Suntene Marten
Keugeltsje
Onze Weekagenda
Martinytoer
Fan de
00000000000000
00000000000000
door Nederland
No. 86
Dinsdag 9 Not. 1948
44e Jaargang
Streekblad voor West-
Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA -
Bols ward
e n
75
1
5
TJ. de J.
fan Gysbert Japiks
>e-
le-
ef.
:en
>ep
rite
Ook Bolsward kent nog het Sint Maar
tensfeest. Verleden jaar was Sint Maar-
tensdag een regendag.Maar trots dèt
„Sint Martinus, bisschop,
Komt uit verre landen.
Dat wij hier met lichtjes lopen
Is voor ons geen schande.
O, Sint Martinus” (bis)
Wylst wy libje sa stjerre wy,
Wylst wy waechse forgeane wy.
Maandag 15 November:
Bolsward. Ons Gebouw. 7.30 uur. Ver
gadering N. C. V. B. Spreker: de
WelEd. Heer H. H. Broekstra.
Pakjes-avond.
Bolsward. Convent. Zendingsavond Ned.
Herv. gemeente. Spreker: Ds. ten
Haaft.
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs: 10 cent per m.m
Giro 87926
Verschflnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
v#r
dc
re-
de
te
ed.
nd
:h,
en
le-
J.
n
Ie
n
ir
s.
31
ir
n
e.
i.
it
9
r
n
r
Woensdag 10 November:
Makkum. 8 uur. Evangelisatie-dienst.
Spr. Ds. G. Visser van Harlingen.
•Echte, onvervalste folklore.
Men heeft geprobeerd dit eenvoudig-
schone „avondfeest” te moderniseren. Er
zijn hier indertijd gecostumeerde optoch
ten gehouden; voor verleden jaar nog
was de georganiseerde mannelijke jeugd
ingeschakeld, werd er ’n Sint Maartens
vuur ontstoken enz., maar neen dé
spontaniteit ontbrak toen.
Jammer, dat het verleden jaar ook in de
avond niet weer droog werd. Der kin
deren feest ons feest. kwam hier
door toen niet tot zijn volle recht. Bij
mooi 11 November-weer was ’t op de
Markt drukker en gezelliger geweest.
Wij hopen, dat Sint Maarten ook ditmaal
een spontaan kinderfeest zal zijn, zon
der te veel organisatie van boven af,
want daarmee zou het zijn folkloristische
waarde verliezen.
De nije molkprlls is bikend makke. De
jierpriis is fêststeld op 17i/a sint, d.w.s.
0.8 sint leger as It forroune jler. Yn ’e
winter komt dit del op goed 19 st. en
yn foarjler en simmer op goed 16 st.
ik leau net, dat hjlr yn Fryslén folie
drokte oer makke wurde sil. Men hle dit
wol sahwat yn ’e rekken en foar it neiste
leau Ik, dat it earder ta- dan öffalt.
Dit komt fanseis foar It greatste dlel fan
it ütsOnderlik gunstige jler, dat de greld-
boeren hawn hawwe. It mei my net
heugje, dat it ea sa groeld hat. En nou
nei Alderheljen rinne hjir en der de kij
jit yn it lén of wurde se fan it Ifln üt
fuorre. Derby steane de hiemen fol kuil-
bulten en sitte de measte gollen oan ’e
nael ta fol hea. Party ha wol foar twa
jier fretten yn ’e hüs.
Ek wiene in skofke lyn de prlzen fan
biten en krüden, klaver en lucernehea
tige geskikt, sadat elk, dy’t op syn tellen
past hat, de winter mei in rom gemoed
yn ’e mjitte sjen kin. In wikemannich
lyn hearde ik yn ’e skearwinkel in praet.
sje fan in pear boeren, dat wol net sa
faek hélden wurde sil. De iene sei: „Jon
ge, hwat groeit it noch moai net, wy
binne mar wer ris bigoun to kuiljen.”
