Ziek zijn
in de goede
oude tijd.
Onze Weekagenda
4
H)
Martinytoer
r
door Nederland
45« Jaargang
No. 19
Dinsdag 8 Maart 1949
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J.
OS1NGA
Bolsward
As goede lju liik worde, wol it hounje.
4
Fan de
TJ. de J.
alleen zonder loof binnen de stad wor
den gebracht.
In 1557 waren er zoveel pestlijders, dat
de zieken behalve in de gewone pesthui
zen ook in de stadswapendepots werden
ondergebracht. In 1601 en 1602 bleken
de kerkhoven te klein, waarop ook een
oud kloosterplein, de binnenplaats van
een gasthuis en zelfs het bleekveld van
het Begijnhof tot begraafplaatsen wer
den bestemd. In de zomer van 1655 werd
de toestand zo erg, dat 17000 Amster
dammers en alle zomer- en herfstvogels
omkwamen. Het buitenland werd bang
voor onze koopwaar en de Amsterdamse
koopvaarders moesten deugdelijke „ge-
zondbrieven” kunnen tonen, voordat in
sjen fan persoanen.
Wy winskje harren fan herten it alder-
bêste.
Venehljnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Rvdactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Tslsfoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs:
1.25 per kwartaal bij vooruitbet? Ilng
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87920
n
art
Sen
tr:
Omstannichheden fan persoanlike aerd
hawwe meibrocht, dat wy yn koarten
in pear minsken üt de stêd misse moat-
te, hwer’t Boalsert mei rjocht great op
gyng, harren yn it formidden to haw-
wen. De redaksje hat al yn treflike wur-
den ta ütdrukking brocht, hoe’t wy, dy’t
hjir bliuwe, tinke oer it wei-tsjen fan
Dokter en Mefrou ten Cate. Ik soe fol-
stean kinne mei my der by oan to sluten,
mar ik mien, dat it foech jowt hjir noch
in wurdmannich oan ta to foegjen. En
dan is it net allinnich, dat it üs tige
spyt, dat dizze ynnimmende en heech-
steande minsken fan üs öfskied nimme
moatte, mar jit mear, dat dit echtpear
yn har maetskiplik hege functy sok in
great foarbyld west hat fan mienskip-
minsken yn in lytse stêd.
It is op him seis in trochslaend biwiis
fan karakter en libbensopfetting, as men
fan alle kanten, ek fan de minsken mei
in hiel oare libbensskóging, hearre mei:
„Hwat is dat jammer, it binne sokke
béste minsken.”
In nobel minskepear giet fan üs wei, om
dat it net oars kin. Wy respekteare har
bislüt folslein, omdat wy witte dat hwat
dizze minsken dreau, alhiel fait büten it
gewoane, ynferieure jildfortsjinjen of
sokssahwat. Wy witte, dat de omstan
nichheden har gjin kar mear lieten en
hja dwaen moasten, hwat hja dien haw
we. Mar Dokter en Mefrou moatte witte
dat elts Boalserter, dy’t de eare hawn
dat zij haar kind althans een jaar zag
worden. Hef beroemde Parijse zieken
huis Hötel Dieu telde in 1788 ruim 1300
bedden, elk voor 4 6 patiënten, en een
kleine 500 bedden voor bevoorrechte
zieken. Bovendien lagen er nog 800 op
stroozakken of in los stro op de grond.
De atmosfeer op de zalen werd 's nachts
zo onbeschrijfelijk benauwd, dat de ver
plegers en ziekenbewakers 's morgens
alleen durfden binnen te komen met een
in azijn gedrenkte spons tegen de neus
gedrukt. Het sterftecijfer bedroeg 20 pet.
en het was een grote zeldzaamheid wan
neer een patiënt van een operatie her
stelde.
Ook in ons land was het gewoonte ver
schillende patiënten in één bed te ver
plegen. Toen in 1784 de gewonden van
de zeeslag bij de Doggersbank in Am
sterdam werden binnengebracht, werd
hun in het Sint Pietersgasthuis bij wijze
van eerbetoon een bed voor ieder afzon
derlijk afgestaan.
Pas in de 19de eeuw toen zelfs nog
heel langzaam, stapje voor stapje!
kwam de ziekenhuisverpleging op een
deugdelijk peil. Wie nu de uitrusting,
zindelijkheid en efficiency van een mo
dern ziekenhuis ziet, denkt met koude
rillingen terug aan de vroegere gasthui
zen van het zich beschaafd noemende
Europa terug. Neen, op medisch en zie-
kenverplegend gebied hoeft niemand on
zer ook maar één traan te plengen om
het voorbijzijn van de goede, oude tijd.
hat harren to moetsjen en yn har wurk
dwaende to sjen, dy’t likernöch omfiem-
je kinne, hoe’n drok, yntensyf stik lib-
ben hja hjir oan 'e mienskip jown
hawwe, in skoft stil wurden is, doe’t hy
hearde fan har bislüt.
