Kieuws- en Advertentieblad
Bols ward en Wonseradeel.
De verovering der lucht.
-I
1911.
50ste Jaargang.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
No. 17.
Zondag 26 Februari.
BINNENLAND.
VOOR
Afzonderlijke
het
getracht
ook het
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 8 maanden.
Franco per post 50 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad ie telefonisch aangesloten onder No. 4.
cijfer onder de kinderen in de zuidelijke
provinciën, eenige opmerkingen over die
sterfte gemaakt, die noodig eenige aanvul
ling behoeven.
De heer Pastoors n.l. zou beweerd hebben,
dat de minder goede verzorging der kinderen
de oorzaak van de groote sterfte is, doordat
de moeders in het Zuiden minder op de hoogte
zijn van de beste wijze van kinderverzorging
Deze voorstelling is echter niet volkomen
juist.
De R.-K. moeders, in N.-Brabant en Lim
burg, weten reeds bij intuïtie zeer goed, op
welke wijze zij hare kinderen het doelmatigst
hebben groot te brengen. Reeds hare liefde
tot de kinderen is daarvoor een zekere waar
borg, want het dient gezegd te worden, dat
de moeders in de zuidelijke Provinciën zeer
zorgzaam en liefdevol voor hare kinderen
zijn, doch de armoede, die meestal in de
zeer groote gezinnen heerscht, slaat aan alle
goede voornemens der moeders, of ouders,
den bodem in.*
Arbeidersgezinnen van 1016 personen
worden veelvuldig aangetroffen. Onnoodig
te zeggen, dat het gezinshoofd, met zijn
inkomen van pl.m. f 6.f 10 ’s weeks, hier
van vrouw en kinderen niet voldoende kan
onderhouden, zoodat gewoonlijk de vrouw,
hetzij door huisindustrie of fabrieksarbeid,
de inkomsten moet helpen vermeerderen,
zoodat de opvoeding en verzorging der vele
kinderen daardoor noodzakelijk moet lijden,
of nog erger, volkomen wordt verwaarloosd.
Wanneer nu daarbij nog ziekten komen,
is het leed niet te overzien. Wel helpen de
afdeelingen der H. Vincentius-vereenigingen
zooveel doenlijk, doch kunnen ongelukkiger
wijze niet alles doen.
Daarbij komt in den regel nog het betreu-
renswaardige geval, dat tal van moeders en
kinderen, door de snel opvolgende geboorten,
lichamelijk zeer verzwakken, en de noodige
fondsen gemist worden, om door deugdelijke
voeding, hygiëne enz., dit euvel te ver
minderen of te boven te komen. Vandaar
meestal de heerschende abnormale kinder
sterfte.
Nu wordt wel beweerd, dat wanneer de
overgebleven kinderen ouder worden, zij de
ouders tot meerderen steun zijn, doch deze
opvatting is vrijwel problematisch, want in
de laatste tijden komen vooral in de industrie
centra vele gevallen voor, dat de kinderen,
zoodra zij wat ouder worden, een groot ge
deelte van hunne verdiensten voor zich zelf
houden, en reeds zeer vroeg //vrijage” zoeken
gevolgd door huwelijken op vrij jeugdigen
leeftijd, zoodat de ouders meestal maar een
korte spanne tijds van de bijverdiensten hunner
kinderen genieten.
In verband met de omstandigheid der
groote arbeidersgezinnen in het zuiden, is
het zeker niet ondienstig, even te wijzen op
het groote gevaar voor de zedelijkheid, dat
een bijeenhooping van zooveel personen van
beiderlei kunne in de begrensde ruimte der
N.-Brabantsche arbeiderswoningen doet ont
staan 1
Gewoonlijk overnacht het geheele gezin in
één kamer. Er zijn gezinnen, waar aan het
voeteneinde van het ouderbed plaats voor een
paar kinderen moet worden gemaakt, terwijl
zeer dikwijls nog aan den muur der bedstede
een z.g. kribbe is bevestigd, waarin een jonger
kind wordt te slapen gelegd. Dergelijke toe
standen zullen door middel der Woningwet
op den duur wel tot het verleden gaan be-
hooren, doch het neemt niet weg dat zij op
het oogenblik nog vigeeren.
Intusschen is het een gelukkig verschijnsel,
dat in het .zuiden van N.-Brabant op daad
werkelijke wijze wordt ingegrepen, en op
groote schaal ruime en luchtige goedkoope
arbeiderswoningen worden gebouwd, n.l. door
de firma Philips Co. te Eindhoven. Deze
firma heeft zich thans met andere belang
stellenden verbonden, om het begonnen werk,
op grooter schaal uit te breiden en te vol
tooien.
