PROCLAMATIE Friese Nassaus De Buitenlands Overzicht 00000000000000 00000000000000 No. 68 Vrijdag 10 S* pt. i?48 Zuidwest Friesland West» StreeKblad Bo 1 sward e n voor (iets bekort). fan Gysbert Japiks 58 Wy kinne de wrald yn üs net stjerren dwaen, of wy nuoatte selme stjerre. Abonnementsprijs: 1.25 per kwartaal bij voorultbetr ling Advertentieprijs10 cent per m m Giro 87926 Volken van Suriname en van de Nederlandse Antillen, Vrijheid, gelijkwaardigheid en zelfstandigheid zullen in het nieuwe koninkrijk uw onvervreemdbaar erfdeel zijn. In het vertrouwen, dat ik zal mogen rekenen op uw aller steun, op welke trap der ambtelijke ladder en in welke maatschappelijke werkkring gij ook arbeidt, en met de bede, dat God mij moge sterken, aanvaard ik de regering. Lasten en bevelen, dat de Proclamatie in de Staats courant en het Staatsblad opgenomen en ter plaatse, waar zulks gebruikelijk is, aangeplakt zal worden. JULIANA. Landgenoten, Hoewel de tijd, waarin ik de regering aanvaard, vol is van moeilijkheden en dreigende verwikkelingen, is er toch reden tot vreugde, omdat ons land, ondanks ver woesting en verarming, innerlijk sterk genoeg bleek om zich met behulp van onze bondgenoten spoedig te herstellen. Benesj overleden. Kan Zuid-Slavië de taak van Tsjecho-Slowakije overnemen? De po sitie van Tito. Ook in Bulgarije een breuk in de Communistische partij? De kabinets crisis in Frankrijk. De komende Uno-ver- gadering. De dood van oud-president Benesj van Tsjecho-Slowakije vestigt nog eens de aandacht op wat West-Europa eenmaal van deze republiek had gehoopt Haar ligging en haar destijds goede betrek kingen, zowel met Rusland als de Wes telijke geallieerden, gaven grond aan de verwachting, dat ze een brug tussen bei de partijen zou kunnen vormen. De ge- En in Friesland en soms ook in Gronin gen en Drente om te beginnen ook Prins Willem 1 en vervolgens Willem bode wijk, „Us Heit”, wiens standbeeld hier in Leeuwarden voor het oude Prinsenhof staat, en vervolgens zij,n broer Ernst Casimir, Hendrik Casimir, Willem Fre- derik Hendrik'Casimir II en Johan Wil lem Friso, in wiens naam die van Fries land klinkt en wiens weduwe Maria Louise van Hessen-Kassel in onze herin nering voortleeft als Marijke Meu. Die twee naast elkaar staande vorsten huizen in één 'staat vormen iets heel eigenaardigs in ons staatsbestel en onze geschiedenis. Het bestaan dier eigenaardigheid vindt oorsprong en verklaring in de moord op Prins Willem, op de fatale 10 Juli 1584. Het moge altijd gevaarlijk zijn te zeggen, hoe ’s werelds beloop geweest zou zijn als iets, dat gebeurd is, niet gebeurd zou zijn het is toch waar schijnlijk, dat, ware de Prins blijven le ven, hij ook In Friesland als eminent hoofd, onder welke titel dan ook zou hebben geregeerd en na hem Prins Mau- rits. Nu hebben de Staten van Friesland aanstonds na de moord, op 16 October 1584, 's Prinsen Oomzegger en schoon zoon, Willem Lodewljk, die er dé Prins reeds vertegenwoordigde, tot stadhou der benoemd, en ontstonden daardoor twee vorstenhuizen In dezelfde staat. Maar als dan de Konlng-Stadhouder kin derloos In 1702 sterft, en In 1747 de nood des tijds de Friese stadhouder als Wil lem IV roept tot het erfstadhouderschap in Alle provinciën, dan wordt daardoor voorbereid het Koningschap van zijne kleinzoon, Konlng Willem I, in de tot eenheidsstaat gegroeide Unie der Ver enigde Nederlanden. Ons Koningshuis, ik zeide het reeds, is de rechtstreekse voortzetting van de Friese stadhouders, de Friese Nassaus. Aan de van 15841702 naast elkaar staande vorstenhuizen heeft ons land verbazend'veel te danken. Tot op grote hoogte hebben zij natuurlijk naast an dere factoren, de geschiedenis van ons land bepaald. Meestal hebben zij dat in