Officieel Orgaan
der Gemeente Bolsward
I
Een goedkoop en mooi uitstapje.
Tien jaren oorlogspolitiek.
No. 62
Woensdag 6 Augustus 1924
63ste Jaargang
Gearriveerd:
J. NA WIJN Jr.
Brieven en stukken voor de Redactie en Administratie, opgaven van advertentiën enz., te zenden aan het Bureau van Uitgave:
Firma B. CUPERUS Az. te Bolsward - Telefoon No. 4
s
d
WEEK-AGENDA.
uur
1914 - 1 Augustus - 1924.
Fijne HANDAPPELEN, vanaf 18 ct. p. p.
Fijne HANDPEREN vanaf 18 ct. p. p.
MELOENEN, DRUIVEN, BANANEN,
JAVA SINAASAPPELEN, TOMATEN.
Een reuzen partij fijne SLABOONEN,
zonder en met draad, prijs billijk.
Zie etalage!
Prijzen van alle Groenten zie uithangbord.
GEMALEN SNIJBOONEN enz., enzoov.
Aanbevelend,
Dijkstraat 39 - Bolsward
TELEFOON 112
oorlogvoerenden maakten
tieken oorlog tegelijk een
pasten, en dat waarlijk
II.
Voor zoover dat nog noodig kon heeten,
hadden de politici en economen ons erop
voorbereid, dat de a.s. groote oorlog, zon
deze eenmaal uitbreken, van geweldigen
economischen aard zou zijn. De politici
door er op te wijzen, dat de strijdvragen
der laatste tientallen van jaren alle een
economischen- of kolonialen ondergrond
hadden; de economen door er op te wijzen,
dat steeds meer de wereldhuishouding een
internationaal karakter heeft aangenomen,
en, om het plastisch uit te drukken, eiken
dag op de tafel van den eenvoudigen arbeider
de producten van drie werelddeelen worden
gebracht. Wij hebben dan ook dit econo
misch karakter van den grooten oorlog aan
den lijve gevoeld. Direct en indirect. Indirect
niet alleen in de oorlogvoerende landen,
maar ook in de neutrale, die niets met den
oorlog te maken wenschten te hebben, maar
die toch duidelijk bemerkten, dat hunne
levensmiddelen- en grondstoffen voorziening
niet onafhankelijk zijn van wat zich verder
in de wereld afspeelt. Direct in den oorlog
zelf, die niet als vroeger tot het ailitaire-
en politieke strijdperk werd beperkt, maar
al spoedig op economisch gebied werd over
gebracht. Door verschillende mastregelen
trachtten Engeland en Frankrijk reeds
dadeljjk den levensmiddelentoevoer naar
Duitscbland te beperken; als antwoord
daarop ving Duitschland den duikbooten-
oorlog aan, die zich vooral richtte tegen
het handelsverkeer zoowel van de oorlog
voerenden onderling als van dezen met de
neutralen. De economische blokkade, over
Duitschland afgekondigd en de daarop
gevolgde represaille-maatregelen, ontredder
den niet alleen geheel den handel van de
oorlogvoerenden, maar zij hadden ook een
funesten invloed op dien der neutrale
landen; ja, dit ging uiteraard zoover, dat
landen met rijke Koloniën als Nederland,
gebrek leden, terwijl die Koloniën genood
zaakt waren hare producten naar andere
landen uit te voeren. En sterker nog, te
Parijs kwam gedurende den oorlog de zgn.
Economische Conferentie der Geallieerden
bijeen, die de grondslagen vaststelde, waarop,
Advertentieprijs: 10 cent per regel. Bij contracten aanmerkelijke korting.
