Buitenlands
Overzicht
Provinciale
Kroniek
A
c
00000000000000
00000000000000
No. 62
44e Jaargang
Vrijdag 13 Augs. 1948
Streekblad voor West-
Uitgave
Drukkerij Fa. A. J. OSINGA -
Bolsward
van
ld
Voor de
Donaubeheer
Het
3
e de
G.
De
het gevolg!
1
I
te niet.
Tijdens de oorlog heeft het Westen In
de overeenkomst van Jalta Rusland de
heerschappij over Zuld-Oost-Europa toe
gestaan, Moskou heeft daarvan ten volle
gebruik gemaakt en het feit, dat de Ver.
Staten, Engeland en Frankrijk nu In de
conferentie te Belgrado door de Oost-
Europese staten uit 't Donaubestuur zijn
weggewerkt Is een logisch gevolg van
een en ander. Zoals de beloften van En
geland in de eerste wereldoorlog aan Jo
den en Arabieren gedaan eigenlijk de ge
hele Palestlna-kwestle tot nasleep had
den, Daar In
Kamer van Koophandel.
Het jaarverslag van de Friese Kamer van
Koophandel is verschenen.
Het lezen hiervan is zeer leerzaam en
men krijgt een goed beeld van wat er in
Friesland op dit gebied omgaat. De han
del was in 1947 weer levendiger dan in
1946. De opleving, ingezet in 1946 heeft
zich dus voortgezet. In het verslag wordt
gewezen op het belangrijke aandeel, dat
Friesland heeft gehad in de verkrijging
van deviezen, door de omvangrijke uit
voer van landbouwproducten. Met het
middenstand
was 1947 een vrij goed jaar, altijd reke
ning houdend met de tijdsomstandighe
den. De ambachtsbedrljven hebben het
over het algemeen druk gehad.
In 1947 werd voortgang gemaakt met
de vervanging van tramdiensten door
autobusdiensten. De opbrengst uit het
personenvervoer kan over dit jaar ge
schat worden op f 2.925.000.en die
van het goederenvervoer op f425.000.
Op de luchtdienst AmsterdamLeeuwar
den v.v. werden In totaal 17.787 passa
giers vervoerd en 11.568 kg vracht.
'herschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
dat de export zoveel mogelijk wordt be
vorderd. Van regeringswege wordt dit
niet altijd gedaan en het is te hopen, dat
een soepeler methode zal worden toe
gepast dan tot nu toe.
De binnenlandse botervoorziening sloot
zich aan bij de regelingen zoals die in
1946 golden. Om de voorziening in de
wintermaanden veilig te stellen, werden
er ook in 1947 evenals in 't voorafgaan,
de jaar grote hoeveelheden in koelhuizen
opgeslagen.
Dat onze kaas nog een goede naam
heeft in het buitenland, ondanks de toe
nemende concurrentie, blijkt wel uit de
exportcijfers. In 1946 een uitvoer van
2320 ton, maar in 1947 niet minder dan
14730 ton. De grote afnemers waren Bel
gië en Luxemburg, Engeland en Frank
rijk.
Voor het eerst na 1940 werd een kwan
tum melkpoeder vrijgegeven voor pro
ductie en export en wel uitsluitend volle
melkpoeder. De productie en export van
gecondenseerde melk waren ook in 1947
aan een quota-systeem gebonden. Uit
gevoerd mocht worden 35000 ton, welk
kwantum echter in de loop van de zomer
tot 46000 ton werd verhoogd.
In 1947 werden vrijwel evenveel poot-
aardappelen verbouwd als in 1946. De
belangstelling voor dit product was weer
bijzonder groot. Het is een merkwaardig
verschijnsel, dat in de tuinbouw in het
Noorden van Friesland het z.g. staand-
glas gaat verdwijnen en is overgebracht
naar andere plaatsen in Friesland en
naar het centrum van het land.
De veeaanvoer op de veemarkten te
Leeuwarden en Sneek was belangrijk
minder dan In 1946. De handel In vee
was dan ook niet zeer gunstig, terwijl
de toestand in het slagersbedrljf verre
van rooskleurig was.