Neerkomende op het N.-Malthusianisme,
dient te worden opgemerkt dat dit zich in
de laatste tijden in het Zuiden baan breekt,
en een heftige bestrijding vanwege de ortho
doxie en geestelijkheid ondervindtTijdens
de laatste groote godsdienstige missiën in
het Zuiden van N.-Brabant werden speciale
kerkbijeenkomsten voor gehuwde lieden belegd,
waar de missie-paters tegen dezen toestand
predikten.
achtige vorderingen, die deze nieuwe tak
van sport reeds maakte, er zeer zeker voor
de militaire doeleinden in de toekomst reke
ning mee zal moeten worden gehouden. Het
aanbrengen van sterke vestingwerken is
zoo zegt Spr. ook daarom bedenkelijk,
wijl er wellicht in korten tijd een heele ver
andering in de wijze van oorlogvoeren kan
komen en dan die fortificatiën onnoodig zijn
geworden. Een plaatje toonde ons reeds een
verdelgingskrijg in de lucht en dat is nog
fantasie, eveneens ook het slotpanorama,
waarin tal van vliegmachines in allerlei rich
tingen, haast als zwermen vogels de lucht
doorkruisen maar toch, het is reeds over
tuigend bewezen, dat het kan.
Tot besluit liet Spr. een klein vlieg
machinetje, systeem Blériot, door de zaal
vliegen en ’t kwam aan ’t andere eind der
zaal te midden van ’t publiek neer.
Deze en al de proeven welke heden ge
nomen werden en ’t werken met de ver
schillende kleine toestellen trok zeer de
attentie der toehoorders. Met het oog op
den tijd moest Spr. zich in het laatste deel
der bespreking zeer bekorten, evenwel het
publiek was zeer voldaan, en een warm
applaus bewees, dat men niet slechts te
vreden was met hetgeen men gehoord en
gezien had, maar hoogst voldaan huiswaarts
keerde.
Met dit interessante onderwerp trad Vrijdag
avond Dn. BEEKHUIS in ’t Wilhelmina-
gebouw op voor een zeer talrijk publiek.
De toeloop was zelfs zoo groot, dat ver-
scheidenen terug moesten wegens gebrek aan
plaatsruimte.
De heer H. Eisma opende met een kort
woord deze volksvoordracht en verheugde
zich over de groote belangstelling. Een tafel
vol flesschen, instrumenten, vliegmachines
enz. wekte.wel zeer de nieuwsgierigheid der
aanwezigen.
De heer Beekhuis verklaarde met eenige
aarzeling dit onderwerp te hebben gekozen,
ook al omdat de heer Terhenne er de
vorige maal ook reeds iets van had verteld.
Wijl er echter een categorie van menschen
is, die tegen het opstijgen in de lucht een
soort vooroordeel heeft, menschen die het
vliegen beschouwen als niet voor den mensch
geschikt terwijl toch aan den anderen
kant de nieuwsbladen telkens weer van goed
geslaagde vliegtochten melding maken en
telkens weer verbeteringen aankondigen aan
de toestellen, deed hem dit een en ander
besluiten heden eens iets mee te deelen
over de verschillende proeven en pogingen
om in de lucht op te stijgen.
Het vooroordeel er tegen zal wel wijken
als men er meer aan gewend is. Elke
nieuwigheid heeft aanvankelijk zijn tegen
standers, zoo was het met spoor en tram,
met de petroleum, met de electriciteit als
beweegkracht.
Al in de grijze oudheid heeft men
zich in de lucht te verheffen, om
rijk der vogelen te doorkruisen. Een Perzisch
Koning, zoo leest men, wilde zich door vier
arenden gedragen in de lucht doen verheffen.
Franciscus de Lana wilde in een schuitje
met 4 luchtledige ballen opstijgen, en
ofschoon beider pogingen op niets uitliepen,
bleef toch de gedachte om in de lucht
omhoog te kunnen gaan den menschelijken
geest bezig houden. Door proeven werd door
Spreker eerst aangetoond dat de lucht een
zeker gewicht heeft. Een flesch, waaruit de
lucht gepompt werd, woog iets minder dan
zoo pas. Ook werd aangetoond dat er gassen
zijn zwaarder dan de dampkringslucht en
evenzoo die lichter zijn. Koolzuur werd in
een open glas overgegoten, hoewel onzicht
baar bleek toch in dat glas geen licht
te kunnen branden. Practische wenken en
verklaringen werden hier terloops bij aan
gehaald, bijv, rioolgas, de barometer en diens
werking werd even toegelicht enz. Ook de
zware luchtdruk werd op verschillende wijze
aanschouwelijk gemaakt.