Dienstaanbiedingen, Koop- en Verkoopadvertentiën, Personeeiaanvragen,
enz., enz., van 15 regels 50 cent. Iedere regel meer gewoon tarief
Advertentiën voor dit blad worden gratis geplaatst in „Wonseradeel”,
Makkumer Courant en „Hennaarderadeel”, welke bladen door geheel
Wonseradeel en Hennaarderadeel geregeld huis aan huis worden bezorgd.
zoo plotseling had men deze malaise niet
gedacht. De prezen daalden, groote lichamen,
die voorzichtige politiek gevoerd hadden,
leden daarmede geweldige verliezen; de
scheepvaartmaatschappijen, die zich in den
duursten tijd van nieuwe schepen hadden
voorzien, zagen de balanswaarden geweldig
teruggaan; zagen het emplooi afnemen en
moesten tot het opleggen van schepen
overgaan. Ja, de jaren, die ons nu van
1920 scheiden, zijn jaren van voortgaande
malaise gebleven. Met zorg hebben velen
de steeds lager zakkende koersen van aan-
deelen waargenomen, waarin zich het wan
trouwen jegens onderneming, de grootste
niet uitgezonderd, uitsprak. Daarbij kwam,
dat vooral Nederland groote verliezen heeft
geleden tengevolge van het optreden van
een communistisch bewind in Rusland, dat
de Russische Staats- en particuliere schulden,
voor een niet gering gedeelte in Nederland
geplaatst, niet meer erkende. Oorlogswinsten
behoorden nu werkelijk tot het verleden;
in vele gevallen konden deze niet eens
blijvend worden behouden; slag op slag
werd vernomen, en veel wankelde, dat
slechts met de uiterste inspanning van
kracht is behouden. Gedurende den oorlog
had zich in het Nederlandsche bankwezen
sterk doen gevoelen de neiging naar con
centratie; wie de aandeelenkapitalen van
de Handelsmaatschappjj, de Rotterdamsche
Bankvereeniging, de Amsterdamsche Bank,
de Twentsche Bank, om slechts enkele der
grootsten te noemen, ziet, en bedenkt hoe
veel kleine en plaatselijke banken zij in
concentratie tot zich getrokken hebben,
begrijpt dit maar al te wel. Ongetwijfeld
is deze concentratie in het bankwezen
voor Nederland van groot belang geweest;
daardoor toch konden tal van débacles
worden voorkomen, maar anderzijds leefde
wel scherp in ons op, dat een débacle van
een dezer grooten niet meer een débacle
zonder meer was, doch als een nationale
ramp ware te beschouwen. Slot volgt.
Verschijnt Woensdags en Zaterdags Abonnementsprijs franco per post 62 */2 cent per 3 maanden
ook na den oorlog, de economische krijg
tegen de toenmalige tegenstanders zou
worden gevoerd. Zelfs het internationaal
privaatrecht, vóór den oorlog door Asser
en de zijnen opgebouwd, werd niet met
rust gelaten; tengevolge van de opzegging
van verschillende dezer tractaten werden
ook de neutralen getroffen en was het b.v.
in Frankrijk tijdens den oorlog voor welken
vreemdeling ook, ja zelfs voor een onderdaan
van een der geallieerde landen, moeilijk,
zoo niet onmogelijk om op behoorlijke wijze
te procedeeren. Op economisch gebied
hebben wij tijdens den oorlog wel ervaren,
dat het internationalisme, hetwelk schijn
baar de laatste tientallen van jaren had
geheerscht, meer op mdividueele verbin
dingen der personen van verschillenden
landaard berustte, dan op de verbindingen
der Staten als zoodanig en wederkeerig.
Niet zoo heel lang vóór den oorlog,
publiceerde Normann Angell zijn bekend
boek, waarin hij, uit economisch oogpunt,
den oorlog der toekomst min of meer
onmogelijk verklaarde. Immers, zoo was
in het kort zijn redeneering, alle landen
zijn zoozeer economisch verbonden, dat een
oorlog niet alleen de belangen der tegen
standers, doch tegelijk hun eigene belangen
treft. Stel, zoo schreef hij, dat een Duitsche
onderzeeboot een Engelsch handelsschip in
den grond boort, wie waarborgt dan, dat
dit schip niet eigendom is van een oaam-
looze vennootschap met veel Duitsch kapi
taal, en wie tenslotte waarborgt niet, dat
het schip, desnoods in Engeland verzekerd,
niet bij een Duitsche maatschappij is her-
zekerd. Waarbij Normann Angell vergat,
dat de Regeeringen zich in den grooten
strijd veroorloofden om met geen enkel
bestaand recht rekening te houden, zeker
niet met de verplichtingen van den Duit-
schen herverzekeraar tegenover de Engel-
scbe verzekerden. Ook in ander opzicht
trouwens dwaalde Normann Angell toen hij
de "economische weerstandskracht der lan
den zoodanig schatte, dat een werkelijke
wereldoorlog nauwelijks enkele maanden
zou duren en dan wegens uitputting der
wederzijdsche partjjeu zou moeten worden
opgegeven. Het weerstandsvermogen der
volkeren, of liever gezegd hunne geneigdheid
om zich geheel uit te putten, is veel grooter
gebleken dan eenig econoom kon voor
spellen, en het is vermoedelijk daaraan in
de eerste plaats te danken, dat wij nu een
bijna vernietigd Europa, om van het overige
deel van de wereld maar niet eens te ge
wagen, voor ons hebben.