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs10 cent per m.m
Giro 8792Ó
drie
le.
ra
IE
:e-
an
:n,
iet
en
de
ie
:n
n,
>8
a-
ie
1-
3-
3,
m
te
t-
le
:n
>n
:n
:n
et
:n
co
n.
:n
1-
2e.
3e.
vroed beleid ware geweest, mij vooraf
nauwkeuriger op de hoogte te stellen.
Maar al moge ik mij dan het boete
kleed ontsiert de man niet aan de
eisen van goede voorzichtigheid en vroed
beleid bezondigd hebben, met mijn ai
dan niet schuldig staan aan het eigen
lijke feit, dat men mij ten laste legt, heeft
mijn erkentenis van schuld door onvoor
zichtigheid niets uitstaande”.
Ten slotte heeft een ereraad, op verzoek
van Kuyper door de voorzitter der Eer
ste Kamer benoemd, de zaak onderzocht
en verklaard geen grond te hebben kun
nen vinden „om corruptie aan te nemen”.
Dr. Kuyper ging dus voor de strafwet vrij
uit, omdat geen enkele aanduiding ge
vonden was, dat hij te eigen, bate geld
had aangenomen. Toch maakte de lin-
tjeskwestie ook bij rechts consternatie.
De Anti-Revolutionairen bleven evenwel
hun leider trouw. Naast sociale had het
ministerie Heemskerk vooral betekenis
in militair opzicht. Over de kwestie van
de kustverdediging, die nogal enige be
roering bracht, spreken we nog nader.
De reorganisatie van het leger werd vol
tooid in de wijziging van de Landweer-
wet (min Colijn) en heeft bij de mobili
satie in 1913 haar grote betekenis be
wezen. Een bij de Tweede Kamer inge
diende grondwetsherziening is niet meer
in behandeling gekomen, daar bij de pe
riodieke verkiezingen in 1913 rechts de
nederlaag leed.
Er was n.l. in het rechtse kamp verdeeld
heid ontstaan. Een deel der Hervormden
begon te vrezen, dat de Hervormde Kerk
in het gedrang zou komen, wegens be
noeming van gereformeerde hoogleraren
te Utrecht en ’n voorstel tot 't geven van
soortgelijke financiële voorrechten als de
Herv. Kerk rechtens genoot, ook te ver
lenen aan andere kerkgenootschappen.
Ook was er een onderling verschillende
houding tegen de groeiende invloed van
Rome.
Daartegenover was links meer één ge
worden. De liberalen en vrijzinnig demo
craten hadden n.l. een „concentratie" ge
sloten met als middelpunt: actie voor al
gemeen mannenkiesrecht, staatspensioen
en evenredige vertegenwoordiging.
oorlog als middel tot beslechting van ge-
schillen, wat een veel groter winst voor
de wereld zou zijn dan overeenstemming
over één bepaald politiek geschilpunt als I
het Duitse vraagstuk, hoe belangrijk dat
op zich zelf dan ook is.
fan Gysbert Japiks
Bij de verkiezingen van 1915 bleek de j werd opgeschort. Wel gaan de West-
1 van
bevelhebbers
de vorming van deze staat moeten voor
bereiden daarmede voort, maar men
krijgt de indnuk dat de mogelijkheid
dezer opschorting in het verschiet ligt.
En men moet er dus op voorbereid zijn,
dat deze inleidende besprekingen te Mos
kou met concessies der Westelijke geal-
De Russen
voelen daarvoor weinig, wanneer zij er
niets voor krijgen, en zo hoort men al
dat de Westelijke geallieerden Rusland
zullen toestaan dö Oost-Duitse valuta
als wettig betaalmiddel in geheel Berlijn
in te voeren.
Kamer de wetten ook had aangenomen, Dat zou al een Russisch succes zijd en
werd de staking opgeheven. Grote ruzie I nog groter zou het worden, als ook de
tussen de socialisten en anarchisten was j vorming van een West-Düitse staat on-
het gevolg! der EngelsAmerikaanse bescherming
De besprekingen te Moskou duren voort.
