De Taal van
[Brons en Koperj
Onze Weekagenda
Martinytoer
Fan de
door Nederland
44e Jaargang
No. 83
Dinsdag 2 Nov. 1948
en Zuidwest Friesland
Streekblad voor West-
Uitgave van DruKRerlj Fa. A. J. OSINGA
Bolsward
De
klok te Dedgum bevat slechts
rle
ir
Op die van Finkum (1477) staat:
Tj. de J.
J
2.
4
fan Gysbert Japiks
CORNJUM: 2 klokken, 800 kilo.
Opschrift op een der klokken:
Mei 't wrêldbestel dochs sa forrinne,
Dat hja nou hingjen bliuwe kinne.
De fijan kaem en swije moasten
alle brünzen klokketongen.
Nou heart men op en nij fan Gods-
bitrouwen, frede en frijdom sjongen.
BLESDIJKE: Weggevoerd 14 April 1943.
Gegoten en in eer hersteld
14 Juni 1948.
Yn it hiele libben is der neat sikerder
as de sikerheit fan de dead en de ün-
sikerheit fan de ure derfan.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
CUBAARD: 1 klok, 600 kilo.
Opschrift:
Wat Duitsers roofden met bruut geweld
Heeft burgerzin met vreugd hersteld.
1940 1945.
WELSRIJP: 1 klok, 500 kilo.
Randschrift: Soli Deo Gloria.
Opschrift:
D,oor vijands hand gehaald,
Door vrienden weer betaald,
Zeg ik mijn dank
Met blij geklank.
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij vooruitbet» llng
Advertentieprijs10 cent per m,m
Giro 87926
an
en
lar
;el
un
:p.
r
1
•s
it-
;e>
en
ns
n-
ng
d:
iet
en
te
m-
)s.
mr
•O.
A.
lur
le-
rd.
9
en
i 2
nd
’je
dt
de
h-
ok
kt
h-
:r.
>e-
en
en
iet
en
de
a-
s-
al
n-
e-
let
>e-
g-
ns.
ir-
sch
u.
ar-
rit-
>an
ar-
ran
tur
mi
rd.
ge.
Os.
;n-
rd.
wr
ri
c
in,
iet
7g
iet
en
an
it,
d-
d)
'el
er
P-
It is net altyd grót mei krödde, it is
ek wolris rys mei rezinen. Dat hat Boal-
sert de forroune wike sjoen en sjen
litten. It feest van de Gysbert Japiks- en
Joast Halbertsma-priis is in dei wurden,
dy mei gouden letters oan ’e balke kin.
Dat koe men merkbite, net allinnich oan
it mear dan greate tal dielnimmers oan
it feit, dat hja hast net skiede koene,
oan de strieljende gesichten en nou oan
de sünder ütsündering opteine forslag-
gen yn blêdden fan ütienrinnende yn-
stelling.
Dizze dei wie in boppeslach omdat der
alle illeminten fan in kultuer- en in folks-
dei sjen liet, omdat der in ienriedichheit
wie, sa’t men dy komselden yn Fryslün
fynt. Der hat net ien wanklank west, net
ien bütenslach, in seldsume geast fan
tsjinjen bisiele de minsken, it wie in
greate famyljegearsit, hwer’t elts, fan de
Kommissaris en de fortjintwurdiger fan
de Minister óf oant de ienfêldige Skyl-
ger folksdounsers ta, gol en hertlik har-
res joegen. De jouns wie der ien fan de
gasten, dy’t my frege, hoe soks hjir yn
üs lytse stêd dochs müglik wie, hy
sochte der wit hwat efter, machtige kri-
ten of greate kommisjes, dy’t de tarie-
ding hawn hiene. Ik haw him mar net
wizer makke, hwant hy hie my op dat
stuit dochs net leauwe wollen, mar it
hiele geheim lei yn twa dingen: foarst
Donderdag 4 November:
Bolsward. Convent. 8 uur. De Jonge
Kerk. Spreker: Ds. A. D. Bakker.
