Buit enlandsche Revue.
III. II. II. UI EU F F
De Bolswardsche Courant en Westergoo
DANTZIG.
Reparatie
aan alle merken
Automobielen
I 35g!£ Jaargang
Woensdag 2 Augustus 1939
Uitgever A. J. OSINGA, Marktstraat, BOLSWARD
Groote voorraad
Onderdeelen
en Banden
Uit den Omtrek.
Stadsnieuws.
Officiéél orgaan der gemeenten Bolsward, Wonseradeel en Hennaarderadeel
A Telefoon No. 451
No. 59
s
I
KIMSWERD.
Advertentiën per regel:
Woensdagsnummer 10 cent.
Zaterdagsnummer 12 cent.
Tusschen de tekst dubb. prijs.
Giro no. 87926.
Speciale inrichting voor
heele wereldgebeuren. Zonder twijfel
mag men aannemen, dat bij een komen
de wereldoorlog Duitschland, Italië en
Japan zullen staan tegenover Engeland,
Frankrijk en Rusland.
Wanneer dan ook nog Amerika staat
aan den kant van de democratie, is naar
onze bescheiden meening ’t eindresultaat
niet twijfelachtig. Men vraagt zich dan
ook met eenige verwondering af: Is het
bezit van Tunis voor Italië, van Dantzig
voor Duitschland, van ’n deel van China
voor Japan, die uitmoording van een
groot deel van Europa wel waard?
Typisch dat het antwoord van al die
drie landen is: wij wenschen geen oor
log om Tunis, om Dantzig of de Chinee-
sche havens.
Er is geen probleem in Europa, zegt
Hitler, dat niet met onderling overleg is
op te knappen.
Jammer genoeg dat tusschen woord en
daad bijl die staatslieden een hemels
breed verschil bestaat. Wat de boven
aangehaalde medewerking van Rusland
in dit Europeesche bondgenootschap be
treft, waarschijnlijk is het U gegaan als
schrijver dezes. Het heeft langen tijd ge
duurd voor ik me zelf voldoende kon
overtuigen, dat de hulp, welke Rusland
aan de democratie wilde verleenen niet
was een speculatie op de wereldrevo
lutie.
Ondanks de stellige verzekering van
Russische kant, blijft^nog altijd een ze
kere twijfel aan de goede bedoelingen
van de Sovjets achter. Men heeft zoo
weinig houvast aan die Russische poli
tiek. De wisseling in de verschillende
kopstukken gaat soms zoo verbijsterend
snel. Corruptie is een van de ernstige
kwalen waarmee de Sovjet te kampen
heeft en juist omdat bondgenootschap
pen geteekend en gesloten worden door
menschen die vandaag op de hoogste
sport van ddn Sovjetladder staan én
morgen in de goot liggen, is er zoo wei
nig betrouwbaarheid in al die overeen
komsten. Het eene proces volgt het an
dere op. Van Lenin tot Stalin is het een
aaneenschakeling van corruptie. Alle
hoofdleiders van de Gepeöe zijn reeds
gevallen en nog steeds duurt die zuive
ring door. Namen als Jagoda en Radek,
Baccharin en Jezjow ze hebben langer of
korter tijd geschitterd aan den Sovjet-
hemel, maar zijn ook allen op meer of
minder dramatische wijze verdwenen.
Een oud rijmpje zegt het zoo kern
achtig:'Niets is op deez’ aarde besten
dig van duur.
3de
4de
5de
6de
7de
8ste
EEN UITSTAPJE.
De reisvereeniging „In wijden kring”
hield Zondag j.l. haar eerste uitstapje in
dit seizoen.
De tocht ging naar Den Helder, Eg-
mond aan Zee, Schoort. Er werd volop
van het natuurschoon en het verblijf aan
zee genoten. Op de terugreis werd de
kermis te Hippolytushoef bezocht.
Zeer voldaan kwam het gezelschap
omstreeks half 12 weer thuis.
KAATSEN.
Bij de j.l. Zondag gehouden jongens-
kaatspartij te Wirdum, door elkaar loten,
aantal parturen 29, behaalde onze stad
genoot J. Ferwerda mede den eersten
prijs, benevens den Koningsprijs.
