Kieuws- en Advertentieblad
Bolsward en Wonseradeel.
Openbare Vergadering.
53ste Jaargang.
1914.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
No. 25.
l
Donderdag 26 Maart.
f
VOOR
Afzonderlijke
Als
(Applaus).
rd<
ef-
de
t
g
P
1
r
iet
iet
ik.
iar
ik.
t-
je
d.
r,
at
et
in
g<
ge
at
k
n
it
;e
r.
k
n
le
van zaken, en
kansje komen
maar
allen die er
bezitten.
Hoogere Burger f 240 per
van de universiteit is voor
en hooger onderwijs samen
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 8 maanden.
Franco per post 50 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar 5 Cent.
ADVERTENTIEPRIJS: 17 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad ie telefonisch aangesloten onder No. 4.
zien, is
duidelijk en
schappelijke verhoudingen. Er zij
scherpe grenzen te trekken,
maar toch de strijd
en proletariaat.
van de verschillende
zenden, dat was dan de actie. Gelukkig
heeft men ook hier ingezien, dat men de
dingen, den gemeenteraad betreffende, eens
in het openbaar moet bespreken. De burgers
moeten weten waarom het zoo noodig is dat
de arbeiders ook een woordje mee dienen te
zeggen. Er zijn namelijk verschillende wetten,
waarvan de regeling ook mee aan de gemeente
raden is overgelaten. Vroeger gold het meer
de plaatselijke zaken en finantien zoowat te
beheeren, maar die laak is allengs van meer
beteekenis geworden. Zoo is ook de regeling
van het Onderwijs in handen van den raad,
en daar wordt nog veel te weinig op gelet.
De arbeider heeft er groot belang bij dat er
goed onderwijs is. Bij ’t onderwijs heerscht
nog steeds een bedeeling- en de bezittende
klasse wordt het best bedeeld. Voor een
arbeiderskind, dat niet meer kan krijgen dan
de lagere school wordt gemiddeld f 213 be
steed, voor een
jaar, voor een
lager, middelbaar
f 6000 uit de algemeene kas betaald.
Nu willen de soc. niet dat het onderwijs
goedkooper moet worden, maar het moet ver
krijgbaar zijn voor allen die er lust toe heb
ben en er aanleg voor bezitten. Het intellect
uit alle standen moet omhoog kunnen komen.
Het onderwijs is een groot arbeidersbelang.
Uit de hoogere standen worden vele stumpers
met pompen,ja kunst-en vliegwerk gebrachttot
heeren geschikt voor een goed baantje, terwijl
ze beter op hun plaats waren op werkplaats
of fabriek, terwijl menig arbeiderskind, dat
gaven bezit, gedoemd is bij hamer of houweel
te versuffen. Het arbeiderskind moet zoodra
het van school kan, naar de fabriek het harde
leven in, waar het in aanraking komt met
het ruwe element ruw gemaakt doordat
de gelegenheid tot beter ontwikkeling ontbrak.
Het hooge schoolgeld mag geen beletsel
zijn voor een arbeiderskind om ook hooger-
op te komen. De arbeidersjongens durven den
wedloop tegen de jonge heertjes best aan.
Betere ontwikkeling, dat wil de soc. democratie,
laat men dan ook af met de kwezelarij dat
het alleen de stoffelijke dingen zijn, waar wij
naar streven, zegt Spr.
Om de arbeiders in den raad toe te laten,
dat is nog voor velen een toer, het peil van
den raad zou er door dalen, zegt men. Eentje
er in, och dat hindert niet, dat is wel eens
amusant, dan krijg je mooie verslagen. Zoo
wordt er geredeneerd. Wij willen geen nonsens,
roept Spr. maar gezonde practijk wordt beoogd.
Op het woningvraagstuk is ook veel te doen.
De heer Bouma heeft hulde gebracht aan de
raadsleden van deze gemeente, die degelijke
verbetering voorstaan. Die heeren hebben reeds
gevoeld de opstuwende kracht der groote masa.
Spreker heeft dat in Sneek ook wel gezien,
soms kwamen er voorstellen, die verder gingen
dan hij had durven voorstellen, en dat komt
doordat zulke heeren dan een oogenblik worden
gedragen door ’t gevoel der opduwende massa.