Onderwerp: Kerk en Prediking.
Easterein. Aid skoalle. 7.30 üre. Fortel
joun oer aid Easterein, troch de
hear O. Santema fan Huzum.
Vrijdag 5 November:
Bolsward. Ons Gebouw. 5 uur voor kin
deren en 7.30 uur film van het
Hoogeland.
hawwe der in stikmannich minsken west,
dy’t har alhiel foar de saek spand haw
we, ik sil se net neame, it wurk forriedt
syn master fansels.
En hwat dy forsetten hawwe, dat is net
maklik to sizzen. En as dizze wrotters
harren mei de hiele hüd op it wurk set-
te, dan komme der fansels meiwurkers
en hantlangers. En as men dan it gelok
hat, dat sokke ynspirearjende foargon-
gers net harren seis mar it greate doel
fan de saek foar eagen halde, bliid bin-
ne mei elts, dy’t er him bybijowt ek
al is it yn de léste üre dan komt it
klear. De greate foldienens, dy’t it lean
is foar sok arbeidzjen, fynt gjin werslach
yn de nammen dy’t sa’n dei nei foaren
komme, yn alle stiltme is de regisseur
by syn spilers en spylsters foarby gien
en mannichien hat him net iens as sada-
nich erkend. Hwat in rol foar immen,
dy’t in bulte mei Stille Bouke ophat.
En hwat in toanielromte en dékors en
in moai geef stik hie hy ta syn biskik-
king. Dit is wurk foar Fryslén hwat
folie mear goed docht oan de saek fan
eigen kultuer en rjocht as it mankelike
janken, lêbjen en earmoedzjen, hwer’t
mannichien fan mient, dat dit üs fierder
helpe sil. Ik bliuw der by: wy hawwe
yn mannich ding gjin greater fijan as
üs seis. Mei de tsjinstanners sille wy it
bést klear spylje, de bütenstanners jowe
faken in foarbyld oan eigen folk it
optreden fan it koarke fan de hear van
de Ven wie der in treflik foarbyld fan
as wy mar ophélde hieltyd oer in strie
to stroffeljen, spüken sjogge hwer’t neat
is en mei blidens en tawijing it wurk
opnimme en trochsette. En dan kritysk
bliuwe foar üs eigen prestaesjes. Net to
gau wils mei eigen wurk wêze. It is net
goed as it „Frysk” is, it is goed as it
nei alle kanten foarsoarge is, op in heech
peil stiet, it gemoed riker, it forsten
skerper, it geniet yntenser makket. Hwat
dat oangiet wiene der binammen op it
Mijn stem is de stem van het leven.
Ik roep U tot het Heilige, kom!
Ik roep de levenden, betreur de doden
Breek de bliksems.
De aide en Nije klok fan
Dedzjum:
Wy hearden yn jierren it lüd fan üs éld
klok al net mêar,
It wiene ek tiden fan noed en fan sear.
Us buorlju wiene kommen mei tonger-
jend ge welt.
Doe wiene de dagen fan üs klok ek
handich teld.
„Wy easkje jim klok,’ sa seine hja,
„Moarn kom wy werom.”
Hja kamen en üs fiere toer waerd doe
stom.
Ik treur om de doden,
verjaag de pest,
fleur de feesten op,
prijs de ware God,
roep het volk op,
verzamel de geestelijkheid.
BOORNBERGUM:
10 Maeije 1940 5 Maeije 1945.
Fijans haet woe ta fordjer
De Side klok omsmeije.
