fHaitze Holwerda^
De greidboer
Martinytoer
Fan de
00000000000000
‘I&.LS-'&lOlS
door Nederland
44 e Jaargang
No, 13
Dinsdag 17 Febr. 1948
Streekblad
West-
Friesland
voor
Uitgave
OSINGA -
Bolsward
T. de J.
i i
As de hynders rêste, jowt men se
hjouwer.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie i
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs i
1.25 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87926
kaar aan met „jo”, aldus de onderlinge
afstand bewarend, maar wanneer de
boerin Haitze met „dou” aanspreekt, is
hij hiertegen niet bestand en geeft hij toe.
Vergelijken we dit boek van Van Hou
ten met bijv, het werk van Brolsma, dan
valt ons direct een groot verschil op.
Wanneer wij deze schrijvers allebeide
dan toch realist zouden willen noemen,
dan is er bij Van Houten sprake van
innerlijk reajisme, terwijl wij dan bij
Brolsma zouden kunnen spreken van
uiterlijk realisme.
Is deze laatste schrijver op zijn best bij
het typeren van de omstandigheden, Van
Houten tekent ons het innerlijk bestaan
van zijn hoofdfiguur, zijn zielsconflict.
Onlangs schreef de bekende essaijist
Fokke Sierksma ter gelegenheid van de
vijfde druk van „De Sünde fan Haitze
Holwerda”, dat er sedert de verschijning
van dit boek geen Friese literatuur meer
was geschreven, ook al waren er dan
veel boeken geproduceerd. Ook al dient
men een dergelijke uitspraak met een
korreltje zout te nemen, het blijft een
feit, dat wij in deze uitgave een werk
hebben te zien, waar wij als Friezen trots
op kunnen zijn en dat wanneer het in
een andere taal was geschreven, ook
zonder twijfel direct tot het beste zou
behoren.
sen: „Dou fals klein kring fan in boer”
1 zou hier klinken als een donderslag bij
heldere hemel. Of eigenlijk ook weer niet,
want van het feit, dat het tussen de drie
hooiers uit het Bildt en de greidboer
van tussen Deinum en Boksum tot een
conflict moest komen, weet de schrijver
ons van bladzijde tot bladzijde te over
tuigen.
Kostelijk is ook de humor in dit boek. Zo
bijv, durven de Bilkerts de greidhoek in
het bijzijn van de boer te hekelen. „Foar
noch so feul niet” zouden ze er willen
wonen en ze zeggen dat ook eerlijk, daai
waren het tenslotte Bilkerts voor. Maar
des avonds leeèt de boer uit de brief van
Jacobus over de tong, dat een klein lid
is, enz. De apostel zegt het scherp, maar
daar is het dan ook een apostel voor.
Ook de verhouding tot Minke, de boerin,
hat nou al in jier lang it Fryske praet-
hoekje foar ós forsoarge. Wy binne
net wend üs meiwurkers yn de kran-
te apart nei foaren to heljen en wy
witte ek wol dat Marijkemuoi seis
sizze sil: „Hè, sa'n spul, dat hie net
moatten,” mar wy mienden dat it wol
moast. Ommers it is har slagge tsien-
tallen en tsientallen muoikesizzers mei
bannen fan freonskip, wy soene hast
sizze mei bannen fan leafde oan har
to forbinen. De sike bern en de bern
(en Slden) dy’t mei swierrichheden
sieten witte der fan mei to praten,
hwant Marijkemuoi stie altyd ré en
wist altyd rie. Sa waerd it praethoek-
je ta in fêste rubryk, dy’t wy net
graeoh wer misse woene, „Ik doch
it mei hiel myn hert,” skreau Marij
kemuoi üs yn har léste brief en dat
is krekt it geheim fan har sukses.
Marijkemuoi, it earste jier is fol, wy
winskje jo noch mannich jier der by.
En wy leauwe fan de bern ek. Is it
net sa, bern? Red.