Het idéé om door een luchtledig of door
lichter luchtsoort dan de dampkringslucht
een stijgkracht te krijgen, en iets in de
lucht te doen drijven, gaf de uitvinding van
de luchtballons. In 1783 ging in Parijs
de eerste groote ballon omhoog,, door warme
lucht. Gebr. Montgolfiëre waren er de uit
vinders van en na proeven gingen er ook
personen mee omhoog.
Spreker vulde een klein ballonnetje met
waterstofgas, en ’t ging bij eerste proef
slechts even omhoog, maar na de 2e vulling
is ’t den heelen avond aan de zoldering der
zaal blijven drijven. Verschillende tochten
met luchtballons werden besproken en in
beeld vertoond. Ongelukken en welgeslaagde
proeven, kabelballons enz. werden in beeld
gebracht.
Men was bij die luchtballons steeds af
hankelijk van de windrichting, en peinsde
over bestuurbare ballons. Veel proeven, soms
zeer vindingrijke, werden uitgevoerd, en na
menige teleurstelling is men er in geslaagd,
ballons te kunnen besturen. De hoogte en
richting kunnen geregeld worden door vlak
ken, die men een verschillenden stand kan
geven, de snelheid wordt verkregen door
schroef beweging. Uitvoerig werden door
spreker de verschillende systemen besproken
endoorteekeningen en schema’s werd duidelijk
gemaakt, hoe het mogelijk is in de lucht
te zwenken en te zwaaien en zelfs tegen de
richting van den wind in, vooruit te komen.
Na de lotgevallen van eenige ballontochten
te hebben verhaald en eveneens welke schit
terend geslaagde tochten sommigen reeds
hebben volbracht, na dus even te hebben
stilgestaan bij Campbell, Zeppelin en andere
meesters op het gebied der bestuurbare
luchtballons, werd even Pauze gehouden, om
daarna het eigenlijke vliegen te behandelen.
Bij de vliegmachines onderscheidt men in
hoofdzaak 3 typen de vleugelslag-machines,
de draagschroef-machines en de draagvlak-
machines. De twee eerste soorten zijn van
minder belang tot heden althans, de derde
soort, aëroplans, voldoen het best aan de
verwachtingen. Dat de mensch niet kan
vliegen, ook al bindt hij zich vleugels aan,
is bekend, en toch verschilt de bouw van ’t
menschelijk geraamte niet zoo veel van dat
der vogels als men oppervlakkig wel meent.
Een plaat gaf het scelet van mensch en vogel,
en inderdaad was de overeenkomst verrassend
groot. Het groote verschil dat ten opzichte der
geschiktheid van ’t vliegen tusschen mensch
en vogel bestaat, zit voornamelijk in het
verschillend gewicht. De mensch is naar
verhouding veel en veel zwaarder, en er zou
dus veel meer kracht noodig zijn om te kunnen
vliegen, dan waarover de mensch zelf heeft
te beschikken. Toch is het systeem der
vleugelen van de vogels ten allen tijde het
onderwerp geweest van het menschelijk ver
nuft, om ook door de lucht te kunnen
zweven.
Olto Liniendahl heeft het, met zich groote
en lichte vleugels aan te binden ook zoover
gebracht, dat hij van hoogten af op eenigen
afstand kon neerkomen. In 1891 deed hij
zijn eerste proeven en in 1896 toen hij er
over begon te denken, dat die vleugels door
een machine in beweging moesten kunnen
worden gebracht, raakte hij bij een mislukte
valproef om ’t leven. Toch is zijn systeem
nog niet geheel aan kant gedaan echter
evenals het draagschroefsysteem, een ontwerp
van een Hollander, Kloos genaamd, die
een schroef wilde maken voor loodrechte
stijging, zijn deze op den achtergrond ge
schoven door de aëroplans, die onderscheiden
worden in monoplans, biplans en multiplans,
of eendekkers, tweedekkers en meer dekkers.
Na een verklaring hoe de schuine richting
van zeilen bij schepen en molens kracht
geeft, ontleend aan den wind, vooral hoe de
vlieger door schuinen stand omhoog gaat,
wordt hieruit verduidelijkt hoe de vlieg
machines die door den motor een flinke
snelheid krijgen, door de lucht gedragen
worden.
De onderdeelen van zulk een machine
worden in détails behandeld. Door schets-
teekeningen wordt verduidelijkt hoe de schuine
helling van het dek een stijgkracht geeft,
hoe een motor werkt, hoe met roer of stuur-
stel kan gezwenkt worden, hoe door ver
anderden stand van voor- en achterdek men
’t in zijn macht heeft te rijzen of te dalen
enz. De snelheid der schroef be weging, de
steroscopische werking van een sneldraaiend
vlak, hoe die bestreden wordt, en nog meer
interessante bijzonderheden worden met ambi
tie uiteengezet, en door machinetjes in het
klein aangetoond, eveneens door lichtbeelden
verduidelijkt. Ook de technische moeielijk-
heden die men bij den motor heeft te over
winnen, de verschillendeinrichting der motoren
enz. wordt verduidelijkt door woord en beeld.