Mar de oare sei mlsmoedlch: „Ik hoopje
al, dat It nou mar ris üt is, ik ha myn
nocht. Men kriget sa nea dien. Fan ’e
üngetlid 6f sitte wy nou al yn ’e drokte
en Ik wit forgemy net mear, hwer’t Ik
mei It guod hlnne moat.”
Dat wie al in bytsje büten de roai en
der sil ek wol in krümke boerehumor mei
finder sitte, mar hawar, dat it bütenge-
woan groeid hat, kin gjin minske Ünt-
stride. En it liket my ta, dat dêrom man-
nich greidboer tinkt: yn dizze omstan-
nichheden kin men in skop fan in ezel
fordrage I Hat it dos wol eigenskip, dat
de Fryske boer him sünder folie praet-
sjes by dizze forleging dellizze sil, it
nlmt net wei, dat it net goed wêze soe
om tofolle rekken to hélden mei dizze
fruchtbere simmer. Dat it ek hiel oars
kin, hat 1947 wol sjen litten en hwa kin
sizze, hoe’t it yn ’49 wêze sll. En op
hlmsels blsjoen, soe der In bulte oan to
fleren wêze om sjen to litten, dat de eko-
nomyske posysje fan de greidboer bllea-
ven net better wurden is yn de léste tlld.
De stlging fan de prlzen rekket him ek,
de stlging fan de arbeldsleanen giet him
net foarby, de stlging fan de soslale lés
ten wit er likegoed fan mei to praten.
De boeren, dy’t yn dit jler fannljs de
hier bigoun binne, hawwe allegearre In
heger sifer op it boekje krlge. De skjirre
fan Lleftinck hat hiel hwat oerstalllch
mar ek hiel hwat needsaekllk bidriuws-
kaptael Öfknlpt De ündernimmersbilês-
tlng Is hwat nljs foar de boer, mar net
hwat goeds. Hy wie der altyd frij fan,
mar nou net mear en blnammen by dy
boeren, dy’t mei in troude soan togearre
buorkje op ien namme, komt dat omraek
oan.
Fan ’e wike hie ik noch sa’n gefal by
ien fan myn kornütsjes, dy’t my om rie
frege yn-in bipaelde saek. Hy sei: wy
tochten, dat wy it spul wol oangean koe
ne, mar nou hat heit by Lieftinck to
bycht west en dat hat f 18000 koste.
Nou kin hy üs net mear helpe en by
myn oansteande Is It al net oars. Dat
wie in tige oppassend jongkeardel, dy’t
de 25 al moal foarby wie en jlt altyd
net oan ’e slach komme koe en nou’t It
dan wêze soe, strykt Lleftinck der In
skoarteltsje foar. Né, ik doch net mei
oan Iwlge krimmenaesjes, mar de holle
koel hélde, liket my in bilangryk ding.
1.
Sinte, Sinte Maarten,
De kalveren dragen staarten,
De koeien dragen horens,
De kerken dragen torens,
De torens dragen klokken,
De meisjes dragen rokken,
De jongens dragen broeken,
Oude vrouwen schorteldoeken.
2.
Hier woont een rijk man,
Die veel geven kan.
Veel zal hij geven,
Lang zal hij leven 1
Zalig zal hij sterven,
Het hemelrijk beërven,
God zal hem lonen,
Met honderduizend lichtjes an
Daar komt Sinte Maarten an.
3.
Sinte Maarten keuveltje
Draagt zo’n mooi wit keugeltje,
Draagt zo’n mooi rood rokje,
Sinte Maarten op een stokje.
4.
Sinte Maarten heeft een koe,
Loopt naar Aller Heiligen toe,
Is hij vet, of is hij mager,
Hij loopt altijd naar de slager.
5.
Jongens dragen broeken,
Meisjes dragen rokken,
Katten dragen staarten,
’t Is van avond Sint Maarten.
