God skoep de sé,
mar de Friezen
hawwe it lan makke!’*
Martinytoer
Fan de
door Nederland
I
No. 89
Dinsdag 18 Nov. 1947
43e Jaargang
Zuidwest Friesland
West.
Streekblad
Uitgave van
Drukkerij Fa. A, J.
OSINGA - Bolsward
voor
e n
9
Voor 50 Jaar
Tj. de J.
r J
Mr. A. van der Deume heeft bedankt als
voorzitter van de N. C. R. V.; prof. dr.
Edelkoort te Amsterdam zal tijdelijk de
ze functie waarnemen.
Goedkoper reizen? De Ned. Spoorwegen
overwegen de tarieven te verlagen.
Het Bijzonder Gerechtshof heeft de in
vrijheidstelling van mevr. Hiddink—.Den
Haan meer bekend als „De soldatenmoe
der", gelast. Zij heeft elf maanden in
voorarrest doorgebracht.
Mackenzie King, de Canadese premier,
legde te Bergen op Zoom een krans op
het Canadese soldatenkerkhof.
x
Uitslag biljartpartij. 1ste prijs: D. Ade-
ma; 2d prijs: Joh. Hooghiemstra en 3de
prijs: J. de Groot te Wommels.
De Zuivelschoolver. vergaderde in de
Doele. Uit de begroting noemen we de
volgende cijfers: Jaarwedde directeur
f 2500.idem kaasmaker f 600.idem
machinist f 520.Inkoop melk f 20.000.
1897 gaf een prachtige Novembermaand:
het vee bleef in de weide, de haringvis
sers bleven vissen, de schippers klaag
den zelfs over de lage waterstand.
Abonnementsprijs
1.25 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs10 cent per m m.
Giro 87926
xxxxxxxxxxxx^
Wie re tuurden t
X Men kin in pod salang wol X
X traepje. dat er boarst. X
:"n U.
Uit het Ruisstringer landrecht. Ver
taald luidt dit artikel ongeveer:
„Ook dit is landrecht, dat wij Frie
zen een zeewering moeten stichten
en besturen, in gouden hoep, die
rond geheel Friesland ligt. Wanneer
de zoute zee er tegen zal beuken
(letterlijk: zal bijten) zullen de bui
tenste en binnenste (inwoners) weg-
plichtlg zijn. Aan de zeekant zullen
wij Friezen ons land behoeden met
drieërlei werktuig, met de spade,
met de kruiwagen en met de vork.”
Als tegengeschenk voor de bloembollen
die Nederland aan Engeland schonk,
stuurde Engeland twee witte zwanen
plus twee Magelhaanse ganzen. Inplaats
van zelf te vliegen, namen de dieren een
K.L.M. vliegtuig. De gezant liet de vogels
te water in het Zuiderpark van Den
Haag.
Te Hijkersmllde is door te slippen een
bruidsauto op een stilstaande vrachtauto
gereden. Behalve het bruidspaar en de
chauffeur zat de moeder van de bruid,
de 80-jarlge mevrouw Visser uit Gronin
gen, in de auto. Deze werd vrijwel op
De IJskolfclub, die lijdt aan minieme be
langstelling stelt voor zich te ontbinden.
Het bezoek aan „Bolle Tongersdei” was
zeer groot. Het schone geslacht was
ruim vertegenwoordigd, ’s Avonds werd
het St. Maartenfeest gevierd.
Dy’t it noch net wiste, koe it fan ’e wlke
gewaer wurde mei de solllsltaesjes op de
beide Gasthüspleatsen yn Eksmoarre en
Kubaerd. Der wiene 378 boeren en jon
ge boeren, dy’t in künske weage hawwe
om in pleats to bisetten. En as men dy
steapel brieven sjocht en kennis nimt fan
hwat safolle dreaun hat om nei in pleats
to tingjen, dan leit it probleem fan de
lênhünger yn al syn skrille kleuren foar
jins eagen. Fan alle hoeken fan de pro-
vinsje blnne hja komd. De iene moat
mei Maeije fan ’e pleats öf, de oare sit
mei in öfbarnd spul, in tredde hat in
lyts spul en in greate hüshMding, in fjir-
de rint al jierren óm plak to krijen en
wennet sa lang by de Aldelju yn, hiel
hwat warbere jonge boeren dogge in bi-
rop om harren nou ris in kêns to jaen
hja wachtsje al sa lang.
