vroeger
en nu
h
Provinciale Kroniek
Buitenlands Overzicht
I
MG
Vrijdag 28 Nov. 1947
No. 92
43e Jaargang
Streekblad voor West-
Uitgave van Drukkerij Fa, A, J. OSINGA -
Bo I sward
Ver.
ter
?oe-
ïlin-
ibli-
aan
ats,
neemt, blijft men er aan twijfelen of
Schuman de moeilijkheden baas kan en
geeft men de Gaulle nog een goede kans.
ilng
en
i op
!ode
'herschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
sch-
1 de
ibli.
zet-
pen
RD"
BER
iele"
Abonnementsprijs i
1.25 per kwartaal bij vooruitbeti ting
Advertentieprijs10 cent per n.m.
Giro 87920
Sja.
sche
ises
K
jurs-
V.
gens
king
consument 2 cent per liter duurder ge
worden, de kaas ongeveer 30 cent per
kg, maar bij de boter vooral heeft zich
een radicale prljsveranderlng voorge
daan door een prijsstijging van ongeveer
f 1.per kg. Hierdoor wordt de boter
vrijwel een luxe artikel. Nu is hc» de be
doeling om van de boterbon een keuze-
bon te maken, waardoor het mogelijk zal
zijn, op die bon, inplaats van boter mar
garine te kopen. Wel hebben de veehou
ders noodgedwongen op verhoging van
de melkprijs aangedrongen, d.w.z. op
de prijs die zij moesten ontvangen, maar
toch zijn zij gekant tegen een dergelijke
prijsverhoging van de boter als de con
sument nu te betalen zal hebben. Er moet
prijsverschil zijn tussen boter en marga
rine, omdat er ten slotte ook waardever
schil Is, maar dit prijsverschil mag niet
zo groot zijn, dat de boter voor de ge
middelde consument niet meer te beta
len zal zijn. De coöperatieve zuivelfa
brieken hebben dan ook ernstig bezwaar
gemaakt tegen deze drastische prijsver
hoging.
Sokolwskl,
heeft zeer kort voor de Grote Vier te
Londen bijeenkwamen nog eens openlijk
gezegd, dat „de Westelijke geallieerden
West-Duitsland als basis wensen te ge
bruiken voor ’n nieuwe oorlog” en vóór
Molotoff naar Londen ging heeft hij te
Berlijn met Sokolowski geconfereerd. Het
staat intussen wel vast, dat hoe de con
ferentie ook verloopt, zij een ontknoping
moet brengen. De Amerikanen wensen
niet langer met een oplossing van het
Duitse en Oostenrijkse probleem, dat het
gehele herstel van Europa vertraagt, te
wachten.
Gelukkig echter schijnen zij die oplos
sing voorlopig alleen economisch te wil
len zien, bijv, door W.-Dultsland afzon
derlijk economisch op te bouwen en
schijnt Marshall er nog tegen gekant di
rect ook een politieke oplossing te zoe
ken In de vorm van een
afzonderlijk vredesverdrag met
W.-Duitaland.
Dat zou de deurjlnaal dicht slaan tus
sen de Westelijke geallieerden en Rus
land en de oorlogskansen een heet
hoofdig Amerikaans politicus heeft im
mers al voorgesteld de Russen uit Oost-
Duitsland weg te slaan I doen stijgen.
In dezen mag men ook hopen op Enge
land, dat steeds afkerig was van zo’n
afzonderlijk vredesverdrag en ook nogal
geduld toonde in onderhandelingen met
de Russen. Dat moge ook blijken uit het
feit dat het nu de onderhandelingen over
een handelsovereenkomst met Rusland
weer opent, die enige maanden geleden
mislukten, maar daar is ten slotte ook
al een eerste klas Engels belang mee
gemoeid, want het zou door een ruil-
transactle met de Russen, 6 millioen ton
graan kunnen krijgen, welke het anders
Ivan de Amerikanen voor dollars moet
[kopen 1 Men zou zich kunnen voorstellen
dat de Russen er ten zeerste prijs op
zouden stellen een bres in het West-
Europese front te schieten, terwijl de
onderhandelingen der Grote Vier te Lon
den gaande zijn. Het zou hun stellig heel
wat waard zijn het
Conferentie te Londen.