Het begin van den oorlog deed zoo iets
niet voorspellen. Zeker, toen heerschte er
verwarring, een zeker soort van kinderlijke
bevreemding, dat tal van dingen, die wij
in onzen tegenwoordigen tijd heel gewoon
vonden, plotseling waren veranderd. Maar
aan de mogelijkheid van uitputting dacht
men zelfs niet, en in de gebleken moeilijk
heden viel vrij gemakkelijk te voorzien.
De paniek b.v., die men hier te lande
vreesde op de Amsterdamsche Beurs, werd
dank zij het krachtig ingrijpen van den
Heer Van Aalst, die het steunsyndicaat
van f 200 millioeu vormde, voorkomen; de
Beurs werd maanden achtereen gesloten. Het
tekort aan klein geld werd door de uitgifte
van zilverbons spoedig voorkomen; tegen
de algemeene neiging van prijsopdrijving,
werden wettelijke maatregelen beraamd, die
met zeldzamen spoed in werking traden.
Toen tengevolge van de crisis de werkloos
heid al spoedig zoo groot werd, dat gedwongen
uitzetting uit de woningen dreigde, kwamen
ook in dat opzicht maatregelen tot stand;
in het kort, zoowel in Nederland als in
andere neutrale en nog sterker in oorlog
voerende landen, werd de eene maatregel
voor, de andere na op sociaal- en econo
misch of op gemengd gebied uitgevaardigd
teneinde in de moeilijkheden te voorzien.
Eerst in 1915 echter begon men inzicht
te krijgen in wat, duurde de strijd enkele
jaren voort, zou worden. De toevoer van
levensmiddelen werd afgesneden en al kon,
dank zij de oprichting van de Nederland
sche Overzee Trust (N. O. T.) de verbinding
met de Koloniën althans gedeeltelijk worden
gehandhaafd, dit nam niet weg, dat wij
ons reeds zeer veel moesten ontzeggen.
Maatregelen werden genomen om de distri
butie van levensmiddelen te regelen; aan
vankelijk probeerde Minister Posthuma het
met zijn bekende vereenigingen van belang
hebbende producenten, die stonden onder
toezicht van Rijkscommissiën van Toezicht,
’t Was een zeer goede gedachte van de
Ned. Tramweg-Maatschappij om in combi
natie met de Terschellinger Stoomboot-
Maatschappjj een goedkoop uitstapje te
organiseeren naar het mooie eiland Ter
schelling. Ten eerste werken de genoemde
Maatschappijen er daardoor aan mede, onze
eilanden in ruimeren kring meer bekendheid
te geven en ten tweede wordt een groot
aantal personen door den Jagen prijs in de
gelegenheid gesteld ook iets te gaan genieten,
waarvan het anders allicht verstoken zou
blijven. Wij waren dan ook direct bereid
gevolg te geven aan de vriendelijke uit-
noodiging der directies dit uitstapje mede
te maken, omdat wij door middel van ons
blad gaarne mede willen werken aan de
bevordering van het goede doel. Als wij
in dubio hebben gestaan om mede te gaan,
dan was het enkel en alleen vanwege het
regenachtige weer, doch aangezien een
zeereisje voor ons altijd groote bekoring
heeft, besloten wij van de partij te zijn.
