Nieuws- en Advertentieblad
Bols ward en Wonseradeel.
1906.
45ste Jaargang.
No. 44.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
I'
Is tering hesmettelijk?
I I
Safe-loketten
DONDERDAG 31 MEI.
'i®
i
3
Z»
VOOR
Afzonderlijke
niet verhandeld, omreden de
van
ad
,1
Workum, 28 Mei. Op de heden alhier
gehouden voorjaars-paardenmarkt stonden
een kleine 20 paarden aan de lijn, de helft
minder dan het vorige jaar. Er waren echter
verscheidene kooplieden pvergekomen om te
trachten eenige exemplaren te koopen, doch
de verkoopers waren echter te prijzig met de
beesten. Wegens de vele uit voer van ver
leden jaar zijn de paarden over het algemeen
schaarsch en er is volop gras in de weiden,
zoodat daarom niet behoefde afgezet te wor
den. De landbouwer M. van
een luxe paard voor f 500.
en de verslagene zijn
en stonden niet ongun»
ADVERTENTIEPRIJS: 17 regels 50 Ots. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad is telefonisch aangesloten onder No. 4.
Het resultaat van een onderzoek.
ju
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
en
het beoogde doel een jaar-
f 300 brengen.
Om twee redenen is het zeer noodig, dat
iedereen zooveel mogelijk leere, het antwoord
op deze vraag, en zeker het gewicht der
vraag zelve, onder de oogen te zien. Voor
eerst omdat ook ten onzent de tuberculose
met noodlottige snelheid zich verbreidt, maar
óók en vooral, omdat zoovelen, die met de
verpleging van teringlijders in het huisgezin
zich belasten en dat zijn veelal al de
omstaande verwanten met zichzelf en
anderen daarbij omspringen op ’n zorgelooze
wijze, alsof de mogelijkheid van besmetting
geheel ware uitgesloten.' Zij drinken met den
voor berging van waarden en kostbaarheden
aan personen, die naar genoegen bij hen
bekend zijn.
Zij dragen zorg voor de volkomen afsluiting
en bewaking der verhuurde loketten en stellen
zich gehèel aansprakelijk voor alle schade,
die tengevolge van brand of inbraak mocht
ontstaan, waarvoor zij eerie ver:
En de onvoorzicÉtigen gaan’'op den i'nge-
slagen weg voort, en achten uwe vermaning
niet. Terwijl het te moeilijker wordt om hen
te overreden, waar zij volkomen gelijk heb
ben in hunne bewering, dat dikwijls de
ziekte door vorige geslachten op den zieke
is overgeplant, en waar bovendien de moge
lijke besmetting niet als bij roodvonk in ’n
paar weken met hare gevolgen voor den dag
komt, maar ’n tering-proces soms tijden lang
in ’t verborgen voortwoekert, en eerst aan
den dag komt als de oorzaak der besmetting
reeds lang uit het oog verloren, of.door
den grond bedekt is.
Ziedaar slechts ’n vluchtige motiveering
van het belang der in ons opschrift ver
vatte vraag, die door haar gesteld worden,
alléén reeds voor velen ’n waarschuwing kan
zijn. Eene poging, om haar tot ’n begin van
oplossing te brengen, deed de Rotterdamsche
geneesheer S. van Dantzich, en de resultaten
van zijn onderzoek deed hij voor weinige
weken bij de firma W. J. van Hengel,
aldaar, het licht zien. Daarvan willen wij
een en ander mededeelen, wat in een landje
als het onze, waar jaarlijks ’n tienduizend
personen aan deze ziekte sterven, niet dan
hoogst gewichtig kan zijn. De overweging
dan, dat langs den theoretischen weg zoo
weinig in dit opzicht was bereikt, deed dezen
arts besluiten naar ’n meer practische
methode van onderzoek te streven. En hij
wilde dus nagaan, hoe het met de sterfte
aan tering is gesteld bij personen, die met
de lijders in. nauw contact zijn geweest,
maar hun niet in den bloede bestaan, omdat
anders de erfelijkheid in het spel komt. De
keuze lag hier voor de handde echtgenoo-
ten van aan tering gestorven personen, die
zelf aan deze ziekte waren te gronde ge
gaan, moest men naspeuren, teneinde hun
aantal vast te stellen. En dat getal moest
men dan beschouwen in verband met het
totaal der aan tering gestorven weduwen en
weduwnaars. Dan kou men zien, in hoeverre
besmetting van den eenen echtgenoot den
gelijken ondergang der andere had veroorzaakt.
Het ging moeilijk, dit onderzoek uit te
strekken over het geheele rijk, want het
medisch beroepsgeheim trad hier in den weg.
