Kieuws- en Advertentieblad
Bols ward en Wonseradeel.
Fen bitten de stêd.
Meifeest van de S. D. A. P.
I
I
hi
I
8
1909.
48ste Jaargang.
No. 36.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
I
J
Donderdag 6 Mei.
IJ
I
|q
i
hr
h
r
L
VOOR
BINNENLAND
Bolswardsche Courant
van
den
besluit
//Manmoedig strijden naast elkander”
opkomst hier getuigt juist niet van zoo
manmoedigen strijd. En toch,
absldt, dat
wij in rigele mannich skriuwe scoene oer it
lang forwachte keningsbern. Baes sei: it koe,
it scoe en it moast
Nou, sei ik, foarüt den mar. Sadwaende
scille Jo it dizze kear mei dit bytsje dwaen
moatte, Tonei meat. Mar sjoch;
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad ie telefonisch aangesloten onder No. 4.
oefening om
maar mogelijk is.
het voortreffelijkste te geven
een goed beginsel, en toch
van dit stelsel
IV.
Nou hysten wij de flach omheech,
Op skip en hüs en toer.
Hja wapp’re nou oer heech en leech,
Hiel tis lansdouwe oer.
Sa wier ’t en net oars. Och, och, hwet
stie it er bij, Freedtomoarn, do ’t wij hjir
it bericht krigen fen „de blijde gebeurtenis".
Né, mar dat kin ik Jo net fortelle, ho ’t
alle minsken oeral wieren. Do 't de flagge
op ’e toer kaem, like it wol ef de minsken
seis ’n lytse harte yn ’e widze foun hiene.
De ljue wieren neat tofreden oer it lieden
fen ’e klok, ef Ijeaver oer de tiid fen it
lieden. Hja woene hawwe, dat it flaggeüt-
stekken en it lieden tagelyk bard wier. It
wachtsjen foei üs lang, ’t wier ien óre foar
it boem-bam oer it gea klonk.
Nuver is ’t mei dy klok, ’t Is altiiden
it selde leid en dochs ek al wer eltse kear
hwet oars.
As der ien to hóf brocht wirdt, dan klinkt
dy toan sa drovich, sa near. En hja, dy ’t
seis al ris hwet Ijeafs nei ’t tsjerkhóf brocht
hawwe, dy tinke bij it hearen fen dy deads-
klok op ’e nij oan dyjinge, dy ’t hja misse
moasten. Dy doffe klanken twinge mannich-
ien noch in trien üt ’e eagen.
Mar, as de klok in bliide boadskip bringt,
as der dy swiere klanken, sa fen üt ’e hichte,
oer it doarp klinke, dan is ’t ek al wer ef
wij in feesttoan hearre.
En do ’t alle klokken ut Wonseradiel
tagelyk yn koar fen stemmen oan de gemeinte
de tiiding brochten fen de berte fen in
prinseske, ja, do wieren it bliidskipsgalmen.
En de wyn boarte mei al dy klanken en
hy makke sokke moaie crescendo’s en smor-
zando’s, dat it suver in mesykütfiering wier.
Moai, yn-moai, dy klokkenmatinée op Freed-
tomiddei.
Jo freegje, ho ’t ik oan dy frjemde mesyk-
wirden kom Ei, üs boppemaster spylet op
it husoargel. Sadwaende heare wy noch al
ris gau ’n aerdich stik mesyk. Nou hat er
in nij oargel krige. Der sitte fen dy krukken
oan, dy ’t men mei de knibbels regjearje
kin. Dermei kin men it lüd sterker meitsje
en ek weistjerre litte. Dat is, seit master,
crescendo en smorzando.
En sadwaende, sjoch je!
Dus in prinseske! Wolkom, Ijeave harte,
wolkom yn it libben.
Mar dy namme, dy namme! Juliana, dat
wirdt nea in populaire namme. Tink er ris
om, it folk makket er redlik gau Julia fen.