Dat de soc. raadsleden aan het touwtje der
arbeiders loopen, weet men wel beter, de
macht der groote massa is niet van een paar
personen afhankelijk. Als de arbeiders maar
goed georganiseerd zijn, worden hun rechten
ten slotte toch behartigd. Of Bouma bij deze
verkiezing er komt of valt, dat doet aan de
macht van de partij weinig af. Door de be
weging worden de andere raadsleden al vast
opgeduwd.
De slechte woningtoestand is door den heer
Bouma al reeds besproken. Toch wil hij er
nog iets bij voegen, want op dat gebied kan
de gemeenteraad vrij veel doen. Men stuit
bij de verbetering echter op bezwaren, en
dat zijn de belangen van de huisjesmelkers.
De arbeiders hebben er belang bij om de
woningen op peil te hebben, de eigenaren
om de huren op peil te houden. Ook omtrent
het woningvraagstuk wordt getracht verdeeld
heid onder de arbeiders te zaaien. De arbei
ders moeten bij elkaar weggehaald worden,
vooral moet men voorzichtig zijn met een
rooden buurman. Ook op de fabrieken wordt
daarmee gehuicheld. Soms wordt een actie
om loonsverhooging bezworen, door den een
of ander stiekum een gulden in den zak te
stoppen, en daarvoor de anderen aan te sporen
om rustig hun best te doen; zoo als het gaat
met loonsverhooging, 200 gaat het ook wel
als men verkorting van werktijd wil. Men
wil niet dat de arbeider veel vrije tijd krijgt,
want dat zou hem tot hoogere ontwikkeling
kunnen brengen en dat moet vooral voor
komen worden. Spreker heeft daaromtrent
tot de S. D. A. P. is geen beletsel, voor welk
geloof ook.
Hoe staat het met de verhouding tusschen
bezitters en arbeiders? Dat zijn de twee groote
partijen waartusschen de strijd op economisch
gebied wordt gevoerd. Er zijn natuurlijk tal-
looze tusschennuances,
gaat tusschen bezitters
Gelijk de grenzen
kleuren in den regenboog niet juist zijn te
toch de onderscheiding der tinten
zoo is het ook met de maat-
n wel geen
maar het gaat
tusschen rijk en arm, of tusschen bezit en
werkkracht. Want de arbeiders hebben alleen
hun werkkracht te presenteeren, en soms is
er niet eens werk en dan staan ze machteloos.
Die toestand noodzaakt tot organisatie. Een
groote politieke organisatie van de arbeiders
moet er komen. De patroons vereenigingen
bestaan, en daarbij zitten allerlei gezindten
naast elkander. Bij de apothekers bijv, is ’t
ook zoo en daar doen alle richtingen aan mee.
De economische band maakt vereeniging noodig,
en waarom moeten dan bij de arbeiders de
christelijken van de organisatie afgezonderd
blijven? Ook hier in de stad is al zoo lang
gesproken over de arbeidersbelangen, doch de
kerkdijken wordt voorgebouden: daar moet je
niet bij. Het kost reuzenmoeite om, zooals
juffrouw Enka het uitdrukt, diespinnewebben
uit de hoofden der arbeiders te krijgen,
men zijn kracht maar bewust was.
z/Heel het raderwerk staat stil,
Als uw machtige arm het wil”
is toch maar waar. Men moet inzien
hoe
noodig het is dat alle arbeiders eensgezind
zijn. Dat men van de bezittende klasse niet
veel heeft te verwachten bewijst de geschiedenis.
Sedert 1885 wordt gebedeld om een billijk
staatspensioen, en nog pas de laatste dagen
is er iets gekomen. Gelukkig dringt de be
weging meer en meer door en gaat men inzien,
dat het er moet komen. Dat is door den
drang van onderen op.
