Nieuws- en Advertentieblad
Bolsward en WonseradeeL
Waarom heden Soc. Dem.
O!
te
1914.
Verschijnt Donderdags en Zondags.
53ste Jaargang.
No. 92.
>'4
b—4
Zondag 15 November.
VOOR
r.i
Afzonderlijke
de Soc. dem.
is tegen de
Dit zijn slechts enkele opmerkin-
te doen zien dat de hoofdoorzaak
zoo heel vast te
geven
te meer
waarvan
ABONNEMENTSPRIJS: 40 Cents per 3 maanden.
Franco per post 50 Cents.
nos. van dit Blad zijn verkrijgbaar a 5 Cent.
een internationaal
broederschap onder
ons weer in
en nog meer
standster van
weer twee strijdliederen
u Voorwaarts”, waarop
De klassenstrijd wordt onverbiddelijk, het
nationalisme scheidt de bezitloozen der ver
schillende rijken, door het internationalisme
moet de groote massa meer vereenigd worden.
Alleen door den oorlog zijn voedingsbodem,
het kapitalisme, te ontnemen, wordt bij on
mogelijk gemaakt. Nu is de vredesbeweging
van anderen op zich zelf wel goed, doch al
te nauwe verbinding met de burgerklassen
verdoezelt ons beginsel zegt Spr. In menig
Soc. dem. hoofd is het al niet te helder,
vandaar dat het zaak is de begrippen helder
en scherp te houden. Al meenen dus die
anderen het eerlijk, dat wil ik aannemen
zegt Spr., doch in een samengaan met hen ligt
steeds een gevaar voor ons en onze partij.
Beter is het dus in verschillend kamp te
strijden. Trouwens de strijd tegen den oorlog
is ook slechts een onderdeel van den socialen
strijd.
Dan rest nog de vraagAls er later een
2de wereldkrijg uitbrak, wat zoude er van
worden als alle Soc. dem. eenstemmig riepen
Wij willen niet meedoen, en als alle werkers
tegelijk zeidenWij werken niet meer voor
een maatschappij, die zoo vernielt en ver
plettert 1 Dan was de oorlog onmogelijk.
Dan zal de Soc. dem. het ook wel opnemen
voor de blooden, die in het verzet niet durven
volgen, want zoo besluit Spr., dan voelt de
de Soc. partij in zich de kracht. Er is zoo
vaak gesproken van daden, te veel woorden
zijn daar misschien reeds over verspild, laat
het dan eindelijk komen tot daden
(Applaus.)
ADVERTENTIEPRIJS: 1—7 regels 50 Cts. Vervolgens
10 Cts. per regel. Overigens naar plaatsruimte.
Het bureau van dit blad i» telefonisch aangesloten onder No. 4.
wat zou dan ’t gevolg zijn geweest? Och, om
die 1000 was de oorlog niet uitgebleven,
men ontziet geen menschenleven en ze zouden
zich opgeofferd hebben, zonder dat het baat
afwierp, want het geldt voor Duitschland: er
op of er ouder. Het militairisme zou er niet
tegen op hebben gezien, deze tegenkanters op
te ruimen, en de sociale partij zou er vruchte
loos naar beste krachten bij hebben ingeboet.
Het beste was dus zich te onderwerpen. Echter
daarmee heeft het beginsel niet gefaald, want
er is een groot onderscheid tusschen beginsel
en beweging. De beweging was nog niet
krachtig genoeg, doch met dezelfde liefde
hangen wij nog aan het idee, dat de oorlog
fnoet en zal verdwijnen. Deze oorlog heeft
ons in onze meening daaromtrent versterkt,
het sociaal beginsel is het middel om aan
den oorlog een einde te maken. Twee wegen
staan daartoe open, dat wil ik, zoo besloot
Spr. het eerste deel barer rede, nog aantoonen,
en daardoor U doen zien dat de Soc. dem.
nog niet haar naam verbeurd heeft van princi
pieel tegenstandster van den oorlog te zijn,
om dan te besluiten met wat de Sop. dem.
in de toekomst te doen staat. (Applaus).
Dit verschafte zich bondgenooten, om Duitsch-
'and te weerstreven.
