[De fabrieksstad trekt
>st
Buitenlands Overzicht
in
Provinciale
Kroniek
s
00000000000000
00000000000000
44e Jaargang
No. 10
Vrijdag 6 Febr. 1948
Streekblad
West.
Friesland
voor
Uitgave
Drukkerij Fa. A. J.
OSINGA -
Bo I sward
van
Friese Jongens en Meisjes te Enschedé
l.
t
Moeilijkheden zijn
1st)
2
r
Ceylon,
de koloniale verhouding daar heeft
Woensdag officieel plaats gemaakt
voor de dominion status.
tlder
Bgen
ilsto-
r de
Abonnementsprijsi
1.25 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs10 cent per m m.
e
3
rktls
■9Ó
fan Gysbert Japiks
meerderheid had, wenste het volk eer
der de raadplegen, nu de nieuwe partij
van Mac Bride in 1947 twee tussentijd
se verkiezingen won. De Valera mag
niet meer dan 2 zetels verliezen wil nij
de meerderheid in het parlement be
houden. Mac Bride’s partij, de Clann
na Poblachta is nog anti-Engelser dan
de Fianna Fail. De band met Engeland
is nu al louter formeel, de Ierse grond
wet door Engeland niet eens officieel
erkend. Enigszins losser wordt ook de
band tussen Engeland en
Enschedé, deze nijvere stad, is de laat
ste tijd nog al eens in de Friese bladen
genoemd. De Twentse fabrikanten had-
den Friese jongens en meisjes uit de
„WAlden” gehaald en op hun fabrieken
tewerk gesteld. Wel werden ze', er goed
voor betaald, maar een briefschrijver uit
Enschedé deelde mede, dat de zedelijke
gevaren, welke de kinderen daar be
dreigden, zeer groot waren, en niet met
geld waren te verdoezelen.
Toen ik dat las, keek ik wel even vreemd
op. Doordat ik zelf in mijn jeugd jaren
lang te Enschedé had gewoond, meende
ik.iets van de stad te kennen en het
was mij nooit opgevallen dat men daar
meer tegen de goede zeden zondigde
dan ergens anders in ons land. Eigenlijk
was het zo, dat Enschedé mij voorstona
ais een „dode” stad, wat vermaak be
trof. Maar natuurlijk, de tijden zijn ver
anderd en wij met hen en misschien was
zelfs Enschedé veranderd. Per slot van
rekening was het nu een stad van hon
derdduizend inwoners. Om zeker te zijn
ben ik er heen gereisd en heb eens hier
en daar gekeken en mijn licht opgesto
ken.
Zo gauw ik uit ’t station kwam, wist ik
al, dat Enschedé niet veranderd was. Wel
kwam ik tot de ontdekking, dat het ge
groeid was, d.w.z. in omvang toegeno-
men. Enschedé is nog steeds geen stad,
maar een uitgestrekt dorp. Leeuwarden
bijv, is veel meer stad, om nog maar niet
van Groningen te spreken. Dit wordt wel
zeer duidelijk geïllustreerd door wat mijn
nicht, die nu al jaren daar woont, ’s
avonds tegen we zei: „Om tsien üre is
it hjir dea en sjocht men hjir minder
minsken op strjitte dan by üs yn Arum.
Dér seach men tominsten noch wolris
immen yn ’e buorren, mar hjir net.”
Inderdaad was het daar om tien uur ’s
avonds stiller en rustiger dan b.v. in
Bolsward en Dokkum, wat toch ook al
geen wereldsteden zijn.
Op dat punt was ik dus gerust gesteld
Maar hoe stond het met die kinderi
die zo onschuldig weg het verderf te
gemoet gingen? Ook dat heb ik onder
zocht. Eerst ben ik gegaan naar P. van
der Veen, oorspronkelijk van Achlum, nu
secretaris van it selskip „Fier fan hüs”.
Van der Veen en ik bleken oude kaats-
makkers te zijn en dus kon Ik me geheel
op zijn woorden verlaten, want een oude
sportvriend lieg je niets voor.
„Komme dy bern wolris by jimme op
ütfieringen en sa?”