De levensverzekering-maatschappijen konden
met het oog hierop bezwaarlijk hare hulp
verleenen. Terwijl het Centraal Bureau voor
de statistiek weliswaar van elk sterfgeval in
den lande een kaart krijgt toegezonden, maar
daarop staat de naam van een persoon, ook
alweder met het oog op het medisch beroeps
geheim, niet aangegeven. ‘En toch, die
naam was voor dit onderzoek onmisbaar.
Intusschen was het voldoende, indien men
overzicht kon krijgen over ’n omvangrijk
aantal zorgzaam-opgeteekende gevallen. En
men bereikte dit streven door de hulp van
stedelijke autoriteiten der gemeenten Amster
dam, Rotterdam en Utrecht. Wij gaan na
tuurlijk te dezer plaatse niet op de onder
deden van het onderzoek in, al willen wij
voor de curiositeit hier even vermelden, dat
In dit verband mag hier gewezen wor
den op de dezer dagen verschenen brochure
van dr. C. J. Wijnaendts Francken (Erven
F. Bohn, Haarlem) over //Het medische be
roepsgeheim'1', waarin deze, sprekende over
//Levensverzekering en doodsoorzaak", het
nut der geheimhouding ontkent, en noodig
oordeelt, dat de behandelende geneeskundige
aan de Maatschappij opgave doet van de
doodsoorzaak. Een gelijk omschreven vraag
punt, in de Juristen-Vereeniging 1905 ge
steld, werd daar echter niet in stemming
gebracht. Dit in ’t voorbijgaan 1
BINNENLAND.
vóór die samenwerking te verklaren en ter
voorbereiding van zulk een band een tweetal
afgevaardigden te zenden naar de vergadering
die daarvoor zal worden gehouden. De be
noeming der afgevaardigden wordt aan het
bestuur opgedragen.
Na de pauze werd door den heer S. K.
Bakker, predikant te Bolsward, als punt ter
bespreking ingeleid het onderwerp, dat op
de agenda aldus was geformuleerdDe reor
ganisatie der Nederlandsch Hervormde Kerk.
De inleider zette daarbij uiteen en be
paalde zich tot het streven naar reorganisatie
dier kerk, zooals zich dat bij de rechterzijde
in verschillende vormen openbaart. Hij scheid
de zijn betoog af van de wenschen, die de
vrijzinnigen zelf hebben ten opzichte harer
inrichting. Anders zou hij twee verscirillende
onderwerpen te behandelen hebben.
Het streven naar reorganisatie, levendiger
geworden na de' zaak-Baehler, gaat hij na
hij toetst de bezwaren, die de orthodoxie
heeft tegen de tegenwoordige organisatie,
noemt en weerlegt de bezwaren tegen den
oorsprong dier organisatie, bespreekt de ver
schillende uitingen en wenschen ten opzichte
der reorganisatie en komt tot de conclusie,
dat de vrijzinnigen zich met hand en tand
hebben te verzetten tegen al die reorganisatie
plannen, die, zooal niet het doel, dan toch
het gevolg hebben, dat de vrijzinnigen uit
de kerk zouden worden gebannen. Dat
verzet is gebaseerd op den eerbied voor de
vrijzinnige beginselen en op de liefde voor
de kerk. Die beginselen eischeu, dat gewerkt
wordt voor hunne uitbreiding en die liefde
dringt om de kerk, ‘waaruit de vrijzinnige
gedachte zou worden verdreven, te bewaren
tegen een rust, die de rust van een kerkhof
zou zijn.
Na een opgewekt debat, waaraan door de
heeren Sinnighe Damsté van Wirdum, Hor-
reus de Haas van Bergum, Vorster van
Oldeberkoop wordt deelgenomen, sluit de
voorzitter met dank aan inleider en debaters
de vergadering, wenschende, dat van deze
tweede algemeene vergadering kracht uitga,
zich openbarende in grooter liefde en meer
ijver voor de vrijzinnige beginselen.
Leeuw. Ct.
Een woesteling.
Te Aalbeek-Hulsberg (L.) heeft Zaterdag
een arbeider uit Wittem getracht eenige zij
ner familieleden van het leven te berooven.
Te dien einde kwam hij, gewapend met een
met scherp geladen revolver ten huize van
zijn zwager, waar hij twee schoten op de
dochter, een schot op de moeder en ook op
den vader en den toegesnelden rijks veld wach
ter loste. Alleen de moeder werd ernstig aan
den arm gewond. De woesteling, die op de
bovenverdieping gevlucht was en ieder, die
naderde, met zijn revolver dreigde, werd door
den veldwachter verwond, door de inmiddels
ontboden marechaussée uit Valkenburg ge
arresteerd en gevankelijk naar Maastricht
overgebracht.
Moord te Waddinxveen.
Na eene korte woordenwisseling heeft de
26-jarige arbeider G. Tielen, zaterdagavond
omstreeks half elf uur, den 27-jarigen arbeider
O. Alfenaar te Waddinxveen met een zakmes
doodgestoken.
