I
Nieuws- en Advertentieblad
Bols ward en Wonseradeel.
1
i
J
1908.
47ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
Bestrijding der Tuberculose.
No. 18.
L
Zondag 1 Maart.
A. f
VOOR
Afzonderlijke
-
Dr. Landweer met leedwezen
BINNENLAND.
I
PAUZE.
i 70(10. ’t Is
nog erger als
de meeste offers maakt.
als klein behuisd zijn, gebrek
lucht en zonneschijn werken
spreiding, en
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 3 maanden.
Franco per post 50 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
zijn kinderen
vatbaar, en
omgang
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad is telefonisch aangesloten onder No. 4.
Eenmaal vast, kost
vlot te komen, waar-
lastig en duur op-
moeders hunner kinderen, en nog zoovele
andere omstandigheden kunnen de bacillen
van den een op de andere leden des gezins
doen overgaan. In Frankrijk zijn de kinderen
van teringachtige ouders, bij wijze van proef
afgezonderd in weeshuizen, en ’t bewijs werd
geleverd, dat de tering niet erfelijk is. Men
heeft het dus in zijn hand, die kinderen te
sparen en de kennis daarvan moet verspreid
worden.
Vervolgens wil Spreker nog iets zeggen
over sanatoria. Voorop wil hij er nadruk
opleggen, dat er geen enkel geval van tering
is, dat men de hoop op genezing behoeft op
te geven, en nimmer moet een patient wan
hopen aan zijn herstel, evenwel hoe spoediger
de ziekte wordt bestreden, des te meer kans
is er op genezing. Inrichtingen voor tering-'
lijders, zooals men reeds voor 50 jaren in
Duitschland en Engeland is begonnen te
stichten, worden sanatoria genoemd. Meende
men eerst dat daarvoor berglucht of denne-
boschgeur noodig was, het is nu door de
ervaring gestaafd, dat in elk klimaat de
zieken genezen kunnen. Goed voedsel, frissche
lucht en licht met de noodige rust zijn de
hoofdvereischten, maar, dit begrijpt ieder,
die kan men desnoods in eigen huis krijgen.
Veel ventileeren, is dus een ieder al vast
aan te raden. De tubercelbacillen zijn bang
voor ’t zonlicht, daarin sterven ze, en haast
ieder heeft dit middel thuis ter beschikking.
In de Sanatoria is daarin natuurlijk op
de beste wijze voorzien, en daar wordt de
lijder onder de meest gunstige omstandig
heden gebracht. Ook in ons land zijn sedert
1891 al eenige Sanatoria verrezen en ook
Friesland zal wellicht in Eleremastate zulk
een inrichting bekomen. Nu duurt een kuur
in zulk een inrichting altoos enkele maanden
dat wordt voor velen uit het volk te duur,
daarom zijn er in verschillende plaatsen
vereenigingen ontstaan, die de verpleging
der zieken en vooral de voorkoming van
uitbreiding bij de huisgenooten der lijders
bevorderen. In enkele groote plaatsen zijn
voor afzondering, lighallen en
ook wordt veel gewerkt om de
gewoonten in die gezinnen te
Raad, hulp, voorlichting enz.
veel ziektegevallen. Er zijn zelfs
en verpleegsters, die in
en als
’t noodig is wordt door de vereeuiging fin.
steun verstrekt door beter slaapvertrekken
en bedden enz. Zulke hygiënische wenken
en hulp kost geld maar geeft ook baat,
vandaar dat het rijk er reeds f 50.000 sub
sidie aan geeft.