Dat het reisje op Zondag plaats vond,
beeft natuurlijk tengevolge dat een zeker
aantal personen, dat uit principe niet op
Zondag reist, of geen gelegenheid heeft den
kerkdienst bij te wonen, wordt uitgescha
keld, doch dit is een kwestie, die de directie
zeker wel onder oogen zal hebben gezien.
Heereuveen was het beginpunt van de
reis en toen de tram hier aankwam, viel
ons het aantal deelnemers, in aanmerking ge
nomen den aanhoudenden regenval, bijzonder
waar in het deskundige en niet-belangheb-
bende element domineerde. Toen het met
dit toezicht niet bleek te gaan, vermoedeljjk
tengevolge van bet ontbreken van een
krachtig centraal lichaam, trad de distri-
butiewet in werking, die geweldige, in
vredestijd zeker ónmogelijk geachte bevoegd
heden op levensmiddelengebied aan de
Regeering gaf; die haar en hare organen
in staat stelde in beslag te nemen wat zij
voor het algemeen belang noodig achtte,
en op grond van welke wet de bekende
vervoerverboden werden uitgevaardigd. Te
voren reeds waren de tal van uitvoerver
boden vaslgelegd, waarvan intusschen vrij
stelling kon worden verkregen door de
bekende uitvoerconsenten, die iemand plot
seling tot een rijk man konden maken, en
die zeker tot veel oorlogswinst hebben
bijgedragen. Geheel Nederland en gelijk
het in Nederland gegaan is, is het in het
meerendeel der landen gegaan veranderde
economisch geheel; men zag handelslieden
tot geheel andere branches, somtijds de
zonderlingste, overgaan. De groote lichamen
deden dat niet, konden dat niet doen, maar
moesten dan ook veelal voor een deel hun
zaken stopzetten of sluiten. Geheel het
economisch leven raakte in de war, raakte
vast, en van geen Regeering mocht worden
verwacht, dat deze geheel in de nooden
kon voorzien. Men probeerde het zoo goed
mogeljjk, en het eigenaardig verschijnsel
deed zich natuurlijk al spoedig voor, dat,
gezien den nood der lijden, geld bjjzaak werd.
In Nederland w^j blijven bij de
voorbeelden dicht bij huis werden
steeds grooter credieten aangevraagd om
tegen goedkoope prijzen levensmiddelen te
verschaffen; credieten van tientallen mil-
lioenen behoorden al spoedig niet meer tot de
uitzonderingen. Teneinde den Staat een
deel van de buitengewone winsten, die
tengevolge van den oorlog werden gemaakt,
te doen toevloeien, trad de Oorlogswinst-
belasting, die een zeer ry ke bate opleverde,
in werking; eerst later kwam men op het
denkbeeld om in een zoogenaamde particu
liere Vennootschap, de Nederlandsche Uit
voer Maatschappij (N. U. M.) de belangen
van den uitvoer te centraliseeren en den
Staat daarvan de competente portie te doen
toekomen. De N. U. M. is een der vele
voorbeelden uit den oorlogstijd, dat de
Staat een deel van zijn bevoegdheden aan
particuliere of aan semi-particuliere lichamen
uit handen gaf. De N. O. T., wel niemand
zal het ontkennen, beschikte inderdaad over
Regeeringsbevoegdheden; de N. U. M. ook
een weinig; wij hebben daarnevens gehad hst
Landbouw Exportbureau (L. E. B.)opgericbt
teneinde uit te voeren de afspraken met
de Geallieerden, waarin aan Nederland werd
voorgeschreven een hoe groot deel van
landbouwproducten naar de Centrale landen
mocht worden uitgevoerd. En wij hebben
ook gehad, nadat de onrechtmatige inbeslag
neming van bijna de geheele Nederlandsche
visschersvloot werd opgeheven een overeen
komst met de Engelsche Regeeri’ g, die
aan de Nederlandsche particulieren voor
schreef hoeveel visch zij naar Duitschland
mochten vervoeren. Overeenkomsten; die,
teneinde het neutraal karakter van den
Nederlandscben Staat te handhaven, door
particulieren met een of meer der Gealli
eerde Rijken werden gesloten, maar die toch
aan de Regeering niet onbekend waren en
die een deel vormden van onze economische
oorlogspolitiek. Natuurlijk was haar karakter
formeel niet juist, niet fraai zelfs, maar
men leefde in oorlogstijd en men kon
niet anders.