God joech gouden frijheit wer
Dat seit üs dizze nije.
terrein fan de humor de jouns tokoar-
ten. Hwat Wiebren Altena joech rikte
fier boppe it oare üt al wie der oars ek
geastich wurk. Mar de geast fan Bouke
fan Skeanebruorren en Beitske Büter-
blom hie net elk to pakken, al siet der
dy jouns in sfear yn ’e seal, dy’t tige
myld guodlik wie. It Fryske kabaret is
der jit net, it losse, puntige, geastige en
blide leit mannichien net, ek al sil der
him ta de teannen üt formeitsje as it
troch oaren jown wurdt. Echte fleur,
golle blidens, strieljende gesichten, dy
binne wy brek yn it aid skier lén, dat
blykte dizze joun wer, dat is op eltse
bruiloft en elts feestlik gearwêzen it to
koart. En it is chauvinisme as men dat
net sjen wol. Dêrom wie it optreden fan
de hear Altena sa’n oertsjügjend sukses,
dêrom ek wie de dei fan Freed in boppe
slach, it wie stylfol en it wie gol en bliid.
Dat de famylje fan Nyckle Haisma yn
sa’n bihearske en dochs djip oandwaen-
de haiding de wurden uterje koe, dy't
gjinien fan de oanwêzigen ea wer for-
jitte sil, biheart ta de kostberste oan-
tinkens4an dizze skoandere dei.
Sa leine hjir alle facetten fan Frysk
aerd en wêzen yn in kostbere krénse om
de hollen fan de bikroande skriuwers,
sa weve hjir ien geast de herten fan
Magistratuer en Wittenskip, Kunst en
Folksgeast ta ien hearlik klaed. En Boal-
sert, de stêd mei syn geve Fryske tra-
dysjes, syn golle gastfrijens wie de
greatske gastfrouwe, dy’t dizze dei it
béste joech, hwat hja to bieden hie.
As it Provinciael BistjÜr dizze heechtiid.
dei op in oar jier wer yn ’e Gysbertstêd
hélde sil, dan wurdt it in toer, om sea-
len en gebouwen to finen, dy’t harren
bergje kinne, hwant dy’t dit feest mei-
meitsje mocht, is takomme jier mei gjin
stök yn hüs to hélden, leau dat mar.
Eala Fria Fresena!
De laatste tollen in Overijssel. De Ged.
Staten van Overijssel stellen aan de Pro
vinciale Staten voor de rechtèn van de
tollen te Almelo, Diepenveen en Heino
af te kopen.
Voedselvergiftiging. Bij 32 personen te
Lottum, die van een geslacht varken
haden gegeten hebben zich vergiftigings
verschijnselen voorgedaan. Na een be
handeling in het ziekenhuis te Venlo kon
den 30 van hen naar huis terugkeren.
De inlandse tabak van de oogst 1948
zal, volgens een beschikking in de
Staatscourant gefermenteerd dienen te
worden, alvorens te worden verwerkt.
De collecte, welke de Spoorweg-tuber-
culose-bestrijding in September heeft
georganiseerd bij en op de stations,
heeft 35000 gulden opgebracht.
Dit laatste verklaart het feit, dat vroe
ger bij onweer de klok vaak werd ge
luid. Veelal werd het geluid van de
klok een gebed voor de mensen. Het
„Ora pro nobis” ontbreekt slechts zel
den. De taak van de klok was dan ook
velerlei bij brand, pest, watersnood, enz.
klonk de stem over het landschap, zo
als bijv, blijkt uit de opschriften te Sex-
bierum, Wirdum en Kollum.
Ook geven de klokken ons een beeld
van het geestelijk leven in de Middel
eeuwen. Groot is de verering voor Ma
ria en de Heiligen. Op een der klokken
te Ferwerd staan bijv, vele heiligen af-
gebeeld, bijv, de twaalf apostelen. Ook
de waarde van de Bijbel wordt vaak
vermeld, bijv, te Burgwerd: „Het Woord
Gods blijft in eeuwigheid”, terwijl ook
vaak van het laatste oordeel wordt ge
sproken. In later eeuwen ontmoeten we
vaak de namen van edellieden, kerk
voogden, enz., vooral in de 18e eeuw.
