Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
Rede Kapitein Thomson.
H
No. 47.
Versciujnt Donderdags en Zondags.
44ste Jaargang.
1905.
ZONDAG 11 JUNI.
lil
to
li
VOOR
(II
Afzonderlijke
verheffing
’t peil bij
I
"F p.
K'l
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
L na.- dl
De heer L. W. J. K. Thomson, de can-
didaat 'der vrijzinnigen, trad Woensdagavond
in ,/de Doele" voor de kiezers op. De zaal
was behoorlijk gevuld.
De waarnemende Voorzitter der Kiesver-
eeniging z/Vooruitgang", de heer VIS, wees
er op dat 16 Juni nadert, de dag waarop
zal uitgemaakt worden of het tegenwoordig
Ki
ADVERTENTIEPRIJS: 50 Cts. van 1—7 regels. Vervol
gens 10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
als er straf noodig is. Dat de militaire
rechtspraak afzonderlijk is en ook de burger
lijke rechten kan ontnemen is nog steeds
behouden, eveneens ook dat bij stoornis der
openbare orde ongehoorzaamheid gelijk staat
met oorlogstijden. In de verkiezingstijden
wordt veel wat drukte gemaakt en met be
loften gespiegeld, maar op daden komt het
toch maar aan.
De eigenlijke strijd acht ik niet den ge
loofsstrijd, maar de strijd van den arbeid
tegen het kapitaal, die der werklieden tegen
de bezitters Als er geen drang van onderen
komt, wordt er niets gedaan. Dan krijgt de
werkman geen kiesrecht, geen pensioen of
meerdere verbeteringen. Alleen gedwongen
staat men iets schoorvoetend toe. Bismarck
heeft reeds gezegd: als het volk ze niet af
dwingt, komen er geen sociale wetten. De
groote massa, de partij der arbeiders te ont
wikkelen opdat die zich organiseeren, dat is
de weg en ieder die de partij der arbeiders
genegen is, stemme niet op den liberalen of
den clericalen candidaat, maar op die der
sociaal-democraten. (Applaus.)
Daarop bekwam de heer P. H. de JONG
alhier het woord, die instemde met de woor
den waarmede Spr. van heden avond was
begonnen met de woorden van Kruger, dat
de eenheid het hoogste goed is voor land
en volk. Dat nu die eenheid de laatste 4
jaren in gevaar kwam of nog andere af
metingen aannam, is te betwijfelen, want
de geloofsverdeeldheid is van veel ouderen
datum en is. ook dit ministerie niet te wijten.
J uist het gesprokene van den heer Thomson
en den eersten debater wijst er op, dat er
van liberale en sociale zijde een spel wordt
gespeeld, nl. het tegenwoordige ministerie te
doen vallen. Niettegenstaande de groote ver
schilpunten zuilen ze toch elkander helpen
tegen de zoogenaamde clericalen. Wijst men
er op, dat de coalitie dezer regecring uit ver
schillende groepen is samengesteld, dan moet
ik ook met den heer v. d. Heide er op
wijzen, dat de nu gevormde linksche coalatie
ook uit zeer heterogene bestanddeelen be
staat en tevens, dat deze reeds gezegd heeft
dat niet de strijd die des geloofs is, maar
meer tusschen bezitters en niet bezitters.
Over de verschilpunten zooals het kiesrecht,
zal men nu dan ook heenstappen. (De heer v.
d. Heide interumpeert, dat de soc. demo
craten slechts dan de liberalen steunen als
ze voor uitgebreid of algemeen kiesrecht
zijn.) De Jong vervolgt, dat toch door den
Spreker van hedenavond het blanco art. 80
zoowat is weggemoffeld en het beschouwde
als ,/doe maar mee, er komt toch niets
van”. De scheidslijn tusschen geloof en on
geloof is er reeds lang geweest en reeds
Groen van Prinsterer en Da Costa hebben
dat gevoeld.