HOOFD ACTE-EXAMENS.
Geslaagd voor de hoofdacte, de heer
S. Hibma alhier, onderwijzer aan de Chr.
School te Tjerkwerd.
OFF. FORD DEALER
BOLSWARD - TELEF. 550
MAKKUM.
De Chr. Gemengde Zangvereen. „De
Lofstem”, dir. de WelEd. Heer Tj. Faber
van Bolsward, behaalde op het concours
te Heeg een 1ste prijs in de 2de afdee-
ling met 473 J/2 punten en ’s avonds in
de eerewedstrijd nog een 1ste prijs. Het
puntenaantal was op één na het hoogste
van het concours.
27 Juli 1939.
Onder leiding van het onderwijzend
personeel maakten de vier oudste klas
sen der o. 1. school alhier hun jaarlijksch
reisje.
Met Bouma’s autobus werd om half
zeven de reis aangevangen. De tocht
ging over den afsluitdijk. Op de uitkijk
toren bij Den Oever werd genoten van
het mooie vergezicht. Zonder oponthoud
ging het verder naar Amsterdam, waar
Artis werd bezichtigd en even werd ge-
Een eigenaardig jubileum hebben we
in de afgeloopen week gevierd, n.l. het
zilveren jubileum van den wereldoorlog
1914.
Veel is er in die 25 jaar geschreven
wie toch eigenlijk de schuld had aan
dezen oorlog, maar tot een geheel eens
luidende meening is men nooit gekomen.
De een geeft den ander de schuld en
het allerbeste is het oude spreekwoord
hierop van toepassing te nemen, waar
twee kijven hebben belde schuld. Wat er
Het is voorts van belang om te be-
denken, dat het statuut van Vrije Stad
voor Dantzig .niets bijzonders beteekent,
maar daarentegen volkomen.aansluit aan
de historische bestemming van dit ge
bied. Dantzig is pas na de verdeeling
van Polen onder Duitschen politieken in
vloed gekomen, maar daarvóór was
in den moord te Serajewo tot uitdruk
king kwam. Hoe geheel anders is de
toestand nu. De tot in het onzinnige
doorgevoerde bewapening brengt het
gevaar voor een conflict, hoe langer hoe
dichter bij, maar ook juist door die be
wapening worden de kansen vooraf ge
wikt en gewogen en de beslissing nog
maar eens uitgesteld. Pas wanneer een
der deelnemers aan dit werelJschaak-
spel schaakmat is gezet, is een regeling
of een uitbarsting te verwachten.
Als een der laatste en goed doordachte
zetten kunnen we noemen het door Ame
rika genomen besluit tot opheffing van
de handelsovereenkomst met Japan.
De gevolgen kunnen voor Japan zeer
ernstige gevolgen hebben en het behoeft
ons dan ook niet te verwonderen, dat
de Japansche bladen met scherpe com
mentaren van dit bericht melding ma
ken. Het is zelfs mogelijk, dat Japan z’n
toevlucht gaat nemen tot militaire re
presailles. De gevolgen hiervan kunnen
vrij ernstig zijn en een bijdrage temeer
vormen voor de op handen zijnde we
reldoorlog. Dat is juist het beangstigen
de in dit bovenaangehaalde zilveren ju-
bilé. We staan zoo ontstellend dicht bij
een herhaling van die verschrikking uit
1914-1918 en vergeten we dit niet: dan
nu in veel erger mate.
De techniek heeft in die kwart-eeuw
ontzaggelijke vooruitgang gemaakt, de
vernietiging op groote schaal is tot in
de perfectie doorgevoerd en uitgestip
peld en jammer genoeg, is er menschen-
materiaal genoeg wat als proefkonijn
voor deze vernietiging geëxploiteerd kan
worden. Waar blijft in onze democra
tische tijd de volkswil, die dit gruwe
lijke spel kan voorkomen. Is er ook maar
iets geleerd uit de verschrikking van
1914? Het antwoord luidt: Neen en nog
eens neen.
Maar om_ nog even terug te komen
op het Amerikaansche handelsverdrag.