nauwe verbondenheid gedaan, soms ook werkte naijver remmend en moest ver zoening door een derde deze beëindi gen. Nu zoude het een buitengewoon boeiend werk zijn om een overzicht te geven van Friesland geschiedenis, zijn ontwik keling en moeilijkheden uit de jaren 1584—1711van de plaats pok, die daar in de stadhouderlijke familie ingenomen heeft, alsmede van de huizen, die deze bewoond heeft en waarover de man, die op deze plaats had moeten staan, de diepbetreurde Heerma van Voss, verle den jaar op Oranjewoud zulke interes- Rede van Jhr. Mr. van Eysinga in de Grote Kerk te Leeuwarden op 4 September 1948. santé mededelingen heeft gedaan. Ik moet mij beperken tot enige weinige woorden over de Friese stadhouders. „Us Heit” bewaar ik daarbij tot het slot. Alle Friese stadhouders zijn naast hun burgerlijk ambt krijgslieden geweest. Dat was begrijpelijk in een tijd, toen ons land veel meer oorlogs- dan vredesjaren ge teld heeft. Het heeft met militairisme niets te maken. Verscheidene der stad houders hebben hun leven in ’s lands dienst gelaten. Ernst Casimir, die al heel wat krijgsbedrijf mee had gemaakt, toen hij zijn oudere broer in 1620 opvolgde, sneuvelde tijdens Frederik Hendriks Maasveldtocht in 1632 voor Roermond. Hetzelfde lot onderging acht jaren later zijn zoon Hendrik Casimir, die voor Hulst sneuvelde. Hij werd opgevolgd door zijn broeder Willem Frederik, die tot 1664 stadhouder was. In ons herdenkingsjaar van de vrede van Munster is er aanleiding er aan te herinneren, dat er ernstig sprake van is geweest, dat de Friese stadhouder ons als eerste gedelegeerde naast de gevol machtigden uit elk der zeven ^provinciën stadhouder voor grote staatszaken naar Den Haag geroepen, waar ook de Sta- ten-Generaal en Oldenbarneveldt grote waarde aan zijn wijs oordeel hechtten. En wanneer de heren in Holland eens gezegd moeten hebben: Wij worden hier bijna van Friesland uit geregeerd, dan lag dat niet aan het zich op de voor grond dringen van zijn persoon dat deed hij nooit maar aan de algemeen aanvaarde superioriteit van zijn oordeel. Zeer groot en verzoenend is zijn invloed geweest bij de onderhandelingen, die in 1609 tot het Twaalfjarig Bestand geleid hebben, veel groter dan alleen af te lei den is uit het feit, dat hij eerste Gede legeerde!, zowel in Den Haag als ten slotte in Antwerpen is geweest. En dan zijn Invloed op "de steeds ernstiger wor dende Kerkelijke twisten tijdens het Be stand, twisten, die hun oorsprong geno men hadden In een meningsverschil over de Praedestinatle. Hij stond daarbij met volle overtuiging aan de kant der contra. demonstranten. Steeds vreedzame oplos singen van het geschil beramende, heeft hij Maurits tot partij kiezen aangespoord, waar „de Religie ’t bloed, ja het hart zelf van deze Staat is”. Maar toen Oldenbarneveldt gevangen genomen was en de doodstraf dreigde, heeft hij alles in het werk gesteld om die schanddaad af te wenden. Als hij moet vrezen, dat zijn pogen niet zal sla gen, verlaat hij Den Haag en gaat naar Leeuwarden terug. De lange brief, die hij dan nog, vóór het vonnis, aan Mau rits schrijft, is misschien het mooiste ge denkstuk zijner beleidvolle en mensehj- ke wijsheid. De humanist Willem Lodewijk heeft krachtig bevorderd de oprichting van 2 Hogescholen: Franeker in 1585, slechts tien jaren na Leiden; Groningen in 1604. Overal waar hij kon bevorderde hij ook het schoolwezen. Huwelijken tussen vorstelijke personen werden dikwijls gesloten uit overwegin gen, waarbij liefde of ook maar gene genheid een geringe rol speelden. Zo was het ook nog bij het huwelijk van Johan Willem Friso met Marijke Meu Maar zo was het niet bij Willem Lode wijk. Zijn vijfjarige stille verloving met zijn nichtje Anna, de volle zuster