Het Westen wfl een vlermogendhedenconfe-
rentie. De vrees van Frankrijk gerechtvaar
digd? De Verenigde Staten zullen ook mili
tair moeten bijspringen. De Westerse ge
allieerden uit het Donaubeheer weggewerkt.
De toestand in Palestina blijft zorgwek
kend.
lieerden aan de Russen zullen eindigen,
omdat het Westen nu eenmaal een
viermogendhedenconferentle
wil. Waarom men eigenlijk zo gebrand
is op die conferentie?
Het Westen kan nauwelijks hopen op
zo’n conferentie, welke is begonnen met
een serie concessies aan de tegenstan
der, grote resultaten te behalen. Waar
schijnlijk is de bedoeling slechts tijd te
winnen. In dat licht bezien klinkt de uit
lating van een der bladen „dat men op
timistisch is voor de nabije, pessimistisch
voor de meer verwijderde toekomst” niet
zo gek. Optimistisch is men dan over de
mogelijkheid dat het tot een conferentie
zal komen, pessimistisch over de moge
lijkheid dat deze ten slotte overeenstem
ming tussen de vier mogendheden over
het Duitse vraagstuk zal brengen en
daarmede de wereld een goed eind op
weg naar een langdurige vrede brengen.
Trygve Lie
heeft in het jaarverslag der Ver. Naties
ook nog eens gewezen op de betekenis
welke overeenstemming over het Duitse
vraagstuk voor de wereldvrede zou heb
ben, al betreurde hij nog meer dan het
ontbreken daarvan, het falen van maat
regelen ter contröle der atoom-energie
en van andere vernietigingsmiddelen als
het bacteriewapen enz. Hetgeen ook on
getwijfeld juist is, daar het aanvaarden
dezer contröle feitelijk zou betekenen dat oog op 't zoveel mogelijk verkrijgen van
de mogendheden in principe afzagen van deviezen is het van het grootste belang
Palestina
doet graaf Bernadotte zijn best de beide
partijen tot overeenstemming te brengen.
Buitengewoon moeilijk is het vraagstuk
der honderdduizenden Arabieren die uit
het Joodse gebied gevlucht zijn en aan
grote ellende ten prooi. Ook die Arabi
sche leiders, die bereid schijnen met de
Joden tot overeenstemming te komen,
stellen toenadering echter afhankelijk van
een snelle oplossing van het vraagstuk
dezer vluchtelingen. De Joden op hun
beurt hebben de Arabische landen vre
desonderhandelingen aangeboden, doch
deze hebben het aanbod afgewezen, o.a.
omdat het openen van onderhandelingen
reeds een erkenning van de Joodse staat
Israël zou betekenen.
52 4
Unsillich boppe alle minsken is hy, dy’t
nea rêstich en tofré is.
III.
Legden we in voorgaande artikelen de
nadruk op de sociale wetgeving, thans
willen we trachten het staatkundige par
lementaire leven, zoals dit groeide tij-1
dens' de regering van Koningin Wilhel
mina in vogelvlucht na te gaan.
Koningin Wilhelmina besteeg de troon
tijdens het ministerie PiersonGoeman
Borgesrus (18971901), gevormd door
eerstgenoemde, waarin de meeste porte
feuilles waren toebedeeld aan de voor
uitstrevende liberalen.
Wat dit kabinet op maatschappelijk ter
rein tot stand bracht, hebben we reeds
gezien. De speciaal politieke arbeid be
trof de defensie. De plaatsvervanging
werd afgeschaft en een landweer geor
ganiseerd. Dit alles was nodig met het
oog op de toenmaals internationale toe
stand: de schaduwen van de eerste we
reldoorlog wierpen zich reeds vooruit.
Bij de verkiezingen van 1901 trokken de
Protestants Christelijke partij en de
Rooms Katholieken gezamenlijk op (coa
litie), zoals dit ook reeds was geschied
tegen de leerplicht. De Protestanten, Anti
Revolutionnairen, Vrij Anti-Rev, (Loh
man en De Visser) en de Fries Christe
lijk Historischen (Dr. Schokking) hadden
hun geschillen begraven.
