ZWARTE GOUD
Waar het
gedolven wordt
Martinytoer
Fan de
°P I 00O000O000O000
er- I
door Nederland
44e Jaargang
No. IS
Dinsdag 24 Fobr, 1948
Streekblad
Uitgave van Drukker^ Fa. A. J. OSINGA
- Boliward
2
worden
moest
Tj. de J.
Dr. Christine Bader, een pionierster
het terrein van de zuigeling- en kleuter
fan Gysbert Japiks
Verkeersslachtoffer. Een 6O-jarige man
uit Weesp, die Woensdagavond de weg
Amsterdam-Weesp over wilde steken,
werd hierbij door een vrachtauto gegre
pen en op slag gedood.
Drijvende kennis. Het eerste drijvende
Luna-park, de Anova-Showboot, zal op
23 en 24 dezer ligplaats kiezen in de
haven van Den Oever.
De gemiddelde productie van het olleter-
reln te Schoonebeek bedraagt thans 1000
ton per dag en dekt zodoende 19 van
Onze behoefte aan aardolie-producten. -
in llberael-ekonomyske keapman. Dan
moat de blwenner büten de buorren earst
in grou stik jlld op tafel llzze, foar hy it
Ijocht krlje kin. Dat is gjln gelyk rjocht.
De oerheit hat yn de jlerren, dat it P.
E. B. bistiet, mlllioenen üt de publike
kas oan dit bldrluw spandearre, ek niet
jlld fan It plattelén, mar oant hjoed de
del sltte tüzenen hjir yn Fryslén jlt by It
petroaljelampke. Gelyk rjocht foar alle
biwenners bringt mei, dat men dit pu
blike bldrluw brükt om sa gau mügllk
alle biwenners oan to sluten, hwer’t hja
ek wenje. De lju yn de doarpen en stêd-
den kost dizze oansluting neat, if mei de
oaren ek neat kostje. Hja wenje dochs
net om 'e nocht op 'e romte, mar omdat
hja dêrre har brea blskreppe en dêrmei
wurkje oan de wolfeart fan It heitelén.
Dizze klassejustysje moat ophélde. Alge-
miene oansluting sünder ekstra kosten,
dêr moat it hinne en der moatte net al-
linnich de bilanghebbenden, mar alle so-
siaelfielende minsken oan meiwurkje. En
dan de tariven op 'e helling. Ek dy doge
lang net as men de saek bisjocht fan dat-
selde gesichtspunt. Op in buorkerij moat
te folie Ijochtpunten wêze. Rounom moat
men in Ijochtspuntsje hawwe, mar de
measten brükt men mar lytse eagenblik-
jes. By de bisteande tariven komt in
buorkerij fierst to djür üt. ït liket my
ta dat in spesiael buorkerij-taryf, dat
rekken hAldt mei de aparte situaesje fan
it bidriuw in eask is fan gelyk rjocht.
Better as mei moaije spreuken oer de
boer as de woartel fan de folkskrêft en
sokssahwat sil men harren yn 'e mietre
komme mei in bidriuwspolityk, dy’t it in
boer müglik makket om as minske to
libjen. Oan praetsjes hat men net folie.
Oer in jlt folie dringender saek in oare
wike jlt'in wurdmannich.
Aardappelactie. De gemeenteraad van
Standaardbuiten heeft besloten bij de
'boeren van het dorp aardappelen te gaan
inzamelen voor de honger-lijdende Ne
derlanders in Duitsland.
Het tankschip „Mijdrecht” is met de ge
hele productie aan traan een kwan
tum, voldoende om er enkele millioenen
ponden margarine uit te vervaardigen
van de Willem Barendsz onderweg naar
Nederland.
Fangt de fleanende krie earne eat,
ïen dy sit, dy kriget neat.
Een geval van nekkramp is geconsta
teerd onder de 200 mariniers uit Bergen
op Zoom, die zich aan boord van de
Sloterdijk zouden inschepen. Het vertrek
van deze mariniers naar Indonesië moest
daardoor worden uitgesteld.