van Prins Maurits, was een sprookje gelijk. Toen de vaderlijke bezwaren eindelijk opgeheven waren en het huwelijk in ’87 in het Botnia Huis te Franeker kon vol trokken worden, heeft het geluk slechts weinige maanden mogen duren. Reeds op 13 Juni van het volgende jaar over leed de jonge vrouw. Willem Lodewijk „door zeden zilverblank", zoals Da Costa hem bezong, Is nooit hertrouwd. Bij zijn heengaan was de eng-Friese op positie, die Willem Lodewijk soms veel zorg had gebaard, verstomd en kon „Us Helt” onder de rouw van alle Friezen ter ruste gelegd worden naast zijn vrouw. Het Ingemetselde gramonument in deze kerk deed hem zien, zoals hij was: knie lend In het harnas „Wills Gott, mit Ehren” zó was zijn lijfspreuk geweest. Het beeld is vernield In de Revolutie- psychose van 1795. Maar een nieuw Is verrezen voor het oude Prinsenhof en nog hedenmiddag zal ook daar herdacht worden Willem Lodewijk van Nassaus grote figuur. De vorstelijke personen, soms met echt genoten en kinderen, die, hoofdzakelijk in de 17e, maar ook nog in de 18de eeuw in deze kerk zijn bijgezet, zijn be halve in Friesland ook wel in andere pro vinciën Stadhouder geweest, maar heet ten toch altijd de Friese stadhouders, de Friese Nassaus. En dat is Begrijpelijk. Immers in Friesland zijn zij het eerst en altijd Stadhouder geweest, daar hebben zij hunne voornaamste woonplaats, ook hunne graven gehad. Het is dan ook be grijpelijk, dat ons Koningshuis, dat recht streeks van de Friese stadhouders af stamt, Friesland- altijd zeer bijzondere, gevoelens toegedragen heeft. Toen de Koningin-Regentes Emma tezamen met de jonge Koningin Wilhelmina haar eer ste bezoek aan het Noorden zou brengen is een ogenblik overwogen, of dat be zoek in Groningen zou beginnen, maar het werd weer Friesland. De hier begraven vorsten waren Stad houder. Dit woord veronderstelt, dat een hogere persoon vertegenwoordigd wordt. Er waren ook voorheen stadhouders ge weest, stadhouders van den landsheer, Philips II. Maar sedert deze in 1581 af gezworen was, viel er geen vorst meer te vertegenwoordigen, maar bleef de be titeling stadhouder tot aan het einde der 18e eeuw bestaan. In één en dezelfde staat vond men twee vorstenhuizen naast elkaar. In Holland en de meeste andere provinciën de Prin sen van Oranje: Willem I, de Vader des Vaderlands, de man van het Wilhelmus, dan Prins Maurits, Frederik Hendrik, éven Willem II en dan de grote figuur van de Koning-Stadhouder, Willem III. Aan land- en rijksgenoten, Nu ik heden het koningschap heb aanvaard, wil ik enige woorden tot u richten. Allereerst een woord van grote dankbaarheid. Van mijn vroegste jeugd af hebt gij mij omgeven met uw genegenheid. Uit alle delen van het rijk, uit alle krin gen der maatschappij, van oud en jong, ontving ik steeds ontroerende blijken van gehechtheid. Nu ik gereed sta mijn nieuwe taak te aanvaarden, gevoel ik sterk hoe grote steun die genegenheid voor mij is. Na een regering van vijftig jaren, legt mijn Moeder haar taak neer. Haar regeringsperiode, eerst staande in het teken van vreedzame vooruitgang op bijna ieder gebied, omvatte twee wereldoorlogen met een zware, economische crisis daartussen. Op een leeftijd, dat de meeste mensen aan rust gaan denken, is Koningin Wilhelmina de bezielende leidster geweest in de strijd tegen meedogenloze vijanden, die met grote over macht ons land en Indonesië hadden overweldigd. Overeenkomstig haar eigen wens gaat zij thans als Prinses Wilhelmina der Nederlanden in ons midden haar welverdiende rust genieten. Wij kunnen haar nooit genoeg danken voor wat zij deed. Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA - BHi-u-Lgg op het grote vredescongres zoude heb ben vertegenwoordigd. Dit zou geheel gelegen hebben in de lijn van’ vroegere grote onderhandelingen, zoals die in An gers en Nantes van 1598, toen ook een vorstelijke persoon, n.l. Justinus van Nassau, of bij de besprekingen, die tot het Bestand van 1609 geleid hebben, toen Willem Lodewijk eerste gedelegeerde ge weest was. Thans waren er zes der ze ven provinciën het eens om Willem Fre derik aan te wijzen, maar het stuitte af op Holland. De stadhouder, die de Prin. sentitel in zijn geslacht bracht, was ge huwd met Albertina Agnes, een dochter van Frederik Hendrik. Het is door haar dat ons Koningshuis van de Vader des Vaderlands afstamt. Ook Willem Frede rik heeft in het veld gestaan. Hij stierf door een noodlottig schot uit eigen pi stool. Zijn zoon Hendrik Casimir II volgde hem op, eerst onder het regentschap zijner Moeder. Door deze was hij dus een volle neef van Prins Willem III, de latere Ko ning-Stadhouder. Het is geen voordeel voor ons geweest, dat deze friese stad houder de superioriteit van zijn grote neef niet wenste te erkennen. Diens stre ven, om Europa front te doen maken tegenover Lodewijk XIV werd In belang rijke mate geremd door zijn gebrek aan medewerking. Dadelijk de eerste poging om te geraken tot een eenheidsfront, het z.g. Associatietractaat van 1681 kon de medewerking van de twee noordelijke provincies maar niet verwerven. Eerst toen een verzoening tussen: de twee ne- beurtenissen, welke zfch in het begin van dit jaar in de Tsjecho-Slowaakse republiek afspeelden hebben aan die hoop een einde gemaakt, zij is nu vol ledig in de Russische invloedssfeer in geschakeld en er is thans nauwelijks een land aan te wijzen, dat de rol welke ,W.- Europa eenmaal Tsjecho-Slowakije toe dacht, zou kunnen overnemen. Hier en ven was bewerkstelligd, hield de Friese stadhouder op met tegenwerken, maar erg hartelijk is zijn medewerking nooit geworden. Hij heeft zich echter onder scheiden in de slag van Seneffe (16'4). In 1696 overleden, werd hij opgevolgd door de stadhouder, die Frieslands naam aan de zijne verbond: Johan Willem Friso. Ook deze eerst onder regentschap zijner moeder, een Prinses van Anhalt- Dessau. Zeer geliefd door de Koning- Stadhouder is hij in 1702 diens erfge naam geworden. Hoe jong ook heeft hij een zeer waardevol aandeel genomen aan de Spaanse Sucessieoorlog en was hij een der overwinnaars in de geweldige slag van Malplaquet. Op een terugreis van het strijdtoneel verdronk deze veel belovende Friese Stadhouder bij de over tocht van het Hollands Diep in 1711. Zijn weduwe Marie Louise van Hessen-Kassel die in de volksmond voortleeft als de zeer beminde Marijke Meu, heeft hem 54 jaar overleefd en is de laatste ge weest, die in deze kerk haar graf vond. En thans: lest best, „Us Heit”, Willem Lodewijk van Nassau, die vanaf 1584, da delijk na de moord op zijn Oom, de Prins, tot aan zijn dood in Juni 1620 stadhouder van Friesland Is geweest. Hier staan wij voor een man, die groot was in alles wat hij was en deed. En dat alles was heel veel. WIJ kunnen hem bezien als Vaderlander, als krijgsman, als staatsman, als godsdienstig christen, als humanist, als particulier. Maar wij kunnen die hoedanigheden niet scheiden, want hij was een man uit één stuk, die Volken van Indonesië, Tot u heeft mijn Moeder in donkere dagen lichtende woorden gesproken, die voor u en Nederland een groots werkplan ontvouwden, opdat gij en Nederland in vrij willig samengaan een gelijkwaardige en eervolle plaats zouden innemen in de rij der volkeren. Ik vertrouw dat onder mijn regering de nieuwe ver houding een harmonische vorm zal vinden, welke aan sluit bij wat leeft en groeit in uw midden. Deze vreugde is echter vermengd met diepe weemoed om allen, die zijn heengegaan en warm medegevoel met hen, die