Martinytoer
FRIESLAND
Paasgebruiken
arm aan
Fan de
00000000000000
0000OOO00OOOO0
door Nederland
44e Jt argang
Dinsdag 23 Maart 1948
StreeKblad voor West-
Zuidwest Friesland
e n
Bo 1 s war d
ver-
'ryske fé foar-
po la
wurk,
Taj. de J.
P. J.
.KL»
fan Gysbert Japiks
Abonnementsprijs
1.25 per kwartaal bij vooruitbet» ling
Advertentieprijs10 cent per m.m,
Giro 87926
No. 23
verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Pallem, pallem Sondach,
Doe de boer in 't water lag,
En ik er bij en jij er bij,
't Was so’n mooie skilderij,
Skllderij was stukken,
Pallem, pallem plukken,
Er Is geen een in Engeland
Die zulk een palm weer maken kan.
Wanneer onze dagbladen en tijdschriften
hun Paasnummer geven, vindt men daar
telken jare een overvloed van folkloristi
sche artikelen in. Veel nieuws geven die
overigens niet, want de stof is uitge
put en slechts door een andere groepe
ring of nieuwe kop te kiezen, kan men
proberen weer actueel te zijn. Friesland
wordt in die artikelen veelal stiefmoeder
lijk behandeld, want het is inderdaad ook
arm aan Paasgebruiken. Dit geldt niet
zozeer van de Palmzondag, maar voqral
de Paasdagen zelf. Palmzondag werd en
wordt in Friesland op verschillende
plaaten In ere gehouden, en Akkrum is
er zelfs om bekend, ook al is daar de
tegenwoordige Palmpaas georganiseerd
en daarmee geen echt volksfeest meer.
Hier liepen de kinderen n.l. in lange rijen
met hun „palmsondach” door het dorp,
doch toen daar het gebruik na de eerste
wereldoorlog in verval geraakte, ver
dween deze wijze van rondgaan en wa
ren het slechts kleine groepjes kinderen,
die langs de huizen trokken en verkapte
bedelarij bedreven. Toen het zover geko
men was, staken een paar dorpelingen
wie de tradities van „Akkrom” ter harte
gingen, de hoofden bij elkaar en zij be
sloten voortaan de nodige leiding te ge
ven aan de kindervreugde, daarbij ge
steund door vele ouders.
Een en ander Sad ten gevolge, dat In
weinige jaren de Akkrumer palmpaas tot
nieuwe bloei geraakte en thans nemen
geregeld honderden vrolijke kinderen
deel aan een kleurige, fleurige optocht,
welke met de muziek voorop op Palm
zondag na de kerkdienst door de hoofd
straten trekt.
Voor de kinderen is deze optocht steeds
een zeldzaam feest en uit honderden ke
len klinkt dan de merkwaardige
vormde Palmzondagdreun:
Om Oost gaan ze ’s avonds het land in,
achter het dorp, om te „Patrum dênse”.
Vroeger deden ze dan veel aan ’t kaats
spel, en de kleinere kinderen „schijzak-
ten” (een soort krijgertje). Ook „in Hol
land staat een huis” werd druk beoe
fend.
Paasdrie wordt op het eiland Kinder-
halvedag („Bernehjeldei?” dan is de
verklaring: Kinder-heilige(feest)dag)
genoemd. Dan hadden tot voor enige ja
ren de kinderen ’s middags vrij en gingen
met grote flessen dropwater naar het
Waddenstrand te noten schieten. Nu is
het in onbruik geraakt.