Biljarten. In een vijfkamp tegen Sweerlng
heeft Van de Pol In een vrije partij In een
beurt de 500 vol gemaakt, waarmee hij
de records van Sweerlng verbeterde.
Op het station te Venlo is een transport
Joodse gezinnen op doorreis naar Den
Haag, Rotterdam en Utrecht aangeko
men. Deze mensen zijn afkomstig uit D.
P.-kampen in de Amerikaanse zóne van
Duitsland. De terugkerenden wier bezit
tingen miniem zijn, zullen vla de Rijks-
arbeidsbureaux hier te lande worden in
geschakeld in het arbeidsproces.
Oud-Katholleken. Van 17 tot 21 Augus
tus zal te Hilversum een Intern, congres
van oud-kathollekfn worden gehouden,
waaraan vertegenwoordigers van andere
kerken, die tot de communio van katho
lieke kerken behoren, speciaal van de
Anglic. Kerk en de Oost-Orth. kerjcen
zullen deelnemen.
Op het Koogerstrand bij de Koog op
Texel Is het lijk aangespoeld van een
onbekende man. Door de storm zijn op
het eiland in de laatste dagen ook grote
hoeveelheden mijnstutten aan land geko
men.
Dr. T. Loevenstein te Zürich, oud-opper-
rabljn te Den Haag, is naar wij vernemen
tot ridder In de orde van de Ned. Leeuw
benoemd.
Cotnedle of ernst? „Geef mij maar de
kogel,” zei Petronella Fr. J, Poorten uit
Lhee bij Dwlngelo, toen zij de procureur.
roeg”
prachtig is bijv, het spel van „dou” en
„jo" in de omgangstaal tussen deze
twee mensen. GewQonlijk spraken zij el-
met een gepantserde auto, waarmee
smokkelaars vee naar België trachtten
uit te voeren. De smokkelaars wisten te
ontkomen.
Voor Nederlandse landbouwers in het
buitenland is een kalender samengesteld
die hen zal opwekken hun medewerking
te verlenen bij het zoeken van afzet
markten voor onze producten. Handig.
Zomerstemming? In verband met de
Grondwetswijziging ten aanzien van het
statuut-Indonesië zullen waarschijnlijk
in Juli a.s. nieuwe verkiezingen voor de
Tweede Kamer worden gehouden.
Boekenweek. Ook dit jaar zal tijdens de
„Boekenweek 1948” (van 26 Febr. tot 6
„Oe-
In jiermannich lyn hiene wy hjir in
oplieding foar de Fryske akte, hwer
is de skoandere winst bidarre? De
Ried hat mei algemiene stimmen oan-
nomd, dat de Fryske akte bileane wur-
de sil, mar forsin ik my net, dan hat
de Gemeente-üntfanger it der net
drokker fan krige. Dochs binne der
ten mei oar in fjirtich ünderwizers yn
'e stêd. In jiermannich lyn wie Mas
ter Fridsma wakker yn it spier mei
folk- en gealeargongen, mei in berne-
operette en mear skoander wurk.
Stiet dat alhiel stil? Is der kader foar-
me yn it Aid Selskip, of moatte Fed-
de fan der Spoel en syn maten hyl-
tyd wer foar de karre?
