Onze Weekagenda
r
Buitenlands
Overzicht
r
Provinciale
Kroniek
IGA
,4
fat
OOOOOOOOOOOOOO
No. 76
44e Jaargang
Streekblad voor West.
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J.
OSINGA -
Bols ward
den tegengegaan.
heer
to fjochtsjen foar
zal
Kin
EN
De Amerikanen
is tige for-
FryslÊn stiet
over Amerika thans beschikt! Om het
gebruik maken van dit vreselijke wapen
te voorkomen, is echter in vredestijd een
geregelde contröle in alle landen nodig
en het onderlinge wantrouwen tussen
Oost en West heeft een overeenstem
ming daaromtrent tot nog toe onmoge
lijk gemaakt.
De skiednisskriuwer sil de oarlogen
fan Thebes en Troje witte, en hwat
ticht om him hinne is, net merkbite.
zou
den
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
m et
een
n de
en
be-
ver-
kken
icht-
r el-
ende
1 de
r bi)
Iel-
‘EN
le.
2e.
Bi
Na
bbe»
Ischa
:htin.
en.
hadden een plan gemaakt dat voor een
afdoende contröle volmaakt scheen. Zij
stellen voor een internationaal gezags-
lichaam voor de kernenergie te vormen,
dat eigenaar zou worden van alle ura
nium en thorium, (de elementen ge
schikt voor atoomsplitsing), dat er op
de wereld gedolven wordt en ook op
het delven zelf zou toezien. De productie
zou beperkt blijven tot het rechtstreeks
noodzakelijke voor wetenschappelijke en
eventueel industriële doeleinden en op
eenhoping van voorraden, welke onge-
de needsaek fan it greater forban en de
histoaryske groei dêr hinne: it Neder-
lênske ryk, de Benelux, straks de Jero-
peeske en de wraldfederaésje.
It hat lykwols ien bitingst, to witten,
dat Fryslan dêr as folksienheit yn op-
nommen wurdt.
It forset giet dus allinne tsjin it negear-
jen fan de realiteit dy’t it Striidboun
as grounslach nimt: it selsstannich bi-
stean fan it Fryske folk, it komt op tsjin
de forpolvering fan üs folksienheit, it
brekken fan üs folkskrêft, dy’t it ge-
folch binne fan sok in tokoart oan rea
lisme.
It komt dêr tsjin op yn it bilang fan üs
eigen folk, mar ek yn it bilang fan it
greatere forbfin, dat it mei de béste krêf-
ten tsjinje wol.
Sa folget dus needwindich üt de groun-
stelling it twadde punt fan kêst 2, n.l.:
dat it Striidboun it Nederlênske Ryk fer-
get op syn plicht dy selsstannichheit ek
to erkennen d.w.s. to hoedzjen.
Hjirmei is elts ünnoazel bisiikjen om it
Striidboun yn de revolutionnaire hoeke
to triuwen, foarüt ófsnien en it karakter
klear en krekt oanjown: It is in politike
consintraesje.
Neame hat, neffens de foarmannen fan
it Striidboun, de Fryske biwegiing sa
tsjinoanskoarre as tsjin it dwaen fan
dizze biskiedende stap. Hwat is der net
yn- en ütpraet oer steatsnatonalisme en
mar foarwei
Met gespannen aandacht volgde de we
reld deze laatste dagen de besprekin
gen te Parijs, waar in de Veiligheids
raad die zaak van oorlog of vrede, de
Berlijnse Jcwestie, en in de politieke com
missie van de algemene vergadering der
Ver. Naties dat gruwelijkste wapen van
de moderne oorlog, de atoombom, aan
de orde waren gesteld. Wat de laatste
zaak betreft, generaal Mc. Naughton,
voorzitter van de Canadese commissie
van toezicht op de kern-, dus de atoom
energie, heeft er dezer dagen op gewe
zen, dat de 2 atoombommen, welke des
tijds op Japan werden afgeworpen, de
zelfde energie bevatten als 40.000 ton
trinitrotoluol, de ontploffingsstof waar
mee „gewone” bommen worden gevuld.