Geen katvis. Twee zegenvissers vingen
in het Tjeukemeer een snoek met het
respectabele gewicht van 30 pond.
Op de nationale feestdag op 5 Mei a.s.
zal bij de gemeentelijke instellingen
dienst worden gedaan als op Zaterdag.
De openbare scholen zullen de gehele
dag vrijaf hebben.
Abonnementsprijs
1.25 per kwartaal bij vooruitbetfling
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87926
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie i
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
water spuit er uit en loopt weg in een
goot terzijde van de gang. Op mijn vraag
waar dat water blijft, zegt hij, dat het
nog een honderd meter daalt naar de
„onderste verdieping” en vandaar wordt
het weer naar de oppervlakte gepompt.
„Is het daar onder nog wanner dan
hier?” vraag ik, de bovenste knoop van
mijn jasje losmakend.
„Ja natuurlijk, het is daar enige graden
warmer. Hoe verder men daalt, hoe meer
de temperatuur stijgt.”
Hoewel het warm is, is de lucht toch
De aksje, dy’t fan Qnderska’te kanten
fierd wurdt om gelyk rjocht tusken stêd
en plattelén, krlget ek yn dizze omkrlten
mear wyn yn ’e seilen. Dit is In goed
en moedjaend teken. Hwant hjir kin men
grif op oan, üt him seis sllle de tsjln-
stellingen aloan greater wurde. En dêr
mei soe de flecht nel de stêd, hwat yn
gjin Inkeld opsicht in folks- en lénsbi-
lang is, jimmeroan sterker wurde. Dizze
aksje kin en moat op in breed front fierd
wurde en net allinnich troch de groe
pen, dy’t der it meast de dupe fan binne,
mar ek troch allegearre, dy’t ynsjogge,
dat it in great nasjonael bilang is, it
plattelén to hélden en to bringen yn in
soune. posysje. Dêrom is de klassifi-
caesje fan ambtenaren en Ünderwizers
lang net it iennichste, hwat fordwine
moat, al hoe winsklik dat op him seis
ek is. Goede krêften to hélden sil men
der allinnich net mei blrikke, dat hat
noch folie mear fuotten yn de ierde. By
dizze aksje moat men it hiele mêd ris
goed oereagje. En dan komt men fansels
ta in breed aksjeprogramma, hwat as al-
gemlene rjochtline jaen sil: In sprieding
fan flnderwlisynstellings, publike tsjin-
sten, kulturele objekten en al sa mear.
Mar ek dêrmei is men der jlt net.
Ik krlge dlzzer dagen in hiel ynstruktyf
boekje tastjOrd oer de mügllkheden fan
elektriciteit op de buorkerijen. Mei tal
fan sprekkende foarbylden waerd deryn
oantoand, hoe nuttlch, ja ünmisber einllks
de elektriciteit foar de boer en syn hüs-
hAiding, mar net minder foar syn bldrluw
is. Wy binne dat folsleln mei de skriu-
wer lens. It nut, It gemak, ja de Ünmis-
berhelt fan elektriciteit is nearne sa evi
dent as op In buorkerij, mei syn brénge-
faerllke ynhéld, mei syn nachtwurk as
it tlld Is fan ófkealjen of smiten, mei
syn needsaekllk wurk Ier en bitlld yn
It winterskoft, mei syn drldzige reden
by gearv en thüskommen en al sa mear.
En as der len ding is, hwat yn de kom-
mende tlld as In needsaekllk ding sjoen
wurde moat om it llbben fan de boer en
syn folk mear oannimlik to meltsjen, dan
is it in algemiene elektrificaesje fan de
buorkerij. En der mankearret noch och
sa folie oan. Der binne yn it wurk fan
it Provinsjael Elektrysk Bidriuw twa
dingen, dy’t men net goed krije kin as
men oer dizze saek neitinkt.