Bedenkelijk was en waarlijk al weer
niet in Nederland alleen de invloed,
dien de economische omstandigheden oefen
den op geheel de samenleving. Tengevolge
van den nood in de oorlogvoerende landen
konden lieden, die in het bezit kwamen
van uitvoervergunningen, zich met één
slag geweldige rijkdommen verwerven, het
type der O.W.ers is voor het grootste deel
daaraan te danken. De voordeelen, die met
smokkelen konden worden behaald, leidden
er vanzelf toe, dat, vooral in de grens
provinciën, velen zich daarop toelegden;
het aantal smokkeldelicten nam in de
oorlogsjaren tot een ongekende hoogte toe.
Het kwaad werd, mede dank zij de hulp
van militaire commiezen, zoo krachtig
mogelijk bestreden, maar afdoende kon dat
al weer niet. De aanwezigheid hier te
lande van vluchtelingen van den meest
uiteenloopenden landaard, die na en met
Voor het plaatsen van advertenties bevelen
wij ons blad bij H.H. bestuurders van ver
eenigingen aan, terwijl wij hen tevens
attent maken op ons adres voor de levering
van alle soorten vereenigings-drukwerk als
convocatie-biljetten, reglementen, diploma’s,
programma’s, tekstboekjes enz. enz.
FIRMA B. CUPERUS Az.
Woensdag 6 Aug.:
Voetbaldemonstratie ten bate van het „Groene
Kruis”, des avonds 7 uur op het sport
terrein.
Geref. Zangvereen. „Pro Rege”. Wegens
vacantie geen Repetitie.
Schaak- en Damclub „Westergoo—Tavenu”.
Speelavond eiken Woensdag. Aan vang
kwart voor acht uur in „Ons Gebouw”,
leeszaal, boven.
Biljartclub „Jan Wiemers”. Speelavond des
avonds van 7—11 uur in café Gaarmann.
Donderdag 7 Aug.:
Houtveiling door G. Keikes ’s voorm. 11 uur
op het Schildwijk.
Lycurgus en Wilhelmina. Oetenavond van
8—10 uur op het Sportterrein.
R.K. Zangkoor. Repetitie 's avonds 8
in café Slippens.
Vrijdag 8 Aug.:
Zangvereeniging „Voorwaarts” vacantie.
Sted. Muziekkorps „Bolsward”. Gewone
repetitie des avonds 8 uur in de muziek
school.
Zaterdag 9 Aug.:
Stedelijk Muziekkorps. Concert des avonds
7>/2 uur in het Julianapark.
Onderling Ziekenfonds. Contributie-afdracht
’s avonds van 6—7 uur in „Ons Gebouw”.
Stadsspaarkas. Gelegenheid tot ’t inbrengen
van gelden, des avonds 7 uur in het
lokaal Politiebureau.
Maandag 11 Aug.:
Meppeler Bioscoop Theater. Voorstelling in
„De Doele”.
Dinsdag 12 Aug.:
Gemengd Koor „Bolsward”. Wegens vacantie
geen repetitie.
Meppeler Bioscoop Theater. Voorstelling in
„De Doele”.
Aankondigingen in deze rubriek worden
kosteloos opgenomen. Opgaven moeten
Dinsdagsavonds in ons bezit zijn.
de Belgen hier kwamen, leidde tot over
neming van wat in den regel niet het
beste der betreffende volkeren was; leidde
zoodoende tot een verruwing der zeden,
die rich in eiken kring, van den hoogsten
tot den laagsten, kenbaar maakte. De
oorlog gaf aanleiding tot plotselinge ver
diensten en tot plotselinge verliezenveel
minder dan vroeger werd de spaarzin be
oefend; men leefde bij den dag van heden.