Ook wordt besproken hoe de vlieger in
zijn schuitje steeds in groote spanning zit,
elke windstoot geeft hem veel te regelen aan
de machine en geen oogenblik mag hij zijn
tegenwoordigheid van geest verliezen, een
enkele onoplettendheid kan hem doen ver
ongelukken.
Over de inrichting en de werking van
parachutes of valschermen, over de opstijging
van de vliegmachines en vooral over het vaak
gevaarlijke en moeielijke van het dalen wordt
gesproken, alsmede over de materialen waar
van die groote gevaarten gemaakt worden.
Spreker gaat vervolgens het systeem
chines van
Wright en
eendekkers
ma-
Farman, Blériot, de gebroeders
anderen na, toont aan dat de
meer snelheid hebben, doch de
tweedekkers rustiger en daardoor veiliger zijn.
Na nog eenige toeren van vliegers te
hebben aangestipt, ook aan ’t ongelukkig lot
van den heer Maasdijk even te hebben
herinnerd en hoe de heer Wijnmalen tegen
woordig zoowat de beste vlieger kan genoemd
worden, wijst hij er ten slotte op, dat ofschoon
tot heden het practisch nut van de vlieg
kunst nog zeer gering is te noemen, het
evenwel toch is te denken, dat bij de reus-
„Martha” Schouwburg Harlingen.
De tweede opvoering der opera Martha”
te Harlingen, was druk bezocht. Het huis
was geheel uitverkocht.
Zang en spel boeiden in hooge mate,
er was maar één roep over de aankleeding
van het geheel.
Dat Lyonel en Plumket ten tooneele komen,
gezeten op een keurig voertuigje, bespannen
met ’n mooi zwart paard, maakte de reeds
zoo interessante nMarkt” nog pakkender.
Ook de spinnewiel-scène had weer veel
succes.
Ovatie en bloemen vertolkten alweer de
gevoelens van hulde en dankbaarheid.
Nu nog Zondagavond, voor de laatste maal.
Men ga zien en hooren, wezenlijk het
loont de moeite zeer.
Mag ik even op ’n drukfout wijzen, ge
slopen in mijn eerste stukje over deze op
voering. Lyonel vraagt Martha uTheile" es
mit mir”, niet Heile. Ws.
Weidum, 22 Febr. Heden zijn alhier de
eerste kieviten waargenomen, een vlucht van
’n vijftiental scheerde over de velden.
Leeuwarden, 22 Febr. In de heden ge
houden buitengewone civiele terechtzitting is
Klaas S., los werkman, te Bolsward, wegens
slecht levensgedrag, ontzet van de voogdij
over zijn vijf minderjarige kinderen, en is
benoemd tot voogd over die kinderen het
bestuur van het stadsarmhuis te Bolsward.
Wltmarsurn, 22 Febr. In eene openbare
vergadering, heden alhier gehouden door de
afd. „Bolsward” van den Bond voor Staats-
pensioneering, met Ds. v. Veen uit Dokkum
als spreker, is besloten ook alhier eene af-
deeling op te richten. Tot leden van het
voorloopig bestuur zijn aangewezen Ds. Homan,
S. Flameling en Johs. Huigens.
Hepk. Nieuwsbl. v. Fr.
Zeer hoog vetgehalte.
Joure. De veehouder O. Loopstra alhier
vermoedde allang dat bij een zijner koeien
zich buitengewoon hoog vetgehalte voordeed.
Om hiervan echter zeker te zijn is voor
eenige dagen door een bevoegd persoon wel
willend een monster aan zijn stal genomen
en twee dagen daarna werd hem medegedeeld,
dat de melk het buitengewoon hooge vet
gehalte van 5.65°/0 had. Daar in den regel
hoog vetgehalte gepaard gaat met minder
melk en deze koe over het geheel genomen
een groote hoeveelheid melk opbrengt, is
dit zeer zeker wel een uitzondering.
J. Crl.
De kindersterfte in Noord-Brabant.
Men schrijft uit Noord-Brabant aan
Alg. Handelsblad.
Naar aanleiding van de behandeling van
het wetsontwerp tot bestrijding van zedeloos
heid werden door een paar Katholieke afge
vaardigden (volgens de Kamerverslagen) in
verband met de statistieken over het sterfte-
Bolswardsche Courant
