Kieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseracleel.
Rede Ds. Ankerman.
i
1909.
No. 58.
Verschijnt Donderdags en Zondags. 48ste Jaargang.
I
I
I
y
I
Donderdag 22 Juli.
VOOR
Afzonderlijke
r
betreurd, gelijk Spr. door uit-
eenige moderne predikanten nader
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad ie telefonisch aangesloten onder No. 4.
I
Als debater trad op Ds. van der HEIDE,
eveneens candidaat in dit district. Deze
verklaarde met belangstelling naar de rede
te hebben geluisterd, maar tot zijn spijt
moet hij zeggen, dat hij er niet veel wijzer
door is geworden. Wei heeft hij herhaalde
lijk gehoord, dat de socialen een onderdeel
der Imksche coalitie zijn, dat de linkerzijde
zich van de rechterzijde onderscheidt door
dat zij zich niet houdt aan de ordonnantiën
Gods, maar vruchteloos heeft hij gewacht
op een bespreking der concrete vraagstukken.
Wel heeft Spr. veel algemeenheden verkon
digd, doch wat het Christel, stelsel ons zal
geven, dit bleef achterwege. De heer Anker
man heeft in den aanvang de clementie in
geroepen ingeval zijn rede niet voldeed, hij
had beter gedaan, de clementie te vragen
voor den in houd. Dit klemt te meer, wijl
hij reeds vertelde, dat de H. Schrift geen
afgerond stelsel bevat, en zelfs heeft de
Savernin Lohman gezegd, dat het Christelijk
beginsel niets met de maatschappelijke vraag
stukken te maken heeft. De heer Ankerman
is de candidaat der Christ. Hist, partij en
deze .partij is de meest conservatieve partij
in den lande. Dat ia niet omdat zij geen
II
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 3 maanden.
Franco per post 50 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
10 minuten pauze.
eigen beginsel heeft, maar dat is bewezen
op allerlei wijze bij de behandeling der wet
geving. Altijd waren de Chr. Historischen
er op uit het kapitaal te ontzien en wilden
zij heel weinig geven voor de arbeidende
klas. Dr. Kuyper, ondanks hij veel op zijn
rug heeft, heeft die conservatieve neiging
geschetst door te verklaren, dat men met
die partij geen stap verder komt op ’t
gebied der sociale hervorming. Wil men
dus sociale verbetering, dan doet men beter
mannen naar de Kamer af te vaardigen,
die beter voor de nooden des volks op
komen, en er voor in de bres springen.
School, kerk en pers heeft Spreker ge
noemd als de oorzaak van het verschil
tusschen rechts en links, de beroemde anti
these is de scheidsmuur. De rechterzijde
wil Gods geopenbaarden wil toepassen in ’t
staatkundig leven. Die rechterzijde heeft nu
een flinke meerderheid, haar beginsel kan
dus nu doorgevoerd worden. Een Engelsch
spreekwoord zegt//Om pudding te kennen
moet men ze eten”, welnu zoo is het ook
met de regeerende macht. Geen theorie geeft
ons een goed begrip van hun beginsel, uit
de feiten moet blijken of die theorie werke
lijkheid wordt. Doch bij de stemmingen in
de 2e Kamer is dat verschil niet uitgekomen
tusschen de partijenin 4 jaren is er 6
maal gestemd dat links en rechts tegenover
elkaar stonden en dan waren het zaken die
met de antithese niets te maken hadden.
Het betrof de belasting op sucade, over ’t
vertrek van een minister naar Chili, waar
een kazerne zou gebouwd worden, de op
centen op de bedrijfs- en vermogensbelasting
en nog een paar dingen van nog minder
belang. Hierbij stond rechts tegenover links
maar dat had geen verband met het buigen
voor God of zich daarvan losmaken. Er zijn
echter ook andere ingrijpender vraagstukken
behandeld en dan was de stemming steeds
zoo, dat de feiten niet klopten met de
theorie en daarmee valt het geheele betoog
van den heer Ankerman.