De opzegging hiervan kan ook bedoeld
zijn als een vingerwijzing aan Engeland
om nu niet teveel concessies te doen
aan| Japan. De reactie in Japan is, zooals
we reeds zeiden, ietwat scherp en ook
onmidddllijk gevolgd door een tegen
actie, n.l. een handelsverdrag met het
bevriende Duitschland. Japan zal aan
Duitschland visschenj- en landbouwpro
ducten leveren, waartegenover Duitsch
land zich verbindt, artikelen die Japan,
zoowel in tijd van vrede als oorlog noo-
dig heeft, te zenden.
Naast dit Duitsch-Japansche bondge
nootschap is er natuurlijk ook aan de
andere kant een drang naar concentratie,
een zich veilig stellen aan de verschil
lende grenzen. Engeland, Frankrijk en
Polen hebben in Europa nog één bond
genoot noodig wil de omsingeling van
Duitschland een beetje effect hebben.
U begrijpt dat we hier doelen op
Rusland. Geruimen tijd geleden zijn door
Engeland onderhandelingen begonnen,
maar telkens wisten de Sowjets door een
stelsel van nieuwe eischen de besprekin
gen te rekken. De laatste dagen schijnt
daar een kleine verandering ingekomen
te zijn. De bereidheid van Rusland tot
eenige toenadering wordt grooter en
optimistische Engelsche bladen verkon
digen nu reeds, dat het verdrag zoo
goed als geteekend is. Misschien ook
dat de toestand aan (j,e Russische grens
bij Mongolië de Russen tot eenige
spoed maant. Zooals de toestand zich
daar de laatste weken heeft ontwikkeld
kan men gevoegelijk van ’n oorlogstoe
stand spreken. Tienduizenden met de
nieuwste afweer- en aanvalmiddelen toe
geruste militairen staan hier tegenover
elkaar. Hier kan niet meer gesproken
worden van een plaatselijk incident,
maar moet deze actie veeleer worden
gezien als een onderdeel van het ge-
DE CONSTITUTIE VAN DE
VRIJE STAD.
Heden en vroeger.
In persoonlijke gesprekken ervaar ik
Verschijnt DINSDAGS- en
VRIJDAGSAVONDS.
Leesgeld fr. p. p. per half jaar f 1.50
Buiten de provincie f2.-; inn. 15 ct.
Voor het Buitenland f 7.- per jaar.
Leesg. p. looper 40 ct. p. kwartaal.
Dantzig evenzeer Vrije Stad als het thans
is, na het herstel van het Poolsche rijk.
En als zoodanig heeft ze langer onder
Poolschen politieken invloed gestaan dan
onder Duitschen.
Dantzig heeft zich in de 15e eeuw
zelf losgemaakt van den Duitschen Han-
zebond, omdat in dezen Bond het abso
lutisme en de handelsconcurrentie haar
lastig begon te worden. Terzelfder tijd
aanvaardde de Vrije Stad het protecto
raat der Poolsche koningen. De Polen
verleenden Dantzig godsdienstvrijheid en
daarvoor kon in de helft der 16de eeuw
de hervorming er worden doorgevoerd, in handen zouden krijgen.
Vóór de wereldoorlog meende men,
alzoo na die wereldoorlog van moreele
en geestelijke opbouw is terecht geko
men weten we allen bij ondervinding De
eene crisis is op den anderen gevolgd;
het recht, de rechtvaardigheid en de be
leving van het aloude gebod: bemint uw
naaste gelijk u zelven, is meer dan ooit
verdwenen.
De tijden zijn veranderd, maar toch
had niemand vóór 25 jaren kunnen den
ken, dat een arme sdiijdersknecht in
München, een Russische houthakker in
een concentratiekamp en een journalist
irt Italië, het lot van millicfcnen menschen
regeerd werd, maar dat is niets verge
leken met den toestand, zooals deze in
den loop van deze 25 jaar is gegroeid.
