Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward. en Wonseradeel.
Zondag 13 October.
I
1907.
46ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
No. 82.
Nog eens: tie Broerekerk.
I
De briefwiksel fen Jouw, Bin en Dark.
XL1X.
VOOR
B i n.
o a n
mar
BINNENLAND.
<r
van
de //Slieren
de kolossale
het stadsbestuur,
hier weer te geven.
een groot werk,
duizenden ponde
nu duidelijk
ABONNEMENTSPRIJS: 80 Cents per 8 maanden.
Franco per post 95 Cents.
Afzonderlijkenos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad is telefonisch aangesloten onder No. 4.
Groote Klooster stond, ziet men nu eene
Herberg en Tuin, welke door de vier Kerk
voogden, die thans bij de Magistraat verkozen
moeten worden, tot onderhoud der Kerk
verhuurd wordt.
(Onder vriéndelijke dankzegging voor het
ons verstrekken der noodige bronnen, en
voor 't vertalen der latijnsche inscriptie, be
velen wij ons blad bij voortduring aan bij
allen die op oudheidkundig gebied in staat
zijn, menig interessante bijzonderheid aan de
vergetelheid te ontrukken. Redactie.)
’t tsjoar hie de oare moarns us faem hjar
bedjak oan, mar oars is ’t ridlikjes gien.
Dy fammen binne wol ris forjitlik. Dat habbe
wy ek wer sjoen oan ’e Kubaerder bran.
De Koaiboer hat de tongblier. Asikjouns
dy bosken protters nei de koaijen reisgjen
sjuch, tüzen is ien, den tink ik wol: yn
inkelde dagen scil de siikte hiele Fryslan
oer wêze. It hinget oan en de fugels bringe
it oer, hab ik my wiismeitsje litten.
En dü gietst mei Allerheiljen bAten us
lanpeallen, Bin. It moeit my. Nije wike oer
kom ik yet efkes op jimme pleats. Allicht
for it lést. Ik mei der net om tinke, ho’t
alles foarby giet yn 't libben.
Fen herten it béste en de groetenis, ek
oan Hylkje. Jimme ald-frjeon
S., 10-I0-’07. JOUW.
Brief fen Jouw
Béste Frjeon!
It is al wer in hiele toarn lyn, sünt ik
dy de léste kear skreaun ha. It moat
wer ris wêze.
Jonge, hwet hat it waer him omswaeid en
wer omswaeid. It wetter wier op en it gêrs
ek. Nou habbe wy mei in pear reinige dagen
in flap wetter krige, mar gêrs scil der wol
net mear komme. Lokkich det der lynkoeken
en bieteblêdden binne. It fé scil mei koarten
op moatte. De léste moarnen wier it sims
ierdetsjuster, men koe de kij faek net fine.
Dammen en jisters wirde sa blabsich, it
moaije is aerdich fen it moarnsmelken óf.
Forline Snein hab ik us aide bürman Sierd
mei it wiif in dei to iten hawn. It hat Maeije
al in jier wést, shut hja hjirwei nei de
Snitserkant forfearn binne. Hja wieren tige
op ’t skik. Master en masterke kamen op 'e
neidei ek, op in kopke thé. Wy habbe mei-
inoar drok praet oer aid en oer nij, dêr wier
de ein fen wei. Oer hjerstmelken en kleisykte,
oer lanhearren en dongriden, oer kij en
kommizen, oeral oer. Ek al oer domenys en
polletyk.
Sierd-en-dys nije domeny en syn oare helte,
z/in echt hollanderke”, sei er, hiene bot tsjin
op it melken sa ier yn ’e moarn. Foart nei
fjouweren habbe hja oarnaris de kij al yn
’e jister, neist de pasterije-tiin. Dat giet dêr
den syn aide gong. Mar fen 't simmer wier
domeny op in kear by Sierd kommen mei
it forhael, det pastoarske faek net sliépe koe
fen it balten fen de kij en eft de boer dy
yn ’t forfolch net om saun Are melke koe,
ynpleats fen foart nei fjouweren al. //Nou”,
hie Sierd sein, /zscoe it net better wêze,
domeny, det jou wiif den mar ris yn it
moaije waer sjucht”. Ho it letter gien is
mei domenyske hjar slieperij, dat koed er
net wier meitsje. #Wy binne by uzes dwaende
der minsken fen to meitsjen, it is goed slach
fen folk, mar hja binne hwet jong en An-
bidreaun, hja moatte yet in boel leare”, sei
us aid frjeon. En master lake hertlik om
syn goede wirden en frege eft it net de
forkearde wrald wier, det de gemeinte domeny
learde.
Stimmerij en steatssaken kamen ek op it
aljemint. Master wier fen gedachten det it
mei de librale partij in echte deade boel wier,
dêr siet gjin foart mear yn, de sosjale aksje
wier der tit en nou wier er yn ’e pogge.