Hier in Bolsward nu wil het Groene Kruis
zich aangorden voor den strijd tegen de
tuberculose, en ’t ligt bij uitstek op den
weg dier vereeniging. Het is ook geheel de
bedoeling van deze vereeniging om te werken
zooals dit door Spreker werd geschetst dat
het elders reeds geschiedt. Hij hoopt dat
de hoorders en hoorderessen de overtuiging
hebben gekregen dat er veel is te doen ter
voorkoming der gevreesde ziekte, en hij hoopt
dan ook dat allen, die kunnen helpen, er
finantieel zich Ifet zullen willen bemoeien,
want het kost altoos veel geld, omdat in
veelal arme gezinnen daadwerkelijk moet
worden geholpen door ’t verschaffen van
betere levensomstandigheden en huiselijke
verbeteringen. (Applaus,)
al huizen
tenten en
gevaarlijke
verdrijven.
voorkomen
speciale verplegers
zulke huisgezinnen onderricht geven
Na de pauze gaf Spreker ons een heele
reeks lichtbeelden ter aanschouwing, die een
illustratie waren van hetgeen hij had gezegd.
Daar kregen wij na ’t portret van Dr. Koch,
de tubercelbacillen te zien, de vertakkingen
van de luchtpijp, de bloedvaten der longen
enz., maar ook statistieke cijfers over de
slachtoffers der tuberculose, dan ter opluiste
ring eenige platen over hygiënische toestanden
en ideëen in de toekomst, een verduidelijking
van de schadelijke werking van sterken drank
op het organisme en op de maatschappelijke
en huiselijke orde, een paar tabellen van de
voedingswaarde der voornaamste producten
van voeding - zeer’verschillend met de gewone
volksmeening - om ten slotte heel veel
kijkjes te geven in sanatoria in Duitschland
en ook in ons vaderland. Bij het vertoonen
werden, al naar de gelegenheid zich daarvoor
leende, verklaringen gevoegd,soms interessante
mededeelingen gedaan en practische wenken
gegeven hoe men in elke plaats, in elk huis
sanatorisch kan werken.
’t Laatste plaatje gaf een photografie uit
het magazijn van ’t Groene Kruis alhier,
met den magazijnmeester incluis, en daarbij
wees Dr. v. Gorkom op het bijschrift
Steunt allen het Groene Kruis door uw
lidmaatschap, en hij voegde daaraan toe:
Gij die reeds lid zijt, verdubbel uwe contri
butie, want het is noodig, en hoogst nuttig
wordt het besteedwaarop een warm applaus
volgde.
De -Voorzitter sloot daarop met een harte
lijk woord van dank aan den Spreker, voor
zijn leerzame en onderhoudende rede, herin
nerde nog eens aan een drietal gewichtige
mededeelingen n.l. dat de tuberculsoe niet
erfelijk is, dat de ziekte kan genezen, en zulk
een zieke niet gevaarlijk is voor de omgeving,
daar verspreiding der ziekte kan worden
voorkomen. Hij beveelt dan ook „het Groene
Kruis’’, dat in de e.k. vergadering zal voor
stellen om in den bedoelden zin te gaan
werken, in aller krachtigen steun aan, en
vindt, dat het voor den Spreker van dezen
avond een groote voldoening zal geven, als
hij later verneemt, dat er ook te Bolsward
een vereeniging bestaat, die met kracht tegen
de tuberculose kan te velde trekken.
(Applaus.)
lil
Velen zien
vertrekken.
Wij hopen dat zij daar mogen vinden,
n.l. betere gezondheid, wat hier veel te
wenschen overlaat.
De thans door hem bewoonde heerenhui-
zinge is aangekocht door zijn collega Dr.
J. Persant Snoep.
Woensdagavond geraakte schipper
Rintje Bijlsma met zijn schip vast op de
beer bij den vuurtoren, doordat hij wegens
de duisternis deze niet zien kon.
Gelukkig werd dit opgemerkt door den
vuurtoren-wachter J. Wiersma, die zich om
streeks halftien met zijn vlet naar het schip
begaf, dat na 3 uren ingespannen arbeid,
gelukkig weder vlot werd.
Om ongelukken te vorkomen, zou het
wel raadzaam zijn dat op het eind der beer
een helder licht brandde.