Hoefolle minsken binne der yn al dy jier-
ren, dat hja hjir wenne hawwe, net troch
Boalsert gierig sünder dat har wei in
spoar yn it libben efterlitten hat. Hoefolle minske alles hwat er hat, krigen hat fan
oaren hawwe hjir inkelde jierren socht oaren, élden, opfieders, collega’s, freo-
nei eigen foardiel en gemak om dan to
fordwinen nei in oar oard, hwer’t it foar-
dieliger like of fleuriger of oansjenliker.
Wy kenne har nammen net iens mear.
De moude fan ’e dyk hat harren opnom-
men en har namme stiet yn it sén
skreaun.
In lytse stêd moat yn it moderne libben
nou ien kear gewurde litte, dat party
minsken har sjogge as in trochreed.
Mar Dokter en Mefrou wiene hjir bi-
woartele en stiene klear foar eltse noed
en foar elts goed wurk. Hja wiene foar
och safolle lytse lju de echte woldwa-
ners en rieders. Hja libben op in heech
plan en tilden elk op, dy’t mei harren
yn oanreitsing kaem. In simpele rekken-
neisjennerij op it Griene Krüs waerd
troch harren in ünforjitlike joun en it
rinnen fan de famkes foar in goed doel
waerd foar dizze bern makke ta in echt
goede died. As Mefrou har wurdtsje sei,
dan fielden hja, dat it moai wie foar de
earme siken hwat dien to hawwen en
wiene hja al wer woun foar in oare kear.
Och safolle lytse dingen hawwe yn it
libben sok in greate bitsjutting as hja
droegen wurde fan de echte leafde foar
de neisten. En dy kunst forstiene hja
beide tige. Der gyng in seldsume waerm-
te üt fan hwat hja seine of diene. Mar
ek yn in oar opsicht sille wy harren tige
misse.
In plak as Boalsert hat üt der aerd mar
Frankrijk of Spanje de lading kon wor
den gelost Is het niet veel zeggend, dat
er in 1721 in Amsterdam een tijdschrift
begon te verschijnen, dat het„Wekelijks
Discours over de pest” heette? Peter de
Grote, die in Amsterdam onze grote
Boei have had ontmoet, liet na zijn te
rugkomst in •’Rusland! het eerste Rus
sische hospitaal annex medische school
bouwen. Het geval was van hout en
brandde dan ook prompt diverse malen
tot de grond toe af. Er warenj 50 medi
sche studenten, doch deze lieden zaten
wegens ruziemaken en dronkenschap
meer in de cel dan in de collegezaal.
Als zij in de gevangenis met de knoet
hadden kennis gemaakt, hadden zij meer
geneeskundige behandeling nodig dan
al hun patiënten samen! Een russische
dichter beschreef deze medische groot
heden als volgt:
„Begraven in hun das, met hun jas op
hun hielen neerhangend, zwaar besnord
en met een falsetstem.” Hun patiënten
kon men eerder proefkonijnen noemen.
Maar waren in de achitiende eeuw, die
eeuw der verlichting, de patiënten in W.-
Eüropa er beter aan toe? Geen héér!
In het Parijse vondelingentehuis stierven
tussen 1771 en 177*5 bijna 26000 van de
32000 kinderen voor hun eerste verjaar
dag, een sterftecijfer van 80 pet. In
Dublin was het nog afgrijselijker: daar
stierven 199 van de 200 babys in hun
eerste levensjaar. Een gelukkige jonge
moeder had dus een kans van 1 op 200
De keuze tussen verpleging thuis of in
een ziekenhuis bestond voor de Grieken
en Romeinen niet. Zij kenden geen zie
kenhuizen. Ook de Teutonen verzorgden
hun zieken in de familiekring en de oude
Tacitus vertelt, hoe gewonde soldaten
zich naar hun vrouwen of moeders be
gaven, die haar lippen op hun wonden
legden. Immers de Grieken, Romeinen,
Teutonen en zoveel andere oude vol-
kêren hadden geen medelijden met
zieken en pechvogels. Wie zo dom of
onverstandig was om ziek te worden,
moest zelf, in zijn eigen huis en in zijn
eigen omgeving, maar zien hoe hij beter
werd. Het Christendom predikte een heel
ander standpunt en eerst moest dan ook
het Christendom vaste voet hebben ge
kregen, voordat tussen de jaren 300
en 400 rondom de Middellandse Zee
de eerste ziekenhuizen verrezen.
Men stelle zich van deze ziekenhuizen
niet te veel voor. Kundigheid en hygiëne
bestond er haast niet. Zo was het ook
met de Leprozenhuizen, waar de me
laatsen werden samengebracht.