Naast deze eensgezindheid stond de ver
deeldheid der liberalen. Zo kwam er een
aanzienlijke rechtse meerderheid (58 te
gen 42) en een rechts kabinet, gevormd
door Kuyper. Al spoedig werd door het
„om”gaan van Z.-Holland ook de Eerste
Kamer rechts.
Tijdens dit ministerie stonden, volgens
Prof. Brugmans, aan wie wij gedeeltelijk
onze stof ontlenen, de debatten op hoog
peil. Kuyper stelde zijn principes sterk op
de voorgrond en dwong daardoor zijn
tegenstanders (Prof. v. d. Vlugt e.a.j
ook tot principiële redevoeringen. Men
heeft de premier er wel van beschuldigd
zijn tegenstanders „paganisten” (heide
nen) te hebben genoemd, maar dat is
niet jiuist. Er is alleen gesproken van pa-
Maandag is er te Moskou voor de derde
maal een onderhoud geweest tussen de
vertegenwoordigers der gewestelijke ge
allieerden en Molotow en er werd ver
klaard dat er waarschijnlijk nog verdere
discussie zou volgen. Blijkbaar zoekt
menl nog altijd naar een weg tot een
officiële viermogendhedenconferentle
over het gehele Duitse vraagstuk te ko
men, zonder dat een der partijen te veel
aan prestige verliest. Zoals bekend heb
ben de Westelijke geallieerden geëist dat
de Berlijnse blokkade zou worden op
geheven voor het tot een dergelijke con
ferentie kan komen.
telijke geallieerden Rusland tijdens de
oorlog tal van toezeggingen deden.
maakt de positie van het Westen bij on-
I derhandellngen nogal wankel.
Daarom gaat ook de Invloed van die ge
allieerden op het
Storm.
Verder willen we ook hier melding ma
ken van de ontzaggelijk hoge waterstand
tijdens de storm van j.l. Zondag, o.a.
te Makkum.
In zeer korte tijd werd het IJsselmeer-
water enkele meters hoog tegen de Frie
se kust opgejaagd d.w.z. dat het enkele
meters hoger kwam dan normaal. Op
de Wadden, die steeds droog liggen,
wordt vee geweid, koeien en paarden.
De koeien had men in veiligheid kunnen
brengen, maar de paarden, welke daar
half in het wild lopen, lieten zich niet op
drijven en inplaats van naar de kust, wa
ren ze de kant van het Ijsselmeer opge
gaan. Toen nu het water zo hoog werd,
zochten ze instinctmatig de hoogste
plaats, de oude Zandkop, op. Daar ston
den de ongeveer 4o paarden, in twee
groepen, van de wal af maar nauwelijks
te zien, nog juist met de koppen boven
water. Zo nu en dan werden ze door het
stuifwater, dat over hen heen sloeg, ge
heel aan het oog onttrokken. Vooraan op
geweldige tegenzin en haat, die Kuyper Duitse staatslieden die in opdracht
gewekt had door zijn antithese-politiek, de Engels—-Amerikaanse
door het niet brengen van democratische
hervormingen zoals kiesrechtuitbreiding,
invaliditeits-, ziekte- en ouderdomsver-
zekering, door zijn drankwet, door de
protectionistische plannen van zijn mi
nisterie, enz. De rechterzijde werd bij de
herstemmingen geslagen door de steun
De Fransen
hebben altijd gevreesd voor een ontijdige
krachtmeting ook op het diplomatieke
veld met de Russen en het is geen won
der dat zij het deden, want Frankrijk is
van de drie Westelijke geallieerden het
zwakst, economisch en militair. De nieu
we Franse regering doet nu een poging
tot economisch herstel, de minister van
financiën en economie. Reynaud heeft
van de nationale vergadering de nodige
volmachten verkregen, zij het dat de so
cialisten slechts met zekere onwil mede
werkten, de communisten waren natuur
lijk tegen. Door deze volmachten zal de
regering een aantal maatregelen’ tot ver
betering van de economische toestand
kunnen nemen, zonder dat ze eerst de
nationale vergadering moeten passeren,
al zullen ze achteraf en na verloop van
enige tijd wel door dal lichaam moeten
worden goedgekeurd. Ook met deze vol
machten zal de regering nog een zwaai
karwei hebben Frankrijk voor 1952 als
alle Marshallhulp eindigt, op eigen benen
te doen staan, nu leeft het immers nog
voor ongeveer de helft van Amerikaans
crediet. Hoe het berooide Frankrijk ech
ter aan de middelen zal komen om zijn
militaire kracht te herstellen, blijft een
vraag.
