventief werken en dan moet
dus iemand die van plan mocht wezen dr.
Kuyper publiekelijk een dynamietbom aan
te bieden, weten dat hij onvermijdelijk bij
zijn kraag gepakt wordt.
z/Maar is het feit, dat een
jaar lang zich onbeschermd niet veilig rekent,
eigenlijk niet ernstig en bedenkelijk?
//Minister Heemskerk heeft, als wij ’t wel
hebben, zich aldus wel eens korten tijd doen
beschermen toen een bepaald persoon hem
had bedreigd.
z/Maar er moet toch iets meer zijn als een
Minister, een vriend der kleine luyden nog
wel, twee jaar lang geen stap alléén op straat
gerustelijk meent te kunnen zetten.”
In verband met liet aftreden van den
minister van Lijnden schrijft de Haagsche
kroniekschrijver in de N. Gron. Cl.
z/Men is er nu zeer benieuwd naar wie
hem zal opvolgen. Zeker niet de heer von
Weckherlin, de oud-gezant, die tijdelijk ’t
beheer der zaken voor baron van Lijnden
waarnam en ’took nu onder ’tinterimair minis
terschap van den heer Ellis blijftdoen. Want de
heer v. W. is een beslist anti-clericaal, libe
raal man en bovendien zwager van den mi
nister van Waterstaat, dus niet als zijn
ambtgenoot benoembaar. Men beweert dat
bij anderen te vergeefs is aangeklopt. Nie
mand waagt zich, met Juni in het gezicht,
aan de vaart op het scheepje van dr. Kuyper,
voordat gebleken zal zijn dat het nog zee
waardig is, waaraan men, vooral ook in de
kringen der kerkelijken, begint te twijfelen.
En zoo zal de tijdelijke toestand met op
zicht tot ons departement voor Buitenlandsche
Zaken denkelijk wel tot na de verkiezingen
voortduren.
//Daarvoor bestaat zoo is mij van zeer
betrouwbare zijde verzekerd nog een ge
wichtige reden. Er schijnt bij onze premier
nog altijd een zekere neiging te bestaan om
van portefeuille te verwisselen en aan het
hoofd van onze diplomatie op te treden. Dit
plan is niet van vandaag of gisterhet zou
misschien al verwezenlijkt zijn indien, er geen
zeer ernstige bedenkingen tegen waren ge
maakt van een zeer invloedrijke zijde, waar
mee het Kabinet in de Kamer voortdurend
rekening heeft -te houden. Indien de ver
kiezingen echter eens zoo mochten uitvallen
alles is mogelijk! dat het ministerie,
zonder den steun van de kleine fractie die
de idealen van den premier nog al eens dwars
boomt, zou kunnen doen en laten wat het
wil, dan zou dr. Kuyper het voornemen
hebben om, na de afdoening van de onder-
wijs-wetten, de portefeuille van buitenlandsche
zaken over te nemen. Aldus mijn zegsman.
Ik deel het mede omdat hek niet uit den
liberalen koker komt; het intervieuw van
mr. Heemskerk bewijst evenwel dat men ook
op de inlichtingen van de vrienden van het
Kabinet niet te veel mag bouwen”.
Bijna ongelooflijk klinkt wat het Ka
merlid Roodhuyzen in een lezing te Edam
heeft medegedeeld als een beslist feit.
Een officier, die promotie moest maken,
moet nl. te verstaan gegeven zijn, dat hij
eerst zijn kinderen moest laten doopen.
Deze militair, die onbemiddeld was, was
wel genoodzaakt zijn kinderen van 8, 10 en
14 jaar te laten doopen.
Terecht vraagt de heer Roodhuyzen hier,
of dergelijke Christelijke zaken wel in over
eenstemming zijn met art. 169 der Grondwet.
Toen ik dit werkje, met dien verbazend
langen titel, een eigenaardigheid van vele
geschriften uit den vroegeren tijd, door
bladerde, vond ik, dat het geheel tabellarisch
was ingericht, en daardoor zeer gemakkelijk
te raadplegen.
Al spoedig bemerkte ik, dat er een verbazend
groot verschil bestond tusschen de toenmalige
bevolking van onze Provincie, van de Dis
tricten (Grietenijen), Dorpen en Steden van
ons Gewest.
Wel was ’t mij, evenals aan iedereen
bekend, dat er in de natuur en in de men-
schenwereld bestaan wetten of vaste regels,
waarnaar de verschijnselen zich richten en
de gebeurtenissen voorvallen of wel, waarnaar
zij zich ontwikkelen, voortgang hebben en
afloopen.