„Jawis wol. As wy In ütflering hawwe,
brlnge wy in wurklist nel it fabryk en
dy wurdt dér ophongen, sa dat elkenien
dy sjen kin. Mar om't de Groot mei syn
sjongkoar net sokke béste ünderfinlngs
opdien hat, moasten se de kaerten by my
oan hüs helje en by dat ófheljen ha Ik
der in lyts preuvelementsje by dien.
De bern hawwe har tige formakke, wy
ek, en neat gjin lést."
„Mar hwat ünderfinlngs hle de Groot
dan mei harren opdien?” vraag ik ver
baasd.
„Hy hie dy bern allegearre frege om op
It sjongen to kommen en doe kamen
der sa’n fjirtlch. Dat wie ryklik safolle
as der Aide leden wiene. De measten
kamen der om wille to meitsjen, hwat
dy wol gjln nij dwaen sil en doe hlent-
jy de poppen oan it dounsjen. De lieder
koe der gjln baes fan wurde."
Ik dacht daar eens ernstig en diep over
na en kwam ten slotte tot de conclusie,
dat een dergelijk verschijnsel zich niet
alleen in Enschedé behoefde voor te
doen. Ik herinnerde mij uit mijn jonge
jaren ergens- In Friesland iets derge
lijks.
Maar toch, ondanks het gezellige praatje
dat wij hebben gehad, leek het mij het
beste, dat ik beter ook eens met de kin
deren zelf kon praten en dus stapte ik
naar de fabriek.
Onmiddellijk was men bereid mij aljes
te laten zien wat ik maar wou en te
spreken met iedereen waar ik maar een
woord mee wilde wisselen.
In een van de hoge, ruime fabriekslo-
kalen wees mijn geleider mij op grote
rekken zal ik het maar noemen, volge
stoken met grotere en kleinere spoelen
katoen.
„Hier komen de meisjes eerst,” vertelde
hij. „De draden van de kleine spoelen
hier onderaan lopen over verschillende
geleidingen (ongeveer als het garen op
een naaimachine, alleen alles veel gro
ter) naar die grote spoelen daar bo
ven. De meisjes nu moeten zorgen, dat
de kleine spoelen als ze leeg zijn door
volle worden verwisseld, de draden weer
te knopen, wat natuurlijk eveneens moet
gebeuren met afgebroken draden. Ze be
hoeven dat niet uit de hand te doen,
Donaufederatie
helemaal geen Oostelijk blok wilde vor
men, zo als het verkeerd wordt voor
gesteld door hen, die het initiatief heb
ben genomen tot oprichting van een
westelijk blok. Uit deze woorden zou
men eigenlijk afleiden dat de Russen
ook bezwaar tegen de vorming van de
Donaufederatie hebben, omdat dit de
plannen der Westelijke landen om een
unie te vormen slechts zou aanmoedi
gen en aarzelenden nog zou kunnen be
keren tot voorstanders van de Westerse
unie.
Eire (Ierland)
de parlementsverkizingen al hebben
plaats gehad, een jaar vóór de normale
tijd. Maar De Valera, wiens partij de
„Fianna Fail”, sedert 1932 de absolute
d’ Earbarre trapet plomp yn ’t gnod,
Oer ’t goe krüd hinne en sykt depod.
Dy hjir üt neat as fül opsykje,
Mei men ek mei rjocht by Reaskonk
lykje.
Denemarken
bijv, heeft reeds te kennen gegeven, dat
het zich noch bij een Westerse unie,
noch bij enig ander blok wil aansluiten.
De andere Scandinavische landen heb
ben nog geen besluit genomen, doch
zouden, als de Russen geen bezwaar te
gen een Donaufederatie zouden heb
ben, terecht kunnen vragen waarom
Moskou zich wel zou verzetten tegen
een samengaan van de Westelijke lan
den. Overigens is het Engelse ontwerp
voor een verdrag tussen Engeland,
Frankrijk en de Benelux thans te Parijs
in studie, gaat dat er mee accoord, dan
wordt het aan België, Nederland en
Luxemburg voorgelegd, die het dan
zullen overwegen. Als dit overzicht
verschijnt, zullen in
Palestina.