De leus is: elk land moet zijn economische
belangen behartigen, en daar het kapitaal ook
kapitaal voortbrengt, moet er uitbreiding voor
belegging gezocht worden. Engeland had een af
zetgebied in haar koloniën, Duitschland had hier
aan ook behoefte. Wie Duitschland hierover hard
valt, beseft den toestand niet. Het kapitalisme
eischt expansie, en er moet uitbreiding komen
of de ketel barst ten slotte. De Soc. dem.
nu willen het privaat bezit opheffen, het
kapitalisme vernietigen, de productiemiddelen
brengen in handen der gemeenschap en daar
om zijn de socialen de eenige principieele
tegenstanders van den oorlog.
Ook in de practijk staan oorlog en Socialisme
op tegenstrijdig standpunt. De Soc. toch
willen de zwakken helpen en steunen op
economisch gebied. De oorlog vernielt goed,
eigendom en leven, en de economische toe
stand wordt er door verminderd. Denkt eens
aan, zei Spreekster, terwijl de stormwind
buiten raast, de regen klettert, waaraan de
soldaat blootstaat. De oorlog vernielt ge
zondheid, als het leven dan al gespaard wordt,
komt de jongeling krank en gebroken terug.
Volkswelvaart bevorderen, dat is ’t streven
der Soc. democraten, de oorlog verwoest, ver
pletterd, doodt! Wij zijn in ons land, waar
nog geen oorlog woedt, reeds bezig aan de
3e 50 millioen kosten, Duitschland heeft reeds
4500 millioen noodig gehad, en wat zal er
bij zulke uitgaven komen van de sociale
verbeteringen
De maatschappij is rijk, maar
wil gemeenschappelijk bezit en
parasieten, de bezitters, die niets doen in ’t
algemeen gesproken, en toch het beste deel
ontvangen. Die parasieten moeten meewerken
aan de gemeenschappelijke productie. Het
socialisme kan alleen komen, als de productie
vermeerdert. Door den oorlog gaat werkkracht
en productie te loor. De sociaal streeft naar
democratie, waarbij ieders persoonlijkheid tot
haar volle recht moet komen, maar de oorlog
levert ons over aan de diplomatie, aan de
kaste der bezitters. Altijd heeft het socialisme
geleefd met de hoop op
menschdom, uitgaande van
alle menschen, de oorlog voert
de nationale engheid. Om deze
redenen is de Soc. dem. de principieele tegen-
den oorlog. Voor de komst van
dit socialisme heeft men niet alleen roode
kiezers noodig, maar meer het algemeen bewust
zijn van de grootte van dit beginsel. Het
ligt niet alleen in de breedte, maar ook vooral
in de diepte der partijgenooten.
Nu is het voor velen een teleurstelling dat
het socialisme dezen oorlog niet heeft kunnen
tegenhouden. Dit wordt der partij smadelijk
aangewreven. Wat dus het liberalisme niet
vermocht, wat dus de Anti-rev. niet konden,
wat zelfs de Christenen niet vermochten van
hun christenheid, dat verwachtte men dus
wek van de jonge socialistische partij! Op de
conferentie te Bazel hoopten wij zelf dat wij
den vrede zouden kunnen bewaren, en nu in
Augustus was alle tegenstand in eens ver
dwenen. De reden en aanleiding van den oorlog
kent men, Serajewo vermoordde Frans Ferdi
nand; Oostenrijk treedt op tegen Servië, dit
roept Rusland te hulp, terwijl Duitschland
Oostenrijk bijspringt. Frankrijk moet met
Rusland mee, Engeland wil Duitschland niet
vrij spel laten, Turkije en Japan hebben er
zich ook nog in gemengd en zoo is de wereld
krijg ontbrand.
Wat was nu de plicht der Soc. democraten?
Weerloosheid, past die ons? De leer van de
rechter- en linkerwang gelden wel voor per
soonlijke omstandigheden, doch op ’t gebied
der samenleving kan men daar niet mee vol
harden. Zulk een gedrag zou ons overleveren
aan het despotisme. De brutaalste is de baas,
men zegt vaakhet recht is aan des terkste.