In 1914 was er weinig of geen spanning;
als een donderslag kwam het Oosten-
rijksche ultimatum aan Servië, dat de
inleiding tot deze rampzalige oorlog
vormde. Dat was niet de schuld van één
enkel persoon, maar de uiting van een
sjtelselmatig iopgdruide volksgeest, (die
dezer Sonate: Preludio en drie Dansen;
in alle onderdeelen is het mooie muziek.
De Prière van Saint-Saëns (voor cello
en orgel gecomponeerd- heeft iets bij
zonder bekorends, doch Molenaar’s tem
po leek ons voor een Gebed wel wat te
snel gekozen, zoodat de expressie aan
innigheid inboette en alles nog te vlak
klonk.
Beter was dit met het Adagio van Bar-
giel, waarvan inzonderheid het midden
gedeelte mooi samenspel te hooren gaf.
Molenaar’s nobele toonvorming heeft se
dert zijn vorig optreden alhier nog aan
veredeling gewonnen, zoodat zijn spel
met zijn nochtans wat te koele voor
dracht een wel sereen, doch ietwat in
tellectueel cachet verkrijgt. Niettemin
cello-spel van den eersten rang, waar
voor we ons aanbevolen houden.
Volgende concert Otto Couperus.
S. Wiersma.
W. de Wit.
J. Molenaar.
Tj. van der Hauw.
D. Kamstra.
S. van der Schaaf.
A. Nieuwenhuis.
Joh. van der Schaaf.
R. van der Schaaf.
EEN SERENADE.
Gisteravond werd de jubileerende ma
joor van den - Rijksveldwacht door het
Stedelijk Muziekkorps een serenade ge
bracht.
ZWEMSCHOOL.
De temperatuur van het water is he
den 19 graden.
5e ORGELCONCERT.
Weer eens een Fransch werk op het
orgelprogramma. Hoe het anderen gaat,
kunnen we niet beoordeelen, maar wij
voor ons genieten steeds bijzonder, als
deze organist Fransche werken speelt,
hetzij Guilmant, Widor, Franck, Saint-
Saëns of d’Indy. We zouden er zelfs niets
tegen hebben, als dit eiken Maandag ge
schiedde.
Als openingsnummer hoorden we op
verzoek van militair(e) verlofganger(s)
de 6e Sonate van Mendelssohn met de
variaties op het Gebed des Heeren en
evenals vorige week, toen de Toccata F.
dur van Bach werd gevraagd, hebben
we ons in stilte verheugd over deze blij
ken van serieuze kunstsmaak, die bij ons
publiek van 20 jaar geleden ondenkbaar
zouden zijn geweest. Uit Mendelssohn’s
6e trof ons als steeds vooral de stoer-
aanruischende slot-variatie op: „Want
Uw is het Koninkrijk en de Kracht”, die
meer dan iets in staat is, ons te bewa
ren voor een gedachteloos naprevelen
van het Gebed des Heeren. Ook de vre
devol peinzende nabetrachring van het
Andante met zijn zangrijke melodie, doet
het wondermooi. Alleen waarom
moest nu de kleine, maar kostelijke Fuga
worden weggelaten? Erg jammer.
De Ariadne-suite die door Guilmant
zelf voor orgel werd samengesteld uit
de orkestmuziek, die hij schreef bij zijn
Cantate Ariadne, eigent zich volgens zijn
eigen oordeel, voor orgel beier dan voor
orkest; en ieder die ze van orkest zoo
wel als van orgel hoorde, zal dit moeten
beamen. Het waren in het bijzonder de
Phryglsche Inleiding en het Sluimer-
andante, die heerlijke momenten te ge
nieten gaven, doch ook de opwekkende,
meeslepende Marsch met zijn fraai Trio
(middengedeelte) is een ware lust voor
het oor. De keurig verzorgde toelichting
op het programma gaf een beknopte,
maar zeer doeltreffende verklaring van
deze Sage uit de Gr. Mythologie.
Van den solist Piet Molenaar, cellist te
Leeuwarden, weer veel goeds. Hij kwam
met een Cello-sonate van W. de Fesch,
(op 't programma stond de Tesch, wat
zeker een drukfout is) een oude com
positie (de Fesch leefde 1695-1758) wat
ook blijkt pit den elgenaardigen vorm
Zelfs bij de eerste deeling van Polen
(1772) bleef Dantzig nog met het res- dat er in sommige Staten dictatoriaal ge_
tant van dit rijk verbonden; in 1793 werd
de Vrije Stad door Pruisen ingelijfd,
maar in 1807 herstelde het zich weer in
onafhankelijken staat, toen in dat jaar
de Pruisen de nederlaag hadden gele
den tegen Napoleon.