Hoe betreurenswaard is het dat Pa
lestijnse Joden en Arabieren bijv, hun
Gandhi niet hebben. Eerst als deze
groepen afstand weten te doen van het
eigen belang en streven naar een broe
derlijk samenleven zou daar immers
een redelijke oplossing zijn te ver-
krijeen. Hoe moeilijk die is blijkt
al weer uit het besluit der En
gelse regering zich te verzetten tegen
het besluit der Ver. Naties om Joden
en Arabieren in Palestina te machtigen
thans reeds een eigen militie te vormen;
ze doet dit o.a. uit overweging dat ook
de Engelse bezettingsmacht al te vaak
slachtoffer wordt van Joodse en Arabi
sche aanvallen, maar neemt door deze
houding de verantwoordelijkheid op
zich de Joden tegen de Arabieren, die
sterker dan de Joden zijn, omdat de na
burige Arabische landen hun van wa
pens voorzien, te beschermen, waaraan
het soms wel eens hapert.
Ver. Naties schieten te kort.
Een ingrijpender beslissing van Londen
is nog dat het de commissie van de Ver.
Naties, welke de verdeling van Pa
lestina moet voorbereiden, maar 14 da
gen voor Engeland zich terugtrekt, wil
Heeft u moeilijkheden?
Leeuwarden begint inderdaad mee te
tellen onder de grote steden. Dit blijkt
wel uit de instelling van niet minder
dan vier bureaux voor huwelijks- en
gezinsmoeilijkheden. Hiermede heeft
Leeuwarden het voorbeeld gevolgd van
verschillende andere steden in ons land,
vvaar dergelijke bureaux, waarbij men
raad kan inwinnen bij huwelijks- en ge
zinsmoeilijkheden en waar eventueel
advies wordt gegeven, reeds met succes
werkzaam zijn. Voordat het zover was,
is eerst een permanent comité ingestcld,
waarin de Voogdijraad, Het Baken,
Humanitas en de R.K. Bevolkingsgroep
vertegenwoordigd zijn. Ook hebben er
nog een predikant en een vrouwelijke
arts zitting. Van de vier bureaux is er
één voor de R. Katholieken, gevestigd
Zuidvliet 6, geopend op Donderdag
van 2 tot 3 uur; een voor de Protés-
tants-Christelijke bevolkingsgroep, welk
bureau is gevestigd in het Beatrixhuis,
Achter de Hoven 78, geopend Dinsdag-
middags van 4 tot 5 uur en waar zitting
zal worden gehouden door mej. mr. T.
Poelstra en/of Prof, Dr. C. G. Wage-
naar, terwijl de andere twee bureaux
voor de andere bevolkingsgroepen zijn.
Deze zijn gevestigd in „Het Baken”,
Oostergrachtswal-hoek Emmakade,
waar zitting wordt gehouden 's Vrij
dagsavonds om 8 uur, en vanwege „Hu
manitas” in het gebouw Doelestraat 2,
geopend des Maandags van halfacht
I tot halftien.
Gezien de grote verscheidenheid van
problemen welke zich op het gebied
van huwelijk en gezin kunnen voor
doen, zullen de bureaux waarschijnlijk
niet in staat zijn om alle gevallen raad
te kunnen geven, maar waar nodig zul
len ze de mensen verwijzen naar de
geestelijke verzorger, naar de dokter of
phsychiater of naar de advocaat of po-
litie-deskundige. De door de bureaux
te verstrekken adviezen zijn kosteloos.
Ook ongehuwden, welke door allerlei
omstandigheden gedwongen nog niet
kunnen trouwen, zullen adviezen kun
nen inwinnen, wat natuurlijk niet in
houdt, dat ze haar bemiddeling zou
kunnen verlenen bij het verkrijgen van
een woning.
want daarvoor hebben zij een speciaal
1 instrumentje in de hand, dat de bewer
king in een ogenblik tot stand brengt.
En waar juist een meisje een gebroken
draad knoopt, kan ik het zien. Ze brengt
de beide draden bij elkaar, het instru
mentje klapt er over heen en het is ook
al gebeurd.
„Zoals u ziet,” zegt mijn geleider, „geen
zwaar werk. Maar ik zal wat Friese
meisjes voor u roepen.” Het duurt danv
maar een ogenblikje of ik zit midden
tussen de meisjes uit Houtigehage en
verder uit de omstreken van Drachten.
