S
Buitenlands Overzicht
Provinciale Kroniek
in Freon yn
ws
’e hüs
dië
I
No. 78
43e Jaargang
Vrijdag 10 Oct. 1947
Streekblad voor West
en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA -
Bolaward
xxxxx
vas-
Grins
arfor*
:e oren
cht en
iTMA
/IKE
Were wurden i
Men kin op alle oasten de
bile net sette.
it het
getre-
:t het
egeni
leden
en om
ig te
egen-
et te
uitgereikt, dan mogen we op cultureel
gebied niet ontevreden zijn, al is die
strijd nog lang niet gestreden. We gaan
vooruit.
Abonnementsprijs
1.25 per kwartaal bij vooruitbckllng
Adveitcnticprijs10 cent pu rr..®.
Oho 879üö
i 1000
wacht
ig ko-
MooK
d van
is de
s ver
in de
1 zal
omste
EFT
re, ta
:i de
hüs.
.2 e»
Russen het Oostelijk blok nog
ter in handen krijgen, daar de commu
nistische partijen in Polen, Tsjecho-
Slowakije, Bulgarije, Hongarije, Zuid-
Slavië en Roemenië in de regeringen
dier landen een beslissende of zeer gro
te rol spelen. In
Van schilderijen gesproken.
er geen be-
e Ne-
ik be-
weste-
l Chi-
>or de
waren
ebben
eggen
gesla-
a. De
e toe-
J naar
re de
ipitaal
t.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bols ward
Telefoon 451 (K 5157)
Warschau men, dat de jury
vergaderden zelf geeft deze opvatting
weer, ze zegt dat het plan Marshall
slechts het Europese gedeelte is van
een algemeen plan der Ver. Staten tot
expansie over de gehele wereld, dat ook
Duitsland en Japan als wapen voor een
imperalistische politiek wil gebruiken.
Een speciale plaats in het imperialisti
sche arsenaal nemen de rechts-georiën-
teerde socialisten in, voegt de resolutie
hieraan toe en met name worden Ra-
madier en Blum in Frankrijk, Attlee en
Bevin in Engeland, Schumacher in
Duitsland, de Oostenrijker Renner en
de Italiaan Sarragat genoemd. De reso
lutie gaat uit van de basis dat de we
reld thans in twee kampen is verdeeld.
Zo wordt het geval ook in de
Ver. Staten
bekeken, waar gezaghebbende kringen
verklaren, dat dit feitelijk een politieke
oorlogsverklaring aan de Ver. Staten is.
Ziet men het zo, dan is het duidelijk,
dat door de stichting van dit bureau de
Frankrijk en Italië
vormen de communistische partijen
machten van grote betekenis vooral ook
door hun invloed in de vakbonden, de
laatste tijd maken zij geen deel meer
uit van de regeringen daare en thans
schijnt haar de rol toebedeeld scherpe
oppositie te voeren en eventueel partij
te trekken van een revoluionnaire si
tuatie. Dat geen andere West-Euro-
pese landen bij het bureau zijn aange
sloten, wordt door de beoordelaars in
het Westen verklaard uit het feit dat
de communisten daar niet sterk genoeg
zijn om met revolutionnaire middelen
aan het bewind te komen. Nu de poli
tieke strijd op deze wijze tussen de Ver.
Staten en Rusland meer en meer met
open vizier wordt gestreden en vooral
Italië en Frankrijk tot eerste inzet
schijnt te zullen hebben, krijgt generaal
de Gaulle's rede
voor een half millioen toehoorders te
Parijs nog groter betekenis. De Gaulle,
die een verkiezingsrede hield in ver
band met de a.s. gemeenteraadsverkie
zingen, adviseerde tot Franse aanslui
ting bij het Amerikaanse blok, terwijl
Het vervoer.