Terecht herinnerde Earl de la Warr
lid van het Britsche Hoogerhuis, er de
zer dagen aan, dat de huidige situatie
voorzoover deze Dantzig betreft, zoo
wel door de geschiedenis is gerecht
vaardigd als tot voor enkele maanden
door Hitler zelf. Want vóórdat
Tsjecho-Slowakije was overweldigd, be
handelde men vanuit Berlijn de Polen
als vrienden en het is nog maar een jaar
geleden, dat Hitler over Dantzig spre
kende, in het openbaar en met nadruk
getuigde: „Deze gevaarlijkste plek in
Europa heeft haar bedreiging volkomen
verloren.”
Maar thans eischt hij den Anschluss
van de Vrije Stad bij het Derde Rijk,
omdat de bevolking voor 90 Duitsch
is. Wat toch een jaar geleden evenzeer
van haar kon worden getuigdI
Hoe staan de Polen tegenover dezen
elsch? De Duitschers in Dantzig bestu
ren ook nu zich zelf. En wanneer de
Dantzigers zich liever vanuit Berlijn la
ten besturen het is zeer de vraag of
dat inderdaad het verlangen van „de”
Dantzigers is dan zal Polen ze daarin
om des lieven vredes wille heusch niet
dwars zitten. Het eenige wat Polen
wenscht is dat 2ijn economische rechten
aan den Weichselmond verzekerd blij
ven. En men weet niet in Warschau hoe
men deze verzekerdheid kan bekomen.
Het Duitschland van heden verbrak elke
overeenkomst, als zulks Berlijn goed
dacht. Aldus werd ook het Duitsch-
Poolsche vriendschapsverdrag vervallen
verklaard op het moment, dat Hitler zijn
eischen inzake Dantzig en den corridor
meende te kunnen stellen.
Zoolang Duitschland geen afdoende
waarborgen kan of wil geven, zal Polen
het statuut van de Vrije Stad desnoods
gewapenderhand verdedigen, omdat dit
statuut voor Polen economische veilig
heid beteekent.
Maar misschien zijn er ook andere
waarborgen te bedenken. Daar zou
dan over gesproken en onderhandeld
moeten worden.
Polen wil dat wel.
Van de aanwezigheid van dezen wil
in Berlijn is nog niets gebleken.
Md.
ONTHOUDERS VISCHCLUB.
Zondag j.l. hield bovengenoemde
vischclub haar 4den wedstrijd, deze keer
in de Sneekervaart. De vangst was zeer
bevredigend.
De 1ste prijs werd gewonnen door P.
de Jong met een baars van 28 c.M.
2de prijs: J. van der Zee.
3de
4de
5de
6de
7de
8ste
9de
10de
11de
VISCHCLUB „ONS GENOEGEN”.
Zondag werd de 3de vischwedstrijd
gehouden in de Sneekervaart Al was de
vangst deze keer niet groot, toch deed
ieder zijn uiterste best een baarsje te
bemachtigen.
D. Adema wist de grootste baars te
bemachtigen, waarmede deze beslag leg
de op den isten prijs.
2de prijs: K. Koopmans.
St. Ruiter.
N. Ebbendorf.
D. Bangma.
J. Adema Jr.
D. de Jong.
G. Rijpma.
Extra prijs, geschonken door den heer
Vogelzang „Sporthuis” alhier, werd ge
wonnen dqor J. Adema Sr.
telkens, dat de meeste menschen in-
tellectueelen niet uitgezonderd bijna
volkomen onkundig zijn van de eigen
aardige constitutie van Dantzig als Vrije
Stad en daardoor ook geen begrip heb
ben van de moeilijkheden, welke heden
ten dage deze constitutie omspannen.
Het lijkt me nuttig om er te dezer
plaatse iets van te vertellen.