Ja, hwer soe de ein wêze as men dy hiele
lange litany fan forlangens en hope oan-
helje soe. En dochs it kinne mar twa
wêze en dermei sille 376 boeren en jon
ge boeren wer sitte mei in nije desillüsje.
It probleem wurdt der net iens yn ’e
fierte troch oplost. Sa as kenners birek-
kene hawwe, wachtsje yn üs lên mear
as fyftichtüzen boeren op in bidriuw. In
pear hündert fan harren sille yn de kom-
to gean of hja wol forstannlcl) dogge
har bern alllnnlch great to brlngen foar
it boerefak.
Ik wit wol, it is foar de measte boere-
jonges It Ideael, len kear sell de leije yn
’e hannen to krijen, hja binne faken mei
hert en slel boeren, mar dat nimt net wei
dat it ek yn party gefallen Onkunde is,
hwat harren wjerhffldt In oar birop to
kiezen. Hoe faek krlj ik net in jonge
boer om rle en died, dy’t mei alle leafde
in oar birop foar kar nlmme soe as hy
mar kans seach. Hast altyd is dan de
tlld foarby.
Yntlids moat men de bern de kans jaen
troch oplleding en ünderwils derfoar
klear to wurden. Derom binne de belde
skoallen, dy’t hjlr yn ’e stêd jlt üntbrek-
ke ek sa noadlch. Der MOAT in Mid-
delbere skoalle en in Ambachtsskoalle
komme, sille wy de hünderten jonges let
ter yn steat stelle kinne har earlik brea
fortsjinje to kinnen. Us jongelju hjir
hawwe yn it glnnerael in goed forstÊn
en wolle der tige op üt om hwat to wur
den. Der binne tal fan biroppen, hwér’t
in boerejonge hiel hwat foar hat. Ik
neam mar féarts, ynspekteur fan it Stam
boek, Féteeltkonsulint, Suvelkonsulint,
Fabryksdirekteur, learaer by it LAnbou-
en Tünbou-ünderwiis, Haed fan in Skoal
le en al sa mear. Der geane earst jierren
fan stüdzje en kosten oan foaróf, mar
men is ek net mei in pear hündert gou-
ne klear as ien fan de bern in pleats
oangiet. It is üs fêste oertsjüging, dat üs
boeren der goed oan dwaen sille hjir har
omtinken oan to jaen, binammen as de
jonges wol aerdichheit oan learen haw
we. Hwant allegear boer wurde, dat mei
men fan de takomst net forwachtsje.
slag gedood. De anderen liepen slechts i i
onbetekenende verwondingen op. Het j
huwelijk werd daarna voltrokken.
Door de arrestatie van twee Zwolle-1
nared is de Zwolse politie op het spoor
gekomen van een grote zwendelaffaire;
de gearresteerden bleken meer dan 10000
textielpunten te hebben verhandeld. Deze
punten bleken vals te zijn en uit Amster
dam afkomstig.
De regering heeft 25 millioen bakstenen
aan Engeland verkocht. Het vakblad
„Bouwschade” stelt in het licht, dat
door de ondeskundige opzet van het
bouwprogramma in ons land de vraag
naar bakstenen plotseling zo is toegeno
men, dat er allerwege een gedrang om
stenen is ontstaan. Aangezien niet vol
doende stenen kunnen worden afgele
verd, blijft de bouw allerwege steken.
Desondanks exporteert men.
In de nieuwe dorsmachine van een loon-
dorser te Biervliet ontstond brand. De
machine en een grote hoeveelheid tarwe
werden een prooi der vlammen. De oor
zaak is nog niet bekend, doch er wordt
vermoed, dat kwaadwilligheid in het
spel is. De Biervlietse brandweer liet om
nog onbekende redenen verstek gaan.