Aan het einde der vorige eeuw werd de
versierde Paasos nog door de straten van
Leeuwarden gevoerd. In het Fries Mu
seum bevindt zich een beschilderd hou
ten paneel, waarop zo’n os is afgebeeld
met kransen om het lijf, oranje-appels
aan de horens en een strikje om de
staart. Het onderschrift luidt:
1806 Den 24 Maart Hebben de Mr.
Vleeshouwers Harmen Elsenga in
de Groote Hoogstraat en Ritske
Dijkstra in de Sent Jacobsstraat,
beide te Leeuwarden en Jan Gosses
Mr. Vleesehouwer te Wanswert Een
Vette Koe Geslagt tussen de 3 en 4
jaar oud is de 26 Dijto te Leeuwar
den in de Waag Gewoogen. Aan
Flees 1082 pond Aan Smeer 283
pond te Zaamen 1365 pond.
gebruik bleef in de dorpen langer
dag de duinen door naar het Noordzee
strand, waar men ging notenschieten en
een soort kermis vierde. Op West placht
men dan te zeggen:
Mei Pflske nei strên,
Mei Pinkster nei ’t lün.
Een bekende figuor in de pantsersmok-
kel-affalre die zowel van de organisatie
in Nederland als In België op de hoogte
scheen te zijn, is te Rotterdam gearres
teerd.
Churchill komt Men verwacht te Londen,
dat Winston Churchill de plenaire zitting
van het congres voor een Verenigd Euro
pa, dat 7 Mei te Den Haag begint, zal
presideren.
Haar en hoofdhuid werden afgerukt, toen
een 39-jarige vrouwelijke employé van
een wasserijbedrijf te Middelburg met
haar hoofd te dicht bij de electrische
mangelmachine kwam. In ernstige toe
stand is de vrouw naar het ziekenhuis
overgebracht.
Louis van Soest, die vooral als schilder
van wintergezichten naam heeft gemaakt
is 80 jaar oud overleden.
In de kracht van x!jn leven. In de ouder
dom van 45 jaar Is in het ziekenhuis St.
Joannes de Deo te Den Haag overleden
de oud-mlnister van Economische Zaken
dr. G. W. M. Huysmans.
Een dure tip. Een 70-jarlge Haagse da
me, die in geldnood gefungeerd had als
„tljpigeefsteri’ voor een tweetal Maas
trichtse Inbrekers, heeft In Maastricht 'n
half jaar tegen zich horen eisen.
Vijf koeien stierven kort na elkaar op-de
boerderij „Groot Egdom” te Wouden
berg. Een vee-arts ontdekte, dat aan 't
voedsel van de dieren een vergiftig soort
meel was toegevoegd.
Dit
bestaan. Uit onze jeugd herinneren wij
ons nog goed hoe de plaatselijke sla
gers, ieder een versierde Paaskoe rond
leidden. De klanten konden naar het ge
wicht raden en hadden daarmee o
goede oude tijd kans een prachtige
rollade te winnen.
Is Friesland arm aan Paasgebruiken, ons
De Boalaerter merke hat fan 'e wlke
In goede beurt makke, En de eerste
klap is in daelder wujeh. Lykwols
meat it füort gein wurde, dat yn dlz-
zen ek wier isi biajlnne Ir bernewurk,
trochsette is keardelswurk, Hwant elk
Is sa wils wol, dat it hjir net bigoun
is om in soarte fan demonstraesje,
mar om hwat to birjkken, foar de
stêd en de omkrlten, fan biiuwende
wearde. De measten binne it der wol
oer lens, dat Boalsert foar in merk
in gaedlik plak is, it lelt midden yn
de greidhoeke en yn syn neiste om-
kriten wenje hünderten fan boeren,
dy’t binammen op it stik fan féfok-
kerij in swide namme hawwe. Der
komt by, dat it féforfier de léste jier-
ren him alhiel omlein hat op de
frachtauto's en de foarsprong fan
de trein hiel hwat lytser wurden
is as eartiids. En hwat de diken
oangiet, is de sltuaesje de léste
Jierren gins forbettere, al scene wy
graech sjen, dat oan beide kanten fan
de stéd de oanwizings nel de stéd mei
gauwens pleatst wurde. Sa 't nou is,
glflpt men de stéd foarby, foardat
men it wit. Op it tertiaire wegenplan
komt de dyk nel Harns oan bar, Dat
is ek sa nedich as brea, De forblning
mei de Fryske havenstêd llket near-
ne hwat op en yn beider bilang moat
den de jongens te Wijnjeterp op een
boerenwagen bij de boeren „brandstof”
voor een groot Paasvuur, een gebruik
„dat in vroeger jaren alhier bestond”,
aldus de cqrrespondent, doch dat „in de
laatste jaren niet meer in ere werd ge
houden.”