Op it foarste plak achtsje wy it lang net
yn oarder, dat de oanliz fan de lieding
nei de pleatsen ta, foar 70 pet. bitelle
wurde moat troch de boer en eigner fan
de pleats. Dit is yn de groun fan de saek
itselde as dat men foa’r it forstjüren fan
in brief nei in boer in postsegel fan in
goune plakke moast, omdat de postrin-
der sa’n ein derom rinne moat. By de
post is dat sa net, dat is in publike tsjinsi
en elk bitellet likefolle, oft de brief nei
Warkum moat of nei in biwenner fan in
wenwein op de Mokerheide. ït iene giet
troch it oare en elke Nederlanner wurdt
likegoed bitsjinne omdat it in nasjonael
bidriuw is, in publike tsjinst. Mar komt
men by it P. E. B. dan sit der ek in Oer-
heitsbidriuw mar mei de mentaliteit fan
druk op de oren is eigenlijk de moeite
van het noemen niet waard.
We stappen uit de lift en wandelen door
een vrij hoge, tamelijk goed verlichte
gang. Tot mijn grote verbazing merk ik
er vrijwel niets van, dat we nu 485 me
ter onder de grond zijn. De gang is, zo
te zeggen, goed doortimmerd en in het
eerste stuk merk je niets van stenen.
Later wel, want dan is de gang niet
meer zo betimmerd, maar gestut. Op
korte afstand van elkaar staan ijzeren
palen, een soort rails, en steunen de zol
der, welke bestaat uit dicht tegen elkaar
gelegde balken. Zo te zien kan er niets
gebeuren en de opzichter verzekert me,
dat er ook niets gaat gebeuren.
Last van de kou heb ik niet want het
is hier vrij warm. Het duurt dan ook
maar even of ik volg het voorbeeld van
de opzichter en steek de halsdoek in mijn
zak. 'Gemoedelijk keuvelend, met een 500
meter berg boven ons, wandelen we door
de gang, die intussen geheel donker is
geworden. De grond is tamelijk vlak, al
ligt er wel eens ’n steentje, en als we
buiten de rails blijven er ligt hier een
dubbel spoor hebben we weinig kans
te struikelen of te vallen.
Heel in de verte zie ik enkele dwaal
lichtjes in het zwarte duister. Als die
lichtjes dichter bij komen, blijken het
mijnwerkers te zijn met de electrlsche
mijnlampjes op de borst of in de hand.
De opzichter wisselt een paar woorden
met hen en ze zijn al weer voorbij. Op
zichter van Kerkvoort laat het licht van
zijn lamp omhoog schijnen en wijst me
de dikke buizen welke langs de zolder
zijn bevestigd. „Dat zijn de buizen voo.
de samengeperste lucht,” legt hij me uit
en als wij dan voorbij een machine ko
men die in een nis In de wand is Inge
bouwd, vertelt hij me, dat die dienst
doet om ’t condensatiewater uit de pers
luchtbuizen af te'voeren. Hij draait aan
een kraan en een stroom van geel-bruin
zo fiis als boven op de zeedijk. Er is
iets eigenaardigs in, iets, dat ik wel
merk, maar niet onder woorden kan
brengen. De opzichter is er aan gewoon
en merkt niets.
We komen aan een paar scheef staande
deuren, welke een gang afsluiten. „Pro
beer maar eens, die open te doen,” invi
teert van Kerkvoort. Er is geen kruk te
bekennen, dus moet ik er tegen duwen.
Waarempel als ik al mijn krachten in
span, geeft de deur mee en als ze een
klein eindje open is, gaat het ineens van
zelf. Het blijkt een soort luchtsluis te
zijn. De verbruikte lucht wordt uit de
mijngangen weggezogen en frisse lucht
komt er voor in de plaats. Wordt die
luchtstroom gestuit, zoals tegen die deu
ren, dan merkt men pas hoe sterk die
stroom is. Achter die deuren is verder
weinig anders te zien dan een soort re
servelift, die daar eenzaam hangt te treu
ren om zijn verlatenheid. We laten het
maar zo en gaan verder. Dan passeert
ons vrij onverwacht, een kolentrein. Een
ster verschiet in het donker en het blijkt
een locomotief te zijn met een lange
staart van grijs Ijzeren kolenwagentjes.