Der wier gjin goeddwaen mear oan. De partij,
dy’t earen safolle dien hat for Jan en folk,
hat it wirk tit hannen jown. Dat is syn dea.
Oare partijen fen de foardtgong habbe hjar
der nou master fen makke, fen de died.
Sa is de sosjale aksje forfearn. Hwet eartiids
de libralen diene, dat bidoele nou de sosjalen.
De namme docht er lykwols net ta. It selde
ding, oars neamd, is it kerstendom fen de
died. Du bist wol hwet sosjael, mar du stietst
boppe de partijigens fen in partij. //Alle
minsken binne myn broerren”. //Ho Ijeaflik
is ’t det minsken hbje as broerren”. //Dêr’tde
Ijeafde syn honk hat, dér is de Heare, dêr
stjürt Er syn segen en jowt Er syn heil,
yn ’t ivige libben”. Dat is dyn leare. Eft
de partij dy lear net balde kin ef net wit
ef forjit? De Ijeafde, de alomfettende, wier
net hoask mear by de librale partij, mar is
’t ek net by de sosjale partij fen nou, dy’t
op syn bar ek Andergean soil, oan iensidigens,
dér it hege idiael, it brede, ommers by
kwynt en forwirdt. Dat idiael ken gjin partij,
en gjin partij hat it.'Sjuch Bin, Master giet
wol ris hwet forheven. Mar wy habbe foun
det de lytse bazen en winkelljue mear soargen
en bikommernissen habbe, as faek hjar
feinten en arbeiders. In hopen wolle dit net
sjêh, sa ’t liket, mei opsetsin net. Op alle-
gearre moat past wirde!
Us Master praette der fen, det by it
winterhealjier oer Fryske-les jaen scoe oan
in stik ef tsjien greate bern. Dit giet fit
fen it Seiskip for Fryske tael- en skriften-
kennisse. Ik fyn it mar moai det de jonge
ljue hjar eigen tael leare. Sa lang it Frysk
biwarre bliuwt, scille der Friezen wêze. In
Fries sAnder Frysk is gjin Fries. En hwet
den wol?
Snein-to-joun hab ik lést hawn fen hóf-
sjongers. Wy binne hwet ringenetten en
Uutsjes kwyt rekke en vis hjerstkealtsje oan
Godeke de Hockauwert is raadselachtig, ook
om den vorm waarin ’t hier voorkomt. Zonder
beteekenis zal het er echter niet gebeiteld
staan, dat mag men vast aannemen, doch wat
de tijdgenooten duidelijk of bekend zal zijn
geweest, is nu voor ons niet meer op te
diepen. Ook de naam Hockauwert is ons
onbekend.
Het vindt nergens tegenspraak, dat het
//Groot klooster” te Bolsward werd gesticht
door eenige //Edelen en vrome luyden uit
het kwartier van Westergo in’t jaar 1270”,
en doorgaans werd het stichtingsjaar der
kerk gesteld op 1281, maar reeds Winsemius
heeft in zijne cronyck opgemerkt dat de kerk
reeds vroeger werd gebouwd maar in genoemd
jaar de Franciskaner paters zich in dit klooster
vestigden. In het in 1786 verschenen werk
//Tegenwoordige Staat van Friesland” lezen
wij hieromtrent nog nader: (in hedendaagsche
spelling gebracht,) //Het opschrift dat in
deze kerk gevonden wordt, heeft bij haastige
lezers wel aanleiding kunnen geven om het
jaar 1281 voor het jaar der bouwing te
houden, hoewel ’t inderdaad niet anders be
paalt, dan ’t jaar, waarin de Minderbroeders
eerst hun verblijf binnen Bolsward gevestigd
hebben en ’t klooster bewoond is geworden
door die orde.
Het klooster, dat weleer bij deze kerk
was, werd in de 13e eeuw bewoond door
monniken, te dien tijde Gaudepten genoemd,
doch in ’t jaar 1473 op den 4 April deden
twee voorname edellieden Douwe Sjaardema
en Godschalck Jongema de Gaudenten ver
trekken en stelden, volgens een verdrag
tusschen de voornaamste Edelen dezer pro
vincie en den paus getroffen, de Observanten
in hun plaats. Dit klooster is in 1503 den
31 Augustus afgebrand, terwijl de kerk
staan bleef; doch Winsemius schrijft dat het
klooster in 1580 vernield is, zoodat het na
den brand weer opgebouwd moet wezen.