Osinga’s blêd hat jimmer in greate
stipe west foar allés, hwat de Fryske
saek oanbilanget en sünt de bifrijing
is dit grif net minder wurden. De
nije redacteur is yn dit opsicht in man
fan kinnen en wollen, fan initiatyf en
doaren, dat hoecht net better. Mar
hwer bliuwt in active foriening, dy’t
mei dizze gunstige situaesje syn foar-
diel docht? Lang hat it yn Boalsert sa
west, dat de Roomske Friezen lang
net diene, hwat dien wurde moast,
men kin it net oars sizze, mar nou yn
dizze hoeke aldergejoks ek bisef komt
fan eigen taek en plicht, litte nou de
oaren it sitte? Eartiids wie de oerheit
wol ris hwat konservatyf en ófwi-
zend, mar nou is èn yn de provinsje
èn yn de gemeente in oare geast wek
ker wurden. Der is omtinken en sti
pe foar Fryske kulturele dingen sa
as it yn it forline nea west is. Mar
litte nou de lju fan it Selskip de
moedfearren hingje? Boalsert is in
ynfrysk stedtsje en de omkriten wolle
hjir graech hinne, hwa kin ris sizze
hwer’t de oast sit? Hwa brekt ris troch
de sleur hinne en nimt de foarstap? De
tiden binne der ryp foar!
Mar dan net allinnich mei toaniel, mei
nocht en wille. Dat bliuwt oan de bü-
tenkant. It heitelan is gjin harlekyn,
dy’t twa kear yn it jier op ’e planken
komme mei om de lju in fleurige joun
to bringen. Dat spoart net djip ge-
nöch. Dat lit de lju tofolle yn de ün-
kunde en yn de gefoelssfear. Der
moatte in stikmannich minsken yn it
spier, dy’t de saek fan FryslAn yn syn
gehiel yn it hert drage en dus ütdrage
kinne. De Minister President hat it fan
’e wike jitteris sein: De leafde foar it
heitelên fynt syn natuerlike groun-
slach yn de tagedienens foar eigen
plak en eigen gea. De eare fan Frys-
lün, it aerd, de sede, de tael, de eko-
nomyske en sosiale bilangen, de kul-
tuer, it hjoed en de takomst fan Frys-
lan, dat is meiinoar safolle en sa
weardefol, dat it de hiele persoan
freget. Hjir leit in wurkterrein bleat,
dat net mei pielen to helpen is. Wy
binne wiis mei de kulturele kommisje,
mar dat it troch harren dien wurdt is
fan de oare kant in biskamsum feit
foar de Fryske krite. En soene hja
miene, dat mannich ding foar har al
linnich to mansk is, dan wit ik se-
kuer dat de krite fan it Roomsk Frysk
Boun graech foar mienskiplike dingen,
dy’t gjin bigjinsels reitsje, to finen is.
Boalsert mei net efterbliuwe yn gjin
inkeld ding, mar alhiel net yn it fol-
bringen fan de taek, dy’t troch natuer
en mienskip, mei rjucht fan harren fre-
ge wurde kin. Net mear drige en
wachtsje mannen. Yn 'e rige en oan it
wurk! Der hinget foar hjoed en moarn
tofolle fan óf.
Hwa nimt de foarstap en toant Frys
ke dregens foar eigen folk en gea?
generaal bij het bijzonder gerechtshof te 00000000000000
fan Gysbert Japiks
Amsterdam twaalf jaar tegen zich had
horen eisen.
„Allemaal comedie,” zei deze.
De Drentse C.C.D. is er in geslaagd clan
destien verhandelde garens te achterha
len te Stadskanaal waar 5000 kg garens
in de zwarte handel waren gebracht.
Cupido achter prikkeldraad. De „beul
van Amersfoort”, Theun van E., momen
teel geïnterneerd, in het bewakingskamp
te Vught, is Dinsdagmiddag in het
kamp in het huwelijk getreden met een
inwoonster uit de gemeente Vught, mej.
Dekkers.
De formele goedkeuring door de minis
ter van verkeer en waterstaat van de
voorstellen tot verbetering van de ar
beidsvoorwaarden van het personeel der
Nederlandse Spoorwegen kan dezer da
gen worden verwacht.
Vergiftigingsverschijnselen hebben zich
na het eten van bedorven erwten uit blik
voorgedaan bij man, vrouw en vijf kin
deren van het gezin H. onder de ge
meente Wouw. Man en vrouw zijn bui
ten levensgevaar, doch de toestand van
de kinderen is nog ernstig.