Om deze 40000 ton uit te strooien zou
den 10000 vliegtuigen met misschien
lOO.OOo koppen bemanning nodig zijn.
En deze atoombommen waren vele ma
len minder vernietigend, dan die waar-
De Russen
hebben niet aan dit plan gewild, zij wen
sen nu dat bestaande voorraden atoom
bommen tegelijk met het invoeren van
een contrölesysteem vernietigd zullen
worden.
Gezien hun vroegere houding menen op.
timisten hier enige kentering waar te
nemen, ofschoon dat helemaal niet blijkt
uit het Russische optreden te Berlijn,
waar nu hun parachutisten in de lucht
corridor oefenen, wat de toestand ver
der toespitst en de kans op incidenten
groter maakt. In verband met deze
schommelingen in de Russische politiek
spreekt men ook weer van verschil van
inzicht tussen de Russische leiders on
derling. Nu eens zou de groep van
Stalin,
die vredelievender is en zich met het
Westen zou willen verstaan, dan weer
een militaire groep, waartoe ook Wi-
sjinski behoort, de boventoon voeren.
De militaire groep zou op het punt van
Berlijn geen enkele concessie willen
doen omdat het deze stad niet alleen
beschouwt als nodig voor de afronding
der Russische bezettingszöne, maar ook
ziet als de toekomstige hoofdstad van
een herenigd Duitsland onder een Duit
se communistische regering, op haar
beurt gecontroleerd door de Russen. Zij
meent dat het ideaal van een weer ver
enigd Duitsland, gepredikt van uit de
oude hoofdstad Berlijn, ook een sterke
aantrekkingskracht op de bevolking der
West-Duitse zóne zou oefenen. Vooral
als die communistische regering te Ber
lijn een deel van het Duitse grondgebied
terug zou krijgen, dat nu aan Polen is
toegewezen.
Deze rubriek wordt Dinsdag weer ge
plaatst Opgaven moeten vóór Maandag
morgen 9 uur in ons bezit zijn.
een samenhangênde defensie wor-
opgebouwd. Het
Amerikaanse congres
echter deze plannen nog moeten
goedkeuren en men verwacht daar enig
verzet omdat er tal van leden zijn die
tegen grote wapenleveringen aan Frank
rijk zijn uit vrees dat het communistisch
wordt en men. dan eenvoudig de tegen
stander van wapenen zou hebben voor
zien. In hoeverre die vrees gewettigd is,
is niet uit te maken. Wel zijn de Franse
communisten erg roerig, maar men geeft
de Gaulle over het algemeen toch groter
kans dan hun als er wat gaat gebeuren.
Maar ook een Gaullistisch Frankrijk is
voor de democratische West-Europese
landen voor militaire samenwerking
niet aantrekkelijk. Bovendien heeft de
generaal reeds geëist dat Frankrijk de
leiding zal hebben in de defensie der
West-Europese Unie en niet Engeland,
dat geen vastelandsmogendheid is.
In het streven naar Europese samenwer
king verdient ook vermelding de poging
van
Italië
om tot nauwer betrekkingen met Oos
tenrijk te komen. Te Wenen is men
daar niet van heler harte op ingegaan,
daar is men nog niet tevreden over het
feit, dat Zuid-TiroL bij Italië blijft. Ove
rigens kunnen de Oostenrijkers ook nog
geen verbintenissen aangaan, omdat er
nog geen vredesverdrag met de gealli
eerden is. De kansen dat dit er zal ko
men, zouden als de internationale toe
stand over het algemeen niet zo, ge
spannen was, iets zijn toegenomen om
dat Rusland nu de Zuid-Slavische eisen
ten koste van Oostenrijk niet meer
steunt. Dat is een deel van de tol welke
Tito voor zijn anti-Stalinistiche houding
moet betalen, doch die hem niet weer
houdt op de ingeslagen weg voort te
gaan, zijn pers critiseert thans Stalin
zelf in hoogst eigen persoon. Tenslotte
nog
België:
het staat thans vast, dat alleen de ka
tholieke partij het voorstel steunt om de
volksstemming over de tejrugkeer van
koning Leopold te houden, hierdoor ver
dwijnt de kans, dat dit voorstel wordt
aangenomen en zal de koning voorlopig
in ieder geval in zijn ballingschap moe
ten blijven.