„Hoe foldocht it hjir?” vraag ik.
„Och, wol goedl” zegt er één.
„Bést,” zegt een ander. „Wy fortsjinje
hjirf folie mear as wy thüs fortsjinje
kinne.” j
dan oanriede om hjir ek to kommen?” i
vraag ik.
„Ik net,” zegt er een.
„Wy binne hjir mei syn fjouweren,” zegt
een ander.
„Hwat dogge jimme nou sa jouns?” wil
ik nog weten.
„Nou, wy hake of breidzje hwat en dan
Sneons of Sneifis ris nei de bioscoop.
Jo moatte net forjitte, wy moatte jouns
om healwei tsienen thüs wêzë en om
tsien üre op béd.”
„Hoe Aid binne jimme nou?” vraag Ik.
De leeftijd varieert van 15 tot en met
17 jaar.
Wij praten nog een poosje en ik kom
onder meer te weten, dat ze geregeld in
fabriekstljd nog naar school moeten,
waar ze gewoon schoolonderwijs ont
vangen. Bovendien kunnen de meisjes
naai- en kookonderwijs krijgen en na
tuurlijk kunnen ze ook, indien ze dat
willen, naar de fabrieksschool, waar ze
tot vakarbeidster kunnen worden opge
leid. Voor recreatie wordt gezorgd. Er
zijn fraaie en uitstekende sportvelden en
er is een badinrichting, waarvan ze elke
dag gebruik kunnen maken, maar waar
van ze beslist eenmaal in de veertien
dagen gebruik moéten maken. De fabriek
zorgt voor kosthuizen en let hierbij er
ook vooral op, dat de kinderen bij ge
loofsgenoten worden ondergebracht. Het
kosthuis wordt geregeld door de sociale
werkster gecontroleerd. Hebben de kost-
juffrouwen klachten, dan kunnen ze die
aan de sociale werkster meedelen, waar
na de klachten grondig worden onder
zocht. Om zeker te zijn ben ik ook naar
verschillende kosthuizen geweest en heb I
gesproken met de verzorgsters van de minder goed als bijv, in Amsterdam of
Friese jagers.
Moeilijkheden zijn er overigens ook
buiten het huwelijk wel, wat wel bleek
uit een vergadering van Friese jagers
te Leeuwarden gehouden. De vergade
ring was bijeen geroepen door een co
mité van actie, dat lang niet tevreden
was met de gang van zaken de jacht
betreffende. Practisch al de jagers zijn
aangesloten bij de Nederlandse Jagers-
vereniging en verwachten uit de aard
der zaak dat deze vereniging dus hun
belangen zou behartigen. Dit nu bleek
niet het geval te zijn wat duidelijk viel
op te maken uit de vele grieven die tij
dens de vei^adering tot uiting kwamen
tegen het beleid van het Hoofdbestuur
der Nederlandse Jagersver. De druppel
echter, welke de emmer deed overlo
pen, was het advies o.a. door de Neder
landse Jagersvereniging uitgebracht
aan de Minister van Landbouw, Vis
serij en Voedselvoorziening inzake de
samenstelling van de nieuwe jachtwet,
welke de wet van 1923 moet vervan
gen. Indien de wetgever zich naar dit
'Zerschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie 1
Marktstraat 13 Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
al die mensen kreeg, waren niet alleen
goed, maar uitstekend. Practisch nooit
geen last met hun jeugdige kostgangers,
die onderling ook heel goed konden óp
schieten. En bij al die kosthuizen, geen
een uitgezonderd, kreeg ik te horen dat
ze halftien of tien uur thuis moesten zijn
en naar bed.
Natuurlijk springt er wel eens ééntje uit
de band, maar de contróle is wel zo goeo
dat dit al heel spoedig gerapporteerd
wordt.
Dan moeten ze op het matje komen en
wordt hen het verkeerde van hun han
delwijze onder het oog gebracht. Gaat
de jeugdige zondaar toch door met het
verkeerde pad te bewandelen, dan helpt
er geen lieve vaderen of moederen aan,
maar dan krijgt hij zijn ontslag en wordt
naar huis teruggestuurd.