Dit komt, doordat de zonde woont in den
mensch, daarom zijn er wetten noodig, en
moet men zich met recht kunnen verweren.
Nadat alle andere middelen zijn uitgeput, mag
men strijden voor zijn recht. In een oorlog
als deze waar ’t gaat over de vraag wie baas
zal spelenrechts of links, moest het antwoord
zijn dienstweigering. Als al die roode kiezers
in Duitschland sterk bewuste personen waren
geweest, zou de oorlog onmogelijk zijn geweest.
En daarop moeten de Soc. democraten aan
sturen. Nu bleken ze in de verste verte nog
niet sterk genoeg. Als er, zoo vraagt men,
eens een duizendtal den dienst geweigerd had,
Met dit onderwerp trad Woensdag de be
kende spreekster Mej. VAN DER VLIES,
zich noemende ENKA op in „de Doele” alhier.
De zaal was geheel gevuld, ook vele dames
waren opgekomen.
Ds. ZDITHOFF opende de bijeenkomst,
belegd door de afdeeling S. D. A. P. Hij riep
de talrijke aanwezigen het welkom toe en ver
heugde zich dat er zooveel belangstelling was,
wat naar hij meende zoowel de Spreekster
als het door haar te behandelen onderwerp
betrof. In vele rangen der partij is in deze
tijden bange twijfel gerezen aangaande de
sociale beginselen. Spreekster zal de wankel-
moedigen wel een riem onder het hart steken
en aantoonen dat juist beden, in de crisis
die Europa, ja de wereld bedreigt, het nood
zakelijk is zich te scharen onder ’t roode
vaandel. Hij besluit met een gedicht van
Hermans, waarvan de inhoud wijst op ’t
„Overal internationaal”.
Nadat eerst het Gemengde Zangkoor „Voor
waarts” een paar strijdliederen had gezongen,
betrad de Spreekster het podium.
Kalm en bedaard, zich van haar kracht
bewust, weet zij de aandacht van bet publiek
te trekken en te behouden. In een eenvoudig,
voor ieder begrijpelijk betoog behandelt zij
haar stof, in den leertoon sprekende, weet zij
haar auditorium te boeien. Het gesprokene
geheel weer te geven zou te veel plaats
ruimte vorderen, te meer daar er ook nog
debat volgde, waarvan wij ’t voornaamste
dienen aan te stippen. Met een beknopt
verslag meenen wij dus te kunnen volstaan.
Waarom heden Sociaal Democraat? Op deze
door ons gestelde vraag wil Spr. het antwoord
geven. Met meer klem dan ooit voelt men,
dat de Soc. dem. de eenige principieele tegen
standster is van den oorlog. Die bewering
wekt tegenspraak, er zijn zelfs die zeggen, de
socialen hebben het recht verbeurd zich dit
aan te matigen. Er zijn ook buiten deze
partij vele tegenstanders. In de le plaats
valt dan de aandacht op Bertha von Suthner,
die door haar werk „De wapens neer” Zooveel
heeft uitgewerkt tegen de oorlogsbeweging.
Verder zijn er voorstanders van den vrede,
die zeggen dat-' wij te veel over den oorlog
spreken, en meer den vrede moeten behandelen
dat zijn philosofische oorlogsbestrijders.
In de 3e plaats zijn er die om den oorlog
te keeren uitgaan van de stellingWilt gij
den vrede, bereidt U ten oorlog en die daar
om de oorlogslasten steeds hooger opvoeren.
In Duitschland staat daarvan aan ’t hoofd
Keizer Wilhelm, in ons land is Dr. Kuyper
van dat regime.