in Ouwsterhaule wordt het vuur op de
avond van Tweede Paasdag aangesto
ken. Mogelijk is hier wel een Saksisch
element aan te wijzen. Het is n.l. niet
onwaarschijnlijk, dat de veengravers, die
zich in de 18e en 19e eeuw uit de Stel
lingwerven en uit Giethoorn in grote
getale in deze omgeving vestigden, het
hun vertrouwde voorjaarsvuur ook in
hun nieuwe woonplaats ontstoken heb
ben, welk gebruik sedert volkomen tradi
tioneel geworden is.
Van de eilanden kent slechts Ameland
het Paasvuur. Waling Dijkstra vermeldt
alleen Nes, waar het vuur bij de Room
se kerk gebrand werd en aan welke fees
telijkheid alleen Roomse kinderen deel
namen.
Het is bekend dat voorheen ook op het
„Paesdün” te Buren, Ballum en Hollum
de kinderen des Dinsdags/ na Pasen des
avonds grote vuren stookten, dikwijls om
strijd. Nu gebeurt dit alleen nog te Nes,
op het „Paesdün” dat naast het Molen-
dün gelegen Is.
Te Ballum Is het Paasduin afgegraven
en om het jonge struikgewas te sparen
Is het branden van een Paasvuur verbo
den doch de jeugd stookt In het geheim
nog wel een» een vuurtje.
Niet verboden Is het spelen met eieren.
Op het Nesser Paasduin, het Ballumer
strand en het Eislaandersduln te Hollum
vermaken vele kinderen zich nog met het
„eismlten" of „eirollen". Zij laten de
eieren die gekleurd zijn, van het duin
af rollen en zien wiens ei het verst ge
komen Is. Breekt een el, dan wordt het
opgegeten.
Waling Dijkstra vermeldt ook dit ge
bruik alleen voor Nes en vertelt, dat de
eieren voor dit doel hard worden ge
kookt In koffie, In water met uienschil
len of In andere kleurstoffen, waardoui
de schalen verschillende kleuren aanne
men. Voorts werden op het Paasland bij
de Herv. kerk te Nes, waar voorheen op
Pasen kermis werd gehouden, gekookte
eieren verloot en verkocht en andere ver
makelijkheden uitgevoerd.
Een spel met gekleurde eieren („Paelsk-
oaljen”) bedrijven ook de kinderen op
Schiermonnikoog. In de Paasdagen trek
ken zij naar een bepaalde „niledc" (het
„Paelskeleaun") en proberen daar de
bont gekleurde eieren door zé omhoog
te werpen. Dit heet „lelvèrjen".
Op Terschelling trok Iedereen op Paas-
Ultgave van DruRkerij Fa. A. J. OSÏNGA -
Onderwijl worden de palmpaasjes (hier
„Palmsondach”) hoog In dé wind ge
beurd en dan wapperen de papieren
vlaggetjes en ritselt het groen, bllnkei
de sinaasappels goudig In het zonnetje
en zit daarboven op het stokje het bruin
gebakken broodhaantje, met een flloso-
flse blik In zijn ondoorgrondelijk Uren-
tenoog. (voor zover krenten aanwezig!)
Zoals reeds 'opgemerkt is Friesland arm
aan eigenlijke Paasgebruiken. Zo is b.v.
hst paashaasje oorspronkelijk geheel on
bekend. Slechts door Invloed van bul
ten, door krant en prentenboek weet het
Friese kind van het paashaasje. In het
Friese volksgeloof en volksgebruik past
het niet. De paasgebruiken zijn In Fries
land verder zeer locaal en het is de ver
dienste van de folklorist van der Molen,
dat hij, wat er nog aan Friese Paasge-
brulkerP leeft, heeft beschreven.