De ministers van buitenlandse zaken der
Grote Vier, Marshall, Molotoff, Bevln en
Bldault, zijn thans te Londen bijeen voor
de conferentie, waar over de Duitse en
de Oostenrijkse kwesties zal worden ge
sproken. Men was het bij de aanvaqg
van deze bijeenkomst nog niet eens over
de volgorde van behandeling dezer
kwesties, Rusland wilde Duitsland eerst
behandelen, de anderen Oostenrijk. Met
beide zaken is het tot nog toe steeds een
lijdenskwestie geweest. Om ons tot de
Duitse te beperken. Te Yalta, dus nog
in de oorlog, werd overeengekomen dat
Duitsland in 4 bezettingszönes zou wor
den verdeeld, echter te besturen als één
geheel, te Potsdam dat het als een eco
nomische eenheid zou worden behandeld,
maar op politiek gebied zou 't gedecen
traliseerd worden en zelfs geert centrale
regering zou worden gevormd. Op de
laatste bijeenkomst der vier staatslieden
te Moskou dat was In Maart 1947
werd men het over de uitwerking van
deze afspraken niet eens. En ook niet
over de kwestie waar de
Poolse grens
te Yalta was bepaald dat Polen Duits
gebied in ruil voor dat, hetwelk het aan
Rusland had afgestaan, zou ontvangen
en bij het einde van de oorlog bezetten
de Polen dan ook maar Duits gebied tot
de Oder zou lopen. En evenmin over
de wijze waarop Duitsland herstelbeta
lingen zou verrichten. De Russen willen
die uit de lopende productie van de
Duitse Industrie en speciaal Engeland
verzette zich daartegen omdat Londen en
Washington nog altijd enorme bedragen
op de W.-Dultse economie toeleggen en
het er dus op neer zou komen, dat En
geland en de Ver. Staten eigenlijk de
herstelbetalingen aan Rusland zouden
verrichten.
Overigens hee£t pas een Amerikaanse
autoriteit verzekerd, dat in de loop van
1948 de
t West-Duitse productie
belangrijke overschotten zou opleverem
In dat geval zou dus aan dit laatste Rus
sische verlangen, dat gedeeld wordt In
andere landen die grote oorlogsschade
hebben en die ogenblikkelijk behoefte
aan herstelbetalingen hebben, enigszins
kunnen worden tegemoet gekomen. Maar
dat Is niet het belangrijkste geschilpunt
tussen de Grote Vier. Het gaat vooral
om de toekomstige staatsvorm van
Duitsland, de Russen willen een centrale
regering voor Duitsland, en dan ver
wachten ze blijkbaar, dat ze deze net
zo sterk onder hun invloed kunnen krij
gen als die van hun nabureri In Oost-
Europa.
De Engelsen daarentegen willen, zoals
oorspronkelijk ook was afgesproken een
federaal maar
zeer gedecentraliseerd Duitsland,
met grote bevoegdheden voor de afzon
derlijke staten, de Fransen willen hele
maal geen centrale regering en o.a. ter
beveiliging- tegegjatere Duitse aanvals-
politiek de Internationalisatie; van het
Roergebied. Uitgaande van de veronder
stelling dat de wensen der Europese
landen beïnvloed werden door de vrees
dat er op de duur toch weer een sterk
Duitsland zou ontstaan had Marshall
reeds te Moskou voorgesteld een vlermo-
gèndhedenverdtag te sluiten tegen Duit
se agressie, alle vier landen zouden di
rect gezamenlijk optreden als Duitsland
weer tot de aanval overging.
Marshall
heeft dat plan thans opnieuw geopperd,
het zou een verdrag voor de duur van
40 jaar worden en men zou zelfs geen
Duitse agressie afwachten, doch reeds
ingrijpen als Duitsland op enigerlei wijze
tot herbewapening overging. Wanneer
alleen verschil van mening over de wijze
hoe zich het best te dekken tegen een
eventueel nieuw Duits gevaar, de mo
gendheden verdeeld hield, zou men zeg
gen, dat het Amerikaanse voorstel de op
lossing brengt. Mav Rusland heeft reeds
in de besprekingen, welke de conferen
tie voorafgingen' doen weten, dat het
over dit viermogendhedenverdrag nu niet
eens wil spreken.