achterbleven, of wier have en goed ver nietigd werd. Het leed aan ons volk in oorlog en bezetting aange daan, zullen wij niet licht vergeten. Begrijpelijk en gerechtvaardigd zijn de daaruit ook tegen bepaalde Nederlanders voortsprultende gevoelens. Wij moeten er ons echter rekenschap van geven, dat ook zij te eniger tijd weer in onze gemeenschap moeten worden opgenomen. Willem Lodewijk was een wetenschap pelijk krijgsman. Hij had de krijgskunde bestudeerd bij de oude Romeinse gene raals. Op deze grondslag vernieuwde hij de krljgstechniek danig. Voor de ves- tingoorlog voerde hij het mijnenleggen in en moesten zijn soldaten, of zij wilden of niet, loopgraven delven. De doelma tigheid hunner bewegingen in het open veld werd stelselmatig bevorderd door exercities, hier in Leeuwarden op het Zaailand, dat zodoende de bakermat der nieuwere krijgskunde werd. Tot volle ontplooiing kwam deze laatste door Willem Lodewijks zeer vriend schappelijke samenwerking met zijn neef en zwager Prins Maurits. De vriend schap, begonnen op de Dillenburg en aan de Heidelberger Universiteit, heeft geduurd tot aan het einde. Zij is zowel op militair als op staatkundig gebied een der menselijk mooiste en voor ons land een der gelukkigste dingen uit die zwa re tijd geweest. De ze’-en jaar jongere Maurits hechtte grote waarde aan het oordeel van zijn zwager, In wien hij zo wel op krijgs. als op staatkundig gebied vaak de meerdere had te erkennen. Regeren bestaat altijd in belangrijke ma te in het oplossen van tegenstellingen, van geschillen ook. En hier was Willem Lodewijk een meester in. Rustig afwach ten, en dan de tegenstellingen trachten te verzoenen en zo tot oplossing der moeilijkheden komen, dat heeft Willem Lodewijk in zijn tijd van heftige bewe ging op schier elk gebied, slag op slag, 'erschljnt DINSDAGS en VRIJDAGS Redactie en Administratie Marktstraat 3 Bolsward Telefoon 451 (K 5157) tegenover alles, waarvoor zijn grote on rustige tijd hem plaatste, groot was én rustig. Evengoed als van de Prins van Oranje kan van hem getuigd worden, dat hij temidden der woedende baren kalmte bewaarde: Saevis tranquillus in undis.. Op zijn 17e jaar in 1577 In ons land ge komen, gaat hij onder de leiding van de Prins dat land zoals dat twee jaren later door zijn vader Jan van Nassau in de Unie van Utrecht tot een nieuwe staat zou worden samengevoegd, aanstonds beschouwen als zijn vaderland. Het zou levenslang zijn algehele toewijding be zitten. En als op het einde van ’81 de vader hem met aandrang naar Nassau terugroept, dan wint ten slotte in een zeldzaam mooie brief het nieuwe vader land het van de gehoorzame zoon. Als krijgsman was „Us Heit” strategisch voortvarend. Aanvallen, waar het kan, was zijn leus; het is de beste verdedi ging. Maar taktisch was hij door en door voorzichtig; niet wagen. En was eenmaal de slag begonnen, dan was zijn moed ontembaar en stortte hij zich voorop in het srijdgewoel. Een wonder mag het heten, hoe hij in de woedende slag bij Noordhorn tegen Verdugo in 1581, onge deerd door de kogelregen heendrong en hetzelfde geldt van de hevige gevechten tegen Spinola voor Sluis in 1604. En zo kan men doorgaan. Tot aan zijn einde heeft hij geleden aan een reeds in ’80 voor Koevorden opgedane beenwond; hij hinkte; maar als hij op een zijner gelief- j de paarden zat, hinderde dat niet. moeten en kunnen doen. De geschiedenis van Friesland is vol van dergelijke kwes ties, waarbij, als het moest, maar liever niet, de stadhouder ook zijn tanden kon laten zien. In toenemende mate werd de Friese WIJ JULIANA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. 44e Jaargang Bolswards Nieuwsblad BENESJf r

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1948 | | pagina 1