Een 4e categorie vredesvrienden willen
daarentegen den oorlog den voedingsbodem
ontnemen, en dan moet de oorlog, net als
een plant die uitgerukt wordt, sterven. Die
categorie wordt gevormd door de Soc. demo
cratie. Het kapitalisme is de bodem, waarop
de oorlog tiert. Het kapitalisme jaagt klas
tegen klas, volk tegen volk te wapen. Voor
den oorlog bestaat steeds een materialistische
reden, vroeger kwamen er ook wel geestelijke
belangen bij in aanmerking, bijv, in onzen
80-jarigen oorlog waar het ging om gewetens
vrijheid, echter ook de 10e penning deed
daarbij wel degelijk zijn invloed gelden. Ook
bij den oorlog in Amerika over de afschaffing
der slavernij waren meteen stoffelijke belangen
in het spel tusschen de noordelijke en zuidelijke
staten. Spreekster wijst op den oorlog in
Transvaal, waar de goudvelden een rol speel
den, op den oorlog tusschen Rusland en Japan,
waar het ging om handelsbelangen, op dén
Balkankrijg. waar het in schijn ging tusschen
kruis en halvemaan, doch waar later duidelijk
de stoffelijke belangen bij betrokken waren.
Deze huidige oorlog, de verschrikkelijkste
die er misschien ooit woedde, heeft ook
stoffelijke belangen ten grondslag. Het kapita
lisme moet tot oorlog brengen, want dit
stelsel streeft naar wereldproductie en wereld
verkeer, op zichzelf een prachtig streven, doch
het eigenbelang is de drijfveer in plaats van
’t algemeen wereldbelang. Bij dit wereld
verkeer wordt gestreefd naar wereldheerschappij.
Wat het Romeinsche rijk eenmaal beoogde,
wordt nu door Engeland nagejaagd en het
Duitsche rijk treedt daarbij op als concurrent
in industrie en handel. De Duitsche keizer
wordt nu tot zondebok gemaakt, doch het
perfide Albion zag dat het zoo gaan moest.
Op de vraag des Voorzitters of iemand met
Spreekster wenschte te debatteeren of haar
een of meer vragen wilde stellen, stond de
heer H. EISMA op en vroeg of misschien
de Voorzitter plan had over het gesprokene
te handelen, zoo niet, dan wenschte hij wel
even het woord. Dit werd hem gaarne verleend.
Deze debater begon niet de opmerking dat
bij vooraf die vraag tot den Voorzitter richtte,
omdat hij meent dat wat de Spreekster hier
hedenavond heeft gesproken, niet volkomen
strookt met wat hij wel eens van hare partij-
genooten heeft vernomen. Het wil mij voor
komen, zoo vervolgde Spreker, dat hier een
soort reclame werd gemaakt op de wijze als
een handelsman, die een tijdlang niet adver
teerde, doch nu de kans waarnam om weer te
wijzen op de vportreffelijkheid zijner waar.
En toch als men den winkel binnentreedt
om die prima waar te betrekken, blijkt htt
dat er onder de bedienden oneenigheid heerscht
in welke bus wel die puike waar besloten is.
Inderdaad is dit zoowat het beeld van de
Soc. dem. op dit oogenbhk. ’t Was een ge
noegen deze Spreekster te hooren, maar zij
bekeek de zaak slechts van één kant. Er is
door dezen critieken oorlogstijd heel wat ver
deeldheid ontstaan in ’t socialistische kamp,
doch daar werd door Spreekster heel niet van
gerept.
Ik wensch, zoo ging debater verder, even
de aandacht vestigen op een drietal punten,
en wel op de meeningen aangaande de oor
zaken van en de aanleiding tot dezen oorlog,
vervolgens op de bestrijding van den oorlog
en ten 3en op het nationalisme. Wat het
eerste betreft, de Spreekster noemt het
kapitalisme als de oorzaak. Voor een deel
mag dit waar zijn, niet geheel en uitsluitend
is deze krijg toe te schrijven aan het drijven
van kapitaalsbelangen, en de partijgenooten
van de Spreekster Wibaut en van der Goes
o. a. zijn het daarover niet met haar eens.
Het imperalisme is er niet geheel vreemd aan
zooals zelfs Bernstein te Berlijn moet hebben
verklaard.
gen om
van dezen oorlog nog niet
bepalen is.