Omtrent deze kerk vonden wij daar verder
nog:
Deze kleine kerk van ’t Groote klooster
is eerder dan de groote tot den godsdienst
der Hervormden geschikt en van den toestel
der Roomsche godsdienstoefeningen gezuiverd,
zijnde daarin de eerste hervormde kerkreden
gedaan in den jare 1572 door eenen Johannes
Janszoon, ook wel genoemd Johannes Hansii,
een Bolswarder van geboorte; ook zijn op
den laatsten dag van Juni 1579 de Her
vormden in deze kerk plechtig vergaderd om
eenen vasten Leeraar te kiezen en is de
keuze toen op Ruardus Acronius van Alk
maar gevallen, hoewel hij deze beroeping
niet aannam.
Schotanus, pag. 7 64, handelt ook over de
eerste prediking in deze kerk en op pag.
817 en 832 deelt hij nog vele bijzonder
heden mee betrekking hebbende op den
overgang der kerken en
die te uitgebreid zijn om
Wij bepalen er ons hier bij, dat Bolsward
een der eerste stéden was, die na de ver
overing van Kampen door Lalain, bij den
aartshertog Matthias en de Staten aandrong
op vrije en openbare uitoefening van gods
dienst en onderhoud hater dienaars verzocht
den 23 Juli 1578, terwijl op den 15 No
vember 1579 eendrachtig werd besloten de
vrije oefening van den hervormden godsdienst
toe te laten, hebbende daarop in de maand
Februari van ’t volgende jaar de Roomsche
godsdienst als heerschende plaats gemaakt
voor den Hervormden, doch niet zonder
//onstuimige en wettelooze plondering der
kerken door de soldaaten ook te Bolswerd”.
In de //Broerekerk” is om dezen tijd ook
voor de eerste maal het Nachtmaal gehouden,
terwijl het voor de 2e maal in 1580 vrij
zeker in de Groote kerk is gevierd.
En eindelijk meenen wij ook nog melding
te moeten maken van het volgende, geschreven
op het einde der 18e eeuw.
De //Broerekerk”, door ouderdom bouw
vallig zijnde geworden, werd onlangs’merke
lijk verbeterd, zijnde het dak geheel ver
nieuwd, het binnenwerk hersteld en het
torentje, weleer op 't midden van het dak
geplaatst, afgebroken en aan het westeinde
in koepelvorm weder opgebouwd; gelijk toen
ook het oude orgel dat in 1635 door Anthon
Verbeek gemaakt en in 1745 vernieuwd en
vergroot was, door den kundigen maker van
’t orgel in de Groote kerk, den heer Hinz
verbeterd is geworden.
Ter plaatse waar bij deze kerk weleer 't
Leeuwarden, 10 Oct. Tot lid van de
Provinciale Staten is gekozen de heer P. G.
Halbertsma te Grouw, lib., met 3319 stem
men. De heer J. D. Krijgsman te Leeu
warden, soc.-dem., verkreeg 3081 stemmen.
Bartlehiem, 10 Oct. ’t Is zeker de ver
melding waard, dat de veehouder R. Seinstra
in het naburige Oudkerkerklooster zijn stam-
boek-enterstier, /lijmen VI”, die reeds drie
maal bij publieke veekeuringen bekroond
werd, thans heeft verkocht aan
vereeniging” te Tjerkwerd voor
som van f 800.
Franekeradeel, 9 Oct. Toen de dijken
van den Zuiderpolder nog in onvoldoenden
staat verkeerden en zeer veel buitenwater
doorlieten, bleek het stoomgemaal, geheel
naar nieuwe constructie, genoeg capaciteit te
bezitten om het water binnen den polder
op gewenscht peil te houden.
Men had den molen van den voormaligen
Hitzumer polder als reserve laten staan,
teneinde zoo noodig dienst te kunnen doen.
Nu zijn dijken, dammen en duikers in
voldoenden toestand, slooten en toevoerka-
nalen naar de voorschriften in orde gebracht,
en de Hitzumer molen, die met de bijge
bouwen kostbare herstellingen vordert zal
worden verkocht.
Het voordeel, dat zulk
namelijk de inpoldering van
maten lands, geeft, wordt
gezien.
Als rechtspersoonlijk lichaam heeft het
bestuur van den polder de macht om alles
in voldoenden toestand te laten brengen.
En vroeger? De eene pachter ging de sloo
ten verdiepen en schoonmaken, en de andere
liet Gods water over Gods akker loopen.
Wat stoorde hij zich aan de boodschappen
van de z.g. gecommitteerden.
Wie doet je .wat?
Die bestuursmannen van de kleine pol-
derkens hadden geen macht om onwilligen
te noodzaken datgene te doen, wat voor
voldoende droogmaling noodig was.
De groote verbetering hebben wij in
hoofdzaak te danken aan den man, wiens
naam het stoomgemaal draagt.
Repk. Nieuwsbl. v. Fr.