De Auti-rev. partij wil wel degelijk de eenheid
van land en volk doch ook de ethische zijde
van den godsdienst moet algemeen erkend
worden. Men kan wel alles met een kleur
verf overstrijken, doch een kunstschilder weet
door verschillende kleuren te mengen en
naast elkander aan te brengen een schoon
geheel te wrochten. Dr. Kuyper werkt voor
de eenheid, rekening houdend met de ver
schillende bestanddeelen van het volk, maar
de linksche coalitie schijnt er van te houden,
om met wijlen Dr. Schaepma'n te spreken
om knuppels in het hoenderhok te werpen.
Toch is de regeering des ondanks gebleven
en hechter bijeen dan voorheen, ik zou de
nieuwe coalitie, als ik dit cabinet er niet aan
behoefde te wagen, geluk willen wenschen
met zulke eenheid.
Omtrent het arbeidscontract merk ik op,
dat de onderwijswet zooveel tijd heeft ge
nomen en blijkbaar opzettelijk, dat voor de
behandeling van dit contract vóór de ver
kiezingen de tijd ontbreekt. De ouderdoms-
verzekering wordt in 't ontwerp dezer re
geering aangevangen op 70 jaren, maar de
heer Thomson heeft daarbij verzwegen, dat
op 50 jaren bij invaliditeit de verzekering
al ingaat en ook de vrouwen en weduwen
er in betrokken zijn, De heer v. d. Heide
was eerlijker door dit aan te stippen en ook
dat bij Minister Lely i mill., en nu mill,
beschikbaar is uit de staatskas. Bij verge
lijking van dit huidige ministerie met het
vorige, komt het tegenwoordige eervol uit
den strijd te voorschijn.
De heer Thomson heeft de ingediende
tariefwet een protectie genoemd, doch datnj
het
openbaar onderwijs te volmaken en ons
voordeel te doen met de critiek door de
tegenstanders gevoerd. Daarop zette Spr.
zijne denkbeelden uiteen over ons leger, dat
zoovele millioenen kost nl. l/s van al onze
uitgaven en toch kan het geen aanspraak
maken op den naam van deugdelijk te zijn.
Er heerscht een zekere malaise en luste
loosheid. In den loop der tijden is de top-
stand van den militair wel veel veranderd,
maar toch heerschen in en over ’t leger nog
te veel de begrippen van de verouderde
tijden. Scherp was de tegenkanting over de
afschaffing der plaatsvervanging. Dat onrecht
is nu toch opgeheven en zoo dient er meer
vervormd in democratischen geest, door ver
korting van den oefeningstijd, wat kan, als
er minder op paradeeren wordt gelet. Het
verblijf in de kazerne kan verbeterd, een
gelijkheid vordert, dat allen hun deel der
lasten dragen inplaats van zoo als thans,
dat een derde deel door het lot daartoe
wordt aangewezen. Ook de rechtsspraak en
de handhaving der krijgstucht worden in
den breede besproken en vooral er op ge
wezen, dat de tegenwoordige opvatting van
de tucht in het leger niet de algemeene
goedkeuring wekt en de populariteit er
onder lijdt. Een goed volksleger met ver
mindering der lasten en kosten, daarop
dient te worden aangestuurd, terwijl door
meer vrijheid een andere geest moet komen
en bij eindigde met tegen de reactie-zin,
die in de laatste memorie van antwoord
dezer regeering spreekt op te komen, daar
hij de vrijheid van ons dierbaar vaderland
door een goed en goedgezind volksleger
hoopte gewaarborgd te zien. (Applaus.)
DEBAT.