Dure kabel. Met het leggen van een tele
foonkabel tussen Kopenhagen en Gronin
gen zal binnenkort worden begonnen.
Het werk dat door 'n Britse firma wordt
uitgevoerd, zal 40 millioen Deense kro
nen kosten.
De veevoederrantsoenen zijn, dank zij ’t
gunstige verloop van de import van vee
koeken en voedergranen, iets verhoogd
kunnen worden.
Werkloosheid stijgt. Het totaal aantal
als werkloos op de gewestelijke arbelds-
bureaux geregistreerde mannen bedraagt
per 31 Jan. 1948 60.882. In de maand
Januari was er een stijging met 10.642.
Voor Friesland waren deze cijfers resp.
4937 en 6404 personen.
Nieuw Statenlid. In de vacature Veenstra
is thans benoemd de heer K. Leyenaar
als lid van de Prov. Staten van onze pro
vincie voor de P. v. d. A. De heer Leye
naar is vooral ook bekend als drankbe
strijder.
Een slapende jongeman‘te Laren kreeg
bezoek van een rat, die aan des jonge-
lings bovenlip begon te knabbelen. Toen
deze ontwaakte, had de rat al ernstige
wonden gemaakt en het slachtoffer moest
zich onder doktersbehandeling stellen.
Afzetmoellijkheden ondervinden de telers
van witlof in ons land. Deze moeilijkhe
den zijn aan de ene kant het gevolg van
de grote uitbreiding, welke aan de wlt-
lofcultuur is gegeven. Aan de andere
kant speelt de invoer uit België een
rol.
Prinses Marijke zal op haar verjaardag
een zending speelgoed ontvangen, dat
vervaardigd werd door herstellende mili
tairen in Indlë. De K.L.M. heeft het ge
schenk aangeboden.
Op de grens van West-Brabant hebben
kommiezen een vuurgevecht geleverd
Maart) een novelle onder de titel
worden gepubliceerd, zonder de
naam van de-auteur, zodat ook nu het
publiek weer naar de naam van de au
teur mag zoeken.
Goede vangst. Tot en met 31 Januari
bereikte de „Willem Barendsz" een to
tale productie van 6163 ton traan en
1021 ton spermolie, terwijl in dezelfde
productietijd van het vorige seizoen resp.
3333 ton en 100 ton werden geprodu
ceerd.
Trygve Lie heeft te Lake Success ver
klaard, dat Den Haag, in verband met
huisvestingsproblemen, wellicht geen
kans maakt als zetel voor de a.s. alge
mene vergadering der V. N. te worden
aangewezen.
De Tsjechische gezant in Nederland heeft
aan Prins Bernhard, voor zijn verdien
stelijk werk tijdens de oorlog, het Tsje
chische oorlogskruis overhandigd.
Oorzaak drank. De 71-jarige J. Otter die
te Oudeschoot op de weg fietste is aan
gereden door een auto, Gestuurd door
E. v. A. uit Leeuwarden. Het slachtoffer
werd vreselijk verminkt en was op slag
dood. Het gebruik van sterke drank
schijnt aan dit ongeluk niet vreemd te
zijn.
Het motorscheepje „Wota” van de heer
R. Holwerda te Heerenveen 1S in de Gro
te B.elt aangevaren door een Deens
schip dat de opvarenden (schipper J.
Holwerda met vrouw en kind en drie le
den der bemanning) aan boord heeft ge
nomen.
Woansdeitojoun, dus moarn sil op ini
tiatyf fan de kulturele seksje fan de B.