Wat wel eens tot moeilijkheden aanlei
ding kan geven, is, dat enkele van die
heel jonge mensen met te veel geld op
I zak lopen, omdat er goed wordt ver-
1 diend. Zo sprak ik met een 18-jarig
meisje uit Drente, die in de spinnerij
ij werkte en zich in ruim een jaar tot een
volledige spinster had ontwikkeld, zodat
„As jo nou m suster hlene, soene jo dy; zlj f36_ week verdiende. Een col.
lega van haar, maar minder handig, ver
diende f 25.per week. De laatste kreeg
echter nog f4.ter gedeeltelijke beta
ling van haar kostgeld.
Nu heeft men op de fabriek wel een
spaarsysteem, maar natuurlijk kan de
fabriek het geld niet inhouden, maar
moet het volle loon uitbetalen, tenzij de
ouders andere instructies geven.
Ik heb gesproken met meisjes en jongens
in spinnerij en weverij en de algemene
indruk die ik kreeg, was, dat ze het daar
heus niet zo slecht hebben en dat het
met de zedelijke gevaren nog al meevalt.
Veel ontspanningsmogelijkheden zijn er
niet, althans wat zedebedervende betreft.
Natuurlijk, er zijn bioscopen en dans
gelegenheden, maar de laatste worden
dagelijks door de zedenpolitie gecontro
leerd, terwijl bovendien kinderen van 15
jaar niet worden toegelaten. De Fryske
krite doet haar uiterste best om de kin
deren zoveel mogelijk verstrooiing te
bezorgen, waartoe bij uitvoering bijv, de
fabrieksgebouwen en wat cr bij hoort,
gratis beschikbaar gesteld wordt.
Wat er wel Is en waarvan Iedereen ge
bruik kan maken, dat zijn schone parken
en een heerlijke omgeving.
Het valt wel mee In Enschedé. De ouders
behoeven zich heus niet ongerust te ma
ken. Ik kreeg zelfs de Indruk, vooral bij
enkele jongens, dat het voor hen wel
goed was, dat ze onder vreemden waren.
Vreemden dat zo te verstaan, dat het
geen familie was. Immers, het is nog
altijd zo: Vreemde ogen dwingen.
Natuurlijk, die beslist verdorven wil wor
den, kan dat ook In Enschedé, net zo
goed als in Houtigehage, maar beslist
kinderen. Nu kan het natuurlijk we! toe- Rotterdam,
val zijn, maar de berichten, welke Ik van
Mahatma Gandhi is niet meer. Waarom de Ver. Naties in
Palestina hun plicht verzaken. In het Middellandse Zee gebied
kunnen Russen en Amerikanen elkaar slecht verdragen.
Atoombommen aan de lopende band. Rusland wenst geen
Oost-Europese federatie. Denemarken wil zelfstandig blijven.
Zal De Valera blijven? Ceylon in de „dominion-status”.
Ons blad met het Hoofdartikel over
Gandhi, waarin de vraag werd gesteld
wat of er wel gebeuren zou, wanneer de
mahatma zou komen te sterven, was
nog maar enkele ogenblikken de deur
uit toen de radio de moord op Gandhi
meldde en zijn dood dus een feit was
geworden.
Het heengaan van Gandhi moge een
verlies voor heel de wereld zijn, omdat
deze in hem een deel van zijn geweten
verloor, zwaarder nog is India zelf er
door getroffen. Omdat Gandhi’s in
vloed immers ook in de practische po
litiek van dat grote gebied een beslis
sende factor was. Niet alleen gaf deze
de doorslag toen het om de onafhanke
lijkheid van India ging, ook voor de
eenheid van India was deze invloed
van ’t grootste belang. Gandhi was zo
wel de verzoenende figuur temidden
van de verdeeldheid der partijen, groe
pen en sekten in Hindoestan zelf, als
de bemiddelende tussen dit Hindoe do
minion en het Mohammedaanse Paki
stan. Thans zal moeten worden afge
wacht of deze jonge staten zich zonder
Gandhi in vrede en onderling begrijpen
zullen kunnen ontwikkelen, dan wel dat
daar in Voor-Indië een chaos zal ont
staan, welke zijn weerslag zal hebben
in heel Oost-Azië. Het is te vroeg om
zich aan voorspellingen te wagen al is
het niet zonder bezorgdheid dat men
het oog naar deze gebieden richt. In
het politieke rumoer, dat alom in de
wereld heerst, viel overigens nauwe-
toelaten. Dat is veel te kort om deze
commissie in staat te stellen alles nog
tijdig te organiseren. Het is begrijpelijk,
dat men van Joodse zijde de Engelsen
er van beschuldigt dat zij trachten de
Arabieren te vriend te houden, die èn
door het onbreken van een Joodse mi
litie èn door de niet tijdige organisatie
der verdeling, met hun sterker strijd
krachten en steun der Arabische staten
misschien in staat zouden zijn geheel
Palestina straks de overweldigen. De
Engelsen zelf daarentegen zeggen dat
ze zoveel mogelijk neutraal wensen te
blijven en dat deze wens hun houding
bepaalt. De grote fout is trouwens niet
aan hun zijde maar aan die der Ver.