Met de arbeidswetten is het eveneens treurig
gesteld. In 1874 bracht Mr. van Houten de
eerste arbeidswet, alleen bepalingen voor den
kinderarbeid. Toch was dat een begin. Het
liberalisme had lang hoogtij gevierd, door de
betoogingen der arbeiders begon men in te
zien, dat er iets gedaan moest worden. In
1886 is een enquête ingesteld naar de arbeids
toestanden en daarbij kwamen verschrikkelijke
dingen en toestanden aan het licht. Spr. wijst
op de porseleinfabrieken van den heer Regout
te Maastricht. Nachtarbeid van vrouwen en
kinderen kwam veelvuldig voor, en in 1889
kwam alweer door den aandrang van onderen
op een betere wet op de bescherming van
kinder- en vrouwenarbeid, en toch was die
wet onvoldoende. De arbeiders waren er niet
mee te vreden. Domela Nieuwenhuis was de
eenige. die tegenstemde, 't was een protest
tegen den toestand. Na 1889 ontstond er in
de arbeidersbeweging een treurige strijd tus-
schen anarchisme en soc. democratie, en van
dien strijd heeft bet conservatisme geprofiteerd.
De wet van 1889 heeft 22 jaren geleefd. In
1910 kwam Talma met een wet wijl de sterke
aandrang de regeering deed 'inzien dat er
iets moest gebeuren. Die wet Talma werd
aangenomen ook weer met 1 stem tegen,
Mijnheer van Idsinga als aanhanger van het
verstokte Chr. Historisch beginsel was er tegen.
De democratie heeft hierbij overwonnen op
liberalisme en Christelijk conservatisme.
De demoraten willen verbetering van den
toestand niet alleen op materialistisch gebied,
ook op zedelijk gebied. Het werkliedenregle
ment in Zaandam bewijst het. De sterke
fractie der democraten heeft bewerkt onder
aanvoering van Duijs, dat er een reglement
kwam, waarbij ook met de belanghebbenden
vooraf geraadpleegd is. En de burgemeester
van toen niet Ter Laan verklaarde dat
hij tevreden was over die samenwerking. Dat
getuigenis bewijst alweer, dat organisatie
economisch en geestelijk opheft. In de hoogere
kringen heerscht vaak onzedelijkheid. In Frank
rijk zagen we het uit de daad van een ministers-
vrouw, in Rusland is het ook verschrikkelijk
welke toestanden er heerschen, maar het bewijs
is in Zaandam geleverd dat er iets goeds kan
voortkomen uit de arbeidersbeweging. Zij
kunnen ook nog wel wat anders dan schelden,
zegt Spr.
Over Bolsward ook iets. Hier is ook brood-
noodig een sterke arbeidersorganisatie. Al wat
democratisch denkt en voelt, moet mee helpen
om ook de burchten van conservatisme omver
te werpen. Verleden week is hier een raads
vergadering gehouden, waarin het voorstel
Terhenne, om verbeterde woningtoestanden te
krijgen, isaangenomen met 12 stemmen tegen 1.
Als men weet dat hier 267 éénkamer-woningen
zijn en nog 133 met slechts een keukentje
er bij, dan is dat 400 woningen die niet aan
de eischen van den tijd voldoen. De heer
Terhenne heeft in die vergadering gesproken
over een woning op de Wortelhaven, waar
een groot gezin ellendig is gehuisvest, en toch
doet die woning f 50 huur, behoort aan een
lid der woningverhuurders-vereeniging, welke
vereeniging een adres inzond tegen het voorstel
Terhenne, omdat daardoor groote schade zou
worden geleden door die huiseigenaren. In
alle toonaarden is tegen het voorstel gesproken,
een drietal heeren is met een ander voorstel
gekomen, maar toch is ’t voorstel Terhenne
ten slotte aangenomen. Een lid is consequent
gebleven, de heer Boersma, en de andere
heeren? vraagt Spreker. Waarom stemden die
er dan nog vóór? Mijn verklaring is deze.
Zij zullen gezien hebben de massa adhesie
betuigingen. Want er was actie deze keer,
en Spr. hoopt dat telkens als er een voorstel
van vooruitstrevende richting aan de orde
komt, dit zoo zal zijn. Maar de heeren
zullen nu gedacht hebben er komen wel eens
weer verkiezingen voor den Raad! En dan
kan het invloed hebben. Spr. wil een woord
van dank brengen aan den heer Terhenne,
doch ook hulde brengen aan den Burgemeester.