B. G. in Fryske joun hAlden wurde.
De hear Schippers fan Drachten, de
man, dy’t yn eigen plak en fier der
büten, sok treflik wurk docht op kul-
tureel gebiet, sil hjir sprekke oer it
moaiste Fryske boek: „De sünde fan
Haitze Holwerda”. De joun wurdt
fierder yn sfear en stimming brocht
troch in Frysk sjongkoar, sadat it in
joun wurde kin fan it béste soarte. Wy
hawwe alle respekt foar it initiatyf fan
C. en O. en sille mei in great sukses
tige yn it skik wêze. Hwant it is net it
bilangrykste hwa it docht, mar hwat
der dien wurdt en oan lytse strideraes-
jes oer prestige fan forieningen ha wy
gjin inkeld forlet. Mar dochs is dit
barren wol geskikt om de biwenners
fan Gysberts stêd ris in amerij nei-
tinke to litten oer it feit, dat Boalsert
yn de Fryske biweging jit lang net it
plak ynnimt, hwat de stêd en de bi
weging fortsjinnet.
Hoe stiet it mei de krite fan it Aid
Selskip? Hja hawwe tige swiere slag-
gen hawn, de léste tiid, mar hwer
bliuwe nije jonge krêften üt it formid-
den?
Onlangs vertelde ons iemand hier ter
stede: „As it in reinige Snein is, lês ik
De sünde fan Haitze' Holwerda mar wer
ris üt, der ha’k altiten wer wille mei.”
Dit gezegde zou amper belangrijk zijn,
als het op zich zelf stond, maar dat is
nu juist niet het geval. Verleden jaar
hebben we een uitvoerige enquête in
gesteld over het lezen van Friese boe
ken (waarvan de resultaten later gepu
bliceerd zijn in de brochure Folk en
Boek, uitg. fa. A. J. Osinga) en met het
oog op de antwoorden op enkele van de
door ons gestelde vragen durven wij be
weren, dat bovenbedoelde lezer en her-
lezer van „De sünde” niet alleen staat,
maar dat het tien- en honderdtallen, zo
niet duizendtallen Friezen net zo gaat.
Op onze vraag in onze enquête wat bijv,
naar ’t oordeel van de inzender ’t beste
Friese boek was, werd door de overgro- is psychologisch zeer goed verantwoord,
te meerderheid geantwoord: De Sünde
fan Haitze Holwerda, van U. van Houten.
Het boek dat op no. 2 kwam te staan,
n.l. Peke Donia haalde nauwelijks de
helft van het aantal stemmen dat „De
Sünde” op zich verenigde, terwijl het
eveneens prachtige en hoogstaande boek
van Simke Kloosterman, dat als no. drie
werd geplaatst, niet eens aan de helft
toekwam. Ook op onze vraag, welke
Friese boeken door inzender meermalen
waren gelezen, kwam het boek van Van
Houten glansrijk als no. één uit de strijd.
Er waren zelfs vele inzenders die ver
klaarden dat ze dit boek vijf of zesmaal
hadden gelezen. Geen wonder dus, dat
dit boek, dat eerst als feuilleton ver
scheen in het tijdschrift „Yn üs Eigen
Tael” thans reeds de vijfde druk be
leefde. Wellicht vraagt U zich af, wat
of dan in dit boek wel zo’n bijzondere
aantrekkingskracht heeft. Ook hier geeft
het resultaat van onze enquête wel enig
licht. Zo is het boek geliefd om zijn
stoere, kunstzinnige en toch niet te moev-
lijke taal, zijn sprankelende humor, de
echt Friese sfeer, die de lezer op elke
bladzijde gevangen houdt, de levens
echtheid, de gaafheid van de karakters,
de strakke compositie. Kortom, het boek
is geliefd omdat het tegelijk een kunst
werk is en een volksboek, omdat het de
juiste synthese heeft gevonden tussen
literatuur en lectuur. Vooral de hoofdper-
soon, de greidboer Haitze Holwerda Is
ons op uitnemende wijze getekend, of
zoals een der inzenders naar aanleiding
van de enquête ons schreef: „Yn it hert
fan Haitze bliuwt net In forhoalen plakje
oer, de skrluwer lelt alles bleat."