Wil men werkelijk een krachtig
West-Europees blok
tegen het Oosten stellen, dan ziullen de
Ver. Statiën Frankrijk ook op militair ge
bied tegemoet moeten komen door het
wapenen enz. te verschaffen. Zoals de
zaken thans staan, blijft Frankrijk de
zwakste schakel bij de grote Westelijke
geallieerden en zal het daardoor ook
steeds geneigd blijven meer voor Rus
sische druk te wijken dan de anderen, die
daardoor gehandicapt worden In het voe
len van een krachtige politiek. Al zullen
de Ver. Staten in het bijzonder toch In
Heemskerk sprak in dit verband van „een deze voorbesprekingen te Moskou ook
rode vaan in de mist”, waarop Schaper wel eens krachtig optreden, en verkeren
de opmerking lanceerde dat het concen- wij waarschijnlijk in een periode van
tratleprogram voor de regering een scherp loven en bieden om tot een basis
der socialisten aan de overige vrijzinnige
partijen tegen „het clericale gevaar”. Er
was trouwens ook verdeeldheid gekomen
bij rechts, de Christen-democraten had
den zich onder Staalman zelfs van de
Anti-Revolutionairen afgescheiden. De
coalitie haalde slechts 48 zetels.
Goeman Borgesius formeerde het onbe
langrijke ministerie De Meester, dat
spoedig door een militaire kwestie ten
val werd gebracht. Minister Staal stelde
namelijk vermindering van het „blijvend
gedeelte” van het leger voor, om de over-
gang naar het volksleger te bevorderen
en om te bezuinigen.
Na veel gedebatteer In pers en Kamer
werd wel in een zwaar geladen zitting
„de nacht van Staal”, 21, 22 Decembe:
1906 de legerbegroting door de Tweede
Kamer goedgekeurd, maar de Eerste ver
wierp ze. Het ministerie vroeg ontslag
en het duurde tot April voor een nieuw
ministerie optrad en we1..zonder Staal.
Niemand had de regeringstaak willen
overnemen. Toen enige maanden later de
oorlogsbegroting werd afgestemd, ging
het kabinet definitief heen. De „Staal
meesters” hadden niet de minste ver
wantschap met 17e eeuwse kracht ge
toond!
Mr. Th. Heemskerk werd als Anti-Revo-
lutionair formateur. De Tweede Kamer
had aanvankelijk nog een linkse meer
derheid, maar de verkiezingen brachten
weldra nauwkeuriger verhoudingen (60
rechts!). De Christelijk Historischen had
den zich inmiddels nauwer aaneengeslo
ten tot de C. H. U., terwijl in de S. D.
A. P. een scheuring was gekomen, door
dat Wijnkoop e.a. in 1909 ontevreden
over het te weinig revolutionair karakter
der socialisten, een nieuwe partij vorm
den, later Communistische partij ge
noemd.
Wegens de grote rechtse meerderheid
werd gevreesd, dat dr. Kuyper weer een
ministerzetel zou bezetten en de leiding
zou nemen. Dat heeft een zekere Mr.
ganistische^ factoren’ dïe^in^dV links?
politiek een rol zouden spelen.