Thans is er voor klokken en klokop-
schriften een hernieuwde belangstelling.
De klokkengieters beleven gulden tijden.
Er is heel wat achterstand in te halen
om het door de bezetter geroofde klok-
kemateriaal weer te vervangen. In Fries
land bijv, moest 50 pct. van wat het
aan klokken bezat als verloren worden
beschouwd, al is het historisch meest
belangrijke gelukkig vrijwel zonder uit
zondering gebleven of teruggekeerd. De
gieterijen werken op volle toeren en op
menige plaats is de staaf of melkbus, die
tijdelijk dienst deed, reeds weer door ’n
klok vervangen.
Vaak vraagt men, aldus thans wijlen dr.
A. L. Heerma van Voss van de zijde van
gemeentelijke of kerkelijke autoriteiten
om advies over aan te brengen inscrip
ties. Het rijksarchivaat belastte zich des
tijds met de registratie van al het uit
de torens gehaalde materiaal en beschikt
dus over nauwkeurige gegevens aan
gaande ornamenten, opschriften en wa
pens, die op die oude klokken voorkwa
men, vollediger en juister dan men ze
vindt in de verzameling van ds. Van
Borssum Waalkes.
Het spreekt wel vanzelf, dat we nu mo
dern uitgevoerde klokken krijgen, dat er
aan afwerking en ornamentiek vanwege
de grote vraag en de hoge materiaals-
en arbeidskosten niet die zorg zal kun
nen worden besteed, die we op de exem
plaren uit vroeger eeuwen veelal aan-
treften. We mogen alleen) hopen, dat
er niet te veel clichéwerk in de slechte
zin van het woord zal worden afgele
verd. Trouwens: wat dat betreft, kunnen
we moeilijk beneden het doorsnee-peil
van de 19de eeuw komen: aan de klok
ken uit die periode (die vrijwel alle ver
De eerste 300 Duitse kinderen, afkom
stig uit Keulen, zijn Dinsdagmiddag in
Venlo aangekomen. Het ligt in de be
doeling voorlopig 2500 Duitse kinderen
naar Nederland te halen.
Prins Bernhard heeft bezoeken gebracht
aan het vliegveld Deelen, de meteoro
logische dienst van de legerluchtmacht
te Nederland in De Bilt, het centrale
autopark te Soestduinen en de vliegme-
dische dienst en de radio- en radar-
werkplaats te Soesterberg.
De Koningin zal erevoorzitster blijven
van het Nationale Fonds voor bijzon
dere noden.
Verdronken. De 27-jarige huisschilder
E. A. de Groningen is in het Helperdiep
met een kano omgeslagen en'verdron
ken.
Sedert mensenheugenis is een toran zon
der klok ondenkbaar. Tenminste dit was
zo vóór de laatste oorlog. De kerk- en
torenklokken vindt men dan ook reeds
in de vroegste middeleeuwen.
De oudste Friese klok is die van Rood
kerk, daterende uit 1307. In vroeger
eeuwen zag men de klok als een per
soonlijkheid. Het gelui der klokken kon
wonderen verrichten.
Volgens ds. J. J. Kalma in „By üs élde
tsjerke lans” is er in de middeleeuwen
telkens weer sprake van klokken, die bij
dreigend gevaar, uit zich zelf begonnen
te luiden:. De (oudste klokken dragen
geen naam. Later kreeg de klok vaak de
naam van de Heilige, waaraan de kerk
was gewijd en men was ervan over
tuigd, dat de kracht van die naam en
het wezen van de Heilige ook overging
op de klok. De klok zag men als een
persoonlijk wezen, die kon troosten,
toornen, bidden en zegenen. Ook werd
vaak op de klok de naam van de pastoor
vereeuwigd, zoals bijv, te Wanswerd:
1402. In de tijd van pastoor heer Taco,
luister als ik roep tot aan het einde des
levens.