Ds. A. van der HEIDE van Engelum,
candidaat der soc. dem. in dit district, acht
het noodig met den Spreker van heden
avond een lans te breken. Hij heeft met
belangstelling diens rede aangehoord, doch
niet met gehee.le instemming., Wel kan hij
zich met vele punten vereenigen, doch met
andere is dit niet het geval en in de eerste
plaats wil hij opmerken, dat de spreker het
belangrijkste punt voor den arbeider heeft
verzwegen, n.l. het kiesrecht. Het is voor
ieder democraat toch een zaak van belang,
dat hij kan meespreken in den gang van
zaken. Wel heeft de heer Thomson veel op
met een democratisch volksleger, maar dat
zoovelen, die wel gedwongen worden die
militaire lasten mee te dragen, zijn uitge
sloten van ’t kiesrecht is iets wat v reeselijk is.
Dat er in de 4 jaren dezer regeering niet
veel van de sociale wetgeving tot zijn recht
kwam is niet omdat Dr. Kuyper er onbe
kwaam voor is, ook niet omdat hij geen
voldoende meerderheid heeft in de kamers,
maar wel hierdoor, dat die coalitie bestaat
uit groepen, die hemelsbreed verschillen,
is deze gesteld op 70 jaren. Op ’t gebied
van belastingen wil hij, in strijd met de
tegenwoordige regeering, geen protectie, doch
huldigt hij het vrijhandelstelsel, en meent
dat niet de kleine man moet belast worden,
doch 't noodige geld uit de beter voorziene
zakken behoort te komen, en het voorge
stelde tarief van invoerrechten kan hij daar
om niet goedkeuren. Ten bate van grond
eigenaren en fabrikanten zal het heffen dier
rechten strekken.
Ban is hij voor verheffing van ’t peil bij
ministerie zal blijven of vervangen worden.. volksonderwijs. De wet Mackay van ’89
- heeft ons je subsidie dei- bijzondere school
gebracht en ’t heette toen een pacificatie,
doch de schoolstrijd is gebleven, en nu is
bepaald dat de minima-tractementen van
alle, openbare en bijzondere onderwijzers van
staatswege betaald worden.
De openbare school voor allen is gebleken
een onbereikbaar ideaal te zijn, toch blijft
deze school ’t ideaal der vrijzinnigen, omdat
juist het openbaar onderwijs kan zijn de
I kweekplaats" voor eensgezindheid. Nu erkent
Spreker ’t recht der ouders om dat onderwijs
voor hun kinderen te kiezen, wat zij 't best
achten, en op dat beginsel is indertijd ook
de subsidie toegestaan. Bij de tegenwoordige
onderwijs-novelle missen we echter den waar
borg dat dit bijzonder onderwijs zal voldoen
aan de eischen voor goed volksonderwijs, en
waar de concurrentie met het openbare zal
vervallen is te vreezen dat door deze wet
het peil van ’t onderwijs zal teruggaan.
Het moet daarom het streven zijn
openbaar onderwijs te volmaken en
Als de vooruitstrevenden iets op touw zetten,
roepen de conservatieven om ook maar eens
als militair te spreken //op de plaats rust
en zoo ook zal het met de thans gevormde
linksche coalitie gaan als de vrijzinnigen vooruit
willen, commandeeren de reactionaire con
servatieven //marqueert de pas De vrij
zinnigen hebben zich van de conservatieven
eenmaal afgescheiden en de coalitie met de
Unie-liberalen zal ook weinig resultaten
kunnen opleveren. Al meenen de. vrijzinni
gen het nog zoo uitnemend met het volks
onderwijs, met de pensionneering van de in
validen en ouden van dagen, als de con
servatieven niet meegaan, komt er niets van
terecht.
De heer Thomson heeft gezegd dat na
de middeleeuwen het liberalisme is gekomen,
en dat nu uit de overheersching van de
gemeenschap het socialisme is ontstaan. Dat
verklaar ik niet te begrijpen. De klassenstrijd
vindt zijn oorzaak in de ellende van de groote
massa. Als de arbeider zelf niet opkomt voor
zijn rechten wordt er niets voor hem gedaan.
Goede organisatie is noodig, men kan ’t zien
uit het verschil van den toestand der arbei
ders in ’t Zuiden van ons land met die in
de groote steden, de diamantbewerkers te
Amsterdam bijv.