Z. P. C. bijeen.
De tijd der vergaderingen is weer aan
gebroken. Zo hield de Z. P. C. haar
jaarlijkse algemene vergadering in de
bovenzaal van de Coöperatieve Zuivel-
bank te Leeuwarden.
De vergadering stond onder leiding van
de voorzitter P. W. Bierma. Aan het
begin van zijn inleiding had hij een me
dedeling, welke zeer in de smaak viel
van de vele aanwezigen. Dit was dat het
de Prins-Regent van België behaagd
heeft om tot ridder in de Kroonorde van
België te benoemen de heer J. Bekius,
directeur van de Z. P. C.
Verder gaande besprak de heer Bierma
de gunstige resultaten van het afgelo
pen jaar, waarbij hij zijn dank uitsprak
aan de leden voor het door hun in het
bestuur en de directie gestelde vertrou
wen. Doordat de leden op de vorige al
gemene vergadering aan het bestuur vol
macht hadden verleend, was het moge
lijk geworden vlot te werken, wat tot
resultaat had geleid, dat er nieuwe sor-
teerinrichtingen gebouwd konden wor
den te Hallum, Holwerd, Dronrijp, Min
nertsga en Sint Jac. Par. Nieuwe droog
installaties voor granen waren er geko
men te Franeker en te Holwerd. Reeds
in het boekjaar 1947-1948 kon al dat
niauwt materiaal met de loodsen worden
J#a-
folksnationalisme, om dêr
to kommen.
Lykwols, dizze wjeraksel
klearber. Nést de realiteit
ommers jimmer de oare: de bün fan it
Fryske folk mei Nederldn en dêrmei it
forbounwêzen fan de Friezen oan de Ne-
derlanske politike partijen.
Dêrom wol „Fryslün Frij” wêze in po
litike cohsintraesje en net in politike
partij.
Ek yn dizzerr nimt it de reële wei, dy oer
de Nederlênske politike partijen,
dat?
It bitinken fan it Striidboun is: As dat
net kin, dan stiet it der mei de demo-
kraty yn Nederlên min foar.
Grounslach fan de demokraty is de ear-
bied) foar de minsklike persoanlikheit,
har doel in maetskippijfoarm hweryn dy
persoanlikheit har neffens eigen aerd en
wêzen rjochtsje kin op heger noarm.
Neat is gefaerliker foar in idé as dat
hja oars net is as in forheven, yn ’e loft
hingjend ideael. De idé hat allinne wear-
de, as hja aloan wer fleis en bloed wurdt
yn de libjende minske.
Foar dizze concrete demokraty stried en
foei Jan Masaryk. Foar dizze concrete
demokraty strieden en foelen ek de Frys
ke illegalen.
„Fryslan Frij!” wol neat oars as it Frys
ke folk de wei wize nei dizze concrete
demokraty, en it dêryn foargean.
Unkearber folget dêrüt it tredde punt
fan kêst 2 fan it karbrief: Dit Striidboun
wol komme ta selsbistjür foar Fryslan
binnen it Nederlanske Ryk.
ver.
t en
:ring
aren
ge.
•’rins
stal
ed,
zeer
het
zee-
lj dt
No.
de
ebo-
De Polen
vrezen daar reeds voor, getuige het feit,
dat Poolse boeren, die zich in de nieuw
gewonnen provincies vestigen, dat bij
voorkeur doen aan de rechteroever van
de Oder, in de verwachting, dat de lin
keroever ten slotte toch weer Duits zal
worden.