Daarmee Is verhinderd, dat de Duitse
kwestie eigenlijk nog alleen een econo
mische wordt, waarover men het allicht
gemakkelijker eens zou worden en daar
uit blijkt ook duidelijk, dat Rusland geen
langdurige bemoeiïng van Amerika met
Europese zaken het verdrag zou im
mers 40 jaar duren wenst. Of die
langdurige bemoeiïng vreest. De conclu
sie is daarom gewettigd, dat Rusland
Duitsland voor zijn eigen politieke be
doelingen ten opzichte van geheel Europa
wenst te gebruiken of dat het vreest, dat
de Ver. Staten Duitsland als een soort
aanvalsbasis tegen de Sovjetunie willen
exploiteren. Het Is deze tegenstelling
welke ook de huidige conferentie be
heerst en welke doet vrezen, dat ze weer
tot een mislukking gedoemd zal zijn. De
Russische militaire bevelhebber In Duits
land, maarschalk
Palestina
uit de Ver. Naties heeft het verdelings
plan aangenomen met 25 st. voor, 13 te
gen en 17 onthoudingen, tot de laatsten
behoorden Nederland, Engeland en
Frankrijk, tot de tegenstemmers natuur
lijk de Arabische staten.
wel een 50 gemaskerden, te Garijp zeker
niet minder.
Nog niet zo heel lang geleden waren
het niet de kinderen, maar groteren, zo
van een jaar of twintig die zich harts
tochtelijke SinterkUasjagers betoonden
en er, zoals het behoorde, in witte lakens
of hemden, gemaskerd en voorzien van
ketting en stok op uittrokken, meermalen
te paard. Bij de huizen en op de „hie-
men” werd dan lawaai gemaakt, op de
deuren gebonsd enz., waarvoor als loon
een tractatie of een gave geschonken
werd.
Op de voormalige Bergumerheide waren
de Sinterklazen wel zeer fantastisch uit
gedost. Niet alleen droeg „Piter” een
zwart kleed en had Sinterklaas een wit
laken om, maar ook torste laatstgenoem
de een holle koolraap met een kaarsje
er in en uitgesneden als een menselijk
gelaat op het hoofd. Vlas hing om zijn
hals over de schouders en hij had een
oude haardketting met grote schalmen
bij zich. Ook hier reden de „opslüpen
feinten” wel te paard.
Reg. Omr. Noord.
Het rapport van de radloraad met be
trekking tot de wettelijke regeling van
de omroep in Nederland is verschenen.
Hoewel er nog al het een en ander over
te zeggen zou zijn in het algemeen, zul
len wij ons bepalen tot de opmerkingen
over de Regionale uitzendingen, omdat
die voor ons van bijzonder belang zijn.
Het staat er zo aardig en vriendelijk:
„Hoewel de mogelijkheid, dat regionale
uitzendingen overschatting van streekbe-
langen kunnen aanmoedigen, onder ogen
is gezien, is in de ontworpen algemene
maatregel van bestuur de gelegenheid tot
het verzorgen van regionale omroep
opengelaten.”
De streekbelangen van het Noorden
(Groningen, Drente en Friesland) wor
den in dezen verzorgd door de Regio
nale Omroep Noord, die daarvoor per
week de beschikking heeft over ongeveer
10 uren zendtijd. Hier gaat dan ook nog
wel eens, en zelfs vrij dikwijls, enige tijd
af als er vanuit Hilversum een „princi
piële uitzending” wordt verzorgd, het
geen meestal zeggen wil, dat er door de
spreker van de een of andere „lande
lijke”, dus geen gewestelijke vereniging
een radiopraatje wordt gehouden. Zo
heel veel tijd om tot overschatting van
de streekbelangien te komen, blijft er
dus niet over.