Eerbiedig gaan we aan de kant staan en
laten de rammelende sliert passeren.
Lichtschampen van onze mijn lampen
huppelen over de glanzende kolen, tot
ten laatste de rode mijnlamp achterop
het einde van de trein aanduidt.
Een merkwaardige locomotief. Het zijn
vier of meer wielen, dat kon ik in het
donker niet zo gauw zien, waarop een
aantal horizontale stalen cylinders liggen
en daar ergens tussen in zit de machi
nist. Zoals bijna alle beweegkracht in de
mijn, wordt ook deze machine gedreven
door samengeperste lucht.
verzorging hier te lande, heeft te Arn
hem haar 70ste verjaardag gevierd. Zij
is benoemd tot ridder in de orde van
Oranje Nassau.
In een café te Venlo kreeg een bezoeker
onenigheid met een man uit Tegelen
over het betalen van de consumptie. Hij
trok zijn mes en bracht de Tegelaar
enige steken toe, zodat deze naar een
overge-
De aardappelgrossiers worden in „De
Groothandel" gewaarschuwd voor een te
groot optimisme, dat zou kunnen voort
komen uit de schijnwelvaart, waarin we
nu leven.
Langzaam maar zeker. De wederopbouw
van Texels boerderijen gaat gestaag
door. Thans zullen de boerderijen „La-
bora” in de Eierlandse polder en „Axel”
aan de Vuurtorenweg opnieuw worden
gebouwd.
Uit de lucht gegrepen. Naar wij uit offi
ciële bron vernemen, zijn de berichten in
enkele dagbladen, als zouden de huren
met vermoedelijk dertig procent ver
hoogd worden, waarvan een gedeelte
aan de huiseigenaren ten goede zou ko
men en de rest aan de fiscus, van alle
grond ontbloot.
De 20-Jarige J. Kelders uit Cuyck is na
bij het station Venray uit een In volle
vaart rijdende trein gevallen. Met zware
kwetsuren is het slachtoffer naar her
ziekenhuis vervoerd.
ziekenhuis
bracht
niet bepaald onaangenaam, ai is die niet
Voorzichtig met kokend water. Een bijna
2-jarig kindje uit Tilburg is in een ketel
kokend waswater gevallen, die achter ’t
huis was neergezet. Het kindje liep zulke
ernstige brandwonden op, dat het in het
ziekenhuis is overleden.
Zwarte kleden. De prijzencontröle te
Delft heeft een uitgebreide handel in
vloerkleden achterhaald, waarbij over de
Belgische grens gesmokkelde tapijten,
die een waarde hadden van f 75 tot f 175
werden verkocht tegen prijzen van f 220
tot f375. Verscheidene personen zijn in
arrest gesteld.
Boekeninzameling. De leerlingen van
enige scholen te Amsterdam en Utrecht
zamelen, zo deelt men mede, ten bate
van de Duitse schooljeugd boeken
(Duits, En|gels of Frans) van allerlei
soort in.
De Nederlandse schoenindustrie fabri
ceert thans per maand ongeveer een mil-
lioen schoenen. Gemiddeld veertiendui-
zend daarvan worden per maand geëx
porteerd.
Meer suiker? Met de „Roepat” van de
Maatschappij Nederland is 2000 ton sui
ker uit Indonesië naar Nederland ver
zonden. Dit is de eerste zending van een
groter kwantum van 15000 ton, dat met
Nederland voor levering voor 1 Juli Is
gecontracteerd.
Voor het broedseizoen 1948 (1 Jan.9
Mei) zullen broedvergunningen worden
uitgereikt voor het broeden van een to
tal aantal van 13 millioen kuikens. Of
schoon i.v.m. een eventuele uitbreiding
der pluimveestapel een groter aantal kui
kens gewenst zou zijn, vormen de voor
uitzichten wat betreft het pluimveevoe
der hiervoor nog een belemmering.
Het mocht niet. De voorstelling van Jan
Slauerhoffs toneelspel „Jan Pieterszn.