Zoo schijnt het eene natuurwet te zijn,
vaste regel te wezen, dat de bevolking van
een land, gewest of stad, onder gewone
omstandigheden, dat is, alleen in aanmerking
nemende ’t verschil tusschen de geboorten
en de sterfgevallen, in den loop van eene
eeuw of LÓO jaren verdubbelt.
Aan de hand van de uitkomsten der sedert
1796 gehouden volkstellingen lust het mij
nu eens, deze wet te toetsen aan de toename
der bevolking van onze goede stad Bolsward
vooraf echter eenige mededeelingen ten op
zichte der bevolking van ons geheele land
en ons gewest in 1796.
Ten jare 1796, bij de eerste mij bekende
volkstelling in ons land bedroeg het aantal
der bevolking van de toenmalige Bataafsche
Republiek 1,880,463 zielen, waarvan in
Friesland 161,513.
Volgens den voornoemden Staat der Volks
telling van 1796 was toen de bevolking
der 11 Friesche steden, in de rangorde, zooals
zij vroeger altijd op elkander volgden, en
ook bij officieele en plechtige gelegenheden
nu nog op elkander volgden1. Leeuwarden
15526; 2. Bolsward 2783; 3. Franeker
3901; 4. Sneek 4893; 5. Dokkum 2682;
6. Harlingen 7456; 7. Staveren 1236; 8.
Sloten 557 9. Workum 3157; 10. Ylst
1144; 11. Hindeloopen 1500 zielen.
In dien Staat is omtrent de bevolking
van Bolsward in bizonderheden opgegeven,
dat er toen aldaar gevonden werden: boven
de 60 jaren 150 personen; van 16 tot 60
jaren 652; beneden 16 jaren 402, samen
1294 personen, allen van het mannelijk
geslacht; terwijl het aantal vrouwelijke per
sonen, zonder onderverdeeling, bedroeg 1489,
en dat dus de geheele bevolking bestond uit
2783 personen, waaronder 61 Joden.
Naar hunne godsdienstige belijdenis waren
er toen hier 1785 Gereformeerden (Hervorm
den); 103 Doopsgezinden; 830 Roomschen
en 5 Lutherschen; wat weer maakt met de
Q1 Joden 2783 zielen.
Wonseradeel, 13 Maart. De commissie
betreffende woningbouw alhier heeft reeds
het plan te Arum een 8-tal bouwvallige
krotten te laten sloopen en er evenveel nieuwe
voor in de plaats te stellen. De spaarbank
Arum e.o. handelt in denzelfden geest en
laat een 4-tal te Kimswerd bouwen. Verder
heeft eerstgenoemde commissie de landbouwers
in onderscheidene dorpen aangezocht, te
trachten met de landeigenaren overeen te
komen nieuwe woningen buiten de dorpen
te laten bouwen, nabij de boerderijen gelegen
opdat de onbewoonbare krotten hoe langer
hoe meer kunnen worden ontruimd.
Workum, 14 Maart. De nachtstoker aan
de gasfabriek alhier, R. B., is gisteren, na
een verhoor ten gemeentehuize, gevankelijk
naar Leeuwarden getransporteerd. Of deze
arrestatie in verband te brengen is met den
veelbesproken diefstal bij Tjerk en of de
persoon onder invloed van drank uitlatingen
gedaan heeft, zijn gissingen, die nog geen
zekerheid geven.
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.
Sneek. J.l. Dinsdag had alhier een buiten
gewone ledenvergadering plaats van de vak-
vereeniging Z/Het Friesche Visschersbelang,”
welke vooraf was gegaan door de Algemeene
jaarvergadering. Het voorstel van het bestuur,
z/maat op de visch”, werd met bijna alge
meene stemmen aangenomen. Besloten is te
verzoeken de volgende maten te bepalen
voor snoek 32 cM., baars 18 cM., zeelt 18
cM., blei of brasem 18 cM., alles kleinste
maat, gemeten uit het oog tot den wortel
van den staart.
2. Verhooging van den prijs van acten
te vragen. Voor groote acten met inbegrip
domeinvergunning f 15, kleine acten te bren
gen op f 7.50. Kosteloos alleen uit te reiken
aan ouden van dagen of invaliden, die anders
geen midddel van bestaan hebben. Hier zou
alzoo uit voortvloeien, afschaffing van de
verpachting van domeinwaters.
Ook dit voorstel werd na eenige discussie
met meerderheid van stemmen aangenomen.
Tevens zal er aan bevoegde autoriteiten
op gewezen worden, hoe onbillijk het is, naar
het oordeel der vergadering, dat loophengel
en hengel vrij van acte zijn en zal voorgesteld
worden deze soort visschers een acte op te
leggen van minstens f 2.50 per jaar.
(Dat heeren hengelaars tegen dit laatste
krachtig zullen protesteeren, zal //Het Friesche
Visschersbelang” zeker ook wel in de gaten
hebben).