Hetgeen hier volgt Is dan ook voorna
melijk aan zijn boek „Friese kalender
feesten” ontleend:
Afgezien van het eten van eieren, dat In
Friesland wel algemeen Is, Is er volgens
hem van eigenlijke volksgebruiken met
Pasen slechts sprake op de eilanden en
In het Zuiden, onmlddellljk benoorden de
Tjonger, Ten zuiden daarvan, In de Frl-
so-Saksische Stellingwerven, laaien in de
avond de Paasvuren hoog op, welk ge-,
brulk zich onmlddellljk aansluit bij het
grote Paasvuurgebled van Drente en
Overljsel.
Deze Stelllngwerfse vuren nu zouden op
de jeugd van het Zuidelijk deel van voor
malig Schoterland een zekere aantrek
kingskracht hebben kunnen uitoefenen en
zo Is misschien het opmerkelijk ver
schijnsel te verklaren, dat (sedert een
jaar of vijftien, twintig?) In dorpen als
Oude- en Nljehome, Katlljk en Mlldam
de jeugd reeds lang vóór Pasen, drul;
bezig is om de nodige brandstof voor het
„Peaskefuer” In te zamelen. Wel zijn
deze vuren niet van een omvang en een
grootte als In de Saksische streken, doch
dit vindt mede zijn oorzaak in het feit,
dat er niet één gemeenschappelijk vuur,
doch verschillende kleinere ontstoken
worden. Blijkens een bericht in het
„Nieuwsblad van Friesland” waren er
bijv, met Pasen 1935 In Nljehome niet
minder dan drie van dergelijke vuren. Te
Jubbega aan de vaart ontsteken de kin
deren hun „Peaskebult", waarnaar ook
de ouderen komen kijken.
Blijkens een bericht In de „Drachtster
Courant" van 22 Maart 1940 verzamel-
Een autobus van de Veluwse Autobus
diensten, is tussen Ede en Lunteren tegen
een boom gereden, waardoor 2q perso
nen werden gewond, waarvan 6 ern
stig.
Tragisch. De 1J/2jarige H. Bijl in de
Transvaalstraat te Rotterdam viel uit de
4e etage van de ouderlijke woning. Het
lezersgebied West- en Zuid-West Fries-1 knaapje was op slag dood.
land is het wel bijzonder. Om te gedenken. Een semi-permanente
Misschien weten onze lezers zich nog tentoonstelling over de droogmaking van
wel oude plaatselijke Paasgebruiken te Walcheren zal te Middelburg worden In
herinneren en kunnen ze ons artkel met gericht.
hun gegevens aanvullen. Een poppenspelers-festival zal in Augus
tus te Maastricht worden gehouden, met
deelneming uit Nederland, België, Frank
rijk en Engeland. i
Een afschuwelijke misdaad is verleden
week te Dordrecht begaan. Een man
heeft zijn in blijde verwachting zijnde
vrouw van het leven beroofd door een
De route omgelegd? Daar Oldenzaal ge- I groteJosis rattenkruid in PaP men‘
ringe hotelaccommodatie bezit, over-1 g®n'
weegt de Zweedse busdienst HMlsing- |^e begin is moeilijk. In de Harllnger ha-
borg—Parijs de mogelijkheid in het ver- ven 18 Zaterdag een zending van 350 ton
volg vla Groningen te rijden. Frie8e boter naar Engeland verscheept,
I waarmee de eerste stap weer gezet
Het touwslagerswlel van Mlchlel de Ruy- i8 de boterexport met Pdat land.
ter zal door het Zeeuws genootschap der I
wetenschappen te Middelburg In brulk- Standvast g. »Ik ben niet van plan het
leen aan het gemeentelijk museum van veld te r“i1men: ^en mo le an ™or
Vlissingen worden afgestaan. - geen enkele, Y,erhJtte redevoering,” aldus
Ide communistische wethouder te Rotter-
36000 sigaretten had een ambtenaar bij I dam, wiens heengaan men in een motie
onze ambassade te Buenos Aires naar I had geëist
Nederland gezonden en zwart verkocht, en zwart< vlJf ambtenaren van -t
ij kreeg maanden. |Ned. Beheersinstituut, afd. Amersfoort
Een boerderij Is afgebrand te Diepenveen I zijn wegens verduistering en corruptie
tengevolge van een schoorsteenbrand. I veroordeeld tot gevangenisstraffen va-
Twee gezinnen hebben nagenoeg hun riërende van 1 jaar tot 126 dagen.