En kin dat oars? Ho moasten wij nou sjonge:
„Oranje boven, leve Juliana”. Dat wirdt
otnmers fen sêls: „leve Julia”.
Ja, wij begripe it wol, ’t is de namme fen
de mem fen Willem, de Willem, de heit
fen it heitelan. Mar, al is it billikerwiise
ta to jaen, dat dy aide stammem noch ris
bineamd wirdt, wij hiene Ijeaver ’n Wille-
mientje hawn. Dy namme is üs Ijeaf wirden.
Mar, ’t is nou ienkear sa, en sa bljiuwt
it ek. Wij lizze üs der bij dêl, krekt as ’n
Md-gemeinterieslid yn in lytse stêd fen Fryslan
it faekernóch sei, as er ek ris hwet sizze
woe, en hij it mei „de geachte vorige spreker”
iens wier.
En dy lytse poppe, Juliana, dy leit nou
fensêls yn ien fen dy moaie widzen, dy ’t
hjar oanbaen binne troch inkele commissies t
Né, hjer, den scoene wij üs keniginne-
mem net kinne. De sêlde widze, der ’t üs
Willemientje yn laei, do ’t hja’n lytse poppe
wier, dy tsjinnet nou ek foar Juliana. Krekt
wer hwet foar keniginne Emma. Dy hat
bipaeld tocht: wij meitsje it sêfte nestje foar
üs lytse ütfenbóser sêls yn ’e oarder.
Ei, nou der is romte genoch yn 't
keninklyk hós op ’t Noard-ein, dy oare
widzen fine wol ’n plak. Scoene der op dat
plak ek noch inkele fen dy oare presintsjes
torjuchte komme? Ik wit it net, mar mij
tochtdy beide widzen koene wol ris selskip
krije
Eabele Hear Cuperus. Dit is nou mar in
lytse briif. Mar baes Hylke woe absldt, dat
wij in rigele mannich skriuwe
Wy hysten nou de flach omheech
Op skip, op hüs, op toer,
En hwer it herte fol fen is
Der rint de pin fen oer.
Jo tsjinner:
JAN DE WAL.
Slotweed, 4-5-’09.
Door de tooneelvereeniging „Huizum” werd
daarna het tooneelstuk: „Een uitgeknepen
citroen” opgevoerd. Deze tooneelschets gaf
de willekeur van een patroon tegenover zijn
werkvolk te zien, en vooral hoe oude arbei
ders, die lang aan de fabriek gewerkt hadden,
werden afgedankt, omdat het voordeeliger
was, hem door jongere krachten te vervangen.
Het spel was goed, de verschillende rollen
werden verdienstelijk vertolkt.
Na de pauze gaf hetzelfde tooneelgezelschap
nog 't bekende Friesche blijspel van Velstra:
„It Pikelfleisfet”. Ook dit stukje werd vlot
gespeeld, en de comische scènes vonden wel
bijval.
Als toegift gaven twee leden van dat
gezelschap nog een voordracht, waarin een
boer en een koopman tegen elkander aan 't
opsnijden waren wat ze zoo al hadden. Dit
koddig declamatorium viel ook zeer in den
smaak.
Met een woord van dank aan den Spreker
en de spelers, sloot de Voorzitter de bijeen
komst, het betreurende dat niet meerderen
waren opgekomen om van de heldere rede en
het goede tooneelspel te genieten, terwijl hij
zich aansloot bij de woonden van den Spre
ker, dat de teleurstelling niet ontmoedige,
maar ieder het bewustzijn kan hebben dat
al mogen de aanwezigen zelf de vruchten
misschien niet plukken van den strijd, dan
toch hun nazaten, want de ellende dezer
maatschappij zal eenmaal worden opgeheven.
(Applaus).
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 3 maanden.
Franco per post 50 Cents.
Afzonderlijkenos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
IJsbrechttim. Den 6en Mei hoopt de
heer S. H. Reitsma, den dag te herdenken,
waarop hij voor 25 jaren zijne betrekking
als H. d. S. alhier aanvaardde.