As men soms heart hwat in dwylsinnige
forhalen roun geane oer de rykdom fan
de boeren, dan is men der net gerêst op,
hwat de takomst bringe sil. Dit stiet fêst,
dat de bidriuwen tsjintwurdich goed üt-
kinne, mar oan de oare kant ek op hege,
tige hege lésten sitte. En dit wit elke
boer wol, der öf giet maklik, mar derby
krije dat sil wol St. Juttemis wurde. En
oan de oare kant sil der in swiere wize
opgean om de hege kosten nei Onderen
to krijen. En dêrom.in bytsje kalm
oan mei fanfare. De beammen groetje
op In buorkerij fuort net oan ’e loft ta,
der wol ornarls gau wer dalje op kom
me. Sa sitte de gernlers en de jlrapel-
boeren al wer lilk yn ’e knlpe yn ünder-
skate kontrljen. Net alllnnlch, dat It mei
de setters helte minder giet as forllne
jler, net alllnnlch dat de Iters folie leger
yn prils en folie minder fan deugd binne
as yn It foarlge, mar de lêstlge, nuod-
Uke sykte, dy’t hlele streken teistert, de
jirapelwurgens, of leltsjesykte bitsjut
foar mannlchierf In ramp. Der binne hiel
hwat stikken lén, hwer’t dizze kwael yn
groun sit en hwerfan men mei seker-
heit sizze kin, dat de jlrapelbou der for-
bean wurde sil of al forbean is. Dizze
kwael, dy’t al jierren éld is, hat him de
léste jierren sa ütwreide, dat de Regea-
rlng hjlr yngripe moat. En oant nou ta
is der gjin oar middel tsjln as net mear
jirapels bouwe. Hwat dit bitsjut foar de
bouboer yn Fryslén is net maklik to siz.
zen en foar de gerniers, dy’t hjir Onder
falie is it net minder as in greate ramp.
Hwat moat in lyts mantsje mei in pouns.
miet of 10, 15 bou yn ’e groun triuwe
om in bistean to hawwen as hy gjin jir
apels mear bouwe kin? Dy’t it wit, me
it sizze. Sokke lju binne mei ien slach
ridder slein. En hjir docht wer bliken,
dat men forstannich docht de gunstige
dingen fan it hjoed tankber oan to nlm-
men mar de del net to priizgjen foar de
joun kommen is. Dat héldtl
was de jeugd present met haar lampions,
waarin een brandend kaarsje, of wel
met andere licht-gevende en tevens
stank-verspreidende „toortsen”. Maar de
kleintjes waren toch wel het mooist en
het onschuldigst, als ze al maar door de
ronde: Marktstraat-Appelmarkt namen,
terwijl ze „zongen”:
„Suntene Matten, keugeltsje,
Draagt sun mooi-mooi reugeltsje,
Draagt sun mooi-mooi rokje,
Suntene Matten op ’t stokje.
O, Suntene Matten” (bis).
Het duurt niet lang meer of we staan
op de overgang van de herfst in de
winter.
Dan verschijnt de winter-heraut in de
vorm van St. Maarten. Vaak komen op
zijn begrafenisdag reeds de eerste ijs
bloemen op de ruiten en bevestigen, wat
kleumerige kinderen op St. Maartens-
avond zingen:
Sinte Maarten is zo koud
Geef ’m een turfjen of een hout
Om zich bij te warmen
Met z’n blote armen.
Hoewel vele follkoristische feestdagen
verdwenen zijn, wordt toch elk jaar weer
St. Maarten op 11 November gevierd.
Wie was St. Maarten?
Deze heilige, waarvan kinderen thans
nog zingen en waaraan ook vele oude
ren hun hart verpand hebben, werd als
zoon van heidense ouders in het jaar 316
in Sabaria (Hongarije) geboren.
Reeds op jeugdige leeftijd voelde hij zich
aangetrokken tot het Christendom en
niet zonder dwang zond zijn vader hem
in het leger van de Romeinse keizer.