Ofschoon anti-revolutionnair, heeft hij begrepen
mee te moeten werken aan de verbetering.
Door zijn woord heeft hij grooten invloed
gehad op de stemming. Toen de heer v. d.
Wal, nog wel een werkman, talmde, toen
wethouder v. d. Meer moeite deed om het te
keer te gaan, bleef de Burgemeester pal.
Een soc.-dem. moet de goede dingen erkennen.
Dat is een schoon beginsel en werkt veel
beter en sterker dan minderwaardige middelen.
Waar men aan den eenen kant besef heeft
van de kracht der arbeiders, krachtig bij goede
organisatie, waar er is een concentratie van
bedrijven, en het grootbedrijf meer en meer
toeneemt, daar moet ook noodig komen één
groote arbeiders-organisatie.
Anderhalf jaar is Spr. bij de partij aange
sloten, en hij rekent het zich tot een eer.
Met iemands godsdienstig beginsel heeft de
partij niet te maken, maar 't geldt een heer
lijke roeping, een beter lot der menschheid
ook in deze wereld. Het einddoel ligt nog
ver, maar onmogelijk is het niet. En dat
het eenmaal zoo zal worden is te voorzien.
Hoe de stemming aanstaanden Donderdag
zal uitvallen, zal de tijd leeren. Al hoopt Spr.
dat het 2e examen een beetje gunstiger mag
uitvallen dan het eerste, hoofdzaak is dat de
partij steeds sterker wordt, dan heeft die
partij invloed op den gang
dan zal er ook wel eens een
voor soc. raadsleden.
Maandagavond werd in het onthouderscafé
^Voorwaarts” een openbare vergadering ge
houden, uitgescbreven door de S. D. A. P.
en waarin als sprekers optraden de heeren A.
Bouma, candidaat voor den raad en J. Ytsma
van Sneek, gemeenteraadslid, vanwege die
partij. De opkomst was niet als men had
kunnen verwachten, want een candidaat
voor den raad, die in het openbaar voor de
kiezers optreedt was hier althans iets onge
woons, en het ongewone trekt gewoonlijk.
Er waren ongeveer 80 personen, waaronder
enkele dames present. Nadat de Voorzitter
de heer Oudeboon, de vergadering had geopend
en wees op den inhoud van de verspreide
circulaire, waarin het doel dezer vergadering
voldoende is omschreveu, bekomt het woord
de heer A. BOUMA. In de avertentie en de
circulaire, zoo begint Spr. heeft men het
onderwerp van behandeling kunnen lezen, n.l.
aan te toonen het verschil tusschen burgerlijke
en soc. dem. gemeente-politiek. Hij is nog
geen raadslid, is zelfs eenmaal voor het
examen gezakt, heeft dus heelemaal geen
ervaring op het gebied der gemeentepolitiek,
waarom hij eenigszins huiverig is, dat onder
werp te behandelen. Hij wenscht zijn be
toog dan ook iets anders in te kleeden, en
wil er den nadruk op leggen, om aan te
toonen hoe noodig het is dat de arbeiders
klasse eensgezind optrekt tegen de bezittende
klasse. Het is niet de kwestie tusschen ge
loof en soc.-democratie. In een rede te
Sneek van Mr. Jan van Best heeft deze,
volgens het verslag, gezegd, dat het liberalisme
economisch reeds dood en in politiek opzicht
op sterven ligt. Het liberalisme bracht het
induvidualisme en dat bracht ons de scherpe
tegenstellingen in het maatschappelijk leven,
en de vrijheid van den arbeider werd zijn
slavernij. Doordat hij niet anders had aan
te bieden dan zijn arbeidskracht, leidde dit
tot de wanverhoudingen. Met dit gedeelte
uit die gehouden rede kan Spr. meegaan maar
wat dan volgt, daar teekent hij als soc.-dem.
protest tegen aan/ want toen werd gezegd
de groote eindstrijd zal gestreden worden
tusschen het Christendom en het historisch
materialisme of het socialisme. De soc.-demo-
craat moet óf Christus óf Marks uitsluiten.