Inderdaad gaan we vooruit. Ook met
het vervoer. De Friese busdiensten der
N.T.M. hebben een belangrijke uitbrei
ding ondergaan. De trajecten Leeu-
warden-Meppel en Heerenveen-Alk-
maar zijn officieel geopend. Dat dit
voor onze provincie van grote betekenis
is, behoeft eigenlijk niet meer gezegd te
worden. We kunnen ons het passagiers
vervoer zonder bussen niet meer in
denken. De stoomtram is er dan ook
vrijwel geheel door verdrongen. De
weggebruikers zullen dit zeker niet be
treuren, daar de rook- en stoomwolken
van de tram vaak geheel het zicht op de
weg belemmerden. Weliswaar valt dik
wijs het passeren van de geweldig gro
te bussen op de smalle wegen ook niet
mee, maar men kan tenminste zien wat
men doet. Een bus kan, wat de tram
niet kon, n.l. uitwijken, en de opmer
king van de boer, die met een paar
„weiden hea” op een smalle weg de
trambestuurder toevoegde „My tocht,
jimme soene rishwatoan ’e kantgean,”
zou tegen een busbestuurder niet zo gek
klinken Dat het overigens niet mee
valt om alle verkeersregelen te kennen
is wel duidelijk gebleken bij de
Eerste Friese Verkeersrit, welke geor
ganiseerd was door de Verkeersgroep
der Rijkspolitie te Heerenveen. Geen
der 67 motorrijders die aan deze rit
hebben deelgenomen, kon het traject
zonder strafpunten afleggen. De win
naar, F. W. Scholten van Leeuwarden
had nog 14 strafpunten, terwijl die met
het hoogste aantal er niet minder had
dan 128. Het is een prachtig initiatief
geweest van de Heerenveense Ver
keersgroep en het is te hopen, dat het
navolging mag vinden. Het kan niet
anders dan het verkeer op onze wegen
ten goede komen. Nu het motorvervoer
zo intensief wordt is het een gebiedende
eis dat de bestuurders niet aleen ver
keersregels kennen, maar ze toepassen
ook.
melink
9 zijn
lakas-
Saargebied
Zondag met 87 pet. der kiezers zich
verklaarde voor economische aanslui
ting bij Frankrijk kan op de de duur die
economische toestand ten goede komen,
ogenblikkelijk kan alleen steun der Ver.
Staten die verlichten. Die Truman ook
toegezegd heeft en waartoe hij het con
gres heeft opgewekt o.a. met het betoog
dat zonder die economische steun lan
den als Frankrijk en Italië ook politiek
verloren zouden gaan voor het Westen,
welk betoog nog wordt versterkt nu
een nieuw soort Komintern zijn oog op
dergelijke landen richt. In de Ver. Sta
ten neemt men dan ook aan dat het ge
hele
plan Marshall
nu gemakkelijker door het Congres zal
worden geaccepteerd. Scherper dan ooit
zal ook de politieke strijd om Italië zijn,
nog altijd een belangrijke pion in het
spel van de Middelllandse Zee, en
waaromtrent al geruchten de ronde
doen de Amerikanen stonden de Ita
liaanse regering hun aandeel in de Ita
liaanse vloot weer af dat het met
Griekenland, Turkije en de Arabische
liga verbonden, nu Engeland Palestina
gaat verlaten, een blok zal vormen om
Russische invloed uit de Middellandse
Zee te weren. Men mag zich ook af
vragen welke invloed de verscherping
der verhouding tussen de Ver. Staten
en Rusland op de oplossing der
Palestijnse kwestie
zelf zal hebben. Zal het Joodse belang
in Palestina worden opgeofferd aan de
Arabische vriendschap welke alleen is
te verkrijgen als Palestina een Arabi
sche staat wordt? De Ver. Staten heb
ben in dit vraagstuk nog geen beslist
standpunt ingenomen ofschoon er toch
een sterke stroming is voor een verde
ling van Palestina waarmede de offi
ciële instanties der Joden nu wèl ac-
coord gaan. In Engeland is het kabinet
opnieuw ingrijpend gewijzigd, enige be
langrijke figuren, die het vertrouwen
van uiterst links genoten zijn naar de
achtergrond geschoven, anderzijds is
echter ook de rechtse oppositie niet te
vreden omdat de wijzigingen toch dui
delijk aantonen dat het kabinet de so
cialisatie der industrie wil voortzetten.
oangeande nijsgjirrige dingen oan it
I Ijocht. Doe’t der nammers frege waerd,
hwat men leaver hie in Hollónsk boek
of in Frysken ien andere mar 4 pst.
fan in Hollónsken ien. It wie opmerk
lik hoefolle deselde reden opjoegen
hwerom hja it mei in Frysk boek hol
den. Wol 75 pst. forklearre, dat hja
jerne Frysk liezen, omdat dat folie
eigener wie. Fansels wie dat net altyd
mei deselde wurden, mar it kaem der
dochs op del, harkje mar: It Fryske
boek bringt jin wer efkes thüs - Fryske
boeken sprekke it hert oan. Ik lear
my der seis better troch kennen.
