Het nieuwe Ministerie
Hoe het groeide
I
Martinytoer
door Nederland
Fan de
00000000000000
No. 61
44e Jaargang
Dinsdag 10 Augs. 1948
Streekblad voor West* en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA -
Bolsword
r
c
51
m
1-
Wurdt fuortset.
Tj. de J.
n-
s-
e-
fan Gysbert Japiks
n
e
e
deradiel. Yn 1900 hie dat in blfolklng fan
5010 en yn 1940 fan 4729. Yn Baerdera-
diel is It jlt minder. Der sakke de blfol-
klng fan 5749 yn 1900 oant 4948 yn 1940.
Yn dyselde fjirtlch jler wie de blfolklng
fan hiel FryslSn mei 85000 mlnsken foar-
ütglen of mei 25 pet.
Yn Nederlén wie it seis In foarütgong fan
70 pet. Dit nuodllke forskynsel Ut men
fierst to min yn jln omgean, hwant derüt
folget, dat sokke streken dea binne foar
alle Initlatyf en hope op in bettere ta-
komst. D/t derre 20 klanten hat, kin
op syn flngerselnen ütrekkenje, dat hy
mei In pear jler in pear kwyt rekket en
dus net allinnlch relatyf mar ek yn abso
lute sin efterütbuorkje moat. Dat moat
deadllk wurkje op elk soun oanpakken.
It slimst is lt foar de jongerein, dy’t fêst
wit, dat hjlr nea In nlje bakker, smid of
weinmakker oanslach fine kin of hy moat
twa deakonkurrearje. Alles moat der dus
lit. Nel in oar plak yn üs lén, of nel in
oar birop, hwer’t jit gjinien foar is.
De gewoane natuerlike üntjowing yn
eigen bidriiuw is hjir foar de jongerein
net weilein, seis foar de boerejongerein
net. Hwant it tal buorkerijen wurdt wol
net lytser,emar ek net greater. It bliuwt
stationnair. En sa kin der dan ek mar
ien fan de bern yn eigen omkriten in
pleats krije. Fansels kinne dat fan de
selde boer wol fis trije wêze, mar dan
moatte trije oaren foarbygean, alteast
twa. En hwer’t hjir op de measte buor
kerijen it tal bern hiel bihoarlik is, jowt
dit earnstige swierichheden. Mar ek de
gemeenten seis, de wurken, dy’t men
dwaen wol en moat, de skoallen, dy’t
men hat, alles stiet op it deade punt en
wurdt mei de jierren nuodliker om yn
■wêzen to -hélden. Der binne lju,, dy’t
de oplossing fan dit earnstige fraechstik
sykje wolle yn it forgreatsjen fan it tal
buorkerijen troch de bisteande lytser to
meitsjen. Mei oare wurden, troch fan ien
buorkerlj twa to meitsjen of trije. Is
dizze oplossing reedlik en bringt dy üs
71
54
32
37
37
37
32
19
6
2
e
e
t
g
e
zeischijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij voorultbetrling
Advertentieprijs10 cent per m m
Giro 87926
n
P
e
n
0— 5 H.A.
5—10 h:a.
10-15 H.A.
15—20 H.A.
20—25 H.A.
25—30 H.A.
30—35 H.A.
35—40 H.A.
40—45 H.A.
45—50 H.A.
I.
,1
s.
ia
ni
r.
n
s.
s.
ir
1.
:r
1.
r.
1-
0
5.
n
s.
31
;o
s.
n
is
ii»
1-
n
10
ir
10
a.
in
keerd, voor de armenverzorging f 80 mil-
lioen, voor het werkfonds werd f 60 mil-
hoen gegeven, terwijl er van 1933 tot ’37
voor een bedrag van f 385 millioen boven
bet normale besteed werd aan openbare
werken. Natuurlijk werden belastingver
hogingen noodzakelijk. Er werd de rij-
wielbelasting, belasting op goederen in
de dode hand en de omzetbelasting in
gesteld. De Contengeringsmaatregelen
moesten het overvoeren van onze markt
met buitenlandse artikelen verhinderen.