Welke de houding zal zijn bij de vraag
stukken die in de toekomst aan de orde
moeten komen, is ons niet verteld. De zege
is aan de rechterpartijen, doch die zege is
al een wonderbare geweest, die is betaald
ook met geld, waar de soc. partij zich voor
zou schamen. Ik misgun (zegt Spr.) die
partij zulke zege niet. Gelukkig maar, dat
die handelwijze niets met het christendom
te maken heeft. De liberalen lezen, heeft
de heer Ankerman gezegd, alleen de bladen
van eigen richting, nu zulke zijn er rechts
ook en de Standaard heeft over die ver-
kiezingsgelden gezwegen, dus er zullen van
die partij zijn, die nog niet weten, wat er
is geschied. De heer Ankerman zei, dat de
linksche partijen niet eenstemmig denken
over verschillende maatschappelijke vraag
stukken, doch hier zal wel van toepassing
zijn het spreekwoord van den pot en den
ketel. Als de verzekeringswetten aan de orde
komen, zal er ook verschil zijn bij de rechtsche
partijen; zoo willen b.v. de anti-rev. het
huismanskiesrecht, de christ. historischen
zijn daar niet van gediend. Over pension-
neering en z.g. dwangverzekering en over
de uitbreiding van het kiesrecht is er geen
sprake van eenstemmigheid. De rede van
hedenavond heeft Spr. onbevredigd gelaten,
omdat niet werd aangegeveu wat de candidaat
of zijne partij eigenlijk wil.
Over de schoolkwestie heeft hij ook heel
wat gezegd, en haalde daarbij het oordeel
van eenige predikanten aan. Welnu, 't is
bekend, de soc. willen aan ieder vrijheid
laten om scholen op te richten, doch stellen
daarbij den eisch dat het bijzonder onderwijs
minstens even degelijk zij als ’t openbaar,
want de christel. partijen vragen wel veel
geld uit de Staatskas, maar geven geen waar
borg voor de deugdelijkheid van hun onder
wijs. Een onderwijzer te Rottevalle o.a. be
toogde in een referaat dat bij ’t ouderwijs
de kennis van Palestina no. I moest zijn,
en dan vreest Spreker dat in zulke gevallen
de ontwikkeling er onder zal lijden. Ook
heeft Ds. Ankerman gezegd dat de soc.
onderwijzers de maatschappelijke deugden niet
kunnen onderwijzen en aanleeren en sprak
daarbij van Oranje. Ik vraag echter, wat
is Oranje? zegt Spr. Eene vorstin die niet
in werkelijkheid regeert, daar de Ministers
de zaken regelen. Geloof maar niet dat de
Koningin zelfstandig een Lehman zon gerid-
1901 onder Dr. Kuypers ministerie is deze
vermeerderd, maar tot gelijke gerechtigheid
van openbaar- en bijzonder onderwijs is het
nog lang niet gekomen, en toch, zegt Spr.
het wordt meer dan tijd dat er op dit gebied
volkomen recht wordt gedaan.
De Volkskerk, de oude volkskerk onder
vond hetzelfde nadeel van de neutraliteit als
de school, en op theologisch gebied ontstond
ook scheiding, terwijl de Ned. Herv. Kerk
eigenlijk tot het modernisme is verschoven.
De uitslag der laatste verkiezingen wijst er
zelfs op waar het beginsel der neutraliteit
onbeperkt heeft geheerscht, en waar het
socialisme veld kon winnen. Dat socialisme
achten wij, zegt Spr. een groote ramp, en
dat een deel der openbare onderwijzers behoort
tot de verkiezingsagenten der soc. is teeke-
nend, en daaruit is te verklaren waarom de
neutrale volksschool hoe langer hoe meer een
gevaar wordt geacht door de ouders van
Christelijke beginselen. Het is Sprs. heilige
overtuiging trouwens dat een soc. onderwijzer
niet voldoet aan de eischen om de jeugd
z/op te leiden tot alle christ.- en maatsch.
deugden”.