Wat nu de volkspartij voorstaat is vroeger
voor 1848 door de liberalen gedaan, die
dreigden zelfs met revolutie en doodslag en
zoover gaan wij thans lang niet. De trusts
die om de concurrentie te ontgaan, ontstaan,
zijn een uitvloeisel van ’t kapitalistisch stelsel,
waarbij de productie slechts wordt gedreven
om winst te maken. Dat economisch proces
moet uitloopen op den rijkdom van enkelen,
de ellende der groote massa en daarom moet
er komen een economische evolutie.
De ouderdoms en pensioenverzekering die
in T ontwerp Lely op 65 jaar inging, is
door deze regeering gesteld op 70 jaren. Dat
alleen heeft de heer Thomson gezegd, doch
er dient te worden bijgevoegd, dat dit laatste
ontwerp ook de vrouwen en weduwen heeft
opgenomen. Ik vraag dan ook welke waar
borg is er, dat er van het conservatisme een
betere wet komt. Lely had er 2 mill, be
schikbaar voor, doch Kuyper althans 6 mill.
Waar ’t geld vandaan moet komen.? O, ik
weet, wat men zal zeggen uit belasting naar
draagkracht, maar zal dit voornemen uitge
voerd worden. Onder het vorig liberaal
ministerie werd de erfenisbelasting nog van
8l)2 tot 6 procent teruggebracht, en wie zal
’t nu ernstig meenen als men ons nu naar
belasting naar draagkracht wil voeren? De
heer Thomson verklaarde zich voor vrijhandel
en tegen protectie, doch minister Pierson in
het liberale cabinet stelde ook evengoed als
dit huidige ministerie verhooging van invoer
rechten voor, terwijl toen toch de staatsin
komsten gestegen waren met 19x/2 mill.
Wij soc. dem. willen niet dat de beurzen
der arbeiders worden belast, die behooren
ontzien te worden.
Over de schoolkwestie denk ik ook niet
eenstemmig met den heer Thomson. Hij
keurde het af, dat de kinderen worden ver
deeld naai 't geloof, doch wat geschiedt ook
op vele plaatsen? daar worden ze verdeeld
naar den welstand der ouders, dus eigenlijk
afgedeeld naar den mammon en dan is mij
toch de onderscheiding naar ’t geloof wel
zoo sympathiek. Wat er van de liberalen is
te verwachten, och daar zie ik voor ’t volk
niet zooveel heil in. De leerplichtwet dwong
wel de kinderen naar de school te zenden,
maar voor schipperskinderen enz. was geen
geld beschikbaar. Er wordt nu geroepen dat
overal kleine schooltjes zullen komen, maar
ik vind dat die er nu ook al zijn. Het
herhalingsonderwijs is nog steeds onvoldoende
en of de kinderen hongerig en naakt zijn
dat hoort niet bij de wet thuis, beweert
men en de. aanvragen zijn afgewezen ge
worden, doch ik vraag nog eens, wat zal er
dan van volmaking van ’t onderwijs terecht
komen?
En dan het leger? Ik vrees dat de linksche
coalitie niet zal meegaan met de ideeën die
de heer Thomson koestert. Als de generale
staf commandeert, wat zal de liberale partij
daar tegen doen. Uit de antecedenten weten
wij, dat de liberalen de verbeteringen niet
willen. En de handhaving der tucht, ’t is
bij de behandeling der tuchtwetten gebleken,
de liberalen stemden met de clericalen mee
en gaan evenals dezen door dik en dun mee.
I
Daar de vrijzinnigen zich niet vereenigen
kunnen met deze regeering, hebben zij den
heer Thomson candidaat gesteld, wien hierbij
’t woord werd gegeven.