Gelukkig maar, dat de „gelegenheid tot
het verzorgen van regionale omroep”
Is opengelaten. In leder geval blijkt dui
delijk, dat de opstellers van het rapport
de streekbelangen niet overschatten. De
toon van het rapport geeft ons dan ook
niet veel hoop, dat er met voortvarend
heid naar zal worden gestreefd om de
zender zo te maken, dat de uitzendingen
overal in Friesland zullen kunnen worden
beluisterd. Het is Immers zo, dat in een
groot deel van onze provincie een be
hoorlijke ontvangst onmogelijk Is. Dat
deel heeft althans geen last van over
schatting van de cultuurbelang'en van
Friesland, welke door de R. O'. N. wor
den verzorgd. Het andere deel trouwens
ook niet, want de paar uren per week,
die daarvoor beschikbaar zijn zullen hen
heus niet bederven, temeer omdat het
ook nog geen gunstige lulsteruren zijn.
Maar goed, de rest van de tijd kunnen
wij ons laven aan de bronnen van de al
gemene cultuur, de redame-ultzendingen
voor de bonte Dinsdagavondtreln etc.
Dat daar veel verandering in zal komen
Is, gezien de artikelen van het rapport,
niet zeer waarschijnlijk.
Zuivelproducten.
Wat wel veranderd Is, zijn de prijzen van
de zuivelproducten. De melk is voor de
communisme
in deze dagen in Frankrijk te zien zege
vieren. Men kan niet zeggen, dat de
Franse communisten! daartoe hun best
niet doen, zeer uitgebreide stakingen ook
op het gebied der spoorwegen en pos
tertje ontwrichten het land, dat onder
leiding van Robert Schuman de soc.-
dem. Blum was niet geslaagd omdat hij
niet de vereiste meerderheid in de Natio
nale Vergadering verwierf een nieuw
kabinet heeft gekregen. Met de premier
meegeteld zitten er nu 9 leden van de
republikeinse volksbeweging - in hoofd
zaak katholiek in, zes socialisten, vier
radicalen en een onafhankelijk conserva
tief. Ramadier heeft er geen zitting meer
in, Bidault wel; men had aanvankelijk
gemeend, dat dit kabinet een overgangs-
ministerle naar een Gaullistische rege
ring zou vormen, maar de socialisten
hebben zich verzet tegen de opname van
personen, die van Gaullistische smetten
verdacht konden worden, al hebben zij
er met één, René Mayer, die financiën
beheert genoegen moeten nemen. Omdat
d^'invloed van de Gaulle nog maar ge
ring is in dit kabinet kan het ook niet
rekenen op meer steun in de nationale)
vergadering dan het kabinet-Ramadier
had en blijft zijn bestaan wankel. Ook
omdat het zware moeilijkheden zal heb
ben bij het hanteren van de geweldige
problemen welke het heeft op te lossen;
lonen en prijzen hebben een wedloop
aangevangen en het zal de taak van dit
kabinet zijn deze het halt toe te roepen
en een evenwicht te scheppen. Ofschoon
in vakbewegingskringen het verzet tegen
het communistische stakingsparool toe-
In ItalW
tracht de Gasperi zijn regering, die ook
moeilijkheden met de communisten heeft,
te versterken door opneming van vier
socialistische ministers van de groep, die
niet met de communisten wil samenwer
ken. De betekenis van de Marshall-hulp
voor wankele regeringen als de Franse
en de Italiaanse is duidelijk, komt die
hulp tijdig dan kan een verlichting van
de economische nood oorzaak van
onrust en| chaos ontstaan. De in
vloedrijke Amerikaanse senator Vanden
berg heeft bij het debat in de Senaat
over de tussentijdse hulp aan die landen
zelfsverklaard, dat een afwijzing er van
zou kunnen uitlopen op een oorlog.
Waarmee hij natuurlijk bedoelde, dat een
verzwakking van het West-Europese
front een versterking van het Russische
zou! betekenen en dje* wrijving tussen
Oosten en Westen zou' vergroten. Intus
sen heeft de Commissie voor buitenland
se zaken het gevraagde bedrag van JÜ97
millioen dollar voor de tussentijdse hulp
(China inbegrepyi) met 50 millioen dol
lar verlaagd, ook omdat men vreesde
dat er anders goederenschaarste in Ame
rika zou optreden en daardoor de prijzen
zouden stijgen.
De Commissie voor
Friese Mij. van Landbouw.