Voorzichtigheid werd veel meer dan vroeger
uit het oog verloren de reusachtige zaken,
die konden worden gedaan, deden zelfs
groote lichamen, op den meest solieden
grondslag gevestigd, deze voorzichtigheid
uit het oog verliezen. Kortom er kwam
een atmosfeer in de economische en de
maatschappelijke samenleving, die tevoren
ongekend mocht heeten. Er werd het
vreeselijkste gebrek geleden aan den eenen
kant en er werden rijkdommen verdiend
aan den anderen kant. De Regeering had
met politieke economische moeilijkheden
tegelijk te makende stoute uitspraak,
in het begin gedaan, dat er geen honger
zou worden geleden in Nederland, moest,
toen de oorlog zoo lang voortduurde, wel
worden ingetrokken. De economische moei
lijkheden werden door sociale gevolgd; men
mocht Huurwetten uitvaardigen ter voor
ziening in den woningnood; groote levens-
middelencredieten toestaan teneinde het
gebrek te bezwerenmen mocht Regeerings-
"bureaux oprichten teneinde de distributie
te centraliseeren geheel kon men niet
in de nooden voorzien. Relletjes zijn dan
hier, dan daar het gevolg geweest; ernstig
waren zij een enkelen keer als in 1917 te
Amsterdam, maar steeds heeft er zekere
onrust geheerscht, die van sociaal-econo-
mischen aard was.
Neen, wie tevoren had gemeend, dat
de oorlog economisch aan de neutralen kon
voorbijgaan, heeft zich wel vergist. De
van dezen poli-
ecomische; zij
van weerszijden,
alle hulpmiddelen toe, die zij ter beschik
king konden stellen, en op het laatst werd
de oorlog militair een vraag van man
schappen en materiaal, en economisch een
vraag van levensmiddelen en grondstoffen.
En toch heeft de groote menigte tijdens
den oorlog zoo weinig inzicht in de econo
mische verhoudingen gekregen, dat nog
vrij algemeen de overtuiging heerschte,
dat eigenlijk op hetzelfde oogenbiik, dat
de oorlog zou zijn geëindigd, ook een einde
zou komen aan al de economische ellende,
die deze had gebracht. Ware dan ook met
het einde van dien oorlog niet zekere
sociale onrust samengevallen, men had
zich in November 1918 oprechter verheugd
dan de omstandigheden eigenlek toestonden.
Zeker, het scheen een oogenbiik, en in het
bijzonder in Nederland, dat het einde van
den oorlog ook het einde van de econo
mische kwaden zou met zich brengen. Wel
waren er nog tal van moeilijkheden te
overwinnen; wel zaten wij nog in den
huizennood; in den kolennood, en wel
kregen wij nog niet alles op tafel wat wij
voor den oorlog gehad hadden, maar spoedig
deed zich verbetering gevoelen. Daarbij
kwam, dat de vroegere oorlogvoerende
partijen ons noodig hadden en van ons
konden krijgen, nu eenmaal de grenzen
voor een deel werden opengesteld. Onze
koopvaardijvloot, die tijdens den oorlog
groote verliezen had geleden, maar waarin
door bijbouwen was voorzien, werd in hooge
mate rendabel gemaakt; onze voorraden
konden voorloopig nog tot goede prijzen
worden verkocht, al waren natuurlijk de
genen, die in levensmiddelen-surrogaten
sommige van goede kwalteit, handelden, de
dupe waren van wat men later wel eens
spottend beeft genoemd: „het uitbreken
van den vrede”. Inderdaad, wie de cyfers
b.v. van uitvoer en invoer in 1919 in een
klein land als Nederland gadeslaat, wordt
getroffen door de geweldige veranderingen
die daaruit spreken. Maar men hield er
geen rekening mede, dat wel de invoer in
Nederland geweldig toenam, maar de uitvoer
niet een evenredige mate van toeneming
vertoonde; en men scheen te meenen, dat
de plotselinge opleving na den oorlog steeds
zou voortduren.
Gedurende 1919 en een groot deel van
1920 ging het. Maar toen, wie herinnert
het zich niet kwam plotseling de
malaise. Nu kwam deze niet geheel on
verwacht; men had haar voorspeld, maar
Bolswardsche Courant
F
i
j