Een DuitsRussische samenwerking is
al jaren een lievelingsidee van vele Rus
sische en Duitse leiders, speciaal ook
van militaire, geweest. In dit verbana
denkt men dan natuurlijk ook aan de
geheimzinnige verdwijning van de leger
groep van generaal Paulus, die zich bij
Stalingrad overgaf. Van het grote aan
tal Duitse krijgsgevangenen dat de Rus
sen daar en elders maakten, blijven er
honderdduizenden zoek en er wordt be
weerd, dat die in ’n leger zijn ingedeeld
en achter de Oeral in kleine eenheden
over Siberië zijn verdeeld, terwijl heel
wat Duitse technici bij de Russische wa
penindustrie zijn ondergebracht. Met ’t
oog op een dergelijke
Duitsch-Russische samenwerking
zouden de Russen Berlijn persé in han
den willen trachten te krijgen.
Als een poging de zaken daarom
slepende te houden, schijnen de Ver
enigde Staten en Engeland het nieuwe
Russische voorstel nog eens èen viermo-
gendhedenconferentie te houden te zien.
Zij wilden er niet van weten tenzij Rus
land eerst goede wil toonde door de
blokkade te Berlijn op te heffen, de
Fransen schijnen bereid geweest te zijn
zonder die voorwaarde het contact te
hervatten. Intussen is het de vraag of
ten slotte de behandeling voor de Vei
ligheidsraad toch ook niet weer tot dit
contact zal leiden. Met 9 tegen 2 stem
men, die van Rusland en de Oekraine,
plaatste de Raad de Berlijnse kwestie
op zijn agenda, waarna Wisjinski mee
deelde, dat Rusland niet aan de bespre
kingen over dit punt zou deelnemen, zo
als ook algemeen werd verwacht.
Intussen blijft de toestand onverminderd
zeer ernstig en Truman he'eft ter raad
pleging van Marshall deze al uit Parijs
ontboden. Het besluit der Russen om
buitenlandse diplomaten geen bewe
gingsvrijheid in Rusland meer toe te
staan behalve in Moskou zelf en in een
straal van 50 km. daarbuiten, moge uit
het arsenaal van de zenuwenoorlog af
komstig zijn, het tekent toch de ernst
der verhoudingen. En zo komt er onder
de druk der gebeurtenissen schot in de
organisatie der West-Europese verdedi
ging. De plannen voor een gemeen
schappelijke generale staf der West-
Europese Unie zijn thans klaar, met
Montgomery
als chef, een Engelsman aan het hoofd
van de luchtmacht en Franse generaals
als leider van de legers, bijgestaan door
hoge officieren van de Benelux. De Ver.
Staten en Canada zullen aanvankelijk
hun overschotten aan bewapening aan
de W.-Europese Unie leveren en grond
stoffen om wapenen te maken, later zou
dan een standaardisatie van de wapen-
productie van al deze landen volgen en
rustheid zouden kunnen baren, zou wor- I OOOOOOOOOOOOOO
Hon ♦oo'önn’oryn on
fan Gysbert Japiks
De earste oanfallen nei de publikaesje
fan it Karbrief hawwe har binammen
op dit punt rjochte.
Selsbistjür! Hwer moat dat hinne! Hwat
wolle jimme, earme roppers, üt ien fan
de ekonomysk efterlikste provinsjes fan
it Nederlünske ryk?
It antwurd wie: Hwer binne jim seis
welkommen, o greate mannen fan de
machtige politike partijen yn Nederlün,
dy’t miene mei in heechhertich glimke
op üs delsjen to meijen?
Hwat wie it Katholike folksdiel mei syn
greatste oanhing yn it Suden de jier-
renlang forhüddüke Generaliteitslannen
doe’t syn foarmannen de grounslach
leine foar hwat nou de greatste politike
partij yn NederlSn is?
Hoe sette de partij fan de „kleine luy-
den” üt ein?
Hwat woe de arbeidersklasse, doe’t Karl
Marx har opröp har to forienjen, omdat
hja neat as har keatlings to forliezen hie
en in wrêld to winnen?
Hwerom soe it Striidboun mei sokke
foarbylden foar eagen, üs folk dan net
oproppe meije to fjochtsjen foar syn
libben?