Warns, 8 Oct. In eene burgerwoning,
bewoond door O. S. alhier, ontstond door het
omvallen van ’n petroleumlampje brand, welke
zich aanvankelijk ernstig liet aanzien, maar
gelukkig door rappe handen tijdig gebluscht
kon worden. Het perceel bekwam slechts
onbeduidende schade; van den bewoner gingen
echter verschillende voorwerpen verloren,
waarvan ’t verlies door assurantie gedekt is.
Fr. Zuidwesthoek, 8 Oct. De Zeeuwsche
mosselaars, die telken jare achter de kust
alhier verschenen, om hun bedrijf uit te
oefenen, blijven tot heden dit najaar absent.
Zij moeten zich ophouden bij Enkhuizen,
waar nieuwe mosselbanken ontdekt zijn.
Alhier wordt thans door eigen visschers
met de kor gewerkt. De vangst wordt via
Harlingen naar Engeland vervoerd. Per baal
A 100 KG. wordt 70 ct. besomd.
De Leeuw. Crt. schrijftOp het sta-
tionsterrein te Leeuwarden staat sedert kort
een zeer vernuftige weeginrichting voor spoor
wagens, al dan niet beladen.
Op deze inrichting, vervaardigd te Stock
holm, is men in staat een geheelen trein
achtereenvolgens te wegen.
Men behoeft den trein slechts langzaam
over de brug dier inrichting te rijdeneen
aan de inrichting bevestigde wijzerplaat geeft
telkens als er weer een wagen op de bascule
staat, het juiste gewicht aan..
Ons werd onder ’t oog gebracht, dat meer
malen het stichtingsjaar der Broerekerk wordt
gesteld op het jaar 1281, dit vindt zijn
grond waarschijnlijk in een latijnsche in
scriptie, die vroeger hoog in den zuidmuur
van ’t koor geplaatst was, en waarop dat
jaartal voorkwam. Deze steen is voor korte
jaren verwijderd, en naar wij meenen aan
een architect ten geschenke gegeven, maar
of dit stuk van historische waarde nog be
staat, en waar ’t thans verblijft is ons on
bekend gebleven. Het niet machtig zijn van
het latijn heeft wellicht eenig schrijver parten
gespeeld door dat jaartal aan te zien als het
jaar van den bouw dezer kerk. Hoewel nu
de steen is verdwenen, is evenwel het op
schrift nog behouden gebleven en in gulden
letters prijkte die zwarte zerksteen met het
volgende opschrift:
Quod de formavit Papismus vera reformat
religio, et pietas voce Sonante Dei. In
ruinose opere antiquo monumentum sequens
inventum est
Orate pro anima Godeke de Hockauwert.
Anno Domino MCCLXXXIFratres minores
primo inceperunt morari in Bodelswert.
Tempora queis templi fundamina jacta
(vestustas
Invida, vah rebus! dicere me vetuit;
Tempora, quae renovant veteris fundamini
(templi
Dicere non vetuit, respice, lector, habes;
Inclytus urbis Magistratus templi restau
ratie curatoribus primis Domino Joanne ab
Heerma, ex nobilissima
Praetoria familia orto, Heerkono Heerkonis,
et Francisco Rollema, civibus ascriptas, aedem
hanc Sacrum ad pios usus revocari curavit;
A0. NatIVItatls lesV Christi
ReDeMptorls et SerVatorls.
Dit opschrift, indertijd gecopieerd door
iemand die blijkbaar geen latijn kende, had
een paar letterfoutjes, die wel niet aan den
steen maar aan den copiïst zullen zijn te
wijten, en in bovenstaande niet meer voor
komen. De vertaling luidt als volgt:
Wat het Papisme heeft misvormd, dat
hebben de ware godsdienst en vroomheid,
terwijl de stem Gods zich doet hooren, her
vormd. Op een ouden (steen?) werk ia het
volgende opschrift gevonden
Bidt voor de ziel van Godeke de Ho
ckauwert.
In het jaar des Heeren 1281 hebben de
Minderbroeders zich voor ’t eerst in Bolsward
gevestigd.
De (nijdige) oudheid, bah die afgunstige
verbiedt mij het jaartal te noemen in ’t
welk de grondslagen der kerk zijn gelegd;
’t Is mij niet verboden het jaartal te
noemen in ’t welk de grondslagen der oude
kerk zijn hernieuwd; zie lezer, daar hebt
gij het.
In het jaar der geboorte van Jesus
Christus, den Verlosser en Redder (A°. 1623)
heeft de achtbare Magistraat zorg gedragen
dat dit gewijde gebouw weer tot godvruchtige
doeleinden werd teruggebrachtde ^eerste
voogden van de gerestaureerde kerk waren
de heer Johannes van Heerma, uit een zeer
edel burgemeesterlijk geslacht gesproten,
Heerko Heerkonis en Franciskus Rollema,
die als burgers zijn opgeschreven.
Deze inscriptie is overal duidelijk, alleen
de vermelding van het oude opschrift over
Bolswardsclie Courant
i
kV.