Dêryn fyn ik it moaije, rare, minne en
forkearde fan eigen libben werom.
Fryske boeken binne earliker
En sa soene wy trochgean kinne in
bónte rige foarbylden oan to hel jen,
dy’t dochs ek wer allegearre op dat iene
del komme: It Fryske boek jowt hwat
eigens.
De Fryske boekewike hat yn 't foar de
slach al woun. Mannichien ja ik soe
hast sizze: allegearre! sil de kom-
mende wike dan ek de boekwinkel yn-
stappe en keapje in Frysk boek.
Frankrijk bovendien de leiding moest
nemen van een West-Europese groepe
ring, die in dat blok gewicht in de
schaal zou kunnen leggen. Men zal zich
er niet over moeten verwonderen, wan
neer de Gaulle’s partij, nu de commu
nistische actie in Frankrijk waarschijn
lijk nog zal toenemen, en de regering
heel weinig kan doen om de economi
sche toestand te verbeteren, een grote
aantrekkingskracht op bepaalde Franse
kringen zal gaan uitoefenen. Het feit
dat het
Industrialisatie.
Het blijkt dat er wel ernst wordt ge
maakt met de pogingen om in Friesland
industrieën gevestigd te krijgen. Vele
initiatieven kunnen echter niet tot uit
voering komen wegens gebrek aan ge
bouwen, waarin de te vestigen indus
trieën zouden moeten worden onderge
bracht. Om hieraan enigszins tegemoet
te komen is men te Heerenveen van
plan een gebouw op te richten, waarin
tegelijkertijd verschillende industrieën
bedrijfsruimten zouden kunnen vinden.
Mochten er dan van de daarin onder
gebrachte industrieën zijn waarvoor de
ruimte op den duur te klein zou wor
den, dan zouden die bedrijven zeker
in staat zijn zelf te gaan bouwen, om
dat de levensvatbaarheid van die be
paalde bedrijven dan wel bewezen was.
In dit verband, van te weinig huisves
ting is het onbegrijpelijk dat de gewel
dige gebouwen complexen van de vroe
gere suikerfabriek te Franeker nog
steeds leeg staan. Wel hebben hier ook
reeds enkele ondernemingen beproefd
om bedrijfsruimte te krijgen, dochs
steeds bleek, dat de combinatie welke
eigenaar is van de gebouwen, dergelijke
hoge prijzen vroegen, dat de onderne
mers dit tegenover het te vestigen be
drijf niet verantwoord achten. Dit is
zeer te betreuren, daar er hier ruimte in
overvloed was voor verschillende indus
trieën,, tewijl de gebouwen liggen aan
het vaarwater en vlak bij de grote weg,
terwijl bovendien kantoorruimten en
zelfs woningruimte voor een directeur
beschikbaar was. Het gaat dan ook niet
zo vlug als men zou wensen, hoewel
toch al hier en daar industrieën geves
tigd worden. In enkele gebouwen van
het kamp Sondel wordt door een Rot
terdamse combinatie een ovenbouwbe
drijf gevestigd, te Heerenveen in de
voormalige katholieke kerk een confec-
tie-bedrijf terwijl er een kans bestaat
dat er ook de Gorredijk een dergelijk
bedrijf zal worden gevestigd. In Drach
ten komt een kantoormachine-fabriek
en in Buitenpost een rijwielonderdelen-
fabriek van Schootstra te Leeuwarden,
terwijl te Kootstertille eveneens een
soortgelijk bedrijf geopend zal worden.