’t Zal den algemeen geachten jubilaris
zeker niet aan blijken van belangstelling
ontbreken.
Workum, 3 Mei. Een ongewone bedrijvig
heid heerscht thans aan de Zuiderzeekust
van Workum naar Stavoren. Ze zijn er weer,
die kleine vischjes, waarnaar door vele vis-
schers en neringdoenden met'zooveel verlangen
werd uitgezien. Opgeklaard zijn de gezichten,
weg is die trek van zorg die alhaast een
vaste plooi had aangenomen. De vroolijkheid
is bij den visscherman teruggekomener is
weer visch, er is weer arbeid, er is weer
brood. Men wordt niet moe het elkaar te
vertellen.
Wat ’n bedrijvigheid aan den havenkani,
hier is men bezig de visch uit de netten
te doen, daar brengt men ze op lange tafels,
waar ze meest door vrouwen met een be-
hendigen ruk van kop en ingewand worden
ontdaan. Ginds hijscht er weer een de zeilen
om opnieuw de netten uit te zetten. Tal
van nieuwsgierigen verdringen zich om te
vernemen, hoeveel „goud de kiel” aanbracht
nu niet in den vorm van haring, maar in
dien van ansjovis. Nog een paar weken ver
toeft de ansjovis in de Z.W. bocht van
Friesland om dan z. g. „om de Zuid” te
trekken. De visscherlui trekken alsdan de
vischjes achterna.
aan het geheel weinig af. De besluiten van
het congres van 1889 hebben, doordat de
tijden er rijp voor waren, een groote betee-
kenis. In Berlijn en Parijs, in Londen en
Manchester, in Belgie en Italië, in Noord
en Zuid-Europa, in Amerika en Australië,
overal heeft de oproep aan de arbeiders
gehoor gevonden. Mag ik dan in den beginne
gezegd hebben’t zal zoo’n vaart niet nemen,
en er wordt in het lied vaak overdreven,
de zaak is ernstig en gewichtig. Er heerscht
geen overdrijving bij ons in die mate als
wij het dezer dagen konden zien bij onze
tegenpartij. Wij strijden met ernst en meenen
wat wij zeggen.
Laat de weinige belangstelling hier dus
niemand ontmoedigen. Overal zijn heden
groote scharen vergaderd en die macht is
groot. Ieder die eenmaal doordrongen is
de waarheid dat de mensch geroepen is
om een waardig bestaan te hebben, moet ten
laatste met ons den strijd aan binden, en dan
zal een beweging ontstaan, die ons eenmaal
zal redden uit het wanhopige stelsel van het
kapitalisme. Dat is de sociale beweging, dat
is onze hoop, dat is de beteekenis van ons
Meifeest. (Applaus).
Zaterdagavond werd in „de Dpele” het
Meifeest gevierd van de Afdeeling der Sec.
Dem. Arbeiders Partij. De opkomst was
gering te noemen. Een 50-tal mannen
benevens een 20-tal vrouwen waren aan
wezig. Nadat eenigen tijd gewacht was op
meerdere aanwezigen, werden te halfnegen
eerst eenige liederen gezongen, waarna de
Voorzitter, de heer Rosier, de vergadering
opende met de aanwezigen, die waren saam-
gekomen op dezen feestdag van ’t strijdend
proletariaat, een welkom toe te roepen.
Moge de opkomst hier beneden de ver
wachting zijn, het bewustzijn dat op dezen
dag 100 duizenden optrekken om te propa-
geeren voor den 8-urigen werkdag, en om
de knellende banden van het kapitalisme
voor een oogenblik te verbreken, dat doet de
leden goed, en zoo zal ook hier deze af
deeling in vreugdestemming kunnen vieren
den feestdag, het één-Meifeest, waarvan de
beteekenis ons zal worden uiteengezet door
den spreker van heden avond, den heer
A, H. GERHARD van Amsterdam.