Dit alles was „aanpassing” om ons volk
zich te doen schikken in de nieuwe ver
houdingen. Minister Colijn en minister
Oud vooral werkten krachtig samen.
Straatkabaal werd streng onderdrukt.
In September 1936 moest de regering
overgaan tot devaluatie, omdat de laat
ste palstaanders (Frankrijk en Zwitser
land) de gouden standaard hadden ver
laten. In bewogen woorden deed Dr. Co
lijn hiervan mededeling voor de radio.
Minister Marchant voerde de spelling ’34
in, tot grote verontwaardiging van ve
len, die meenden, dat het te autocratisch
ging. De bezuiniging voerde verder tot
opheffing van scholen, meest openbare.
Het derde ministerie Colijn ging verder
op de weg der ordening. We noemen in
dit verband de Vestigingswet voor het
Kleinbedrijf, dat eisen stelde van soli
diteit (kennis en financiële draagkracht)
en de Bedrijfsvergunningwet. Nederland
ging echter de crisis tegemoet, een cri
sis gevolgd door de catastrophe van een
tweede wereldoorlog, die vele sociale
voorzieningen (distributiel) noodzakelijk
maakte. Na de oorlog was de doorge
voerde geleide economie en de sociali
satie (pvda en kvp) tegenover een meer
gematigde vorm van staatsbemoeiing, die
voldoende ruimte liet aan particulier
initiatief (ar,- ch, vvd) een punt van
voortdurende discussie.
Fan 'e wlke haw ik foar de Fakénsje-
leargongen van ’e Prov. Underwlisrle op
'e tekst west oer de takomstmüglikheden
fan de swlere greidhoeke. Dy llzze my
üt der aerd nel an it hert, hwant it 11b-
ben is nou ien kear sa, dat de sosiael-
ekonomyske müglikheden ek de groun-
slach foarmje foar in hiel bulte oare
dingen. Hoefolle idealisme men ek op-
bringe kin, aloanwer sil men ünderfine,
dat er earst in bistean wêze moat, sil
dat idealisme gjin utopy bliuwe. En it
mist net, elk, dy’t dizze streek ken, moat
tajaen, dat de bitingsten foar in bistean
hjir tige biheind binne en dat it dus om
tinken freget fan eltsenien, dy’t hjir ta-
komst meitsje wol, yngeand op dit pro
bleem yn to gean. De feiten binne sa. De
gemeenten, dy’t bisteane üt de swiere,
knippige klaei-grounen, de swiere greid
hoeke dus, kinne al sünt tsientallen jier
ren yn bjfolkingsoantal net mear lyk hél_
van de Gezondheidswet en de Warenwet I minsken, mar minder. Twa gemeenten
Duizend vaten haring, geschenk van de
Redersvereniging aan de Unac, werden
te Vlaardingen in de kustvaarder Jozo
geladen ter verscheping naar Polen.
in November hoopt de Stichting „Nieuw
Walcheren” een begin te maken met het
planten van bomen uit de grote buiten
landse schenkingen
De American Overseas Airlines zal H. M.
de Koningin bij haar troonsafstand een
tros bananen van veertig kilo aanbie
den.
Een vrouw te VHssingen werd wegens
heling gearresteerd, omdat zij meubelen
en sieraden ter waard# van f 1000.
had gekocht van geld, dat een 12-jarig
meisje van haar vader had gestolen en
daarna aan het dochtertje van de vrouw
had cadeau gedaan.
233 H.A. Ifin
427 H.A. Ifin
412 H.A. lön
677 H.A. ifin
857 H.A. lén
mei 1025 H.A. ifin
1036 H.A. Ifin
707 H.A. lén
251 H.A. Ifin
95 H.A. Ifin
ir.
15
s-
in
30
11.
ur
ur
30
ur
n-
30
ma r
all
ir
s.
De uitsmijters. Een verwerkingsverbod i 66606666666666
van eieren voor horecabedrijven is in de
Staatscourant gepubliceerd. Bij overtre
ding van dit verbod kan ook de verbrui
ker worden vervolgd.
Tengevolge van hooibroei is een kapitale
boerderij in Schagerbrug, bewoond door
de fam. P. Vries en eigendom van graaf
Bentinck, totaal afgebrand.
