Nieuws- en Advertentieblad
Bols ward en Wonseradeel.
1907.
46ste Jaargang.
No. 6.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
De briefwiksel fen Jouw, Bin en Oark.
XI.
Zondag 20 Januari.
„De dag der Wrake”.
„DE MEIKONINGIN”.
VOOR
Afzonderlijke
groote
geschieden,
op myn
S. 16-1-1907.
nog ettelijke
de witten-
lanbou is,
Oosterwandt,
en Lodewijk,
en mei
w oan Oark.
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 3 maanden.
Franco per post 95 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad ie telefonisch aangesloten onder No. 4
In dit milieu speelt <de Meikoningin”,
het nieuwe stuk der h.h. Bruinsma en
Wernicke, dat a.s. Donderdag voor ’t eerst
wordt opgevoerd in de Doele, zooals wij
in een vorig nommer reeds bespraken.
Ons dacht, dat velen wel eenige bizonder-
heden zouden willen vernemen, uit de ge
schiedenis der jaren, waarin zzde Meikoningin”
speelt. Misschien wordt daardoor meer be
grepen van de handeling, die zoo geheel
genomen is uit het leven van de Friezen,
voornamelijk van de Bolswarders, dier dagen,
en 400 kleinere schepen. Oudere
kronyken vertellen ons dat het leger 180000
koppen telde.
Met angst zag Friesland den Hertog komen.
Binnenlandsche twisten waren schering en
inslag.
Te dier tijde was of werd Potestaat Juw
Juwinga (Jongema), heerschap en Olderman
te Bolsward. //Potestatis Titulum, morte
praeventus, non accepit”, zoo schrijft Marten
Hamconi, in //Frisia sev De Vires Rebus
que frisiae illustribus,” een boekwerk uit
gegeven in 1620. (Provinciale Bibliotheek.)
Hij was een man van kloek beleid en groote
voorzichtigheid, in oorlogszaken wel ervaren,
zooals hij in vele buitenlandsche oorlogen
tegen de Turken, de Lithauers en anderen
getoond had.
Vetkooper zijnde, was hij toch onpartijdig
en rechtvaardig, deze laatste eigenschappen,
gevoegd bij zijne krijgskunde, zijn zeker
aanleiding geweest dat hij Hoofdman was
gemaakt.
Juwinga, inziende dat der Friezen macht
te luttel zoude zijn, om aan de invallen het
hoofd te bieden, wilde dat men hier en daar
schansen en versterkingen zou oprichten, om
den vijand tegen te kunnen houden, een
slag in ’t open veld scheen hem een te groote
waag. Zijn plan was Albrechts leger op te
keeren, daardoor zijn voorraden te verminderen,
en met het oog op een natten Herfst, wanneer
deze landen totaal ongeschikt zijn voor
manouvreeren met zulke menschenmassa’s,
hem aldus tot een terugtocht te dwingen.
Sijn Raedt werdt niet aenghenomen, door
de al te groote moedicheit.
De Hertog landde bij de Kuinre, en spoedde
zich over Oosterzee naar Schoterzijl, waar de
Friezen gelegerd waren, vol koenen moede,
ten getale van 30000 man.
Juw Juwinga had zich bij hen gevoegd,
hoewel hij geen licht in de onderneming zag.
De overmacht was te groot.
Na veel schermutselingen kwam het op
St. Johannes Onthoofdingsdag tot een treffen.
In drie afdeelingen, voorafgegaan van //Cruycen
ende Vanen, diese uyt de Kercken genomen
hadden”, trokken de Friezen den vijand
tegemoet, in weerwil van alle betoog van
den Potestaat. Doch de moed was te groot,
zij waren niet te houden. //Juwinga, siende
sulx, ginck hun voor, wesende van sinds,
ende van een vast besluijt in sijn ghemoet,
sijn leven aen ’t Vaderlandt op te offeren”.
De Hollanders gingen op hen aan om
strijd te leveren, met //ontwondene Banieren,
steeckende Trompetten en Basuijnen”.