Galamadammen, 26 Febr. Als de winter
opbreekt, gebeurt het, dat het ijs de boei-
tonnen langs de vaargeul verplaatst. Ten
gevolge daarvan geraakten in de laatste dagen
herhaaldelijk zwaar geladen tjalken op de
Morra aan den grond.
het groote moeite weer
door de schippers een
onthoud krijgen.
Bijzondere zorg voor de bakens en tonnen
is vooral tijdens de voorjaars scheepsdrukte
aan te bevelen.
De diefstal van den postzak.
De firma Van Waesberghe te Hulst, die
het bedrag van 56,424 francs aan de Hene-
gouwsche Bank te Bergen heeft verzonden,
lijdt door den diefstal geen schade, daar de
zak was aangeteekend voor een waarde van
56,609,75 francs. Het wordt nu onderzocht
of de schadevergoeding moet worden betaald
door de spoorwegm. MechelenTerneuzen,
dan wel door de Belgische Staatsspoorwegen.
Het Bossche Carnaval.
Hoe meer het carnaval nadert, hoe meer
heiterkeit bij de Oeteldonkers, hoe korter bij
de carnavalspret, des te minder bekommernis
bij de Oeteldonkers om haer broot te winnen
des te meer openbaring van hun ingeboren
getrauwicheit tot haeren natuurlycken Lands
heer, in de carnavalsdagen Prins Amadero
Ricosti di Carnavallo, Heer en Meester van
Oeteldonk en deszelfs watervrije moerassen en
zandwoestijnen I Nog scheiden twee volle
dagen en evenzooveel lange nachten ons van
de komst van hem, die alle Oeteldonksche
beenen in den looppas, alle Oeteldonksche
kelen aan ’t hoera roepen, alle Oeteldonksche
hoofden op hol kan brengen. Onze pèkskes
zijn klaar, onze clubs ook; zonder pèkske
en club kan ’n Oeteldonker geen carnaval
vieren 1 Het wachten is nu maar op den Prins
en dan, als hij er is, Zondagmiddag om 12
uur, dan jubelt het in Oeteldonk. Alles
wijst er op, dat men het stellige voornemen
heeft om van ’t jaar eens ouderwetsch car
naval te zullen houden.
Naast de welbekende Oeteldonksche club,
die steeds in de voorhoede is, waar het de
viering van het carnaval betreft, is ook
Edareksam gereed, terwijl de Club der Polder
jongens mede een zeer werkzaam aandeel zal
nemen in de viering van de feestelijkheden.
Den dader van den aanslag op twee
marechaussees onder Oosterhuizen heeft men
nog niet in handen, wel zijn een paar bekende
stroopers als verdacht aangehouden, maar
deze zijn bij gebrek aan bewijs weder op
vrije voeten gesteld.
De gewonde marechaussee Schut, die vijf
hagelkorrels in ’t been kreeg, is na verwijde
ring der korrels naar ’t hospitaal te Arnhem
overgebracht, de marechaussee Disselveld mag
nog niet vervoerd worden, er is nog slechts
een van de 25 hagelkorrels kunnen verwijderd
worden, de man zal waarschijnlijk voor den
dienst afgekeurd moeten worden en voor zijn
leven invalide zijn. Zw. Cl.
Twee schooljongens te Apeldoorn kregen
Dinsdag bij het huiswaarts keeren twist. De
oudste, 11 jaar, sloeg zijn 1 0-jarig kameraadje
zoodanig met een klomp op het hoofd, dat
deze, hevig bloedend, bij een geneesheer
moest worden binnengebracht, die opneming
in het ziekenhuis noodzakelijk achtte. De
jongen is daar echter Woensdag aan de ge
volgen der mishandeling bezweken,
Ferwerd, 27 Febr. De slager H. B. alhier,
die na het slachten van een aan miltvuur
geleden hebbende koe, bloedvergiftiging kreeg,
is na een smartelijk lijden bezweken.