De Algemene Vergadering van de Friese
Mij. van Landbouw werd geopend door
de voorzitter, Ir. W. Oosterbaan met een
korte rede waarvan vooral het begin niet
zeer optimistisch was. Hij wees op de
slechte voedselpositie der wereld, waar
uit men zou kunnen concluderen, dat de
omstandigheden voor de boeren gunstig
zouden moeten zijn, daar immers zij de
producenten zijn van de eerste levens
behoeften. De prijzen worden echter door
de regering vastgesteld, waarbij het be
lang van de boer niet altijd ten volle
wordt gediend, wat vooral dit voorjaar
is gebleken bij de verlaging van de melk
prijzen. Zoals het nu is, kunnen de be
drijven op de lichtere gronden geen be
hoorlijke uitkomsten boeken.
De Stichting van de Landbouw, welke
de materiele belangen van de boeren
moet verdedigen Is topzwaar geworden,
doordat ze zich overal mee bemoeit en
het primaire doel uit het oog verliest.
Hierna vroeg de spreker de bijzondere
aandacht voor het landbouwonderwijs en
wees er op hoeveel goeds het lagere
landbouwonderwijs heeft gedaan. Echter
is de animo van de onderwijzers voor de
lagere acte land- of tuinbouw zeer ver
flauwd. Naast de verbetering van de po
sitie van de landbouwonderwljzers meen
de spreker dat de oplossing te vinden
zou zijn in het toekennen van de be
voegdheid om onderwijs te geven aan
de leerlingen van middelbare landbouw
scholen, die een daarvoor speciale op
leiding hebben genoten.
Over de Sinterklaasvieringen op de eilan
den vertellen we een volgende keer mis
schien nog wat. Wij willen hier echter
i nog iets zeggen over wat de bakker zoal
voor variatie bracht met de Sint Nico-
laas. Persoonlijk herinneren we ons nog
levendig hoe voor enkele jaren nog voor-
I ai in de dorpen, er veel „Slnterklaes-
i rinders” waren, dit waren behalve de ge
wone bakkerssuteler» vooral werkelo
zen, weduwen en andere ouden van da
gen die met een „kuorfol taeiguod” de
boer op gingen en zo een bijverdienste
trachtten te vinden. Behalve de marse
pein en chocoladeletters werden vooral
ook door de bakkers „sjerpboltsjes” en
„weiten guod” aan de man gebracht,
d.w.z. broodvogeltjes enz.
Ook het „Aldwiif” was een zeer gewaar
deerd Sint Nicolaasproduct, evenals rta-
tuurlijk de onmisbare pepernoten.
Dit alles gaf aan de Sinterklaasviering
een geheel eigen bekoring en sfeer, wat
nog werd verhoogd door het traditionele
sjoelen om worst, eendvogels enz.
Helaas raken veel van deze dingen in
ongebruik, wat aan de ene kant wel heel
jammer is. Of hier in onze lezerskring
voorheen ook bijzondere Sinterklaasvie
ringen waren kunnen we helaas niet na
gaan. Misschien kunnen bejaarde lezers
ons daaromtrent wel eens iets medede
len, hetgeen we zeer op prijs zouden
stellen.
Wie re warden i I
X Men moat gjln spek qn
X hounenesten brlnge. z
en Zuidwest Friesland
Hoewel het feit, dat in Friesland onge
veer 25 kerken zijn gewijd aan de H. Ni-
colaas, o.a. die te Wieuwerd, Appelscha,
Gauw en Drogeham (waarschijnlijk ook
te Nijland en Cornwerd) en zelfs ’n dorp
naar de bedoelde heilige bisschop van
Myra, wiens reliquiën in 1087 naar Bari
werden vervoerd, is genoemd, is toch de
Sint Nicolaasviering zoals wij die thans
in Friesland kennen niet van oude datum
en vooral ontstaan onder Hollandse in
vloed via krant, prentenboek, radio en.
reclame.
Want zakenreclame heeft het Sint Nico-
laasfeest vooral gepropageerd tot een
feest van cadeautjesgeverij. Gaat men
echter na hoe de Sint Nicolaasviering
van een paar generaties terug was, dan
ontdekt men vele folkloristische bijzon
derheden (die trouwens hier en daar nog
voortleven) welke met de goede Heilige
als zodanig bitter weinig hebben uit te
staan, maar hun oorsprong wellicht vin
den in de een of andere heidense voor
christelijke cultus. De Friese folklorist
van der Molen vertelt daarvan bijv, in
„Friese Kalenderfeesten” en ook bij vele
ouderen leeft de herinnering aan een der
gelijke „Sinteklaezjen” nog wel voort.