De heer THOMSON dankte voor 't in
hem gestelde vertrouwen en greep gaarne
aan de gelegenheid om kennis te maken met
een deel der kiezers. Hij wist niet beter te
doen dan te herinneren aan een woord van
den bij allen hoog geachten Paul Kruger,
die in zijn politiek testament er op wees dat
de eenheid en samenwerking de grootste
kracht zijn van een volk, en niets noodlot-
tiger is dan gebrek aan die eenheid. In ons
land staan wij thans voor de vraag, wat ons
te wachten staat van den stembusstrijd, en
hoewel meeningsverschil steeds kan en mag
bestaan, toch is 't te betreuren dat dit ver
schil hier en daar aanleiding tot verbittering
geeft, waarbij de eenheidsband verbroken
wordt. In den voor korten tijd tusschen De
Banier en de Anti-Rev. Botter dammer ge
voerde polemiek werd in schrille kleuren de
tegenstelling van den Liberaal en den Christen
geschetst, en toch kan men ’t niet anders
dan betreuren, dat men hen, die hun gansche
leven gepoogd hebben het goede te doen en
de Christ, moraal na te streven, te zien
brandmerken als de tegenstelling van den
Christen en zulks enkel omdat de gods
dienstige beginselen hen te hoog staan, om
in een politiek tournooi er mee te schermen.
Van een bijeenbrengen is bij zulken toon
geen sprake meer, en toch de liberaal meent
dat de groote ethische invloed van ’t reli
gieuze zal doorbloeien bij al ’s menschen
handelingen, al wil hij ’t gebed slechts be
oefenen in de stille binnenkamer. De liberaal
betreurt bet, dat in de laatste 4 jaren die
scheidingslijn zoo is verscherpt door een
man, dien wij allen als een eminent persoon
erkennen, doch van wien wij ’t betreuren
dat wij de toekomst door zijn invloed met
bezorgdheid moeten gadeslaan. Onze politiek
moet gericht zijn op verandering, doch ook
van onze zijde mag nu niet tot prikke
lende woorden en uitdrukkingen de toe
vlucht worden genomen, doch de strijd moet
waardig zijn om zooveel mogelijk de ver
deeldheid te bezweren. Er beginnen reeds
teekenen zich te vertoonen dat eerlang een
andere partij-formatie zal ontstaan, waarbij
de grenslijn wordt getrokken door de mate
van bereidwilligheid om mede te werken tot
oplossing der vraagstukken in ’t practisch
volksbelang. De Katholieke inzenders der
N. R. Cl. en ’t afscheidswoord van Mr. de
Vries in de Christen-Democraat geven blijken
van een democratische strooming ook bij
die partijen.
De vraag dient gesteld, wat is de oorzaak,
dat de tegenwoordige regeering zoo weinig
heeft gedaan op ’t gebied der sociale wet
geving? en ’t antwoord ligt voor de hand.
De coalitie is van te uiteenloopende mee-
ning om iets van beteekenis te kunnen uit
voeren op sociaal gebied.
De historische ontwikkeling van ’t liberaal
beginsel en de consequente doorvoering er
van leidt tot het zoeken naar de synthese
tusschen het vrijheidsbeginsel ter eene en
’t socialisme ter anderer zijde. Waar de een
zijdigheid van ’t socialisme voert tot klas
senstrijd, dient de overheid waakzaam te zijn
om den ontwikkelingsweg voor allen gelijk te
maken. Wijl er nog zoo velen een ellendig
bestaan moeten voortslepen, is ’t noodig in te
grijpen om in de nooden van ’t volk te voor
zien. Het practische terrein voor dezen stem
busstrijd was dan ook dat de vrijzinnigen zich
met de conservatieven tot een coalitie, vorm
den om op grond van het coalitie-program
samen te werken tot een sociale wetgeving.
In de le plaats acht Spreker noodig een
verzekering van invaliditeit en ouderdom, en
■was in een vroeger ontwerp de 65-jarige leeftijd
’t pensioen gesteld, in ’t nu ingediende
Bolswardsche Courant
lil