Mantgum, 26 Febr. Twee raadsleden, die
hedenmorgen ter vergadering gingen, ge
raakten bij ’t passeeren van een grooten
petroleumwagen met de chais in de berm-
sloot. Gelukkig liep het ongeval nog al
goed af.
Tzum, 26 Febr. „Onthou je dagHet
werd geroepen, toen het nog nacht was.
Karrijders, die hun kar niet verlicht en hun
hond niet gemuilband hadden, waren de
overtreders. Dubbel proces dus. De mare
chaussees van Franeker, in den vroegen
morgen, toen ’t nog duister was, op den
loer, waren de bekeurders.
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.
Sneek. Zaterdag jl. werd door Burg, en
Weth. van Sneek, ten Raadhuize aanbesteed
de levering der leermiddelen voor de open
bare lagere scholen, gedurende het jaar 1908.
Op perceel 1, schoolbehoeften, was inge
schreven door de heeren R. v. d. Meulen,
boekh. alhier voor f 759^49, en P. de Lange
te Deventer, voor f 832,40.
Gegund aan den heer R, v.d. Meulen.
Op perceel 2, schoolboeken, platen, kaarten,
schrijfcursussen enz. was ingeschreven door
de heeren R. v. d. Meulen, F. W. Wielenga,
beiden alhier, en P. de Lange te Deventer,
allen met 10 pCt. korting, terwijl voor het
inbinden van ieder boekje door genoemde
heeren resp. 2, 4 en lx/2 cent werd berekend.
De heer De Lange berekende laatstgenoemd
bedrag voor het inbinden van nieuwe boekjes
en noteerde 6 cent voor oude gebruikte.
Gegund aan den heer R. v. d. Meulen,
boekhandelaar alhier.
Bij de door Burg, en Weth. van Sneek
gehouden inschrijving voor de verpachting
van twee staanplaatsen voor draaimolens, ge
durende de kermis of jaarmarkt in 1908, is
de staanplaats op het Oud Kerkhof gegund
aan Th. Panbakker te Leeuwarden voor
f 90,30 en die op de Ged. Pol aan W. Sipkema
te Leeuwarden voor f 96,96.
Workum, 28- Febr. Een van onze genees-
heeren de heer Dr. A. Santee Landweer
gaat de volgende week Workum verlaten en
gaat zich te Almelo vestigen.
Gedurende zijn verblijf alhier mocht hij
zich in een drukke en uitgebreide praktijk
verheugen. Hij was een zacht en lieflijk man,
die met veel kennis en overleg zijne pa
tiënten behandelde, maar als het wezen moest
niets ontzag, wat den patient kon helpen,
zoodat hij in de meeste gevallen een vriend
des huizes werd.
Naar wij vernemen moet de oorzaak van
het vertrek gezocht worden in den min
gunstigen gezondheidstoestand van vrouw en
kinderen, welke genoemden heer noopte zijn
praktijk naar elders te verleggen.
Door onze plaatselijke afdeeling van „Het
Groene Kruis” was Vrijdagavond een open
bare bijeenkomst uitgeschreven. Toegang vrij
en met lichtbeelden, dat trok al vast, maar
ook de aard van het onderwerp heeft voor
zeker velen doen opgaan, zoodat de Doelezaal
geheel gevuld was en verscheidenen zich met
een staanplaats moesten vergenoegen.
Nadat de voorzitter Dr. C. J. NIEMEIJER
met een gepast woord de vergadering had
geopend, werd aan Dr. W. J. van GORKOM
van ’s-Gravenhage het woord gegeven.