gehele inboedel verloren. In de Prins Hendrikkazerne te Amers-
De huishoudkachel van de heer M. I foort Is door onbekende oorzaak brand
S. te Dr. Compagnie sprong uit elkaar, uitgebroken. Doordat de brandende
Het bleek, dat zich In de brandstof ex-1 kachel door het plafond zakte werd de
plosleve stoffen bevonden, waarschijnlijk cantlne aangetast, welke geheel ult-
ult frontgebieden afkomstig. brandde.
Daar gaat de romantiek. Het kasteel Bij Havelte raakte een vracht-traller van
Enghuizen te Hummelo, eigendom van de dienst Oroningen-Lemmer In brand,
graaf Van Rechteren Llmpurg, wordt ge-1 De Havelter brandweer bluste de bran-
sloopt. dende wagen. Van de Inhoud bleef niet
Elf personen te Doetlnchem, drie te Am- veel °ver-
sterdam, drie te Ede en één te Zelhem Stukken kalk van 50 pond vielen In de
zijn gearresteerd, verdacht van zwarte slaapkamer van de pastorie van Ds. Ys-
handel In bonnen. brandy te Grouw, waar deze wegens
Ir. F. F, van Rhijn, de directeur van de ziekte vertoefde, naar beneden. De was-
N.I.W.I.N., is per K.L.M. naar Batavia tafels werden totaal vernield. De pastor
vertrokken. Zijn reis houdt verband met kwam er goed af.
de reorganisatie van de „welfare".
dat net to lang duorje, Harns kin in
greate bltsjutting krije sawol foar set
ters as foar sled en büter, mar ek
foar fê. Hwant de Ingelskman hatde
smaek fan it béste ri
goed to pakken krige, men moat der
nou by wéze om de relaesjes atevich
fést to knoapjen. Hieltyd wér komt
men hjir op de forbinlngs, dat wol
dus slzze op de bustjlnsten, del. Mei
GaesterUn is dat ek lang net yn
oarder, In tweintlch jler lang wie der
In folie bettere forblning mei as nou.
It is ek mis, dat plakken as Hlmme-
lom en Bakhuzen sa mln hjir komme
kinne, Snits| lelt net better, mar Is
better to birlkken en dat moast net
sa wêze. Binammen nou't de am-
bachtsskoalle yn it slcht komt, der
wurdt ffll om strlden, is It al of net
kommen In kwesje fan de bustsjlns-
ten. Dy kontreljen, hwer't de forbi-
ningen Jit net yn oarder binne haw
we fakentilds jit bilangrike müglik-
heden. Sa wie 'k dlzze wlke yn Bak
huzen en foun der in greate smitterij,
hwer't Hkernöch 25 (man arbeiden
oan It smeljen fan izerwurk. Hjawur-
ken der foar it hlele Ifin mei hikken
en homel|estek(ken en ‘.sa, binammen
foar de nije polders, mar ek foar Hol-
l&n, Sélfin en it Suden. Hjwat in ta-
komst sit der noch yn as men de jon-
ges üt sa'n doarp yn in moderne am-
bachtsskoalle de opleiding jaen kin,
dy’t der frege wurdt en hwat in oare
relaesjes kinne der üt folgje. It die
■my nammers tlge goed, op kie nije
masines to sjen foar it meanen en
It heahisen. Dat is hjir noch fierst to
mln, yn sa'n slntrom is oanslach foar
in flinke konstruksjewurkpleats mei
alle ark, dat de boer noadich hat.