De Amsterdamse worstelaar Frits Schou
ten heeft zich wegens een peesontsteking
uit het tournooi Grieks Romeins worste
len teruggetrokken.
Van 30 Augustus tot 6 September is door
de regeling feestverlichting toegestaan,
waarbij de energiebedrijven afzonderlijke
regelingen mogen treffen.
Fanny BlankersKoen verwierf voor Ne
derland haar derde gouden medaille door
de 200 meter hardlopen In de tijd van
24.4 sec. te lopen.
Vacantietijd, regentijd. In Zuld-Limburg
is Zondagavond en Maandag zoveel re
gen gevallen als in 200 jaar niet op één
dag Is voorgekomen.
Een kostbare collectie schilderijen uit zijn
particuliere verzameling heeft Koning
George VI van Engeland beschikbaar ge.
steld voor een tentoonstelling In *t Mau-
ritshuls te Den Haag.
De bejaarde vrouw, die op de Steenwlj-
kerweg bij „de drie huisjes” te Wolvega
bij het verlaten van een autobus door
een passerende auto werd aangereden,
is In het ziekenhuis overleden.
De ze® eist leder jaar opnieuw haar
slachtoffers. Zo begaven zich te Kijk
duin de 60-jarlge O. de W. en zijn 20-
jarlge dochter F. de W. van Den Haag
te ver In zee. De eerste verdronk.
Het eerste ministerie De Geer (1926-’29)
voerde Talma's Ziektewet in gewijzigde
vorm in en gaf in 1927 een wettelijke re
geling van het collectieve arbeidscon
tract.
Tijdens het derde ministerie Ruys de
Beerenbrouck (1929-1930) was het ook
weer een tijd van volop sociale wetge
ving, Wij noemen slechts de Winkelslui
tingswet, de Bedrijfsradenwet, de Pacht
wet en de Radiowet, die allen regelend
optraden. Amsterdam kreeg toezegging
van een kanaal naar de Rijn. Als een
sociale wet van zeer speciale strekking
dient genoemd te worden de Wet tot
strafbaarstelling van krenking van Gods
dienstige gevoelens door smalende Gods
lastering.
Het „nationaal” ministerie Colijn (1933-
’37) wilde „aanpassing”, waarover de
socialisten en ook de Roomsen scherpe
verwijten deden. Zij wilden een krasse
actie tot sanering van ons economisch
en sociaal leven (devaluatie, grote wer
ken, „Plan van de arbeid” der socia
listen).
De algemene toestand was sinds 1929
erger geworden. De uitvoer was in zes
jaren tijds (1929-1935) gedaald met 66
der waarde. In totaal ontvingen we om
streeks 1936 uit het buitenland f 1600
'millioen minder dan enige jaren geleden.
Voor de Staat had dit zijn consequenties:
de inkomsten der schatkist verminderden
zeer. De werkeloosheid steeg van 1930-
1936 van een aantal werkzoekenden van
56.600 tot 502.800 in de zomer en van
266.600 tot 561.000 in de winter. De re
gering was actief. Voor de werklozen
werd in 1936 reeds f 140 millioen uitge-
II. J
De grote kracht van het ministerie
Heemskerk (19081913) was de sterke,
snelwerkende minister van Landbouw, 1
Nijverheid en Handel Talma. Zijn
lichaamskracht is helaas door zijn hard
werken gesloopt; kort na het aftreden
van het kabinet is hij (als predikant)
gestorven. Talma’s werkzaamheid sloot
aan bij die van Goeman Borgesius. Hij
had een groots plan; de gehele arbei
dersverzekering wilde hij wettelijk rege
len. „Maar Talma’s schip is gezonken,
toen het de haven reeds bereikt had, en
slechts een klein deel der lading is ge
red. De wetten werden n.l. aange
nomen, maar.door het volgende mi
nisterie niet uitgevoerd. Alleen het amen
dement Duys maakte, dat 70-jarigen
reeds spoedig een ouderdomsuitkering
kregen. Later zijn Talma’s wetten even
wel weer opgenomen en gewijzigd uit
gevoerd. De Arbeidswet verbeterde die
van 1889: kinderen beneden 13 jaar
(voor dien 12 jaar) mochten niet in fa
brieken werken, de leeftijdsgrens voor
„jeugdige personen” werd ook met een
jaar verhoogd en op 17 jaar gebracht,
de arbeidsduur werd voor hen van 11 uur
op 10 uur per dag gebracht. Ook de
Mijnwet en de Steenhouwerswet hadden
ieder op haar eigen terrein nuttig-ef
fect: beperking arbeidsduur en toezicht
op de gezondheid.