Reeds sinds eenigen tijd bestond tusschen
den dader en den verslagene een veete over
een geleenden rijksdaalder. Op een dorpsweg
schijnt Tielen zijn geld te hebben opgeëischt,
doch Alfenaar, wilde zijn schuld slechts ge
deeltelijk aflossen, waarop T. hem eenige
klappen toediende en hem vervolgens met
een knipmes, dat hij geopend in den zak
droeg, een steek in de borst toebracht.
Het slachtoffer zakte onmiddellijk ineen
en gaf kort daarop den geest. De ontboden
geneesheer, dr. Bruyns Slot, kon slechts den
dood constateeren.
Des nachts werd de dader door de veld
wachters De Gelder en Ringelestein van zijn
bed gelicht en in hechtenis genomen. Hoe
wel aanvankelijk alle schuld ontkennende,
heeft Tielen een volledige bekentenis voor
den burgemeester afgelegd en heeft hij de
plaats aangewezen waar hij het mes, waar
mede de misdaad werd gepleegd, had weg
geworpen. De dader
beiden niet gehuwd
stig bekend.
Veel is er
prijzen hoog waren.
De hooioogst begint dit voorjaar bui
tengewoon vroeg. De warme dagen in het
begin dezer maand hebben den groei van
het gars zeer bevorderd, zoodat vele land
bouwers reeds nu genoodzaakt zijn met het
maaien .te beginnen. Velen zelfs hebben al
eenige stukken land gemaaid, hetwelk door
hen is ingekuild, daar in de laatste veertien
dagen weinig zon is geweest om het droog
te krijgen. Zooals het zich laat aanzien, kan
de hooioogst dezen zomer wel zeer voordee-
lig worden, hetgeen de meeste veehouders
zeer te stade zou komen, want bijna alle
hooischelven zijn ledig en velen moesten dit
voorjaar veel bij voeder gebruiken, wat altijd
een duur redmiddel is.
Wonseradeel, 26 Mei. De gemeente
raad heeft in zijne heden gehouden verga
dering besloten aan de in de gemeente geves
tigde bouwvereeniging een voorschot van
f 39,200 te verstrekken, zulks ten behoeve
van het bouwen van 36 woningen en het
verbouwen van een blok van 7 woningen
in een van 4 perceelgedeelten. De vereeni
ging zal dit voorschot moeten aflossen in
50 jaarlijksche termijnen van f 996.611/2.
Aan H. M. de koningin zal worden verzocht
om het voorschot van de gemeente uit ’s
rijks kas beschikbaar te stellen en boven
dien aan de gemeente, ter tegemoetkoming
in de betaling van de voor het tijdvak
50 jaren, verschuldigde anmuiteit
f 1596.611/2, eene bijdrage van f300 te
verleenen. Op deze wijze zullen rijk
gemeente voor
lijksch offer van
Frijz. Hervormden in Friesland.
Gisteren had te Leeuwarden, onder voor
zitterschap van Dr. C. J. Niemeijer, van Bols
ward, de tweede algemeene vergadering van de
Vereeniging van Vrijzinnige Hervormden in
Friesland plaats onder groote belangstelling,
betoond zoowel door de afgevaardigden uit
de geheele provincie, als van de leden der
Vereeniging van denzelfden naam te Leeu
warden.
Na opening der vergadering door den
voorzitter, waarin deze aanspoorde tot vol
harding, vooral met het oog op de tegen
werking en de verdachtmaking van orthodoxe
zijde, waarvan hij een sterk sprekend staaltje
uit den strijd te Wommels mededeelde, en
het vaststellen der notulen van de eerste al
gemeene vergadering, werden ter vervulling
van twee vacatures in het bestuur benoemd
de heer dr. G. Nijhoff te Leeuwarden, ter
vervanging van dr. R. Vorenkamp, die ge-
wenscht had niet voor herbenoeming in aan
merking te komen, en de heer T. Eppens
te Kortezwaag, in de plaats van den heer
A. van Iterson, die de provincie had ver
laten.
Uit het verslag over het afgeloopen jaar,
uitgebracht door den secretaris, bleek, dat
het aantal aangesloten gemeenten (kerkeraden
en kerkvoogdijen) van 56 in 1904/05 ge
stegen was tot 64 over 1905/06. De aan
gesloten kerkeraden waren van 8 op 3 ge
daald; dat der kerkvoogdijen klom van 6
tot 7, terwijl thans 11 vereenigingen tegen
8 in het vorig jaar zijn aangesloten. Het
aantal donateurs was aanmerkelijk toegenomen.