De bekende hoefijzer-correspondent in
den Haag, in een brief aan het Handelsblad
o. a. sprekende van het propaganda-plan van
Haagsche dames voor de vrijzinnige begin
selen, zegt
z/Het zal dr. Kuyper zeker wel smarten dat
ook dames zoo weinig sympathie hebben voor
zijn politiek, dat zij zelfs andere antipathieën
daarvoor vergeten” en hij doet dan in aan
sluiting hieraan het volgende wonderlijke
verhaal
z/Dr. Kuyper trouwens moet ongetwijfeld
menige verdrietelijkheid ondervinden. Blijft
het met de propaganda-dames nog bij stille
propaganda zonder geweld, blijkelijk zijn er
andere elementen in den lande die tegen
den eersten minister een propaganda willen
voeren van... de daad!
z/Wij hebben er geruimen tijd geleden
eens op gewezen, dat lang nog na de spoor
wegstaking, dr. Kuyper’s huis bewaakt werd
door een politieagent. En wij hebben toen,
de ons bekende motieven van die bewaking
natuurlijk eerbiedigend, bedenking geopperd,
tegen het voortdurend onttrekken van een
agent aan ons toch niet zoo talrijk corps
gemeente-politie.
z/De agent is kort daarna verdwenen.
z/Maar nu nog, nu nog steeds, twee jaren
na de staking, wordt dr. Kuyper bewaakt.
z/Alleen is de vorm van de bewaking wat
veranderd.
z/Niet meer dr. Kuyper’s huis wordt be
waakt door een agent, doch dr. Kuyper zelf
wordt gechaperonneerd door een rechercheur.
z/Gaat dr. Kuyper uit, de rechercheur
schiet in zijn kielzog. Kuiert dr. Kuyper
ter Kamer, de rechercheur bengelt aan zijn
jaspanden. Tijgt dr. Kuyper in de pauze ten
noenmale in Royal, de rechercheur tijgt mee
(of hij dan ook aan een tafeltje in Royal
mag zitten, weten we niet). Komt dr. Kuyper
terug, de rechercheur schaduwt hem achterna^
Nu zou het misschien nog de moeite
loonen, de oorzaken op te sporen en de redenen
op te geven, waardoor en waarom in sommige
steden gedurende den loop van eene eeuw de
bevolking steeds is toegenomen, en zelfs meer
dan verdubbeld, terwijl die in andere zoo goed
als gelijk is gebleven, ja zelfs is teruggegaan.
Evenwel zulks behoorde nu eenmaal niet
tot mijn tegenwoordig doel; ook ontbreekt
aan de noodige gegevens, en
ik daarvoor de vereischte be
2
2 o
.2
Van deze 2783 personen werden toen, in
1796, bedeeld 449 personen, wat wijst op
gemiddeld 75 gezinnen, daar ’t eveneens
bijna vaste regel is, dat ieder huisgezin
bestaat uit 6 personen, man vrouw en 4
kinderen.
Uit eene latere telling, zonder jaartal,
alleen in Bolsward gedaan, bleek mij, dat
toen de bevolking was geklommen tot 3011
zielen.
Thans wil ik nog geven, voorgelicht door
den Staat van 1796 en door den Heer J. van
Loon Jz. in de Friesche Volksalmanak voor
’t jaar 1896, een overzicht van de toename
van de Friesche steden, in den
der bevolking
van juist eene eeuw.
A
Bolswrdsche Courant
_a
iO
05
00
□o
1O
QO
eo
05
1O
oc
02^
oo
CO
CO
co
o
02
Tf<
1Q
1O
cö
co
4;
<d
io
o
o
CO 00 CO r—I O
I 05 02 O --
05 CD 05 O 02
U- CO CO 1O CO CD
CD
COcOHCOC2COCDt*N^lO
02 00 o O 00 lO CC IO LQ rfi O
iGl>OiCOO'^02iO
02 CO 02 ï>- iI
30 O lQ 02 05 02
CO CO CO Ii
CO 1O 00 Tfi 05
02
O* CC OD rfl r—I
L— 05 05 05
O H OO i—I
es a
“5 JU
o ii <u
O H r-i O H ‘ES
ta
S
-M -5
CC
a co
HÖ 00
o
o.S
05 p
r—I PD
s-< rn
-O
8 s
u -2
co Jp
X O P r? cc <72 t- C>2
I O 00 t— O O O 30 t— CC CD
CC 02 O CC 00 00 O rf< O
1 r-HO r-l O ^8 l-H r—I
CC I—I H
CD O p O
CD
0
Tp o Tfi O CD 05 05 U- o 02 Th
CC 05 ------ - -
lQ 05 CC lO
CC r—I
g "u
r-H 02 CC CD t— 00