De V. S. vragen geen betaling voor de
leen- en pachtleveranties ^an de Neder
landse strijdkrachten en voor de bevoor
rading van de burgerbevolking voor de
periode, voorafgegaan aan V. J.-dag, ten
bedrage van 118 millioen dollar en even-
Friese land behoede voor watervloed en min voor de bevoorrading van Nederland
het veilig beware!” ‘en Nederlands-Indië in het kader van de
hulpverlening door het Amerikaanse le
ger, ter waarde van 190 millioen dol
lar.
Enige Nederlandse schaatsenrijders, die
in aanmerking komen op de Olympische
Winterspelen uit te komen, zullen gedu
rende vijf weken in Noorwegen gaan
trainen. Het zijn Langedijk, Broekman,
Huiskens, De Koning, Van der Voort en
Koertenoever.
Twee flottiles samen bestaande uit acht
tien vaartuigen, zullen gedurende de
eerstvolgende veertien dagen onder lei
ding van het moederschip „Tanga” mij
nen vegen in de zeegaten rond Schou-
wen-Duiveland. Zij hebben als basis de
vluchthaven te Bruinisse.
De Hoofdgroep Industrie heeft in een uit
voerige brief bij de Minister van Eco
nomise Zaken geprotesteerd tegen de
thans plaats vindende contröle op het
Bedrijfsvergunningsbesluit door ambte
naren van de CEDEC, die in de verschil
lende bedrijven machinelijsten opvragen
en de capaciteit der betrokken bedrijven
willen vaststellen.
Een Duitse smokkelaar, die van Neder
lands grondgebied naar Duitsland wilde
wegglippen, werd door douanebeambten
in de buurt van Waubach verschillende
keren gesommeerd om te blijven staan.
Zelfs waarschuwingsschoten hielpen niet,
zodat de ambtenaren raak moesten
schieten. De man werd gedood; zijn stof
felijk overschot werd ter beschikking ge
steld van de Duitse autoriteiten.
mende jierren yn it Suderleech in plakje
fine, mar de krapte oan bouwmaterialen
keart ek dlzze saek tige tsjln. En al
meltsje wy meldertlid ek de oare Suder-
sépolders oan, it all alllnnlch mar tsjlnje
om de alderskerpste kanten wel to nlm-
men. Hwant foar dat hjir plak foar nije
boeren komt, hat de wente- en wegen-
bou, de yndustry en It fleanwêzen yn
alle plakken fan üs tlchtblfolke lAn hün
derten en tüzenen H.A. fan de boeren
foar dlzze dingen brüke moatte. Men
moat ris sjen hoe’t yn plakken as Ymul-
den, Velzen, Beverwyk de needwenten by
hünderten tagelyk delsetten wurde. Nije
strjltten, wenten, plantsoenen, sportfjll-
den, skoallen, tsjerken, alles kostet lÊn.
Né mei de ynpolderlngs losse wy lt pro
bleem net op, al hoe kostlik dlzze ek bin
ne. It is algemlen blkend, dat de beide
Gasthüsboeren nei Amerika geane, eml-
graesje dus en it sprekt wol fansels, dat
de tinzen fan de jonge boeren ek faken
dy kant üt geane. Wy hawwe der hjir
al ris faker oer skreaun de emigraesje
is net alhiel to Üntrinnen, mar sxërper as
ea komt wol üt, dat dit nasjonael ek
greate skaedkanten hat.
Hwant it binne net de minsten, dy’t it
greate wetter oer geane en al reitsje wy
harren net alhiel kwyt, foar it oergrea-
te part dochs wol. De Friezen hawwe
jimmer ynteresseard west by emigraesje,
der sit hwat yn it aerd, dat harren dy
kant ütlükt. Yn GelderlÊn, Oerisel en
Brabün wol dat lang sa goed net, der
binne se hokfêster. It Germaenske aerd
hat hwat Ünwennichs oer him, hy wol
graech hwat wurde yn ’e wrüld, der sic
mear stribjen yn en langst nei greatens.