De genoemde Vrije Stad is een kleine
politieke zelfstandigheid, nog lang niet
zoo groot als onze provincie Drente.
Men vindt er behalve Dantzig (circa
250.000 inwoners) een aantal dorpen;
het totaal der bevolking bedraagt ruim
400.000. De bewoners zijn in groote
meerderheid Duitsch van origine.
Men stelle zich niet voor, dat de Dan-
zigers zouden lijden onder eenige
vreemde overheersching. Ze genieten
een volkomen staatkundige onafhanke
lijkheid en zelfstandigheid. Het Sta
tuut van Danzig werd na den jongsten
grooten oorlog geregeld door de Ge
zantenconferentie en wel op 27 Octo
ber 1920. Het hoogste gezag is er de
Senaat, welke door het volk wordt ge
kozen. De Vrije Stad werd onder be
scherming gesteld van den Volken
bond, die in Dantzig is vertegenwoor
digd door den ’Hoogen Commissaris.
Deze, heeft eqhter lenkel toe te zien,
dat de bepalingen van het Statuut wor
den nageleefd; met inwendige zaken
bemoeit hij zich niet.
Dantzig is dus een kleine Duitsche
staat, volstrekt onafhankelijk en door
eigen Duitsche menschen bestuurd.
Maar zoo zal men opwerpen de
Polen hebben er toch iets te vertellen?
In politiek (staatkundig) opzicht:
niets. Maar de Polen genieten er
economische rechten. Polen wordt
doorsneden door het stroomgebied van
de Weichsel, de hartader van het bin-
nenlandsche vervoer. Van de Weichsel
is Danzig de deur, welke uit- en toe
gang geeft naar en van de Oostzee.
Aan die deur wilden de Polen voor
portier spelen.
In dit verband hoort men wel eens de
opmerking maken: de Rijn is een Duit
sche rivier, maar op grond daarvan
kunnen de Duitschers toch Nederland
niet opeischen.
Deze vergelijking is in verschillende
opzichten onjuist.
Eerstens is er geen sprake van, dat
Polen Dantzig opeischt; het wil er
slechts economische controle. Boven
dien is de Rijn niet enkel een Duitsche
rivier; de Rijn stroomt b.v. ook over
een groote oppervlakte door Nederland;
de Weichsel is enkel Poolsch en Dant-
zig omvat enkel en alleen de monding
van de rivier.
Dantzig kan slechts bestaan door dé
Weichsel, dus door de beteekenis van
deze rivier als vervoercentrum in Polen;
en Polen kan de Weichsel slechts ge
bruiken als het over de deur van die ri
vier, dus in de h a v e n van de stad, wat
te zeggen heeft.
Daarom werden de verhoudingen op
de volgende logische wijze geregeld:
Dantzig krijgt een eigen, dus Duitsch
bestuur, maar vormt een tolunie (sedert
1 April 1922) met Polen, hetgeen wil
zeggen, dat Dantzig tot het Poolsche
douanegebied behoort. In de haven
wordt derhalve de in- en uitvoer door
Poolsche beambten geregeld.
Dat zijn de eenigste Poolsche rechten
in Dantzig en de bewoners van de Vrije
Stad genieten daarvan enkel voordeelen.
Want in Polen (en dus ook in Dant-
zig) wordt bijv, boter ingevoerd, zoo
veel als noodig is en de Duitscher rookt
in Dantzig zijn sigaartje voor de helft
van den prijs, dien hij er in het Reich
voor zou moeten betalen. Om maar en
kele artikelen te noemen van de-vele
welke in Duitschland door velen moeten
worden ontbeerd en in Dantzig vrijelijk
kunnen worden genoten.
Zoo’n tolunie is niets bijzonders; ze
schaadt geenszins de politieke zelfstan
digheid van een land. Ook België en Lu
xemburg, om den ander voorbeeld te
noemen, kennen een tolunie. Deze twee
landen grenzen aaneen, juist zooals Po
len en Dantzig aaneen grenzen.
1
99
99
99
99
99
99
99
99
99
DE JONG s NIEUWSBLAD
waarin opgenomen