Ook de pers in de derde plaats heeft mee
gewerkt aan den veranderden geest bij een
deel des volks. Vroeger scheidde de lib. pers
het volk in een denkend en een niet-denkend
deel. Onder de laatste werden ingedeeld allen
die bogen voor Gods openbaringen. Nu echter
toch bleek hoe daaronder ook groote en
eminente mannen waren, is de antithese op
den voorgrond geschoven. .Onder een groot
deel der liberalen en vrijzinnigen wordt dag
aan dag alleen kennis genomen van de
dagbladpers der eigen richting, kennis van
de pers der tegenstanders acht men niet noodig
ook het lezen en onderzoeken der H. Schrift
is bij hen afgeschaft. Toch is gelukkig ge
bleken, vervolgt Spr. dat de groote meerder
heid des volks nog kiest voor het Christel,
beginsel, en hij zal uit de practijk der laatste
ministeries nog iets mededeelen.
Door de tegenstanders wordt van de rechter
zijde meestal beweerd dat zij het conservatisme
dient, en toch heeft het ministerie Kuyper
meer gedaan voor de sociale beginselen dan
eenig ander ministerie, en als men daarvoor
tijd had gelaten, zoude de wetgeving er van
hebben kunnen getuigen. Spr. gaat vervolgens
na hoe in het cabinet de Meester de leger-
kwestie aan Minister Staal zijn portefeuille
kostte, en hoe in het liberale kamp geen
eenstemmigheid heerscht over verschillende
vraagstukken bijv, staatspensionneering en
alg. kiesrecht, en Spreker verheugt zich, dat
door den uitslag der jongste verkiezingen
aan de rechterzijde de teugels van het staats
bewind zijn toevertrouwd.
Ook in dit district werd een afgevaardigde
ter rechterzijde gekozen. Nu Spr. de eer
heeft door die partij candidaat te worden
gesteld, wil hij geen beloften doen doch alleen
verklaren dat hij de Chr. Hist, beginselen
is toegedaan en in alle omstandigheden naar
plicht en geweten de rechten en beginselen
der rechterzijde zal voorstaan en bepleiten.
(Applaus.)
De politieke avond, Maandag in ,zde Doele”
gehouden, was goed bezocht, de zaal was
geheel gevuld. De heer Van der Ploeg
opende met gebed en een kort woord van
inleiding de vergadering, waarop Ds. ANKER
MAN van Wommels als Spreker optrad.
Hij betuigde in de eerste plaats zijn dank
aan de Chr. Hist. Kiesvereeniging dat zij
hem, nu Dr. de Visser voor Leiden zitting
nam, candidaat stelde voor de 2de Kamer
en aan de Anti-rev. en Kath. voor den
steun dezer candidatuur. 't Is hem een
genoegen voor de kiezers zijne beginselen
uiteen te zetten. Hij brengt een eere-saluut
aan Dr. Schok king, die 8 jaren voor dit
district zitting had. Had men verwachtnu bij de
vorige verkiezing de candidaat der rechter
zijde in dit district met zulk een verplette
rende meerderheid werd gekozen, dat geen
tegencandidaat zou zijn gesteld, althans niet
van den kant der liberale partij, al ware
het als dank voor de hulp die in Leeuwarden
en Schoterland door de rechterzijde aan die
partij is verleend, dit heeft niet zoo mogen
zijn. Spreker verheugt zich in de gelegen
heid nu voor de kiezers te kunnen optreden,
vraagt clementie ingeval door de vorige ver
kiezingscampagne, waaraan hij een werkzaam
aandeel heeft genomen, hij eenigszins de
gevolgen van dat herhaalde optreden onder
vindt, doch hoopt dat waar hij in zijn rede
te kort mocht schieten, men in het debat
hem met vragen om inlichtingen zal bestor
men. Hoewel bij zoo’n naverkiezing het
politiek leven een beetje maf begint te worden,
wenscht hij toch te bepleitenhel goed recht
der vereenigde Christelijke partijen om zich
nauw aaneen te sluden. Hij wil bepleiten
het goed recht van het Christel, beginsel,
waar het andere beginsel, het revolutie-
beginsel vierkant tegenover staat, en dat in
tegenspraak is met’t Nederlandsche volksleven.