Zou men er in slagen in Friesland een
industrieel apparaat op te bouwen van
betekenis, dan komt de opleiding van
vakmensen en specialisten en van het
wetenschappelijk onderzoek van grond
stoffen en productiemethoden.
reweg het grootste gedeelte der bezoe-
- 1j er van genoten heeft, althans niet
en het wordt van de bekroonde schilderijen, waarvan
•oorspel beschouwd tot het ge- ik dan het schilderij „boerderij bij
T". van plan- avond” van Johannes Mulders nog wil
de imperialistische dollar-ex- uitsluiten. De meesten zullen niet be
grepen hebben en ik heb ’t ook van ver
scheidene bezoekers gehoofd, waarom
juist die schilderijen de prijzen hebben
I gekregen. We kunnen gerust aanne-
zeer ter zake kundig
was en dat de prijzen zijn gegaan naar
die schilders die daarvoor ook werkelijk
in de eerste plaats in aanmerking kwa
men. Hieruit blijkt dus wel duidelijk,
dat het moderne schilderij door het
volk piet begrepen wordt. Nu wil ik
niet graag beweren, dat oude schilde
rijen, zoals ze b.v. te zien zijn geweest
op de tentoonstelling van Oude Mees
ters in het Fries Museum, wel begre
pen worden, maar ze worden in elk
geval wel gewaardeerd en in het alge
meen wel mooi gevonden, wat nu juist
met de moderne schilderijen niet het
geval is. Dit neemt niet weg, dat Hee-
renveensche cultuurgemeenschap het
heeft aangedurfd om in de Leeszaal een
tentoonstelling te houden van het werk
van moderne meesters, waaronder het
werk van de Friese schilders Germ de
Jong en Cor Reisma.
In het Museum Princesse-hof te Leeu
warden werd een tentoonstelling ge
houden van moderne tekeningen en
gouaches van de Fries G. Benner en
De Communisten.
Er is grote beroering in de politieke
wereld ontstaan door de oprichting in
een geheime conferentie te Warschau
van een internationaal communistisch
informatiebureau, dat zijn zetel te Bel
grado krijgt. De communistische par
tijen uit Rusland, Polen, Bulgarije, Roe-
mennië, Hongarije, Tsjecho-Slowakije,
Zuid-Slavië, Italië en Frankrijk zijn er
bij aangesloten en het bureau zal, waar
nodig, de werkzaamheden van deze
communistische partijen op basis van
wederzijdse overeenstemming samen
binden. Toen in 1943 de
Komintern,
de communistische internationale, werd
opgeheven, werd dit in het Westen be
schouwd als een gebaar der Sovjet-
Unie, dat het er van had afgezien zich
door middel van deze organisatie te be
moeien met de binnenlandse politiek
van andere landen en te trachten het
communisme over de wereld te verbrei
den. De oorlog woedde toen op zijn he
vigst, Rusland had grote wapenleveran-
ties van zijn mede-geallieerden nodig
en onderlinge afspraken waren gewenst
voor eventuele vredesonderhandelin
gen. De Komintern werd steeds met
wantrouwen door de grote en ook klei
ne bondgenoten van Rusland gadege
slagen en toen ze dus werd opgeheven,
werd dat door de bondgenoten opgevat
als een bewijs dat Rusland had afge
zien van z’n vooroorlogse bedoelingen,
wat de onderlinge verstandhouding
verbeterde, welke verbetering men
hoopte dat na de oorlog zou standhou
den. In het laatste is men
bedrogen uitgekomen
en niet verwonderlijk is het dat nu er
weer een internationale organisatie van Men kan niet zeggen, dat
de communistische partijen tot stand is langstelling is voor de cultuur in Fries-
gekomen, men ook deze weer vereen- land. Zelfs op de Landbouwtentoonstel-
zelvigt met de Russische regering en als ling kon men kennis nemen van de cul-
een instrument in haar handen be- tuur-uitingen der Friezen, b.v. de daar
schouwt. Trouwens de beschouwingen geëxposeerde schilderijen „Boerenbe-
van Russische zijde aan deze gebeurte- drijf in beeld”.
nis gewijd, geven daar zelf aanleiding jk zeg me^ opzet „Kermis nemen” om-
toe. Het Russische blad de Prawda daj men niet mag verwachten dat ver
noemde dit bureau een mobilisatie van
alle democratische krachten in Europa kers
tegen het imperialisme,
als een v<
meenschappelijk uitwerken
nen om
pansie te bestrijden, die Moskou als een
grote bedreiging van de vrede be
schouwt. Ook de resolutie der commu
nistische partijen die te
de tsjusternis en de binearing fan in
wrald, dy’t op gewelt bout, de greatens
fan it lytse, it eigene. Lês Frysk! Dat is:
Untdek jimme seis, ündersykje jim
hüs. Lês Frysk! Dat is: Wol diel habbe
oan eigen lón, gea, folk, skiednis, tael,
kunst, oan dat allegearre, dêr’t jim
büten jim wil yn steld binne, mar dat
jim troch jim wil jimsels ta-eigenje
moatte.”