Talma, hoe sociaal voelend ook, heeft
de beginselen van zijn partij echter niet
verloochend. Zo streed hij tegen Staats-
pensioen^ vooral In' die tijd een hobby
van de socialisten en andere sterk voor-
uitstrevenden, tegen te zware lasten
voor de Staat, tegen te veel Staatsambte-
narij, enz.
Van minister Regout was de Zedelijk-
heidswet (1911) die gegrond was op de
overtuiging, dat de overheid moet wa
ken voor de eerbaarheid op het publiek
terrein. Ergerlijke excessen werden afge
sneden door bepalingen tegen porno
grafie, vuilhandel, etc.
Cort van der Linden’s kabinet (1913
’18) moest wel sterk maatschappelijk op
treden: ’t was oorlogstijd, de zee was
zo goed als afgesloten, er was schaarste
van alles. Allerlei noodmaatregelen
moesten worden genomen. Het Konink
lijk Nationaal Steuncomité zorgde zeer
krachtig voor de minderbedeelden.
Besloten werd tot afsluiting en droog
legging van de Zuiderzee (1918)» De
grote overstroming in Noord-Holland
(1916) gaf steun aan minister Lely's ar
gumenten. Door de bezuiniging Is de uit
voering eerst langzamer gegaan dan het
plan was. Ter wille van de werkver
schaffing ging het de laatste jaren ech
ter vlugger.
Rond 1920 regeerde het eerste ministerie
Ruys de Beerenbrouck. Dat dit ministerie
de maatschappelijke vragen onder ogen
moest zien, kwam vooral door de we-
reldgesteldheld na de eerste wereldoor-
log.
Minister Aalberse bracht zijn ontwerp-
Arbeldswet gemakkelijk In 't Staatsblad
(1919). Déze verschHde aanmerkelijk van
de voorgaande. Nu werd de man „de
centrale figuur” in de, wet; vroeger wa
ren dit het kind en de vrouw, waarnaast
de man een bescheiden plaats Innam In
enkele speciale wetten, zoals bijv, in de
Steenhouwerswet. Als regel gold voort
aan voor fabrieken, werkplaatsen en
kantoren een arbeidsdag van 8 en een
arbeidsweek van 45 uren, voor andere
werkkringen reap, van 10 en 55 uur.
De leeftijdsgrenzen van kinderen en
jeugdige personen, werden op 14 en 18
jaar gebracht. Voor fabrieken en werk
plaatsen moest nachtarbeid uitzondering
blijven, zo ook het werken op Zaterdag
middag en Zondag. Een afwijking van
de wettelijke regeling kon door de mi
nister worden goedgekeurd, indien zij tot
stand was gekomen door overleg tussen
werknemers en werkgevers. Deze laat
ste bepaling accentueerde weer het stre
ven van rechts om hef maatschappelijk
leven, zoveel mogelijk eigen zaken te
laten regelen. In 1919 trad Talma’s In
validiteitswet, door minister Aalberse
herzien, in werking, evenals de Ouder
domswet, die een wekelijkse uitkering
mogelijk maakte aan personen, die een
inkomen hadden beneden een bepaald
bedrag. Ook werd de Ongevallenverze
kering uitgebreid, terwijl een herziening de. Hja sakje. Der komme neti mear
van de Gezondheidswet en de Warenwet minsken, mar minder. Twa gemeenten
de volkshygiëne bevorderde, door bepa- dy’t alhiel üt dizze grounsoarte bistea-
lingen te geven voor verpleging, huisves- ne, binne Hennaerderadiel en Baerdera-
diel. De oaren hawwe foar in diel jit
De Voorzitter der Tweede Kamer, mr. Van Schalk is Vrijdag geslaagd met het
vormen van een kabinet.