Derby liket hy foar de massa-yndustry
net sa geskikt as dy oare bifolkingdielen
hy hinget tige oan frijdom en eigen opi-
ny. Mar derom is it to mear in plicht
fan de Fryske boeren om earnstich nei
In middenstandskringen te Apeldoorn is
grote verontwaardiging gewekt door het
optreden van de daar gevestigde Prijzen-
commissie, die in een vergadering uiterst
agressief tegen de middenstand is op
getreden.
Die dure mannen, zuchten de vrouwen,
want binnenkort zullen de prijzen voor
de sigaren gemiddeld met ongeveer 1
A 2 cent stijgen.
Bewoners van de Maaskant alsmede
vissers in het gebied van Hedel, Heus
den, Ammerzoden en andere plaatsen
langs de Maas, hebben de laatste dagen
geconstateerd, dat zich bij herhaling
zeehonden vertoonden aan de opper
vlakte van de Maas.
Opsporingsbeambten betrapten in de
Beekse duinen een groep tapijtensmok
kelaars. 3 van hen konden gearresteerd
worden; 14 tapijten werden geconfis-
ceerd.
De gemeente Huizen (N.-H.) wier be
groting voor 1948 in evenwicht is ge
bracht, zal tot verlaging van verschil
lende belastingen overgaan.
De heer A. Koopman uit de Waal op
Texel struikelde toen hij naast zijn boe
renwagen liep. Twee wielen gingen
over zijn hoofd, waardoor hij op slag
werd gedood. De man was gehuwd en
vader van drie kinderen.
De heer Pais te Hippolytushoef is win
naar geworden in de verloting van het
Gouden Imkerfeest. De prijs bestaat uit
vijf moderne bijenkasten, een honing
slinger en complete imkergarnitu-
ren.
De Rijksmunt in Utrecht treft uitgebrei
de maatregelen voor de aanmaak van
het nieuwe geld, dat waarschijnlijk niet
eerder dan in de herfst van volgend
jaar in circulatie zal komen.
Te Medemblik bracht een visser een'
snoekbaars aan de gemeentelijke vis-
opslag van 26 pond, gevangen in het
Ijsselmeer.
Vier jaar zonder bonnen leefde iemand
te Rijssen die destijds had geweigerd
een 2de Distribut^estamkaart in ont
vangst te nemen. Thans is hij voor
zien.
De gezondheidstoestand van H. M. de
Koningin gaat goed vooruit, zodat
wordt aangenomen, dat Zij 1 December
het bewind weer in handen kan nemen
en het regentschap als geëindigd kan
worden beschouwd.
Sint Nlcolaas zal op 5 December per
soonlijk voor de microfoon de prijswin
naars bekend maken van de grote luis-
terwedstrijd van het Comité voor kin
derpostzegels welke 21 November wordt
■gehouden.
Er zijn aanwijzingen dat de komende
winter nog koud zal zijn, waarmede men
dus rekening kan houden.
Het ministerie van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening deelt mede, dat men
er mede moet rekenen, dat de prijzen
voor zuivelproducten zullen stijgen.
De weduwe van dr. H, Colijn Is, tachtig
i jaar oud, In Den Haag overleden. Het
stoffelijk overschot zal vandaag om 12
i uur op de Algemene Begraafplaats te
Den Haag ter aarde besteld worden.
De K. L. M. zal op 27 Nov. a.s. haar
100ste vlucht naar Curacao uitvoeren.
De luchtverbinding met West-Indië, wel
ke op 14 Febr. 1946 tot stand kwam, Is
1 een der belangrijkste, welke de K.L.M.
na de oorlog aan haar luchtnet heeft toe-
gevoegd.
Nu het verheugende besluit is genomen
de Makkumer Waard in cultuur te bren
gen, kwam ons onwillekeurig boven
staand oud Fries spreekwoord weer in
de gedachten, dat vertaald luidt als volgt:
God schiep de zee, maar de Friezen heb
ben het land gemaakt.