Coen”, dat op de gala-avond der Boe
kenweek 1948 te Amsterdam zou worden
opgevoerd, is door burgemeester d’Ailly
verboden.
Woef! Woef! Op 6 en 7 Maart zullen
hondenllefhebbers 1200 van de mooiste
honden uit binnen- en buitenland in het
R.A.I.gebouw te Amsterdam kunnen be
wonderen.
De Nederlandse artsen hebben zich in
een scherpe motie tot de leden der Sta-
ten-Generaal gericht en er nadrukkelijk
op gewezen, dat de heersende woning
nood een ernstig gevaar oplevert voor
de volksgezondheid.
Ik stond dan bij de lift om mijn neef te
zien verschijnen.
Maar toen ik daar stond en al die zwarte
kerels uit de liften zag komen, bekroop
mij de vrees, 'dat ik hem niet zou her
kennen. Ze waren allen zo af doende ge
schminkt, dat het moeilijk was om uit te
maken „who is who”.
Opzichter G. van Dijk, die me graag
wou helpen, vroeg hoe of die neef er dan
wel uitzag. „Een heel grote kerel en toen
ik hem de laatste keer zjag was hij
blond,” gaf ik hem te kennen. Ik zag
direct aan zijn bedenkelijk gezicht, dat
mijn beschrijving niet afdoende was.
Ondertussen was het interessant genoeg.
De man aan de handle bij de liftschaft
rinkelde met de bel. Eén, twee drie
keer. Dat waren signalen, maar natuur
lijk begreep ik ze niet. Lichtjes gloeiden
aan en dan plotseling waren er weer lift
kooien die leegstroomden. Zo gauw ze
leeg waren, stapten de wachtende mijn
werkers, die moesten beginnen, er in.
Signalen klonken, lampjes gloeiden,
hekken werden gesloten en daar suis
den deze kooien weer naar beneden met
een snelheid van 8 meter per seconde.
Niet dat ik dat kon controleren, maar de
opzichter vertelde het mij en hij staat
bekend als een betrouwbaar man.
Keurig schoongewassen, met de mijn
lampen voor de borst, op de zwart le
deren petten of om de hals, gingen de
mannen naar binnen, maar die er uit
kwamen zagen er git als negers. Het wit
van tanden en ogen steekt fel af tegen
het zwart van de huid.
Pratende en lachende dalen ze de trap
pen af om te verdwijnen in het washok
Dat waslokaal is een grote, zeer hoge
zaal, broeierig warm, volgepropt met
douches, die, zoals nu, het dampende
warme water laten neerregenen op de
rijen naakte mijnwerkers. Het ruikt er
naar zeep en heet water. De baders boe
nen zich af zover ze er zelf bij kunnen
en als ze zover zijn, dat alleen de rug
nog moet worden gewassen, roepen ze.
„Poekel” en dadelijk wordt die roep be
antwoord door anderen, die ook zover
zijn en dan wassen ze elkaar de rug. Er
zijn waarschijnlijk maar heel weinig
mensen, die zo vaak en'zo grondig ge
wassen worden als de mijnwerkers.
Wat verder in het washok een heel
eigenaardige indruk maakt op hen die
het nog nooit hebben gezien is, dat de
kleren aan dunne kettingen in bundels
worden omhooggetrokken, zodat er nie
mand bij kan, die niet de sleutel heeft
van ’t slot, waarmede de ketting aan de
daarvoor bestemde stellage Is vastge
maakt.
Maar om op mijn verhaal terug te ko
men. Ik heb mijn neef ontdekt, omdat hij
mij ontdekte, al was Ik dan ook ver
momd In een overall en een zwart lede
ren pet. De jongens, die ik des morgens
in het Gezellenhuis gesproken had, had
den hem ongeveer 500 meter onder de
grond al verteld, dat Ik ongeveer 40 me
ter boven de grond naar hem stond uli
te zien.
„Wij hebben hier geen geheimen,” zegt
de heer van Aernsbergen van de Voor
lichtingsdienst der Mijnen, „en als u wilt
en er'belangstelling voor hebt, kunt u
al onze bedrijven wel gaan bekijken."