De Friezen vochten zóo dapper, dat zij
het groote heir des vijands eenige uren lang
ophielden, waardoor de uitslag van het gevecht
twijfelachtig werd. De Hollanders waren
echter wel zes maal zoo sterk. Aan beide
kanten werd dapper gestreden, ’t Was een
bloedigen en feilen strijd. Eindelijk de
overmacht deed de Friezen wijken, zij
verloren den slag. Zeshonderd Friezen vielen
in den strijd, waaronder vele edelen en onder
deze de Potestaat Juwinga. In 't vluchten
kwamen er nog ettelijke om ’t leven; wel
1300.
De Hollander had zoo weinig vreugde in
deze zoo duur gekochte zege, dat hij geen
lust had verder het land in te gaan. Het
natte en vuile weer, dat de wegen bedierf,
was in dezen ook een belangrijke factor.
Daarna trok de Hertog met zijn volk
naar Stavoren, bij ’t St. Odolfus klooster.
Hier werd wederom slag geleverd, weer
was de nederlaag aan der Friezen zijde.
z/Dit geschiet zijnde, zondt de Graeff een
Ridder nae Olde-Clooster ende liet van daer
halen syns ooms gebeente, met Schildt ende
Wapen”, waarna hij dat overschot van
den dapperen Willen IV liet bijzetten te
Valencijn, in Henegouwen. Aan de eer en
de wrake was voldaan.
Net om my, sei de houn, mar it keal is
nedich dea, boer! tocht ik do dalik en ja
wol, it folkje trune sa lang oan, det it boek
kaem op ’e tafel en ik oan ’t forhael.
Sa giet de liddige tiid notlik
learing foarby.
Joun scil der in aep op in stokje, müs-
kopje de fammenen den wolle de feinten
my it ligen leare en it hytten.
Nijes wyt ik nou suver neat. It praet
rint det de widdou fen Leffert Tontsjema
wer oan ’e man scii. Hjar takommende is
in Snitser; hy docht kommisje-hannel yn
büter en tsjiis en den is er ek yet agint ef
sahwet, yn branasteransjes en yn libbens-
forsekeringen.
Z/Ja, boer”, sei Af, ds greatfaem, zzit moat
wol wier wêze, ik hab it heard by Ael Ruter
yn ’e barren, do’t ik dêr stopjern weibelle,
en dy - ’e... frijer, dat is in kommisje-naeijer,
sa hjit it, leau ik, en den hat er ek in
saekje yn - ’e... libbenserfaringen”.
Master like der wol meat fen to witten.
z/Sjuch, Jouw” sei dy, //in boerinne mei in
stêdman, dat rymt oars net, mar it binne
beide flinke minsken. Hy hat in skoerde
beurs en sy hat dêr it materjael for. De
iene is mei de oare en de oare ek mei de
iene holpen. Ik hoopje lykwols det de frou hjir
op hjar pleats bliuwt. It mei bikend stean
Leffert wier in deagoede man, mar nou’t
er goed dea is, wirdt syn kaptael better
bisteld. De boerinne lit mannich boer fier
efter hjar, dit moat er fen sein wirde”. Sa
sei Master. Nou, it is waerliken sa, hja hat
slach fen boerkjen.
Mei us boerkerije giet it wol ridlik. Om
Nijjier hinne krige ik in kealforlizzer; do
hab ik it bist dalik apart set yn it hok op
it hiem, om’t it licht oanhinget, nei’t us
nije fédokter my foarhalden hat. Sadwaende
is it by dy ienling bleaun.
Op de planeet Mars moatte tige snoade
wezens wenje, hat dokter ef prefester Dy-
en-dy lesten utfoun. De kennis en
skip op it gebied fen us féfok en
yn de léste jier ef hwet, tige oanwoun en
foardtgien. Mannichien wirdt dér al in
boldavyd yn. Sa moat it mar, den komme
wy dy gelearde Marseljue wol by. Ef scoene
wy se al fier foarut wêze? It sprekwird seit
us ommers: gjin snoader grid as minsken
en den... de waldljue. Bitink it, Oark, it
sprekwird seit it.