Maar als we de klokopskrifteW uit
vroeger tijden-nagaan, zien we toch
vooral de taak van de klok vermeld.
De oudste klok van Oosterend (1468)
zegt van zich zelf:
smolten zijn) ging cultureel-historisch
weinig verloren.
Fraaie ornamentiek en heraldiek, die het
oog zo bekoren aan de 16e18e-eeuwse
exemplaren, zullen we op onze nieuwe
klokken dus weinig of niet vinden. De
inscripties zullen echter qua-inhoud ver
antwoord kunnen en moeten zijn. Het is
niet altijd gemakkelijk, ’n passend rand
schrift te ontwerpen zonder in banali
teiten of herhalingen te vervallen. De
zinrijke Middeleeuwse spreuken kunnen
zeker als aanknopingspunt dienen, maar
laten we pogen, het nageslacht ook iets
eigens van onze tijd na te laten. Het ligt
wel voor de hand, dat men het feit, dat
de nieuwe klok een door de Duitsers ge
roofde vervangt, wil vastleggen. Niets op
tegen, maar alweer: niet overal cliché-
inscripties!
Het is een gelukkige omstandigheid, dat
vele kerkbesturen er thans toe zijn over
gegaan een Fries opschrift aan te bren
gen. De heer H. K. Schippers maakte
er bijv, een voor Drachten, luidende als
volgt:
I
i
Dou klok dan, dou telst wer de üren
oan tiden.
Dyn sulveren lüd weaget oer bou en
oer mieden.
Der hingest wer to plak, heech yn ’e loft
It lüd ropt üs moarnsier, middeis en ek
ta it skoft.
Sneins nei de tsjerke ta bea en ta tank.
Wy tankje dy foar dy rytmyske klank,
De tiid komt, dat wy ek dizze ierde for-
litte,
En reizgje nei’t wy hoopje de himel to
mjitte,
Wolstou dan oan ’e herten dy bliuwe
en bliede,
Harren treastliet, mei dyn lüd bigeliede?
O klok, hwer bistou bidarre?
Hat it njirregebrod dy noch sparre?
Nea ha wy eat hwat fan dy fornommen.
Bistou miskien brükt ta fleanende
bommen?
Of bistou toraend ta it moardzjende
lead?
En mingels bloed al forgetten sa waerm
en read?
Nea sille wy it lot fan dy noch for-
nimme.
Dyn stal en dyn lüd bin fordwoun as
snie foar de sinne.
Sa kaem dan de frede, lyk as by joun-
tiid de douwe,
It minskdom forsuchte, hja koe wer
bouwe.
De boargers fan Dedzjum sloegen de
hannen ynien,
En bisoargen de féden in fikse hoek-
stien,
Doe die it ryk ek noch in stientsje der
by.
Sadwaende kriig’ Dedzjum in klok sa
emoai en sa nij.
Hulde, ek oan it folk fan Van Bergens
fabriek,
Foar it wurk dat hja makken foar it
Dedzjumer publyk.
De heer A. van Velsen, hoofd van de af
deling cultureel contact van het mini
sterie van overzeese gebiedsdelen, zal
binnenkort naar Indonesië vertrelfiten als
adviseur voor culturele zaken van dr.
Beel.
110 liter bloed uit België is bij de bloed,
transfusiedienst te Amsterdam aangeko
men, die er plasma van zal maken. In
November en December volgen nog twee
zendingen. In 1949 zal er elke 14 dagen
100 liter ter verwerking naar ons land
worden gestuurd.
In de St Martinuskerk te Venlo wordt
thans een groot, door Charles Eyck ge
brandschilderd raam geplaatst, voor
stellende de brand en gedeeltelijke eva
cuatie der stad in 1944.
Een dienst Straatklinkercontröle met een
standplaats Nijmegen zal per 1 Novem
ber bij de Rijkswaterstaat worden inge
steld.
K.L.M.er onderscheiden. De heer H. P.