Martinus diende slechts „in naam’ en
toen zich de gelegenheid voordeed de
krijgsdienst te verlaten,, greep hij die
kans met beide handen. Toch heeft een
voorval tijdens zijn „soldaat” zijn hem
beroemd gemaakt. Voor de poort van
Amiens schonk hij in de koude winter
van 338 op 339 de helft van zijn sol
datenmantel aan een arme bedelaar.
Deze gebeurtenis vinden we op tal van
afbeeldingen over St. Maarten en op de
Dom van Utrecht staat een windwijzer,
die naar deze barmhartige daad werd
vervaardigd.
Na een verblijf bij de beroemde bisschop
Hilarius van Poitiers, werd Martinus in
375 tot bisschop van Tours gekozen.
In dit ambt verenigde hij de waardig
heid van de bisschop met de heiligheid
van de kluizenaar. Aan de oever van de
Loire bouwde hij zich een hut van stro.
Spoedig sloten zich meer dan 80 leer
lingen bij hem aan. Martinus heeft in
Frankrijk het eerste Gallische monniken
klooster gesticht. Verder heeft hij het
heidendom in Frankrijk grotendeels uit
geroeid. In de traditie leeft hij voort als
een echte volksheilige, als een „wonder
man”.
De dag van zijn begrafenis, 11 Novem
ber 397, werd het feest van Sint Maar
ten, dat de plaats innam van een der
grootste oud-Germaanse feesten, n.l. van
het herfstoffer, dat tot dank voor de
ontvangen zegen aan Wodan gebracht
werd. De heidense volksrede werd ge
kerstend en de herfstvuren van het Ger
maanse feest werden vervangen door de
Sint Maartensvuren, zoals deze in Bel
gië, langs de Rijn en ons land zich heb
ben gehandhaafd tot op heden. Ook in
de lichtjes en lampions der kinderen en
in de brandende fakkels der grotere
jongens te onzent vindt men daarvan de
rudimenten.
Wordt Sint Maarten nog gevierd?
Het folkloristisch onderzoek heeft aan
getoond, dat „Sinte Maarten" in protes
tantse streken niet tot de jeugd spreekt
als de heilige Martinus van Tours, maar
slechts een klank is, verbonden aan
lichtjes, liedjes, peperkoek, noten en pe
ren. In de Zaanstreek spreekt men dan
ook niet van Sint Maarten, doch eenvou
dig van Maartenavond en In het protes
tantse Grouw heet deze avond „road-
reugeltjes-joun". welke oud en jong ver
enigt In de vreugde van de brandende
lampions of de gesneden kip-kap-kogels
(uitgeholde mangelwortels waarin kaars
jes branden). Voor een Groningse jon
gen, die met volle overtuiging op 11 No
vember zingt:
„Sunner Meerten bisschop
Roem van alle landen
Dat we hier met lichtjes lopen
Is voor ons geen schande.”
is de heilige gepersonifieerd in ’t lichtje
dat hij meedraagt.
Ook in Noord-Hollands noorderkwartier
waar Sint Maarten zijn naam heeft ge
geven aan vele kerken, als te Medem-
blik Bovenkarspel, Zwaag, Westerwoud
en waar de kerkklokken te Schellinkhout
het opschrift dragen:
„Maarten is mijn naeme
Mijn gheluut is God bekwame”
bloeit de Sint Maartenviering als kinder
feest.
In de randdorpen van Amsterdam brengt
de avond van Sint Maarten de poëzie
van duizenden lampions als Sint-Maar-
ten-lichtjes, begeleid door oeroude kin-
derdeuntjes.
Over de vele andere Sint Maartensge-
bruiken zou nog veel te zeggen zijn,
bijv, over de Sint Maartensgans, de
hoorntjes (broodvormen), het kaarsjes
springen, de ommetochten, de penningen
en prenten, de strooilichtjes en stads
wapenen, waarbij Sint Maarten te pas
komt.
Ook is het interessant de diverse Sint
Maartensliedjes na te gaan, die voor alle
plaatsen, waar dit folkloristisch feest
nog gevierd wordt, weer anders zijn.