De bestrijding van den oorlog, daarvan ge
tuigde de Spreekster dat hare partij niet
moest samengaan met de voorstanders van
den vrede uit de andere partijen. Nu is het
toch bekend dat in den Oorlogsraad, die nu
is opgericht, ook deel hebben genomen partij-
genooten van de Spreekster; Schaper Ds. Bakker,
Wibaut zijn het dus zeker niet eens met
wat zij hier heden verkondigde. En als zij
hare partijgenooten wil afscheiden, ontzeg ik
haar het recht om de Katholieken een ver
wijt Ié maken van hun Separatie, wijl de
socialisten zichzelf dan schuldig maken aan
afzondering, door te zeggen wij weten ’t zelf
te goed en hebben de anderen niet noodig.
Wat het 3e punt betreft, het nationalisme,
Na de pauze eerst
van de vereeniging
Spreekster vervolgt
De stelling dat de Soc. dem. krachtens
haar beginsel had moeten weigeren de wapens
op te nemen, dat zij had moeten beletten
dat bet bloed der arbeiders moet vloeien,
heeft heel wat bespreking uitgelokt. Reeds is
gezegd dat de partij nog te zwak bleek en
dus heeft men gezegd voor ditmaal, gaat
Toch brengt Spr. een eeresaluut aan de
Russische doema die het ten strijde trekken
weerstreefde en verklaarde, de verantwoordelijk
heid niet te willen dragen.
Elders zijn zonder protest de wapens op
genomen. Daarvoor zijn eenige verontschuldi
gingen in te brengen. In de le plaats is
deze oorlog een overrompeling geweest. Er
was geen tijd om de gedragslijn te bepalen,
en in de 2e plaats zijn de regeeringen van
alle landen er in geslaagd hun onderdanen
wijs te maken, dat het een verdediging van
eigen geboortegrond gold. Overal klonk de
mare: het vaderland is in gevaar! Wat blijkt
hieruit Dat het nationalisme nog te krachtig
is, ja overal is geworden tot een uitslaanden
brand. Het nationalisme beschouwt Spr. als
de verwording van vaderlandsliefde. Gehecht
heid aan eigen grond en taal wil Spr. nog
wel onder de deugden rekenen, maar een
deugd kan bij overdrijving ondeugd worden.
Spaarzaamheid kan ontaarden tot gierigheid,
vroolijkheid tot uitspatting, en zoo is vader
landsliefde verbasterd tot nationalisme. Duitsch
land en Engeland kenmerken zich door over
schatting van hun cultuurstaat. Nergens zoo
goed als bij hen, dat gevoel wordt gekweekt en
dat leidt tot uitingen van overdrijving, voert
tot haat op andere landen.
De Soc. dem. vragenIs die zaak mijn
goed en bloed waard? Is de onafhankelijk
heid van eigen land van zooveel beteekenis,
dat men daarom zijn leven moet opofferen
De velen ook uit ons land, die elders hun
brood zochten te verdienen zijn tot andere
gedachten gekomen door de ervaring, dat bet
leven in die verre streken vaak veel beter is
dan hier. Transvaal gevoelt nu reeds dat
het goed was dat het een deel van Engeland
werd. Als een klein land zijn onafhankelijk
heid verliest, is dat niet altoos een ramp.
Nu bij het begin van dezen oorlog hebben
de Soc. dem. zich door het nationalisme laten
beetnemen, en dat heeft ons de teleurstelling
bereid zegt Spr. Doch zoo gaat zij voort,
hoe kan het ook haast anders Als kind op
school, als jongeling in de vereeniging wordt
steeds vaderlandsliefde gepredikt en het is
niet gemakkelijk die spinnewebben later weer
te verjagen.
Hoe moet nu en na den oorlog de Soc. dem.
zich gedragen Ous past een volledige erken
ning dat wij te kort schoten bij ons beginsel,
maar een gewaarschuwd mensch geldt voor
twee, en deze oorlog heeft ons gewaarschuwd
zegt Spr. Gelijk in den oorlog de kanonnen
gericht worden eerst op de zwakke punten
der vesting, zoo moet de Soc. zijn krachten
richten op het nationalisme.
De scheidslijn der naties is verscherpt door
dezen oorlog, en die lijn moet allereerst weer
uitgewischt worden. De leus van Marx
Proletariërs aller landen, vereenigt U moet
weer in volle kracht worden aangeheven,
Bolswardsche Courant