Sint, vertegenwoordiger van de K. L. M.
in Tunis, is door Z. H. de Bey van Tu
nis op 23 September j.l. bevorderd tot
officier in de orde van de Nichan Ifti-
kar.
De reis naar Stuttgart. Met ingang van
1 November heeft de K.L.M. haar vluch
ten naar Frankfurt gestaakt. Het vlieg
veld van deze plaats is namelijk als be-
ginstation van de luchtbrug naar Berlijn
dermate zwaar belast, dat geen passa
giersvliegtuigen meer kunnen worden
toegelaten.
Curasao is thans reeds twee en een half
jaar getuige van een grote trek van
Spaanse emigranten naar Venezuela en
andere Zuid Amerikaanse landen.
Het „Koor en Kunstleven-Zangfestival
1949, dat in samenwerking met de Kon.
Bond van Gemengde Zangverenigingen
in Nederland en het Algemeen Neder
lands Zangverbond in Vlaanderen geor
ganiseerd wordt, trekt zeer grote be
langstelling.
Nu Japi failliet is... Thans is er aan
schoolhoofden een rondschrijven gericht
door het Ministerie van Landbouw enz.
waarin mei^ de medewerking der school
jeugd verzoekt voor de inzameling van
appel- en perepitten.
De 12000 schoenmakers, die in ons land
met hard werken aan een magere kost
komen, hebben een pleidooi gehouden
voor het vrijgeven dei reparatieprijzen
voor schoeisel.
Mulo-examen. De regelingscommissie
heeft voor het jaar 1949 het examengeld
vastgesteld op f 20.per candidaat. Het
diplomageld vervalt.
Eet brood met suiker. Met ingang van
Maandag 8 November a.s. zal de rant
soenering van brood en suiker worden
beëindigd.
De K. P. M. heeft een nieuwe lijn inge
steld tussen Soerabaja, Kalianget, Bali,
Lombok, Java, Billiton, Bangka en Pa-
lembang.
Vreselijk. In de Hunzestraat in Amster-
dam-Zuid heeft een man de minnaar van
zijn vrouw gedood, zijn vrouw iwaar
gewond en daarna zelfmoord ge
pleegd.
De vele geschenken, die Koningin Wil
helmina ter gelegenheid van haar re
geringsjubileum werden aangeboden,
zullen binnenkort in het koninklijk pa
leis worden tentoongesteld.
Dodelijk ongeval. Een 65-jarige onge
huwde man werd dezer dagen, toen hij
per fiets de viersprong in de provinciale
weg te Sprang overstak, door een auto
gegrepen en op slag gedood.
Van de andere opschriften noemen we
nog:
BLIJA: 2 klokken, samen ruim 1000 kilo.
1. Randschrift: Fidelis et constans. Om
nibus idem.
Opschrift:
De Side klok bliuw wei
As proai fan twingelandij,
De mienskipssin brocht my
Myn stim klinkt óp ’en nij,
En sjongt wer ’t aide liet,
By freugde en fortriet
Ik rop lyk as wolear
Bring tank oan God de Hear.
Randschrift:
Patrium servatit honorem
Pulchra pro libertate.
Opschrift:
Minsken, üt myn inkle stimme
Kinne harkers dit fornimme,
It tankjen foar werkrigen frijheit,
It trünjen ta drege arbeid,
It needzjen ta skoft en rêsten,
It kleijen by ramp en lésten,
Forbliidzjen yn ’t lok en 't goede
Fortrou op God, ek yn ’t tsjoede.
het
opschrift Soli Deo Gloria 1943 1948.
Toch werd bij de plaatsing ook hier een
Fries gedicht gedeclameerd, dat we
door het hier op te nemen voor het na
geslacht willen vereeuwigen.
Het luidt:
Bolswards Nieuwsblad
73
hl
or
ns
an
in-
en
i
id-
ir-
in
!S-
,dt
e-
i