De meest bekende episode uit de jarcn
19011905 is die van de „misdadig*?
woeling”, de staking van 1903. Toen bei
Blauwhoedenveem te Amsterdam in Jan.
bliciteit te geven aan de z.g. lintjeskwes-
tie. Dr. Kuyper zou iemand een deco
ratie hebben bezorgd voor 'n gift aan de I „consternatieprogram” was. Hoewel de voor de conferentie der vier te komen,
kas der Anti-Revolutionaire partij, waar, coalitie bleef gehandhaafd, leed rechts, Hoe het ook zij, het feit, dat Frankrijk
uiauwuvcuciivccui ic rtuisiciuaui ui 1 een juffrouw een rol had gespeeld. zoals reeds opgemerkt, de nederlaag: thans zo zwak Is en het feit, dat de Wes-
b903"eënCpaar niet geo^ganSeerde* werkl Scherp werd dr' Kuyper aan8evallen' H>11 llnks kreeg 58 candldaten, waarvan er
lieden wilde laten samenwerken met een iverklaarde zelf o.a.: ..Zo aarzel Ik niet om 18 socialist waren. Eem nieuw parle-
groep wel-georganiseerden, legden alleI rUiterliik toe te stemmen, dat het eis van mentair tijdperk brak aan.
georganlseerden bij dit veem het werk
neer en zij kregen gelijk.
Maar toen het veem weigerde de twee
ongeorganiseerden en degenen, die In
de plaats der stakers gehuurd waren, te
ontslaan, bleef de staking voortduren
Doordat de overige werkgevers hel
Blauwhoedenveem steunden, breidde de
staking zich uit, zelfs tot bulten het ha
venbedrijf. De spoorwegarbeiders wei
gerden n.l. een boot te lossen, zich soli
dair verklarende met dr stakende haven
werkers. Het daarop volgende ontslag
van een machinist deed de vereniging
van spoor- en tramwegpersoneel zich
solidair verklaren met de stakers en er
brak een spoorwegstaking uit (eind Ja-
nari) ook In de hoop verbetering van
loon en werktijd te verkrijgen. De spoor
wegdirecties gaven toe en de staking
werd opgeheven. Twee dagen had het
spoorwegverkeer grotendeels stil gele
gen.
Er was grote verontwaardiging bij een
groot deel van het volk, een gevoel van
overmoed bij da arbeidersorganisaties,
De regering was overvallen, maar nam
spoedig de leiding, om verdere slechte
gevolgen te voorkomen. Zij stelïl
staklngswetten voor, n.l.:
het strafbaar stellen van bepaalde
stakingen;
de bescherming van werkwilligen;
het instellen van een enquête naar
spoorwegtoestanden.
socialisten en anarchisten vormden
een comité van Verweer tegen deze
„dwangwetten”, dat protestmeetings be
legde en in 't geheim besloot tot een al
gemene spoorweg- en havenstaking.
Toen de Tweede Kamer de wetsontwer
pen had aangenomen, werd die staking
geproclameerd. De regering had stations
laten bezetten en beschermde krachtig
werkwilligen. Toen 11 April de Eerste
en Zuidwest Friesland
wegvervoer
kon zich nog niet vrij onwikkelen en had
te kampen met allerlei remmende facto
ren. Het personenvervoer onderging be
langrijke verbeteringen. Waren er In '45
nog maar (35 blussen In gebruik, die
128.824 km. aflegden en 156.442 reizi
gers vervoerden, In 1947 was dit al ge
stegen tot 186 bussen, aantal afgelegde
km. 856.637, met een totaal van 834.043
vervoerde passagiers,
Ook het telefoonverkeer was vooruitge
gaan. Voor het kantoor Leeuwarden be
droeg het aantal in handverkeer behan
delde gesprekken 1.677.000 tegen
1.634.000 In 1946.
Niet met alle zaken ging het goed. Er
werden 30 faillissementen uitgesproken,
waarvan er zes wegens gebrek aan ac
tief werden opgeheven, terwijl er vier na
verzet werden vernietigd.
Bolswards Nieuwsblad
Hoe het groeide
SPAAK
i
ik
je
in
ik
1-
r-
|n
es
1-
r-
le
i-
te
i