Déze sloot zich aan bij de woorden van
den voorzitter, dat de tuberculose is een
gewichtige vijand van het meuschdom. De
ziekte, bij het volk gewoonlijk de tering
genoemd, is inderdaad een erge vijand, wijl
een lijder na langer of korter sukkeling den
dood vond. In dien toestand is reeds eenige
verandering gekomen. De tuberculose, dat is
het begin der ziekte, kan met vrucht be
streden worden. Tubercels zijn kleine knob
beltjes in de celweefsels, die beginnen dan
te veretteren, er volgt koorts en flan gaat
de ziekte zijn gewoon verloop. Wordt nu in
’t begin een gepaste behandeling op een zieke
toegepast, dan heeft die verettering niet
plaats. Spreker gaat eerst aan de hand der
statistiek na, den enormen omvang der ziekte
en wijst er op, dat zij vooral bij kinderen
talrijk voorkomt en veel, zeer veel slachtoffers
meer eischt dan- de overige ziekten, maar
ook bij volwassenen is het aantal lijders en
slachtoffers aan tuberculose schrikwekkend
De epidemie der cholera in 1866 en ’67
eischte in ons land 21,000 slachtoffers, aan
de pokken stierven in 1871 en ’72 wei
19,000 menschen, maar in de 4 jaren tusschen
die beide epidemieën zijn er 50,000 aan
tuberculose gestorven. In Duitschland sterven
er ieder jaar driemaal zooveel als ’t getal Duit-
schers bedroeg dat in den Fransch-Duitschen
oorlog van 1870 is gesneuveld. In ons land
eischt die ziekte elk jaar 10,000 menseben-
levens. In Bolsward bedroeg bet getal sterf
gevallen alleen aan tuberculose in 1901 19,
in 1902 12, in 1903 14, in 1904 16, in
1905 14, in 1906 17, dus in 6 jaar 92
menschen op een bevolking van
dus wel een ernstige kwaal en i
men bedenkt, dat dit in veel gevallen had
kunnen worden voorkomen, want, zegt Spr.
die ziekte hoeft niet onverbiddelijk den dood
te brengen, ze kan genezen en ze kan voor
komen worden.
Dr. R. Koch van Berlijn heeft in 1882
<je kiem dezer ziekte ontdekt, ’t is een bacil,
een uiterst klein staafvormig wezen, op de
grens van het dieren- en plantenrijk, slechts
in preparaten en onder ’t microskoop waar
te nemen. In het sputum der teringlijders
zijn die bacillen in onnoemelijk groot getal
en ’t zijn dan ook juist de uitwerpselen van
de lijders, die de bacillen verspreiden. Op
den mensch en ook eenige dieren kunnen
die bacillen inwerken en de ziekte doen ont
staan die dan later tering heet. Echter niet
ieder is vatbaar voor hun inwerking de een
heeft een grooter weerstandsvermogen tegen
die bacillen dan de ander.
De zwakken zijn er in het algemeen het
meest vatbaar voor, en daaruit volgt, dat
de ziekte in de minst goed gevoede klassen
Ook de omgeving,
aan frissche
mee tot ver-
alweer een reden, dat de ziekte
in de dichte volksbuurten meer woedt dan
bij de beter gehuisvesten en die meer frissche
lucht en zonneschijn genieten.
In den strijd tegen de tuberculose helpt
dus ook mee de verbetering der sociale toe
standen.
Besmettelijk is tering niet in den zin als
andere epidemische ziekten, maar, zooals reeds
gezegd is, de uitwerpselen, de uitademing
bij hoesten enz. kunnen de daarvoor vatbaren
aansteken. De bacillen kunnen door bet stof
der lucht zelfs meegevoerd worden, maar een
erfelijke kwaal, die van ouders op kinderen
overgaat, is de tuberculose niet. Hoogstens
van teringachtige ouders meer
dan wellicht alleen door den
met die tuberculoselijders. Vaak
uit onwetendheid worden geen genoeg voor
zorgen genomen. Slapen in een zelfde bed,
(p een zelfde kamer, het kussen van die
Bolswardsclie Courant
fa
1
4