Nou is it dan wer safier. Nei safolle
jierren wurdt der dan hjoed wer (foar
it earst sünt de bifrijing) de Fryske
boekewike iepene. Hat dat jo ek hwat
to sizzen? Sünder mis. Der is sünt de
earste boekewike al in bult foroare. De
lju skamje har net mear in Frysk boek
to lézen, krekt oarsom: hja binne der
slij nei. Yn in enquête dy’t wy ünder de
Friezen hólden hawwe kamen fan dat-
It is al wer in mannich jierren lyn, dat
der in lyts boekje mei boppesteande ti
tel de wróld yngyng. It wie doe’t der
troch de Stifting „It fryske boek” foar
it earst in Fryske boekewike hólden
waerd.
Dat boekje hat syn tsjinst mear as dien,
foar de lêzers wie it suver in iepen-
biering, dat der sa’n rom forskaet wie
en de ynlieding dy’t Jan Piebenga, de
selde dy’t fan ’e middei yn de ólde Mar-
tinitsjerke syn wurd sprekke sil oer
„Om it erfskip fan Gysbert Japiks,”
foar yn dat boekje skreau brocht in
hopen oan it neitinken. It wie nammers
ek de folie wierheit hwat hy skreau:
„Der hat in tiid west, doe like de wrald
al mar greater, rommer, frijer en biken-
der to wurden; doe foelen de grinzen
wei, doe waerd der songen fan „alle
minsken binn’ myn bruorren en de
hiele wróld myn thus,” doe fielde elk
dy’t hwat mear woe as sljochtweihinne
him wróldboarger, doe leaude elk dat
de tiid fan earizers en spinnekopmoun-
tsjes foar altyd foarby wie, doe lies elk
leafst boeken oer Poal-avontüren en
nuodlike fleantochten, doe wist elk
skoalbern better de nammen fan de Sji-
neeske rivieren as dy fan de opfearten
üt syn eigen gea, doe foun men it góns
wichtiger de Esperanto-tael léze to kin
nen as dat platte „boersk”, doe hie
mannich stedtsjer mear kunde oan it
libben fan de Papoea’s en Pygmeeën as
oan it bistean en it ynderlik wêzen fan
byg. de Wóldtsjers, in mannich kilo
meters fan him óf
Dy tiid hat der west. Doe tocht men,
dat der yn ’t Frysk gjin goede boeken
skreaun waerden, yn alle gefallen dat
se net ynteressant en sensasjoneel ge-
nóch wiene en dêrom de muoite fan it
lézen net wurdich. Nou ja, hwat grap- I
kes en foardrachtsjes
Dy tiid hót der west. Mar de tiid hat
üs wol oars leard. Der is in reakse op
kommen, iepen en krêftich. As de
minske in diel fan syn wêzen tige mei
sin forsoarget en noedet, komt in oar
diel fan syn wêzen, wol gauris oan ’e
krapperein; dat kwynt en tjirmet en
wurdt fortutearzge, mar it stjert net!
It krüpt djipper wei en sammelet yn
stiltme syn sterke, oarspronklike krêf-
ten, en dan njonkenlytsen, dan is it sa
sterk, dan boarst it nei büten en ’t is net
to kearen. As it yntemasjonale, it kos-
mopolityske, it nivellearjende oanien-
wei yn de eare en de bineaming is,
moat it eigene, it nasjonale dat bilije,
mar dat krijt der ienkear syn nocht fan:
it is ommers it earste en it óldste en dat
lit him net altyd forkringe.