Hij heeft aan de Prinses-Regentes de volgende ministers voorgedragen:
W. Drees^ minister-president, minister van Algemene Zaken (PvdA);
mr. J. R. H. van Schaik, minister zonder portefeuille (KVP);
mr. D. U. Stikker, minister van Buitenlandse Zaken (VVD);
mr. Th. R J. Wijers, minister van Justitie (KVP);
mr. J. H. van Maarseveen, minister van Binnenlandse Zaken (KVP);
prof. dr. F. J. Th. Rutten, minister van Onderw., Kunsten en Wetensch. (KVP);
prof. mr. P. Lieftinck, minister van Financiën (PvdA);
mr. W. F. Schokking, minister van Oorlog en Marine ad interim (C-H);
mr. dr. J. in 't Veld, minister van Wederopbouw en Volkshuisvesting (PvdA);
mr. J. R. H. van Schaik, minister van Verkeer en Waterstaat ad interim (KYP/;
prof. dr. J. R. M. van den Brink, minister van Economische Zaken (KVP)
S. L. Mansholt, minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening (PvdA)
mr. A. M. Joekes, minister van Sociale Zaken) (PvdA);
mr. E. M. J. A. Sassen, minister van Overzeese Gebiedsdelen (KVP);
L. Götzen, minister zonder portefeuille (Partijloos).
Mr. van Schaik zal optreden als onder-voorzitter van de ministerraad. Het ligt
in de bedoeling spoedig definitief te voorzien in de vacature van het departement
van Verkeer en Waterstaat, die voorlopig ad interim vervuld wordt door mr.
van Schaik.
Zaterdagochtend om tien uur vond de beëdiging van de nieuwe ministers ten
paleize Soestdijk plaats.
ld
>Lutl
in 1
i- bf
De Prinses-Regentes heeft een bezoek
gebracht aan de tentoonstelling Baarns
Kunstbezit, welke deze maand te Baarn
wordt gehouden.
Prins Bernhard heeft een verjaardagsbe-
zoek gebracht aan koningin Elizabeth
van Engeland, die 48 jaar is gewor
den.
Het aantal bouwvergunningen zal wor
den beperkt ten einde de materiaalvoor
ziening beter te doen functionneren en
het tempo van de1 huizenbouw op te
voeren.
Mevr. M. T. Seyn, de 83-jarige weduwe
van de laatste president van de Oranje
Vrijstaat, zal de- Zuid-Afrlkaanse Repu
bliek bij de a.s. jubileumfeesten van ko
ningin Wilhelmina vertegenwoordi
gen.
De Delftse tentoonstelling ter herdenking
van de Vrede van Munster werd reeds
door 50.000 personen bezocht.
Geen verliezen. De regering maakte be
kend, dat in de afgelopen week geen ver
liezen zijn gerapporteerd.
Door een schipper, die met een motor
bootje een veerdienst over de Rijn bij
Arnhem onderhoudt, is het lijkje van een
pasgeboren meisje opgevist.
De 58-jarige voorman-rangeerder A.
Schuitmaker, raakte te Leeuwarden on
der een wagon. Zwaar gewond werd de
man naar het St. Bonifatius-Hospitaai
vervoerd, waar hij enige uren na aan
komst is overleden.
Doodgereden door een benzlnewagen Is
de 68-jarlge de W. in de Jansstraat te
Arnhem.
in zee verdronken is aan het vrije strand
te Hoek van Holland de 9-jarige Willy
Bartels.
Vreemde ziekte. Bijna 1/10 van de inwo
ners van het watersportcentrum Uitgeest
is aangetast door een keelaandoening,
soms gepaard gaande met z|eer hoge
koortsen en vlekken op de huid, die aan
roodvonk doen denken.
Haarlems tram zal in October uit het
stadsbeeld verdwijnen. De tramlijn Lel
den—Haarlem van de N.Z.H. wordt In
December ofigeheven.
In Amsterdam Is een autobus van de
firma De Harde’s Tours ontvreemd. De
bus stond gereed om een gezelschap
naar een bruiloft te brengen.
Birma’s minister van buitenlandse zaken
die een vacantlerels maakt, bevindt zich
op het ogenblik In ons land.