Dat is niet waar, zegt Spr. In Bolsward zijn
vele Christenen bij de S. D. A. P. Altoos
wordt de Christelijke arbeiders voorge
houden dat het socialisme is ongeloof.
Hier heeft 4 jaren een predikant gestaan die
tot de partij behoorde, is thans nog een die
daarbij is aangesloten, dat alleen weerspreekt
het, dat soc. en godsdienst niet kunnen
samengaan. Enka heeft in Sneek gedebatteerd,
en die zei dat het soc. niet is voortgekomen
uit het historisch materialisme, maar uit den
drang der omstandigheden. Het soc. heeft
met ongeloof niets te maken, ook de Christe
lijke weg leidt er toe. Dr. Slotemaker de
Bruine van Utrecht, en artikelen in de
Blijde Wereld getuigen volkomen dat soc.
met geloof of ongeloof niets te maken heeft.
Spr. begrijpt dan ook niet hoe men dat nog
altijd volhoudt. Zouden de tegenstanders
het beter weten dan wij zelf. Toen Ds.
Bakker hier laatst sprak werd hem een
blaadje in handen gestopt waarin van Kath.
zijde werd gesproken over godsdienst en
soc. democratie, en daarin stondAls de
soc. op zieltjesvangen uit zijn, beweren ze
dat ze alleen strijden voor hun beginselen
die met godsdienst niets te maken hebben,
doch zij schelden in hun vergaderingen op
en spotten met den godsdienst. En verder
op staatZoek met een lantaarn naar een
godsdienstig soc. dem. en laat die als ge
hem vindt, als een zeldzaamheid bekijken.
Spr. doet deze aanhalingen om te laten zien
hoe men optreedt tegen de beginselen van
het socialisme. Ons Noorden maakt het nog
erger en schreef o.a. deze zinsnede,/Als de
goddelooze opvoeding tot misdadigers en
bandieten heeft gemaaktDoor het
stigma van ongeloof te drukken op de soc.
democratie wordt getracht de eendracht onder
de arbeiders zoolang mogelijk te verhoeden.
Als men op christel. wijze ons dan als vijan
den beschouwt, zegt Spr. geldt toch zeker ook
hierbij de leer van ChristusHebt uwe
vijanden lief I Men ziet het, de bestrijding
gaat de perken te buiten.
Wij allen weten echter beter, het toetreden
In de pauze werd gecolporteerd met brochu
res en geschriften en daarna werd het woord
verleend aan den heer YTSMA van Sneek.
Aan den vooravond van een verkiezing, zoo
ving hij aan, is het een aangename taak de
verkiezing te bevorderen van een partijgenoot,
’t Is voor een soc. dem. wel wat een vreemd
gevoel, zoo geplaatst te worden tusschen
heeren die vast in de schoenen staan. Sprak
de heer Bouma nog pas van de tweede maal
dat hij candidaat is, Spr. heeft wel een
keer of 10 mogen paradeeren voor hij gekozen
werd. Hij had dus den tijd gehad allen
schroom te overwinnen. Het zitten aan de
groene tafel is niet dat het ons eigen persoon
zoo zeer aangaat, het is de afgevaardigde van
de arbeiderspartij die daar zit. En ook bij
de gemeenteraden valt wel wat te bedisselen.
Bedisselen is eigenlijk een leelijk woord, maar
er ligt toch veel waars in. Bij de verkiezin
gen werd gewoonlijk op de sociëteit zoo wat
besproken, wie der heeren lid van den raad
moet worden. Het onverkwikkelijk gehaspel
tusschen liberalen en kerkelijken bracht mee,
dat elke partij van zijn tafeltje de arbeiders
wonk om met hen mee te gaan, nu is het
allengs zoover gekomen dat de arbeiders aan
hun eigen tafeltje zitten en zelf candidaten
stellen. Het is zeker wel een opmerkelijke
zaak in een plaats als Bolsward een openbare
vergadering te beleggen om de rechten der
arbeiderspartij te bespreken. Het was vroeger
al voldoende een paar strooibiljetten rond te
Bolswardsche Courant
D
[i
3U
18,
mt
en