Wat scheidt links en rechts? vraagt Spr.
Dit, dat bij de rechterzijde rekening wordt
gehouden met het Goddelijk gezag in de
lijnen der H. Schrift, terwijl dat beginsel bij
de linkerzijde wordt genegeerd. Al geeft de
H. Schrift geen afgerond stelsel van staat
kunde, toch put het waarachtig Chr. beginsel
uit die bron het verband tusschen allerlei
maatschappelijke- en staatkundige vraagstuk
ken, die betrekking hebben ook op het open
baar leven. Het liberalisme ontkent dit
verband, en heeft gebroken met het beginsel
dat de ordonnantiën Gods het richtsnoer zijn
ook voor 't openbaar leven.
Drie factoren hebben vooral bijgedragen
tot het verschil in richting der partijen, de
neutrale school, de kerk en de pers. Deze
hebben er toe geleid dat het liberalisme is
afgezakt naar de uiterste linkerzijde, de uit
slag der verkiezingen heeft bewezen dat het
zijn macht verloren heeft. De socialisten en
vrij-liberalen houden geen rekening met den
godsdienst, beschouwen dat als privaatzaak.
In de verschillende schakeeringen der liberale
partij is nog wel een groot deel dat met den
godsdienst niet geheel gebroken heeft en nog
iets voelt voor vorst en vaderland, maar toch
is een verschuiving der partij naar het
socialisme reeds zeer goed merkbaar.
Bij het grondbeginsel der vrijzinnige partij
heeft men geen grond onder de voeten. Het
neutraliteitsbeginsel voert tot ongeloof. Door
het neutraal onderwijs wilde men een Christen
dom kweeken boven verdeeldheid, doch de
H. Schrift werd aan dat onderwijs ontnomen,
en reeds Groen v. Prinsteren voorspelde dat
het juist de tegengestelde uitwerking zou
hebben, en als men den toestand thans over
ziet, blijkt die profetie juist te zijn geweest.
Door de neutraliteit is ons volk ontkerstend,
en dat levert een gevaar op voor het volk,
dat zelfs door de mannen der linkerzijde wordt
ingezien en
spraken van
toelicht.
Drie groote mannen vooral der rechterzijde
hebben zich aangegord tot den strijd tegen
de neutrale school, n.l. Dr. Schaepman,
Dr. Kuyper en Jhr. de Savornin Lobman,
en dat die strijd met den besten uitslag
eindelijk bekroond wordt, bewijzen de resul
taten door de rechter coalitie behaald. In
1889 werd eenigszins recht gedaan door de
Staats-subsidie aan ’t byzonder onderwijs, in
derd hebben. De Juliana-feesten hebben heel
wat beweging veroorzaakt, wij weten dat wij
een Koningin hebben, maar och, de Ministers
hebben de macht. Wij soc. zegt Spr. zijn er
voor, dat landen als Polen een eigen regeering
krijgen, dat de kleine volken niet in de
klem komen, en dus dat er geen vaderlands
liefde wordt gekweekt is betrekkelijk. Wij
willen vrijheid, geen verdrukking. De heer
Ankerman zeide dat de soc. hun eigen
beginsel verloochenden, toen zij tegen de
begrooting van Minister Staal stemden, dien
zij eerst op ’t schild verhieven wegens de
bezuiniging. Dit is onjuist voorgesteld. De
soc. zijn voor alle bezuiniging op oorlogs
gebied, maar de bezuiniging van een half
millioen werd door marine weer opgeslokt.
Om die kwestie over het blijvend gedeelte
afzonderlijk te behandelen, waren de anderen
niet te vinden, vandaar dat de S.D.A.P.ers
tegen de geheele begrooting stemden.