Verleden jaar ontvingen we van mej.
T. A. Hannema te Dedgum, er een hele
verzameling, waarvan we de volgende
willen noemen:
Prins Bernhard heeft in zijn functie van
Koninklijk commissaris de vergadering
bijgewoond van de raad van beheer van
de Jaarbeurs.
Het leven gaat door. Tot hoofd van het
vliegbedrijf der K.L.M. is als opvolger
van de met de Nijmegen omgekomen K.
D. Parmentier, benoemd de heer A. D.
Snitselar.
Jaap Vranken is benoemd tot directeur
van het Palestrinakoor te Den Haag.
Dan kan het weer. De commissie voor
de perszuivering heeft bepaald, dat ge
durende 75 jaar geen persorganen mo
gen worden uitgegeven onder de namen
„Het Nationale Dagblad” en „Volk en
Vaderland”.
Foei. Tegen twee agenten van politie te
Zwolle en een vrouw is ter zake van
heling proces-verbaal opgemaakt. Eerst-
genoemden zijn onmiddellijk buiten func
tie gesteld.
De kurk. Voor het jaar November 1948
tot November 1949 zal de prijs, welke
de boer voor de melk ontvangt, \7l/2
cent bedragen.
Sjiep, sjiep. In de afgelopen zomer heeft
Ossendrecht een krekelplaag gekend; er
verzamelden zich zoveel krekels op de
gemeentelijke vuilnisbelt, dat het gesjirp
tientallen gezinnen uit de slaap hield.
Te Maastricht is een personenauto over
het brugdek en het trottoir gereden, door
de brugleuning geschoten en in de Maas
gestort. Drie personen kwamen om.
De uitslag. De voetbalwedstrijd tussen
Drentse en Groninger burgemeesters, te
Assen gespeeld, werd door de Drenten
met 5-2 gewonnen. Verscheidene edel-
achtbaren verlieten kreupel het ter
rein.
De grasgroei. Voor het eerst in de ge
schiedenis der Nederlandse suiker indu
strie zit deze met een zeer groot over
schot aan natte pulp.
Zes gewonden, waarvan vier ernstig,
waren de slachtoffers van een ernstige
aanrijding, die Dinsdagavond te Eind
hoven plaats vond.
Zevenbergen kan dit jaar een goed Sin
terklaasfeest vieren. Op 25 October is
namelijk uit Chanute in Kansas (V.S.)
een zending van bijna 2350 kilo ge
schenken voor het stadje verstuurd.
Te Wageningen is een autobus met per
soneel tegen een boom gebotst. De be
stuurder bleef ongedeerd. Van de inzit
tenden werden 2 personen op slag ge
dood.
Marsepein... Naar „de Kruidenier” ver
neemt, zijn binnenkort 1100 balen aman
delen uit Italië te verwachten. Waar
schijnlijk gaat het grootste gedeelte
hiervan naar de banketfabrieken.
H. K. H. Prinses Wilhelmina heeft op de
te Apeldoorn gehouden tentoonstelling
„Het Portret” een werk, „100-jarig
vrouwtje”, aangekocht van de Apel-
doornse kunstschilder Wim Helder.
Minister in 't Veld zal 13 November ’n
officieel bezoek aan Nijmegen brengen.
O.m. zal hij de zandzuiginstallatie in
werking stellen, waardoor een begin ge
maakt wordt met de aanleg van het
nieuwe haven- en industrieterrein aan
het Maas-Waalkanaal.
Doodgeschoten. Op de grens van de ge
meenten Schoonebeek en Sleen werd
door een patrouille van de Kon. Mare
chaussee een jongeman, verdacht van
smokkelen door ’n waarschuwingsschot
gedood.
ir-
ur
;e-
ur
30
er
e-
in
in
is.
et
n.
in
30
30
is.
h-
s.
30
ie
>n
n.