Dank zij den arbeid der Vereeniging, werden
catechisatie-onderwijs gegeven en godsdienst-
prediking gehouden in vrijzinnigen geest op
tal van plaatsen, waar het tot dusver niet
geschiedde, terwijl ook eenige predikants-
beroepingen als een gevolg van het werk der
Vereeniging mogen beschouwd worden.
Ook werd gewezen op het adres der Ver
eeniging aan de Synode, om op te komen
tegen de uitspraak van het Provinciaal Kerk
bestuur van Friesland in de bekende zaak
Baehler, waarbij de Vereeniging adhaesiebe-
tuigingen ontving van zeer vele kerkeraden
en predikanten.
De rekening en verantwoording van den
penningmeester, die goedgekeurd werd, sloot
met een batig saldo van f 1157.125, ge
deeltelijk een gevolg van nog niet opgevraagde
hoewel reeds toegezegde subsidiën.
Besloten werd op het voorstel, uitgaande
van de Evangelische Unie, om te trachten
aigezet ie wor- tot samenwerking te geraken met andere
’t Zet verkocht provinciale Vereenigen van Vrijzinnig Her-
vormden, te antwoorden met ?ich in beginsel
er in ons rijk ééns zoovele weduwen als
weduwnaars zijn. Dit heeft twee oorzaken:
er sterven véél meer mannen dan vrouwen, en
de eerste categorie komt er eerder toe om te
hertrouwen dan de tweede, wat zeker in
meer dan één opzicht gezegd mag worden,
ernstig vóór de vrouw te pleiten. Het totaal
der in weduwstaat levende personen bedraagt
5 pCt. der geheele bevolking. Daarvan ster
ven tusschen de 20 en 40 jaar op duizend
personen tweemaal zooveel aan tering als bij
de totale bevolking. Men voelt, dat reeds
dit verschijnsel bedenkelijk is. Er is immers,
zoo oppervlakkig beschouwd, geen enkele
reden, waarom ’n weduwnaar of weduwe
eerder dan ’n ander juist aan tuberculose
zou te gronde gaan. Over het algemeen
liet zich nu uit het onderzoek constateeren,
dat de sterfte van alle personen in weduw
staat van eiken leeftijd belangrijk hooger
was dan die van ongehuwden en van echte
lieden, en dat die verhooging voor ’n be
langrijk, overwegend deel op rekening der
tering moet worden geschreven. En thans
de andere vraag
HoeVelen had men vervolgens na te
gaan der aan tering gestorven weduwren
en weduwnaars, waren met teringlijders ge
huwd geweest? Hier waren de moeilijkheden
begrijpelijk grooter, en moest meh de hulp
■zekering bir lnroePen der groote steden, waarvan wij hier-
boven gewaagden. En wat leerde dit onder-
zoek? Dat z/zonder te rekenen met besmet-
'telijkheid der tuberculose, wij zouden moeten
1 vinden, dat van de eerst-overleden echtge-
nooten van aan tuberculose gestorven zijn
i aan tering 17 a 18 pCt., in werkelijkheid
echter vinden wij 34.1 pCt., dus is de tuber-
culose besmettelijk, en wel wordt door het
1 huwelijk met ’n teringachtig persoon de
overigens geldige kans om aan tering te
sterven, ongeveer //verdubbeld".
1 De schrijver zelf verklaart, en wij geloo-
ven het met hem, dat door zijne statistiek
de besmettelijkheid niet voorgoed is bewezen
wèl echter is gebleken, dat nader onderzoek
haar ongetwijfeld als onafwijsbare conclusie
met zich zal brengen. En hij dringt er op
aan, om het kaartenstelsel bij het Bureau
1 voor de Statistiek in dier voege te wijzigen,
1 dat voor enquêtes als deze de bouwstoffen
beter zijn te verzamelen, maar óók dat men
1 de z.g. familieboekjes, die in onze groote
steden bij het trouwen worden uitgereikt,
allerwegen in zwang doe komen, omdat aldus
j de gegevens te beter zijn te verzamelen.
Intusschen, niet dergelijke grauwe theorie
I was ons doel. Veeleer ’n vermaning aan het
1 publiek, om ten aanzien van teringlijders niet
te wachten met voorzichtig-zijn, tot het bewijs
1 der besmettelijkheid onomstootelijk is geleverd,
1 maar waar de waarschijnlijkheid zóó groot
1 is, reeds nu omzichtig te werk te gaan.
Sentimenteele naturen kunnen zoodanige voor-
1 behoeding wel Z/hard" noemen, het is en
- blijft ’n rare apenliefde, die ’n allen-bedrei-
gend kwaad niet tot het alleruiterste be-
- perkt. zzDe voorzichtige", zeide de volks-
1 schrijver Henri Conscience, zzvreest in het
gevaar.” Tel.
Bolswardsche Courant
ft
1 R
I
F
|B n II
AA-n Vnnip 7.11 qfnan aa-n-1^Kcul
aangebrachte
I
j I