Ik had belangstelling en Ik wou wel en
dus was er niets meer tussen mij en de
kolenhouwers dan een laag aarde en
steen van ongeveer 500 meter dik. Maar
dat is hier natuurlijk in het geheel geen
bezwaar en de lift bracht ons er in een
onmogelijk korte tijd heen. Ons, dat wa
ren opzichter van Kerkvoort en ik. We
waren vrijwel eender gekleed, \vant de
mijn had er voor gezorgd dat Ik een
complete mijnuitrusting kreeg, bestaan
de uit een heel dik wollen hemd, een
soort kiel of jasje, een wollen halsdoek,
een broek, een paar sokken en een paar
bespijkerde schoenen. Verder hoorde
daar nog bij 'een pet van zeer hard leer
die tegen een stootje kan, en een riem
om de hals, waaraan een mijnlamp ge
haakt kan worden. Min of meer deskun
dig had ik die lamp op aanwijzing van
de opzichter Inderdaad daaraan vastge
haakt en om deze'lichtbron niet al te
veel te laten slingeren, hield ik die met
één hand vast. En zo stonden we dan in
de liftkooi en daalden. Men had mij
rare dingen verteld van de afdaling irf
de lift. De maag kwam je tegen de keel
te zitten en nog enkele onplezierige din
gen meer. Dus lette Ik goed op, waar
mijn maag bleef, maar die bleef waar
een maag gewoonlijk behoort te zitten.
Ik had niet de minste last, want ’t beetje
Baas en bovenbaas. De rijkspolitie van
de groep Raamsdonkveer heeft een paar
goede weken achter de rug. Manschap
pen van die groep zijn er in geslaagd
niet minder dan 52 inbraken op te hel
deren in nauwelijks vijf weken tijd.
Wraak. Een Haarlemse winkelier werd
dol van het ratelen zijner telefoon, die
slechts een honend gefluit lier horen,
wanneer hij luisterde. Het bleek, dat zijn
pas verdacht van diefstal ontslagen
dienstbode hem dit koopje leverde.
Bij Breda is een bus door onbekende
oorzaak in een sloot gereden. De weg
werker H. Kok, die in de sloot aan het
werk was, werd door het gevaarte ge
raakt en zo ernstig gewond, dat hij vrij
wel direct overleed.
Kerkdief gesnapt. De rijkspolitie te Ge-
mert heeft Woensdag een man gearres
teerd, die zich vermoedelijk op grote
schaal met het ledigen van offerblokken
in kerkgebouwen heeft bezig gehou
den.
Bij het spelen met lucifers raakten de
kleren van twee 4-jarlge meisjes te
Zaandam in brand. Belden moesten In
zorgwekkende toestand in het gemeen
telijk ziekenhuis worden opgenomen.
In 't St. Janszlekenhuls te Laren is Don
derdagochtend op 47-jarlge leeftijd over
leden de tekenares Freddie Langeler, een
bekend illustratrice van kinderboeken.
Voor een halve ton In rook opgegaan.
Vrijdagmorgen omstreeks acht uur is bij
het aanzetten van een kachel In het pa
pierpakhuis van de fa. A. J. Schaaf te
Dokkum brand uitgebroken. De druk
kerij bleef behouden. Er ging voor een
waarde van een halve ton verloren.
De eerste verjaardag van Prinses Marijke
biedt een goede gelegenheid iets mede
te delen over haar gezondheidstoestand.
Algemeen lichamelijk en geestelijk heeft
zij zich flink ontwikkeld. Het gezichts
vermogen van haar rechteroog is goed
vooruit gegaan en zij herkent nu niet al
leen bonte voorwerpen, maar ook het
gelaat van personen uit haar omgeving
en dat, ofschoon zij nog te jong is om
een brilletje te dragen.
Er is echter weinig hoop, dat het ge
zichtsvermogen van het linkeroog zich
zal ontwikkelen.
voor West- en Zuidwest Friesland
Bolswartls Nieuwsblad
6
I
Krie kraai; earne ergeni;
eat iet».