Het is zeer wel mogelijk, zo niet waar
schijnlijk dat dit spreekwoord stamt uit
overoude, vóór Christelijke tijden, toen
de Friezen nog hulde bewezen aan de
vermeende watergoden. Want het geloof
aan waterdemonen, waarvan we nu nog
de sporen terugvinden in literatuur en
folklore, was eens een bittere realiteit.
Zo vertelt de Lex Frisionum (letterlijk:
De Wet van de Friezen), die waarschijn
lijk in 802 op de Rijksdag te Aken op
last van Karei de Grote gedeeltelijk uit
de volksmond is opgetekend en daar
door veel oudere, heidense elementen'
bevat: „Wie in een tempel inbreekt en
daar iets van het gewijde gereedschap
ontvreemdt, wordt naar de zee gebracht
en op een zandbank waar het water bij
vloed over heen spoelt, worden zijn oren
gespleten, wordt hij ontmand en wordt
hij aan de góden geofferd, wiens tem
pel hij heeft ontheiligd.
Maar al vereerden de Friezen dan hun
watergoden, toch klinkt iv het „mar de
Friezen hawwe it lên makke” onmisken
baar een zekere zelfbewustheid en trots.
Het „maken van land” in enge*' zin da
teert eigenlijk van de periode fla de ter-
penbouw, want het aanleggen van de
zeedijken vormde als het ware het offen
sief tegen de zee. Ook van de aanleg
van de zeedijken spreken de oude wet
ten. Zo lezen we bijvoorbeeld:
„Thét is ac londriucht, thet wi Frisa
hagon ene se-burch to stiftande and to
steranda, enne geldene hop, ther umbe
al Frisland lith. Ther thi salta se betha
thes dis antes nachtes to swilith, her skil
thi utrosta anti inrosta thes wiges plich.
tich wesa.Vta skilu wil Fresa vse lond
halda mith thrium tauwon, mith tha spa-
da and mith there bera and mith there
forke.”
Hoewel in de 9e eeuw de terpen volgens
oudq kronieken nog werden opgehoogd,
krijgt men de indruk dat in de 12e eeuw
overal reeds zeedijken waren opgewor
pen. Dr. D. Kalma noemt in zijn „Skied-
nis fan Fryslün’ het aanleggen van zee
dijken „lt greatste Fryske wurk, dat ea
dien waerd”. En Inderdaad niet slechts
met de Inzet van de gehele persoon,
maar ook met grote eensgezindheid
moest dit werk tot stand worden ge
bracht. Het opwerpen van de zeedijken
werd in Friesland een zaak van het ge
hele volk, getuige ook de spreekwoor
delijke gezegden: „Ojln dyk sünder ifin
en gjin lÊn sünder dyk” en „Hwa’t net
dykje kin, moat wykje". Op het verwaar
lozen van de dijken stond dan ook een
zware boete. Het met opzet doorsteken
van een dijk werd gestraft met het af
kappen van de rechterhand, of erger met
de dood. De dljkbreker werd dan In de
ontstane bres geworpen en hem werd
een paal door zijn lichaam geslagen. Het
gat In de dijk werd zo zijn graf. Wan
neer echter door storm een dijn werd
geteisterd, dienden de gezamenlijke be
woners van het achterliggende land de
herstelwerkzaamheden te verrichten.
Wat het normale onderhoud betrof,
moest leder een gedeelte voor zijn reke
ning nemen. Was een bepaald persoon
hiertoe niet in staat, dan mocht hij door
het steken van de spade (lodde) in de
dyk zich van zijn plicht ontslagen ach
ten (het z.g. lodderjocht). Degene die
de spade er uit trok belastigde zich door
die symbolische handelswijze met de
mede-verantwoordelljkheid.
Omstreeks het jaar 1000 moesten de
toen bestaande dijken (door het rijzen
van de zeespiegel?) worden verhoogd.
Uit een reeks van watervloeden, die na
het jaar 1000 plaats vonden, blijkt, dat
dit niet altijd en overal voldoende ge
schiedde.