Molkmasines, wetterlieding, tanks,
motoren, jeeps, heabou-masines, ploe
gen; Ja far mar fuorH. De .mtnsken
moatte bltsjlnnc wurde en hja moat-
te de dingen fine kinne, hwer't hja
Een beschonken chauffeur uit Makkum
reed met zijn luxe wagen tegen een
Naco-bu» op. De luxe wagen moest per
forlet fan hawwe. Hja komme., hjir I kraanwagen naar Harlingen worden ven.
fést net om in Volendammer lletsje- voerd.
sjonger of in aep op in stokje, mar Ben ware puzzle Is het dit jaar uit te
om saken to dwaen en spullen to I maken wie het eerste kievitsei gevonden
keapjen. heeft. Candldaten uit Tubbergen, Varsse-
En as hja dat tichte by hüs fine kin- veld, Glekerk en Llenden meldden
ne, dan lelt har bilang yn e stêd en z|cb
hoecht men it harren net mei grapkes Do 'nckcf dr|eH bestaflnde ult het frro
lekker to meitsjen. Der moat in rééle H Berend en Jacob Spoelstra
ne, de mlnsken komme net foar üs (nTeivunfirnn
plesier, mar foar har eigen foardiel en AElbIKERSTHD.
geriifEn dat moat men harren jaen, ‘^ou 18 11 «Inlings dochs sa fier,
der ha hja rjucht op. Hja sllle moarns wer wit hoe ier
De greatste fijfin fan de neringdwaen- Doarmje oer greide en sompenf
den is har selsfoldienens. Hja moatte, I Jarist mei brca’ tabftk en
sa't de moalje spreuk fan de firma »n soms In pültsje mei hwat bols,
Oslnga selt, It ark jlmmeroan opskerp-1 Mei learzens of op klompen,
je, Dat haldt! Itselde jildt foar de Ün- Mel buorman wle -t
in raer gefal
derwiisynstellingen. It béste is noch H wle de hlek del nou al
net goedernöch. Oanpakke en moder Oan -t kreppen, 't wle blsünder:
tocht by mysels, dy man is mis
master hat t fan e wlke by it ütrikken Hwant as er al rls hastlch 18
fan de diploma s fan de Ambachtste- Dan is -t wralds achtstc
kenskoalle noch ris mei klam sein: Net I
tofré wêze mei de situaesje, mar bet- I Hy sei: „It boat moat op e w'Al
ter meitsje, oanpakke en meihelpe om I It leit to sink, it liket mél
foarüt to buorkjen. De lju meije tofré I It lekt as tweintich kuorrenl”
wêze, mar de bazen net. I En of ik nou al woe of net
Dy hawwe altyd reden genöch om I It duorre lykwols mar in set
meat en better foar it Ijocht to kom-1 Doe wiene wy oan 't skuorrenl
men. De sakelju, dy’t yn de kommende I
tifd der bliuwe wolle, moatte fiskje op bearde dat it sahwat die
winst en mear klanten. It docht nou t *t wrakstik einliks boppe wie
dochs wol bliken dat de oerheit net hopen lést en lijen;
stil sit en alle seilen spant om it for- [leach om stoartJ en buordpompier
flokte sechje: Boalsert is in deade stêd, £e buorrcn cn ,do® 8plcr
mei ham en gram üt to roegjen. Dat Pm U wcr tlcht to krlien>
kin ek, as alle Boalserters bigripe, dat Ik frege: „Hwat blskrepst’ nou Murk,
hja mei yn 'e ploech moatte, dat it ek DOu bist, tinkt my, mar drok oan 't
oan har Hzze sil oft de stêd syn gong I
hélde kin, dat it in great bilang Is foar I it jg oars gjin waer to farrenl"
alleqearre de wanten üt to dwaen. Hy andere: „Der is justerjoun
Hfild faesje, freonen, dlzze kans mei I It earste Ijippeaeike foun
net mislearje. Hjir efter, yn 'e warrenl”
L»
Bolswards Nieuwsblad
14
i
Al hwat eint
Motte skeint.
Eint lang duurt; Motte skeint
wordt door de mot geschonden.