Ik forwachtsje mei koarten ris biskie fen
Bin. Wy allegearre goed soun. Jister in
baes spalling slachte. Ek sounens en gjin
finwennigens. It alderbêste, hju!
De hertelike groetenis fen Dyn frjeon
JOUW.
Eenige geschiedkundige bizonderheden uit
het laatst der 14e eeuw.
Vervolg op
(Zie Bolsw. Cl. van 10 Jan. j.l.)
II.
De meesten onzer lezers hebben gewis in
der tijd gelezen het boek //de Roos van
Dekama”zij zullen zich herinneren, hoe
in dat werk wordt beschreven de dood van
Graaf Willem IV. Interessant is daar ver
meld de strijd tusschen de Hollanders en
de Friezen, welke eindigde met een bijna
volslagen nederlaag der eersten. Dit gevecht
viel voor op 25 September 1345. Volgens
de geschiedschrijvers uit dien tijd sneuvelden
op dien dag 18000 man van ’s Graven
heir. //Sommughe zijn verdroncken ende
andere ghebleven”.
Door dese treflijcke overwinninghe aen
den Hollanderen begaen, is by den Vriesen
een ghemeyne dach inghestelt, welcke men
ter eeren der Maghet Maria in eeuwigen
dagen vieren soude. //Die dach, op welcke
sulcks plach te gheschien”, is lange jaren
in Friesland gehouden, /Zende wierde bij den
ghemeynen man ghenoemt die Vriesche
Lief-Vrowve.
Veler Edelen, Heeren, Ridderen ende
Baender-Heeren doode lichamen zijn met des
Graven, na Oldeclooster ofte Bloemkamp
gebracht en aldaer begraven, tot dat in den
jare 1398, ’t lichaem des Graven van Grave
Albrecht, synes Susters Sone, na Valencyn
ghebracht is,
Brief fen Jou
Béste Oark
Tige tank for dyn brief fen de foarige
wike. Ik hab it mei oandacht lézen. Du bist
hast lyk as aide Brjucht-omme, dy hie Ijeaver
druge brandewyn as sok oanlingd grokjegüd,
sei er altyd; hy hied it perfoarst net op
wetter bigrepen; en du allike min. Ik kin
dy fortelle det wy drok oan it ófstromen
binne, mei alle slüzen tagelyk, to minsten
as it hwet wol.
Op de tsjerkelan-forhiering is it der raer
dtgien. Mei de hierprizen, bidoel ik. It
wier allegearre sa djür as rattekrild. Der
liket, fordikke, wol goud yn ’e groun to
sitten; as it nou mar foun wirdt.
Oan us Master hab ik dyn groetenissen
meijown nei hus ta. Hy kaem hjir op ’e
joune fen de deis, do’t ik dyn brief krige,
krekt by uzes ynstrüzen. Nou ’t de kream-
heinster by hjarres oer ’e flier wier, hied er
gjin heil mear yn syn eigen h As en dêrom
kaem er mar ris oer, om hwet oanhald en
in pypfol tobak. Hy is oars wol op ’t snjit
mei syn beide jonkjes; allewol, sa’ngaveyn
ienen wier him dochs great genóch. Earst
wierne hja der ek net for ynslein, mar nou
de reap draeid is, moat it mei it spantsje
in hiele aerdichheid wêze. Masterske is ut
’e skroeven.
Wy habbe fen ’e wike in hfis fol utfen-
hüzers. Dit kin üs nou wachtsje: lanwirk
is der, sa to sizzen, net en de kij binne yn
it druchsteander is dus oars net folie to
dwaen en to forstriken as mei inoar by de
hird to sitten to neildruijen, to smoken en
to wiisbauwen.
En den wirdt der hwet bitocht en utfoun.