Zo kan men in oude kronieken lezen, dat
er watervloeden zijn geweest in de hier
na genoemde jaren: 1164 (de bekende
Julianavloed van 17 F$br., waarbij alleen
in Friesland naar schatting een 20.000
mensen het leven verloren) 1237, 1250,
1287 (volgens een opgave van de pries
ters zouden bij deze vloed tussen Stave
ren en de Lauwers eveneens 20.000 men
senlevens te betreuren zijn geweest,
1362, 1395 en 1410.
Het waren over het algemeen niet de
gewone wintervloeden, die deze rampen
veroorzaakten, maar vooral de herfst-
en voorjaarsstormen, die soms dagen
lang duurden en de dijken murf maak
ten.
Van bijzondere afmetingen was de Al
lerheiligenvloed in het jaar 1570, waar
van de geschiedschrijver Pier Winse-
mius vertelt: „in den Jahre na die ge
boorte Christi duisent vijfhondert en de
tseventich op Alderheyligendach tsa-
vondts te neghen uuren, is door den
Noord-westen wint grooten tempeest en-
de onweder ontstaan, dat het scheen als
ofter een generale ofte gemene Sundt-
vloet over den lande gaen soude.
Vrieslandt, tusschen den Lauwers ende
het Vlie besloten, heeft alleene over de
twintich duysent menschen verloren, het
water thien dagen langh vertoevende, op
welcke een groote ende harde Verst ghe-
volcht is.Noch twee maenden na de
zen in verscheidene quartieren (werden)
veele doode lichamen van Mans, Vrou
wen ende kinderen in haren eigenen
Vriesche habijte (gevonden)."
Dat de ramp algemeen was, bewijst wel
een steen, die te Metslawier (een terp-
dorp) boven de kerkingang is gemetseld
en waarop men thans nog lezen kan: „In
’t jaar van tseventiger is het water in
deze kereke een voet hooch geweest en
de zijn verdronken 1800 menschen in
deze griternije.”
De storm was zo hevig, dat te Makkum
een schip royaal over de dijk werd „ge
zet” en in het dorpje Abbega is „gearri
veerd en aenghecomen.”
Als ’n klein stukje tastbaar geluk temid
den van al deze ellende lezen we, dat
„binnen Sneek is comen aendrijven se-
kere Wieghe, in welke een levent kindt
met een cat gevonden is.”
Niet alleen verdronken er mensen en
vee, ook het land zelf had van de vloe
den te lijden. Zo vond dr. O. Postma,
die onlangs wegens zijn literaire ver
dienste te Bolsward werd gehuldigd,
maar die tevens als goed historiekenner
''eischijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
den deur
ven.”
Het wintergraan was in 1571, dus een
jaar na de vloed voor de helft bedorven
„van ’t solt water” en drie jaar later
behoefden de boeren niet in de hooiing
omdat.het hooi met de vloed van
19-21 Aug. was weggedreven(l)
De landvoogd Caspar de Robles zorgde
met kracht voor het versterken van de
dijken de Stiennen Man bij Harlingen
herinnert er aan maar dit kon niet
beletten dat in de jaren 1610 en 1675
Friesland opnieuw door watervloeden
geteisterd werd. In ie laatste grote vloed
bezweek de dijk o.a. bij het Workumer
Nieuwland (1824-25). In het Workumer
Heidenschap vluchtten de bewoners op
hooibergen en zolders om het vege lijf te
redden. Het Workumer Nieuwland heeft
jaren nodig gehad om er weer boven op
te komen, het houtgewas kwijnde, de
vruchtbomen stierven. Groot was echter
het medeleven en medelijden en de op
brengst van een nationale collecte lenig
de de nood. Zo schonk Koning Willem I
f 148.000.en de gezamenlijke gevan
genen in de Leeuwarder strafgevangenis
f 35.90, voor die tijd grote bedragen.
mar de Friezen hawwe it Ifin
makke.’’ Inderdaad, maar het is niet ge
gaan zonder veel moeite en tranen. Mis
schien was het daarom beter te lezen:
„God schiep de zee, .dat Hij ook het
bekend staat, een aantekening uit 1543
die spreekt van „leech snood lan
den deur quade waeteren verdor-
Bolswartls Nieuwsblad
i
'!!j