Inderdaad, de Deinumer greidboer wordt
ons ten voeten uit getekend. De zaken
van kerk en gezonde leer „wiene him yn-
moed” en als hij het voor het zeggen
had, hield hij het meeste van een door
wrochte preek volgen» een korte tekst,
waar dan ook alles werd uitgehaald wat
er In zat. Hij was verder een man van
aloude boeretradlties, zo wordt vaak
over hem geschreven als „een Holwer
da”, hij was niet louter individu, maar
voelde zich verbonden met het voorge
slacht. De arbeiders konden het gewoon
lijk bij boer Haitze Holwerda wel uit
houden, ook al was hij in de omgang
„net botte oannimllk”, hij gaf goed
loon en de kost was degelijk, Madr
steeds bleef hij boer en stond boven zijn
„volk”,
Al was het ook ontzettend warm, In de
hooiïng dacht hij er niet aan in zijn hemd
te gaan staan, zoals de „üngetlders”
plachten te doen, zoiets kwam voor hem
als boer niet te pas. Evenmin wilde hij
zich In het dorp laten scheren, de scheer
baas was Immërs een gewone arbeider
en hij wilde zich (in de letterlijke zin
van het woord) niet door een mindere
bij de neus laten nemen.
Voor alles wilde hij zijn waardigheid als
boer handhaven. Hij hield bijv, veel van
zijn vrouw Minke, maar hij keek met een
zekere minachting op haar werk, zoals
trouwens op alle vrouwenwerk, neer: hij
zou er zich wel voor hoeden het manvolk
eigenhandig koffie te schenken, hij wilde
geen figuur slaan.
Zo noemt hij zich op de poststukken ook
Landbouwer, hoewel hij als rasechte
greidboer een hekel aan alle bouwgrond
had. Maar „boer” dat klonk nu eenmaal
niet en „veehouder” achtte hij beneden
zijn stand, immers iedere koemelker
noemde zich zo. In zijn opkamer, waar
hij aan het einde der week zijn boekhou
ding deed, voelde hij zich als in een hei
ligdom. Hij was nu eenmaal een man van
orde en telde alles zoals het hoorde, pa
pier bij papier, zilver bij zilver. Eenmaal
zou hij na de vier weken hooiïng zijn
drie Bilkerts naar deze welhaast gewijde
plaats meetronen en de uitroep van Yt-
FEEST IN NEDERLAND. Morgen viert
Prinses Marijke haar eerste verjaardag
Hoe heeft ons volk meegeleefd met deze
jongste Oranjetelg in de dagen, toen ze
in het ziekenhuis moest worden opge
nomen. Hoe zal er op haar eerste ver
jaardag alom vreugde en dankbaarheid
heersen, allereerst in het Prinselijk Gezin,
maar ook bij geheel ons volk. Ook >wij
wensen haar geluk op deze dag. God
geve haar gezondheid en voorspoed.
De beide oudste prinsesjes Beatrix en
Irene, hebben mazelen. Zij zijn thans aan
de beterende hand en zullen hopenlijk
weer spoedig het bed verlaten.
Het Noorse stoomschip „Carrier” dat uit
Antwerpen kwam, Is ter hoogte van de
Blezellngse Ham bij Hoedekenskerke aan
de grond gelopen. Sleepboten uit Ter-
neuzen en uit Vlissingen zijn ter assis
tentie uitgevaren.
De fietsbandenproductie bedraagt onge
veer 400.000 buitenbanden en 360.000
binnenbanden per maand en er is geen
enkele reden om aan te nemen, dat dit
productlepell niet kan worden gehand
haafd.
Een 2-jarig meisje te Den Haag Is
Woensdag in de Koningstraat aangere
den door een motorwagen van lijn 10 der
H.T.M. Het kindje kwam onder de baan-
schulver van de tram en overleed ter
plaatse.
en Zuidwest
van Drukkerij Fa. A. J.
Bolswards Nieuwsblad
4
j