Jouns nei foerjen den kine, domenykje ef
klok-en-hammerje wy faek mei inoar ef wy
jowe riedlingen op en al sa.
Witstü wol, ho’t de earste Hie oer ’e sé
kommen is? en bigrypstu ’t, hwerom us
kalkoenske hoanue earder in mudde hjouwer
op kin, as us aid hynder? Sökke fragen leit
it jongfolk my foar.
Du giest der troch ien gat yn en troch
twa gatten ut en ast’ der dt bist, den bist’
der earst goed yn. Hwet is dit? Ik hab
him net Ijeafst, sei de faem, mar ik woe
dochs wol, det ik him hie. Hwa wier ’t?
Oer dizze twa riedlingen hab ik se
bar oer gear hawn.
z/Roggene prip mei Lollumer stip en dat
stiet yn ’e bibel! Rie, rie, hwer dat stiet”,
rop us Kanneman, dy’t ek in duit yn it
ponkje dwaen woe. Do dit redt wier, gyng
dy op béd.
Ik kin dy sizze, der wier fleur by’t wirk.
Mei laitsjen en malfarjen wier de joun dalik
to’n ein.
Op in oare kear skriuwe wy yn ’t bline
op pompierkes, dy’t de rige roungeane, 1
in eigenskipswird, 2 in haednamme, 3 in
sechdewird yn de noutiid, 4 wer in eigen
skipswird, 5 yetris in haednamme, 6 hwermei
bart it, 7 hwersa is ’t bard, en 8 hwet is
der fen kommen.
En den komt it wol ris bryk foar de
hearen en krije wy sinnen, as bygelyks
(de) tuterige Sibbeltsje kidelt (de) hongerige
hoanne (mei in) pountsjer (under de) noas
(der komt fen) in stikelbaerchIn oaren ien
De steksjuggerige hounegiseler himmelt de
poerabele Piterom. Hwermei? Mei feintsjelok.
Hwersa? Op ’e preekstoel. Hwet komt der
fen? Trillebil. Bisiikje it mar ris.
Ek piele wy wol mei rymwirden en stichte
den mei-inoar in moai gedicht, lyk as:
Jisterjoun wier ’t sok moai waer,
Do(En den elk in rige.)
Do briek myn iene fijoelesnaer,
Do seach ’k in kou mei bloei op’t jaer,
Do wier de sé fol baer-op-baer,
Do kaem by Masters de oaijefaer,
Do wier ik fen ’t gefal sa raer,
Do jokte us omke ’t klearebaer,
Do krigen wy in bak mei laer.
Hjir wier in Ijirrebak bidoeld. Do wier
it lit, mar hwet in wille!
Jisterjoune habbe wy Fryske sankjes songen
en do hab ik de Jonkerboer hielendal foar-
lêzen. Dit moaije stik fen Dokter Eeltsje
lies ik eren grif alle jierren op ien fen de
beide Krystjounen. Ien fen myn omkesizz'.rs
brocht dêr it praet op enfrege: zzhatOmke
de Rimen en Teltsjes ek?”
Graaf Willem IV was kinderloos over
leden. Zijne landen vervielen door een be
sluit van keizer Lodewijk aan diens gemalin
Margaretha van Beyeren. Deze had drie
zoons, Willem, Graaf van
Albert, Heer van Nubingen
koning van Cracou.
Aan den eersten zz heeft sy deze Landen
opgedraghen”, op voorwaarde o.a., dat hij
haar jaarlijks zoude betalen 10.009 oude
Fransche Schilden. Na den dood van keizer
Lodewijk, die vergiftigd was, werd haar zoon
Lodewijk door haar benoemd als prins-regent,
aangezien Willem zijne verplichtingen niet
nakwam. Deze verwisselingen hebben aan
leiding gegeven tot partijen en partijtwisten,
ons bekend onder de namen van die der
z/Hoekschen en Kabeljauwschen”.