Rechts heeft nu de meerderheid. Wat idealen
er nu komen, moeten wij afwachten, wij
hebben er niets van gehoord hedenavond.
Alleen vernamen wij dat de bijzondere school
nog wat meer moet hebben. De lib. partij
heeft jaren en jaren de soc. hervormingen
beloofd, doch die zijn niet gekomen. Dr. Kuyper
heeft wel ontwerpen gemaakt, maar daaraan
was niets christelijks te zien. In de 4 laatste
jaren is ook weer niets tot stand gekomen
voor de groote massa van het volk. De
vraag is nuzal er door de rechtsche par
tijen krachtig geregeerd worden? Het volk
is het best gebaat door de mannen der
S.D.A.P. Ds. Ankerman heeft zich aange
sloten bij de meest conservatieve partij, dat
is o.a. gebleken uit de behandeling van het
arbeidscontract, gelijk Spr. nog nader behan
delt, en eindigt met degenen, die van con
servatisme niet gediend zijn, te waarschuwen
voor de candidatuur Ankerman en raadt hen
aan, hun stem uit te brengen op die candi-
daten, die meer voor de ware volksbelangen
gevoelen, terwijl hij tevens bekend maakt,
dat de aangekondigde politieke rede op Dins
dag niet doorgaat.
De heer SCHAAFSMA verklaarde daarna,
dat hij niet als debater wilde optreden, daar
hij wel met het door den heer Ankerman
gesprokene kon meegaan, doch slechts een
vraag tot hem wil richten, n.l. hoe hij denkt
over de invoering der verplichte verzekering,
over de heffing van invoerrechten en over
het gezinshoofdenkiesrecht.
De heer ANKERMAN neemt nu het
woord voor zijne repliek, en verklaart het
een gelukkig verschijnsel dat er gedebatteerd
wordt, wijl dan verschillende punten nog
nader onder de oogen gezien worden. In
de eerste plaats constateert Spr., dat Ds.
v. d. Heide eigenlijk gezwegen heeft over
wat in de rede is te berde gebracht. Slechts
enkele punten heeft hij aangeroerd en met
handigheid heeft hij in dezen zijn soc. op
vattingen meegedeeld. Dit is echter niet
de goede wijze van debatteeren. In plaats
van de rede te hebben uitgerafeld en het
onjuiste in zijn oog daarvan te hebben aan
getoond, gaat hij enkele ondergeschikte dingen
bespreken, en houdt dan eigenlijk een rede
naast de eerste rede, ter verbreiding van
eigen beginselen. Spreker keurt deze handel
wijze af, toch zal hij trachten Ds. v. d.
Heide op den voet te volgen in diens betoog.
Vooreerst dan betwist hij hem om te be
weren, zoo zegt Spr., dat ik behoor tot de
meest conservatieven. Mijn handelingen en
levenservaring zijn gespeend van conserva
tisme, doch de bewering op zichzelf kan ook
een loftuiting zijn, als die verklaring komt
van de zijde van een soc. democraat. Mijn
plaats zou, als de bewering waarheid bevatte,
niet zijn, zegt Spr. in het hoofdbestuur der
Christelijke Luie. Dat wij niet allen vol
komen eensgezind denken over de opvatting
van enkele soc. en maatschappelijke vraag
stukken, moest een vrijheidlievend soc. eerder
prijzen. Geen dwangbuis willen wij aan
gorden, volkomen vrijheid wordt ons gelaten.
Een debater dan, die zoo hoog staat als de
heer v. d. Heide, moest dit niet in het debat
brengen.
De ontwikkeling van het staatkundig leven
in de lijnen der H. Schrift geeft ons geen
scheidingslijn, ook niet op de zedelijkheid,
en ik betwist den bebater het recht, om mij
zoo aan de kaak te stellen. Dat door ons
niet het gezag wordt ondermijnd, dat be
wijst 1908, toen de spoorwegstaking stag-
Bolswardsclie Courant