Te Amersfoort werd bij wijze van proef
een zomerbijenmarkt gehouden, bedoeld
om voordat de bijen naar de heide gaan
gelegenheid te geven nog een of meer
volken te kopen.
Slijkhuis won een bronzen medaille op
de 1500 meter, waar de Zweed H. Erik
son (tijd 3 min. 49.8) als eerste en zijn
landgenoot L. Strand (tijd 3.50.4) twee
de werd.
Zijn broertje van 4 jaar doodgereden
heeft de 14-jarige zoon van de aardap
pelhandelaar van der H. te ’s-Gravenzan-
de, die voor zijn vader een vrachtauto
wilde keren.
De Koningin heeft een bezoek gebracht
aan de nationale bloemententoonstelling
Bloemen in Berg en Bos te Apeldoorn.
De 20.000 vol. Op het gemeentehuis van
Geleen is de geboorte van de 20.000ste
inwoner aangegeven
Twee ontsnapte gevangenen, die door
diverse inbraken Friesland onveilig
maakten, zijn te Heerenveen aangehou
den.
Prinses Juliana is thans afgetreden als
voorzitster van het Ned. Rode Kruis.
De Workumer Waard liep tengevolge
van de storm gedeeltelijk onder. Het vee
werd met moeite, gered.
De Lutam, de eerste Ned. Luchtvaartten-
toonstelling is te Amsterdam geopend.
tichter oan lt doel? Lit üs de situaesje
bygelyks yn Hennaerderadiel ris bisjen.
Jlmme witte wol, dat is Wommels en om
kriten. Ik haw der de buorkerijen ris teld
en kaem ta it neifolgjende llstke:
mei
mei
mei
mei
mei
mei
mei
mei
mei
Dat wllst alderearst op lt feit, dat 60
pct. fan de gemeente brükt wurdt troch
boeren mei 20 oant 40 klj. En by de
lytse bidriuwen heart men to bitinken,
dat dit fakentiids lju binne, dy’t op oare
wlze har breat sahwaf hawwe, mar in
stik, of twa stikken Ifin hawwe foar it ien
of oare doel. Ik tink hjir oan rinteniers,
dy’t noch in pear biste.n fetweidzje, in
fékeapman, dy’t hwat üntwyk ha wol
foar de kij, dy’t op dat stuit net sünder
forlies forkoft wurde kinne, in inkelde
arbeider of molktaper, dy’t in pear
hoekjes lén brükt, in fuorman, in sutel-
der en al sa mear. Lytse koumelkers bin
ne der navenant net sa folie en elk fan
harren skrept om der jit in hoekje lén by
to krijen omdat dit foardieliger is, to-
minsen as se it omgean kinne. De great-
ste pleatsen binne mar twa, dat is ien
fan 47 en ien fan 48 H.A. Stel, dat men
se yn twaën knippe ,soe, hwat hie men
dan woun? Dat de greate boer ien arbei
der en in feint dien joech en dat der-
foar in boer mei soan yn it plak kaem.
Bifolkimgswinst wiel der net iens. En
hwat moast derfoar dien wurde? In nije
pleats bouwe, de aide heal brüke, in heap
greate praktyske biswieren en ekono-
myske dwaesheden üthelje.
Dy is allinne to rjochte lokkich, dy’t
fré en in goed fornoegen yn syn hert
hat.
lingen te geven voor verpleging, huisves
ting, kinderhygiëne, keuring van voe
dingsmiddelen e. a. Minister de Visseroare grounsoarten. Sa is yn WGnsera-
werkte de grondwettelijke financiële ge-1 diel bou en fean, yn Wymbritseradiel
lijkstelllng van openbaar en bijzonder ek hoeken fean en der hawwe party
onderwijs uit, waarbij het openbaar on- minsken wol brea fine kinnen troch for-
derwijs maatgevend bleef, wat bij rechts betteringen, dy’t bliuwend mear minsken
niet overal instemming vond. freegje. Mar nimme wy nou ris Hennaer-
Bolswards Nieuwsblad
l
l
i
1
i
i
t
1
i,
i.
i.
i
l'i
'jfll b
jr
in
I