De rop fan it Striidboun giet dus nei
twa kanten. Yn it foarste plak wurdt
der in birop dien op it NederlSnsk re-
gear om syn plicht to sjen en to dwaen
foar de oan syn hoede tabitroude Fryske
naty oer. Twad wurdt der in birop dien
op de contsructive krêft fan it Fryske
folk seis, om de politike en soasiale or-
ganisaesjefoarmen op en üt to bouwen,
só dat it syn natuerlike opjefte it
hoedzjen fan eigen nationael bistean
oernimme kin.
Koart sein: Gjin rjocht sünder plicht. As
üs folk de politike foarmen freget need-
saeklik foar syn folksbistean, dan sil it
dêr seis ek foar stean moatte.
Selsbistjür is selsforantwurdlikheit.
De delgong fan üs folk hat in proces fan
ieuwen west, moat de opgong dan ien-
deiswurk wêze? sa freget it Striidboun.
Tusken jim realisme en uzes is allinne
dit forksil, dat wy de skiednis net óf-
sletten achtsje, mar leauwe oan nije müg_
likheden foar de minskheit en dus ek
oan de opgong fan üs folk, seit it fier
der. Ek wize wy op de léste alinea fan
kêst 3. Nei’t yn kêst 2 as doel steld is:
selsbistjür fan Fryslên binnen it Neder-
lünske ryk, wurdt yn de léste alinea
fan kêst 3 de grins fan selsbistjür skerp
oanjown:
de easken fan it RyksforbAn;
in goede federative oparbeiding
mei de oare Ryksdielen.
It spük fan it separatisme dat fuortyn-
ienen nei de publikaesje fan dit pro
gramma wer fan ’e souder helle is, kin
it Striidboun, neffens eigen sizzen, hjir
mei litte foar hwat it is: in büten it ge-
biet fan it reedlike omdoarmjend for-
skynsel.
Soene de mannen, dy’t op de tinkstien
fan Waling-om skrasten: „Weg met de
Friesland-Frijroepers”, hja wol ea yn
dizze probleemstelling jown ha?
Yn elts gefal, it Striidboun ferget üs
yn gefal wy üs keare mochten tsjin de
grounslach, hwer’t it üt libbet op in
earliker en manliker bistriding as dizze.
Doe’t yn it bigjin fan dit jier it Striid
boun „Fryslên Frij” syn earste publi-
kaesjes de wrêld ynstjürde, kaem der
fan alle kant reaksje op, meast spyt-
gnyskjenderwize en hünjendewei.
Botte weardich wie dat net, binammen
om’t fakentiids hjir stikelstekkers oan it
wurd wiene, dy’t har net of amperoan
yn it probleem ynarbeide hiene.
Aldergeloks hat üs blêd der net» oan
meidien, ek al foun it Striidboun by de
Martinytoer-skriuwer krityk op syn
dwaen en litten. Lykwols waerd sa
njonkenlytsen ien ding düdlik, nam-
mentlik, dat it stribjen fan it Striidboun
dat ek ünder üs lêzers rju leden telt,
him net deaswije lit. Sa stadichoan bi-
muoiden ek de greatere blêdden har mei
de kwesje en waerden der lüden heard,
dy’t biwiisden, dat njonkenlytsen it sar-
kasme plak makket foar bigripen. Yn
dit forbin kinne wy wize op de artikels
fan it Keamerlid Scheps en de sköging
fan „De Groene Amsterdammer” okker.
wyks.
Mar hoe dan ek, itsij foar of tsjin it
Striidboun, de reaksje dertsjin, lyk as
dy utere waerd mei it bismoarkjen fan
de tinkstien fan Waling-om, wie der by
elts, dy’t neitinke wol, fier by troch.
It is dan ek in ding om bliid oer to wê
zen, as men sjocht hoe’t de tinkstien
noch nea sa yn ’e blommen set is as
krekt nou en dat safolle, dy’t der oars
oan foarbyrounen, nou tiid fine om to
toevjen by dit earestiente fan dizze
Fryske strider. Dat alles lykwols ferget
üs ek op üs hfilding tsjinoer it Striid
boun. Hwat wol it wenliken en hwer
giet iü fan üt?