Deze begint op eenigszins ironische wijze
te herinneren aan enkele woorden der pas
gezongen liederen, o.a. „De schrik is om 't
hart geslagen van vorst en burgerman”, doch
gelooft niet dat het zoo’n vaart zal loopen,
en
de
veel manmoedigen strijd. En toch, het
bewustzijn dat heel veel van het leed dat
geleden wordt niet noodig is, dat het anders
kan, zou doen verwachten, dat meerderen
den strijd aanbonden tegen de kapitalistische
maatschappij. Hoe is toch de wanverhouding
ontstaan? De leer van het liberalisme, de
vrije concurrentie, heeft toch op zich zelf
iets goeds in zich, want dat spoort aan tot
inspanning en oefening om het beste te
leveren, wat maar mogelijk is. In die
worsteling om
)ag inderdaad
zijn de gevolgen van dit stelsel zoo ver
derfelijk geworden, dat absolute bestrijding
noodig werd. Hoe dit kwam is het duide
lijkst te zien in Engeland, waar het systeem
der vrije concurrentie het meest onbedwongen
is doorgevoerd, en dan ook de gevolgen zoo
ontzettend waren, dat wij het haast niet
kunnen gelooven, hoe ergerlijke toestanden
daar geheerscht hebben. De geschiedenis
hiervan is leerzaam. Men roemt zoo dikwijls
over den goeden ouden tijd, en meent dat
het vroeger beter was dan thans, evenwel
op den keper beschouwd valt die vroegere
tijd geducht tegen. Voor omstreeks 1800
werd niet zoo zeer gevoeld, de druk van ’t
kapitalistische stelsel, maar toen de machines
kwamen, en de handenarbeid haast overtollig
werd, toen begon eerst het af beulen der
menschen in de fabrieken. In de talrijke
Engelsche weverijen vooral begon toen een
menschonteerende exploitatie van werkkrach
ten. Mannen, vrouwen en kinderen allen
konden bij die machines werk vinden en bij
een ongelooflijk langen werktijd werd een
heel karig loon uitgekeerd, nog zeer gedrukt
door de gedwongen winkelnering. De toe
stand was zoo verschrikkelijk dat een ver
zinking der bevolking het gevolg was.
Spreker voerde bijzonderheden aan, die erger
lijk waren, en dat was ’t gevolg der vrije
concurrentie!
Hoe die toestand gekomen was? Och
langzamerhand en de macht van den sleur
deed de ellende voortduren en toenemen.
Als men nu van die ergerlijke uitpersingen
hoort, roept men uit, hoe hielden die menschen
het uit! Och ja, maar dat zal men later
ook zeggen van onze tijden. Nu nog zijn
er in Nederland 60Q.OOO menschen die
gebrek hebben, 50.000 kinderen worden
slecht gekleed en gevoed, en ook daarover
zal men later verwonderd vragen, hoe hielden
de menschen het uit I In deze dagen nu er
veel geld wordt besteed aan gouden en zilveren
wiegen zijn er toch nog duizende moeders,
die omkomen van gebrek. Men weet dit
wel, maar och, de sleur laat het zoo blijven.
In Engeland werd het bewustzijn, dat het
zoo niet langer kon gaan eindelijk levendig
en in 1825, 1830 en 1836 zijn er werk
stakingen gehouden, waarbij bloedige botsingen
niet uitbleven. De reuzenmacht van den
honger maakte steeds dat men ’t werk weer
moest opvatten. En toch het kwaad heeft
altoos zijn eigen beul gekweekt, de strijd
der vrije concurrentie werd met ongelijke
wapenen gestreden. De een, de arbeider,
was als ’t ware aan handen en voeten ge
bonden, de ander, het kapitalisme, met een
stok gewapend, had de vrije beweging over
zijn ledematen en kon ranzelen naar believen4
De strijd tusschen arbeid en kapitaal is te
ongelijk, en vandaar dat er nog altoos slaven
zijn, erger dan in den ouden tijd der slaven.