T. R. Dijkstra geeft bijv, in 1857 de
volgende algemene beschrijving: Jaren
geleden kwam meestal de een of andere
goede kennis met ‘een schapenhuid om,
een ruige „kapoes” (muts) op en een
schoersteenketting achter zich aan, hier
en daar vragen, of er ook ondeugende
kinderen waren. Die goed hadden opge
past, kregen een „Klaesmantsje” of zo
iets.
Te Dokkum trokken de jongens des
avonds vóór Sinterklaas langs de huizen,
waarbij zij wat vroegen voor Sinter
klaas. Niet alleen waren hun gezichten
zwart en sleepten zij een ketting mede,
maar zelfs droegen zij horens op het
hoofd.
Dijkstra vermeldt voorts, dat te Leeu
warden alle jaren de Sinterklazen in de
stadsherberg samenkomen, de Tuinen
om gaan en zo naar het Vliet trekken. De
nieuwsgierige mensen stromen dan op
het Bolwerk samen teneinde om hun
kluchten te kunnen laéhen.
Ten slotte deelt het handschrift een en
ander mede omtrent een Slnterklaasge-
brulk te Franeker: „Voor een 40 jaar,
mogelijk is het iets korter, mogelijk iets
langer geleden, waren er te Franeker of
eigenlijk even bulten de stad op het Vliet
op Sinterklaasavond soms een stuk of
zes, zev$n jongelieden die zich bijna als
duivels uitdosten. Eindelijk maakten zij
hef zo bont, dat het hun verboden werd
voortaan in de stad te komen. En sedert
die tijd gaan zij bulten de stad om.”
Waling Dijkstra geeft 40 jaar later In
zijn „Uit Frieslands volksleven” (1, bl.
335) een dergelijke beschrijving met
meer bijzonderheden:
„Te Franeker op het Vliet, een volkrijke
buurt onmlddellljk ten zuidwesten der
stad, waren In vroeger jaren schippers
knechten en dergelijke personen ge
woon lp Sint Nicolaasavond een gemas
kerde optocht te houden. Zij werden niet
In de stad toegelaten, maar trokken bij
fakkellicht, onder hoorngetoeter en ke
telmuziek, langs de buitenzijde der Zul-
dergracht naar het Kaatsveld, een min
der volkrijke buurt ten oosten der stad.
Na daar een of meer herbergen bezocht
ta hebben, keerden zij naar het Vljet te
rug. Hun tooi was niet kostbaar, even
min smaakvol, Integendeel eer lelijk en
wanstaltig, ook wel onkies. De duivel
met een zWare lieten aan 't been mocht
er nooit bij ontbreken.”
In een deel der Wouden bestaat nog een
kinderlijk Sinterklaasgebruik, dat In vele
opzichten herinnert aan wat de beide
Dijkstra's ons hebben overgeleverd. We
bedoelen het „Sinte Klazejeljen", waar
aan op Sinterklaasavond te Bergum en
in dorpen als Garijp en Oudega ook In
de week daaraan voorafgaande des
avonds door de jeugd met ambitie wordt
deelgenomen.
Vooral In deze drie dorpen leeft dit ge
bruik nog krachtig, al zullen er ook te
Suameer, Nijega, Hardegarljp en noorde
lijker wellicht nog sporen van gevonden
worden. In vroeger jaren heeft het „Sin
te Klaze-jeljen” of „Sinterklaezjen” een
veel grotere uitbreiding gehad en is het
bekend geweest in het gehele oosten der
provincie, van Gorredijk af tot in de
„Trynwêlden” en mogelijk ook in een
gedeelte van- de kleihoek.
Speciaal op de avond van de 4e en 5e
December wordt het Sinte Klaze-jeljen
drrtlf b-'f” -rr.d; te Bergum lopen er dan
Bolswarils Nieuwsblad
De Friese Sinterklaas
:arli
i
i
i 1933
AT
10-
s”