Naties, welke verzuimde een interna
tionale strijdmacht samen te stellen,
welke Palestina bezet, op het moment
dat de Engelsen het verlaten. Dit ver
zuim werd gepleegd omdat de Ver.
Staten geen Russische strijdkrachten in
Palestina wensten, zoals hun gehele po
litiek er op gericht is de Russen machts
posities in het nabije en Midden Oosten
te ontzeggen. Op hun beurt trachten de
Russen dat de Amerikanen te doen. In
de laatste weken heeft Moskou niet
minder dan een viertal protesten te
Washington gepresenteerd in verband
met de aanwezigheid van Amerikaanse
zee- en luchtstrijdkrachten in en om de
Middellandse Zee o.a. in Italiaanse
havens en op Noord-Afrikaanse vlieg
velden en tegen de werkzaamheid
van de Amerikaanse militaire missie in
Perzië, die daar zou meewerken aan
versterking van het aan Rusland gren
zende Perzische gebied. De Amerika
nen hebben dit laatste ontkend, maar
de Russen zullen daaraan toch geen
waarde toekennen en eens te meer on
aangenaam getroffen zijn door het
nieuwe vriendschapsverdrag dat de
Ver. Staten met Italië
sloten, waarin voor het eerst in derge
lijke verdragen een bepaling is opgeno
men welke beide landen de vrije ont
wikkeling van de atoomenergie toe
staat. Hetgeen misschien maar een klein
stapje af ligt van een gebruik van
Italiaanse vliegvelden in oorlogstijd
door de Ver. Staten voor vliegtuigen,
die met atoombommen de vijand te lijf
zullen gaan, een wapen dat, volgens de
laatste berichten uit de Ver. Staten zelf,
daar nu dagelijks wordt aangemaakt.
Niet passend in de Russische politiek
om Oost-Europa zo sterk mogelijk te
organiseren tegen alle mogelijke geva
ren van de toekomst, lijkt de afwijzing
door Moskou van de plannen van de
Bulgaarse premier Dimittroff om de
landen in Midden- en Z.Oost-Europa
te verenigen in een
Oost-Europese federatie.
Doch dit is meer schijn, want een der
gelijke federatie, zou, al bev/eerde Di-
mitroff, dat ze in sterke mate zou leu
nen op Rusland, een zo sterk lichaam
kunnen worden dat het zich zekere zelf
standigheid tegenover Rusland zou
kunnen veroorloven, en dat is het wat
de Russen juist niet wensen. Met het
opperen van dit plan schijnt Dimitroff
dan ook geen goede beurt te Moskou te
hebben gemaakt, en staat hij iets achter
in de wedstrijd om Moskou’s gunsteling
no. 1 te worden bij Tito, de Zuid-Sla-
vische premier. Intussen is Dimitroff al
teruggekrabbeld. Thans heeft hij ge
zegd, dat hij met zijn
lijks een stilte, toen deze grote figuur
ons ontviel; ook al is de vermoorde Ma
hatma van velerlei zijden met woorden
geëerd, men zou liever daden zien.
en Zuidwest
Bolswards Nieuwsblad
t
i
ll
ISI
1
a
rvolg
Don-
Qlro 87926
1
1
tl tn
■gen
in op
Earbarre ooievaar; gnod slecht
kort gewas.