10
s-
rt
s.
jr
n.
ir
750 landverhuizers zijn per Kota Inten
uit Rotterdam naar Zuid-Afrika vertrok
ken. Er waren enige honderden bouw
vakarbeiders bij.
De Nederlandse meisjes die als oorlogs-
bruiden naar Canada zijn gegaan, schij
nen het over het algemeen goed te ma
ken. Slechts(l)2 pet. is gescheiden.
Weest op uw hoede. Naar de Rotter
damse Bank ons mededeelt, is er ge
constateerd, dat in het Noorden van ons
land valse bankbiljetten van f 100 in om
loop zijn.
Tragisch. Te Odoorn is de landbouwer
Eitink met zijn tractor in de sloot
gereden en daarbij omgekomen.
Ontsnapt Dezer dagen zag een gevan
gene, zekere Nijp, die in het Diakones-
senhuis te Leeuwarden een operatie had
ondergaan, kans te ontvluchten.
Tussen Nederland en België is een over
eenkomst gesloten ter voorkoming van
dubbele belasting inzake belastingen op
het kapitaal.
Op enkele veehouderijbedrijven komen,
pokken voor Onder het rundvee. Twee
melkers moesten wegens besmetting in
een ziekenhuis worden opgenomen.
Moeilijke concurrentie. De kostprijs van
de Nederlandse boter is ongeveer twee
maal zo hoog als die van de Australi
sche boter.
Van 26.371 koeien, ingeschreven In het
Friese Rundvee Stamboek, bedroeg de
gemiddelde melkopbrengst, dus per koe,
in de lactatieperiode 1947 ongeveer 4285
kg met 3.90 pet. vet.
De kostprijs. De herbouw van 30 boer
derijen in de Wieringermeer zal, blijkens
ramingen en inschrijvingen ongeveer
f 660.000 kosten. Dat is dus gemiddeld
ruim f 22000 per boerderij.
De Amsterdamse politie ontmaskerde 2
Belgische smokkelbenden, waarvan dc
ene in nylonkousen, de andere in haar
netten „handelde”.
Windhoos. Vrijdagmorgen om precies 4
uur heeft een hevige windhoos de haven
van Vlieland geteisterd. Er deden zich
geen persoonlijke ongelukken voor; wel
is aanzienlijke schade aangericht aan ’n
viertal hulzen.
De landing bij West-Kapelle werd ook
dit jaar herdacht. Ditmaal op 7 Novem
ber In tegenwoordigheid van een af
vaardiging van de 52ste Lowland divi
sion, welke uit Schotland en Marburg
overkwam.
Zouttekort. Een nijpend tekort aan ruw
zout voor het zouten van haring doet
zich op het ogenblik gevoelen. Enkele
Schevenlngse loggers konden niet uitva
ren, omdat zij op zout moeten wach
ten.
Onderscheiding. De burgemeester van
Amsterdam, mr. Arn. d’Allly, is door de
Koningin benoemd tot groot-officier in
de orde van Oranje-Nassau.
Een Nederlands meisje, de 28-jarige An
na M. Nljst uit Nijmegen, is te Dublin,
waar ze in betrekking was, dood ge
vonden.
Wees voorzichtig. Tot dusverre zijn 86
pct. van alle slachtoffers van ontploffend
oorlogstuig door eigen schuld om het
leven gekomen of verminkt. 70 pet. hier
van waren jongens tussen 12 en 18
i jaar. t
Inbreker Ingerekend. Dank zij de actlvl-
telt van een agent van de waterpolltie
is de politie In Amsterdam er In ge
slaagd de 29-jarlge metselaar P. S., die
reeds langer dan twee en een half jaar
werd gezocht, te arresteren.
Bolswards Nieuwsblad
Of:
ir
ie-
i.
n
i5
'ej.
Jen
ste
ag.
vr.
en.
or.
en
net
er-
:en
0.
en.
5.
jr
10
10
s.
0
d.
.n
,n
is
10
ir
ir
v.
45