Men voelt echter waar de schuld zit, niet
zoozeer bij den fabrikant, die is door con
currentie vaak gedwongen zoo te handelen,
maar de schuld zit in de verkeerde toepassing
van ’t liberale beginsel. De werkstakingen
waren vroeger steeds op loonsverbetering
gericht, maar dat hooger loon is toch niet
afdoende. Er moet ook tegelijk een ver
korting van werkduur bij bedongen worden,
zal ook de arbeider iets aan zijn leven
hebben.
In den strijd tegen ’t kapitaal geldt het,
de middelen te vinden, die ieder een mensch-
waardig bestaan verzekeren.
Men kan met geweld van wapenen nu
nog de opstanden den kop indrukken, doch
op den duur is dit kop indrukken onmogelijk,
zal de oppositie en ontevredenheid toenemen,
ja juist door dat kop indrukken onstaat
behoefte aan samenvoeging der krachten en
de arbeiderspartij kan een reuzen macht ont
wikkelen. De middelen om tot verbetering
te komen zijnbeter loon, korter werktijd.
De waarde van den mensch is in dit kapi
talistische stelsel zoo gering, dat een patroon
zijn afgewerkte arbeiders zonder kosten kan
vervangen door jongere krachten, dat moet
ook veranderd worden, al weer een middel
dus dat tot verbetering leidt, en waarvoor
ook al weer gestreden moet worden.
De hoogste verdienste van den mensch
is: mensch te zijn, en geen deel van een
machine. Meer vrije tijd, gelegenheid om
zich te ontwikkelen, te ontspannen, want
men vergete het niet, de arbeid is een
middel om te kunnen leven, maar niet het
doel van ’s menschen bestaan.
Dat de toestand van 't kapitalisme nog
bestendigd kan blijven zit hem ook voor
een deel in het kunstmatig aankweeken van
vaderlandsliefde. Die ideote voorliefde voor
zijn eigen land houdt de legermachten in
wezen, de rassenhaat en ’t oorlogswezen is
ten bate van het kapitalisme, en 't volk
betaalt het met bloed, met tranen en wee.
Het proletariaat wil verbroedering aller natiën,
dit proletariaat heeft een internationaal
belang, en de idee van een wereldvrede is
bij de arbeiders beter verzekerd dan bij de
vredes-conferentiën.
Toen Frankrijk en Duitschland nog elkander
haatten en aan geen verzoening dachten,
hebben de arbeidspartijen dier landen op ’t
congres van 1889 te Parijs een verbond
gesloten. Reeds lang in het verborgen voor
bereid, werd toen de socialistische wereld
vrede geboren. Op dat congres is besloten,
om telken jare den eersten dag der maand
Mei als een feestdag te bestemmen, op dien
dag ontwaakt het bewustzijn der groote
massa, die gevoelt een en eens te zijn. Dan
wordt steeds propaganda gemaakt voor
8-urigen arbeidsdag, ook dat is een
van dat zelfde congres, en zie die Mei-
beweging heeft een verre strekking. Het
bewustzijn dat de aarde het eigendom der
gemeenschap is, en dat het niet opgaat dat
enkelen in weelde baden, terwijl zij, die ’t
meest produceeren, van gebrek en ellende
wegkwijnen, dat bewustzijn wordt meer en
meer helder. Laat de partij zwak zijn, dat
is niet erg, alle groote zaken zijn klein
begonnen. De innerlijke waarde, dat is de
kracht, en dat zal voeren tot opheffing uit
den slafelijken toestand. Ér is geen over
winning, waaraan niet tallooze neerlagen
voorafgingen, slechts dan als de deelnemers
in den strijd niet gelooven aan de overwin
ning, dan wordt de strijd zwak. Of er 10
of 1000 leden eener afdeeling zijn, dit doet