Hwa’t in bytsje op ’e hichte is fan de
skiednis fan üs folk, wit dat Fryslan om
1500 hinne syn nationale frij dom for-
lear. Wy stelle dus saeklik fêst, dat üs
folk yn de tiid fan de nationale steate-
foarming net foldwaen kinnen hat oan
de easken, dy’t it steld waerden om in
eigen Frysk-nationale steat op to bou
wen.
Nei de Saksysk-Eastenrykske oerhear-
sking kaem der lykwols in nije kans
foar üs Fryslên tominsten yn it fede-
ratyf forbin fan de Uny fan Utert.
Fryslên hie as Unygewest alle frij om
in eigen nationale folksmienskip to bou
wen. Hat it dat dien?
Wy stelle wer saeklik fêst, dat Fryslan
doe op in kardinael punt tokartsketten
is:
De har oant pl.m. 1500 üntjaende tra-
dysje fan wetjowing yn eigen tael is
net wer opfette.
De tsjerkeherfoarming, dy’t oeral de
lÊnstael as tsjerklike tael ynfierde, hat
hjir ta oar resultaet laet.
By it ünderwiis hweryn’t se dochs
in eigen hegeskoalle ta har foldwaen
hiene is om ’e eigen tael net tocht.
Is it wünder, dat in selsstannichheit dy’t
sa min yn it folk biwoartele siet, net tsjin
de stoarmen fan it Franske revolüsje-
tiidrek opwoechsen wie?
En sjoch hjir nou it greate wünder: Just
doe’t Fryslan troch eigen histoarysk
tokoartsjitten ündergien wie, stie it
as nationale taelbiweging wer op.
Dy opstanning is nei lang wrakseljen
sa fier foardere, dat. de tsjinstan-
ners fan in mear omfiemjende Fryske
aksje dat as argumint tsjin it Striidboun
bigjinne üt to spyljen: Hwat wolle hja
dochs? It giet ommers bést, sjoch mar
nei de opbloei fan de Fryske literatuer.
It antwurd kin net oars wêze as ditte
Nettsjinsteande it feit dat üs folk faek
tokoartsketten is yn syn plicht en top
ping,is allinne al de opbloei fan üs lite
ratuer, hoe biskieden dy ek noch wêze
mei, in tsjügenis dat üs folk net ta wei-
smiten keard is.
De stream fan d’ ieuwen is jit net üt-
droege.
Sjoch dêr it ütgongspunt fan it Striid
boun „FryslAn Frij!”
Kêst 2 fan it Striidboun tsjöget fan it
selsstannich bistean fan it Fryske folk.
Hoe stiet it lykwols yn üs tiid mei it
selsstannich bistean fan in folk, as der
gjin nationale oerheit is dy’t dat hoe-
det?
It wurdt ütinoarhammere troch de jim
mer fierder om him hinne gripende sin-
trale steatsmacht en de economyske,
politike en culturele machten yn de grea
te sintra.
Freget immen nou oan it Striidboun,
hoe’t it derfoar oerstiet, dan is it an-
dert: As realisten.
In negatyf en allinne öfwarrend forset
tsjin in üt de maetskiplike üntjowing
fuortkommende sintralisaesje rint üt op
in donquichotterij, of slimmer jit op ko-
medyspllerij. Dat is it foarlên fan in
allinne-taelbiweging.
It Striidboun tinkt der net oer de eagen
laar de sealittit to sluten. It acceptearret
De Veiligheidsraad bijeen. Het vreselijk
ste wapen. Schommelingen in de Russi
sche politiek? Het lot van Polen.
DuitsRussische samenwerking? Het
West-Europees defensieplan gereed. Tito
becritiseert Stalin. De Belgische Koning
blijft in ballingschap!.
en Zuidwest Friesland
-
Vrijdag 8 Oct. 1948
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij vooruitbet? ling
Advertentieprijs: 10 cent per mm
Giro 87926
Bolswards Nieuwsbla
Aksje en Reaksje
66
LEOPOLD
V1MI
—07
1
iMlnfl
git In
Innen
1 ruikt