Strijd, felle strijd ontbrandde er, door al
deze mutaties en z/derselver ghevolgen”. De
moeder krijgde tegen den zoon Willem, de
zoon tegen de moeder. Vreeselijk is er ge
vochten (1351). Willem werd echter door
velen als Graaf van Holland, Zeeland en
Friesland erkend en gehuldigd. Later werd
hij krankzinnig. Z/Men hieldt dit te wesen
een plage van Godt, omdat hij tegen syn
moeder hem verheven, ende met haer ge-
oorlocht hadde.”
En intusschen lag het gebeente van den
vierden Willem nog altijd in ’t Olde-Clooster,
zzmet ter Schild ende wapenen”, en was zijn
dood nog ongewroken.
Doch de dag, waarop zulks zou
was niet verre meer.
Toen Willem krankzinnig was geworden,
^begeerde de Cabeliausche Partije tot Vooch-
dinne van Hollandt ende Zeeland de Her-
toginne Machtelt, des dollen Graefs Huys-
vrouwe”;
evenwel, de Hoeksche factie, heeft met
behulp van Henegouwen, en overwegende
dat Machtelt kinderloos was, weten door te
drijven dat werd verkozen hertog Albert,
Willems broer, een dapper ridder, die bij
Granada tegen de Mooren had gestreden.
Nu was de dag der wrake aanstaande.
Het treurspel, beginnende bij Stavoren,
naderde tot het einde, de slag bij Schoterzijl.
Er brak een tijd van strijd aan.
Heemskerk, Delft, Polanen, ’s Gravenhage,
Gelderland, Utrecht onder bisschop Jan,
Friesland, in ’t bizonder Terschelling, hadden
veel van hem te verduren. De kronykschrijver
van die dagen vertelt ons:
Ann. MCCCLXX1V hat Greeff Albert
mey da Hollanders verbarnd Schilgerlandt
(Terschelling) naet sonder bloedstirten oen
beyde syden.”
Hertog Albert, het graafschap Holland
bekomen hébbende, koesterde het vaste voor
nemen Friesland onder zijn gebied te brengen.
Een bizondere aanleiding tot een beslist
optreden was het volgende:
Op sekeren tijde Wilhelm van Oosterwandt,
èen Sone van den Hertoghe van Beijeren,
aen den Tafel van Karei de Seste, Coninck
van Vranchrijck sittende, werd van den
Grave van Nyvers met groote contumele
en de verachtsaemheit bejeghent. Niet alleene
dat het Tafel-laken voor hem, onweerdich
synde aen eenes Conincx Tafel te sitten, aen
stucken ghesneden, maer oock hem verweten
wierde, dat hij sijnes Ooms wapenen ende
Schilden, noch leggende begraven in ’s vyandts
Lande, eerstelijcken soude wederhalen, ende
’t selve verricht synde, wederomme comen
soude aan ’t Hofi' des Conincks.
De jonge hertog van Oosterwandt, niet
kunnende gedoogen deze smaadheden, stond
terstond van tafel op, nam afscheid van den
Koning en trok naar zijn vader, hertog
Albrecht, aan wien hij het geval vertelde.
Albrecht werd zzsoe in synen ghemoede ont
steken” dat hij zwoer zich te zullen wreken
over deze beleediging. Hij trok met een groot
leger in het volgende jaar naar Friesland,
om het lijk van Willem IV, diens schild
en wapenen, naar Holland terug te halen,
en zijn dood te wreken.
Verbazend was de heirmacht, die tegen
Friesland optrok. Uit Duitschland, Engeland,
Frankrijk, Holland, Henegouwen, Zeeland
waren krijgslieden ontboden.
Z/Uyt alle landen van de Christenheidt
quamen Edelen ende ontellijke Soldaten, om
de wapenen te handelen.”
Op Zondag na Maria Hemelvaart 1396
scheepte de Hertog zich te Enkhuizen in.
Schotanus (pag, 216) spreekt van 3000
Bolswardsclie Courant