Sa’n tiid bilibje wy nou. De minske, ek
de Fryske minske, wurdt op himsels
weromsmiten. Hwat bin ik, hwat is myn
djipste wêzen, hwat ünderskiedt my fan
oaren? Mar dat i k en m y en m i-n e s
stiet net allinne, docht dan wol bliken,
it rint üt op w y en s en u z e s; de
persoan heart by de hüshólding. de fa-
mylje, it folk. Der is hwat mienskipliks,
in ünforbrekbere bón, in gefoel fan
d r krekt thus to wêzen en op syn djipst
by to bihearen. It eigen aerd en oanfie-
len, seden en gewoanten, natuer en gea,
skiednis en kunst, tael en litteratuer,
dat allegearre is fan s yn it bysünder,
dat kin nimmen üs ófnimme as wy it
trou forsoargje, dêr kin in frjemd in-
keld mar fan de bütenkant diel oan
habbe, dat hat de Skepper, dy’t sa
folle forskaet fan blommen en fügels
makke hat, yn üs lein.
Wy habbe der diel oan, mar net sa-
mar fansels en elk likefolle. „Hwat-
stou fan dyn foarfaers oerkrigen hast,
dêr moatst war foar dwaen om it seis
ek to winnen,” seit in fomeamd dich
ter. Wy moatte trou wêze oan eigen
seden en brükmen, üs eigen natuer en
gea goed achtslaen en ündersykje, üs
skiednis kenne, üs kunst bifoarderje, it
wurk fan üs skriuwers en dichters yn
üs opnimme.
En hoe sil dat allegearre better barre
kinne as troch it lézen fan Fryske boe
ken, dat bitsjut dus boeken dy’t üt en
troch dat eigene bisteane? Dy’t skreaun
binne yn ’e tael, dy’t it djipste en
fynste en ynderlikste fan dat eigen wê
zen allinne mar werjaen kin? Fryske
boeken, dy kinne in wünderspegel
wêze, dy’t üs mear fan üs seis sjen lit as
wy ea riede soene, dy kinne üs in oan-
trün, in paedwizer in treast en in
blydskip wêze.
Yn elk hüs in ryehje Fryske boeken,
dat moat it aldergewoanste wêze. Der
moat folie mear lézen wurde yn üs
Fryslan f’ral nou. Kear ta jimsels en ta
jim folk yn, lit yn de kommende stille
jounen in ünófsjenbere rige fan bylden
jim siele-each bylans gean, sykje yn
de Amsterdammer C. A. B. Bandzin
ger. Gelegenheid genoeg dus om kennis
te nemen van het moderne werk. Ech
ter waren ook de oude schilderijen niet
vergeten, daar juist Dinsdag de ten
toonstelling van schilderijen van Oude
Friese Meesters van 17501850, ge
houden in het Fries Museum gesloten
werd. Waarschijnlijk werd deze ten
toonstelling met opzet tegelijk met de
grote landbouwtentoonstelling gehou
den, om deze zo breed mogelijk te doen
zijn, maar voor een bezoek was deze tijd
juist niet gunstig. Wel werd de ten
toonstelling bezocht door een bij uit
stek deskundige, n.l. de heer P. A.
Scheen, schrijver van het werk: „Hon
derd jaren Nederlandse Schilder- en
Teekenkunst 17501850”. Het is wel
goed om te citeren, dat de Leeuwarder
Courant schrijft over hetgeen de heer
Scheen over deze tentoonstelling, welke
natuurlijk geheel in zijn lijn lag, gezegd
heeft: „Men beseft nog niet voldoende
de enorme verdienste van de organisa
tor (Dr. A. Wassenbergh, directeur
Fries Museum) van deze zo bij uitsek
belangrijke streek-tentoonstelling van
de Friese schilderkunst. Voor vakman
en leek is het tentoongestelde een open
baring. Het is opmerkelijk dat de Hol
landse kritiek van meer appriciatie ge
tuigt dan de Friese.”
Muziek en letteren
Hierbij zullen we het dan maar laten,
voorzover het de schilderijen betreft.
Voordat we echter helemaal van het
onderwerp Cultuur afstappen, moeten
we er toch nog even op wijzen dat het
mogelijk is geweest, dat de Ljouwerter
Orkest Foriening een zeer geslaagd
concert heeft kunnen geven in Drach
ten. En als we nu nog bedenken, dat
juist vandaag Vrijdag 10 October, te
Bolsward de Gysbert Japiks-priis aan
de Friese dichter Obe Postma wordt
Bolswards Nieuwsblad
(M
It Fryske boek
i de
fan
bet
ons
:>ten
lulp
;en:
loep
rijn
-lei
lar.
son
sen
eu-
im.
i
o