De schrikbarend grote verspreiding van
de melaatsheid maakte, dat er eigenlijk
nooit genoeg leprohuizen waren. Enge
land en Schotland telden er in de vroege
Middeleeuwen 220, Frankrijk had er
zelfs 2000. Deze| lleprohuizen waren
eigenlijk meer in het belang der burgerij
die de besmettelijke zieken niet in haar
nidden wilde hebben, dan voor de on-
gelukkigen zelf. Geneeskundige behanr
deling kwam in de leprohuizen niet voor
en het waren dan ook meer gevange
nissen dan ziekenhuizen. Ja, ze waren
nog erger; dan gewone gevangenissen'
want iedere bewoner kreeg levenslang.
Eén of tweemaal per jaar mochten deze
paria’s een bedeltocht langs de huizen Wortelen^ rapen en radijzen mochten
van hun stad houden, van hun hoofd
haar tot hun voetzolen ingebakerd, een
kap over hun hoofd, een klepper of ratel
in de hand, opdat iedereen zich tijdig
uit de voeten te maken. Uit ramen en
haastig' weer dichtklappende deuren
werden hun dan de aalmoezen toege
gooid. Zo was het, om duizend jaar ge
leden melaats te zijn. Het is met geen
pen te beschrijven, met geen tong te
verhalen en met de rijkste fantasie niet
voor te stellen, hoeveel mateloze ellende
er in vervlogen eeuwen door de mil-
lioenen melaatsen van West-Europa is
geleden. Levende lijken, werden zij in
een middeleeuwse Duitse kroniek ge
noemd.
Ook als de glorieuze Renaissance door
breekt, blijft de| medische wetenschap
op enkele uitzonderingen na onder
de ban van bijgeloof, kruidenkokerij en
kwakzalverij. De dokter werd o.a. door
Petrarca op de hak genomen, doorgaans
als piskijker afgebeeld, gelovend in ster
renwichelarij en amuletten en de datum
voor purgeren of aderlaten bepalend naar
de loop der planeten. Uit de 16e eeuw
en 17e eeuw kennen we bijna 100 boeken
over waagzeggerijEen Engels tijdge
noot schreef dat de doktoren toentertijd
bestonden uit prutsers, kiezentrekkers,
marskramers, stalknechten, koetsiers,
paardendokters, idioten, straatvegers,
bordeelhouders, toverheksen, waarzeg
gers, goochelaars, schurken en ratten
vangers. Neem deze kleurrijke bloem
lezing met een korreltje zout, ook dan
blijft het nog een droeve galerij waaraan
wij niet graag ons zieke lichaam zou
den toevertrouwen. Maar de zieken van
die dagen moesten wel! Na 1600 kwam
melaatsheid nog slechts bij uitzondering
voor, maar toen vooral typhus en pest.
Na en tengevolge van de Dertigjarige
Oorlog, die tegelijk met onze 80 jarige
Oorlog in 1648 eindigde, werd Duitsland
door typhus bijna ontvolkt. Een Duitser
schreef: „Je kunt 15 km. lopen zonder
een levende ziel te zien, behalve mis
schien een koe en hier en daar een oude-
man of een kind, of een paar oude
vrouwen. In ieder dorp zijn de huizen
gevuld met lijken en krengen; mannen en
vrouwen, kinderen, knechts, paarden
varkens, koeien en ossen liggen kris
kras door elkaar, uitgemergeld door
ziekte en) hongersnood en, bij gebrek
aan een behoorlijke begrafenis, ver
scheurd door wolven, honden, kraaien
en raven”
Hoe bang men was voor het uitbreken
van de bliksemsnel om zich heen grij
pende epidemieën, blijkt uit het volgen
de voorval. Gulielmo Piazza, een hoog
waardigheidsbekleder te Milaan wan
delde op 1 Juni 1630 door de stad. Al
lopende maakte hij aantekeningen in een
zakboekje. Aan zijn gordel hing ’n inkt
koker, gemaakt uit een koehoorn. Van
der hast al har formogens foar brüke
moatte. In diel fan harren, dy’t it wol
hawwe, is dan jit steryl troch har ego-
istyske libbenspraktyk. Hja geane troch
it libben mei in minachtsjende tear om
’.e müle, sykje har eigen untwyk en
skodzje de stoflike en geastlike ear-
moede fan it profanum vulgus fan har
skuon. Hja hawwe net bigrepen, dat elts
Streekblad voor W e s t= en Zuidwest Friesland
nen, mar ek fan de ienféldige, man, dy’t
de molke thüs bringt of de skuon mak-
ket fan him en syn bern. En dat it dus
mienskipsplicht is werom to jaen, hwat
men kin. Dat krekt de lju, dy’t yntel-
lektueel en cultureel mear hawwe, ek
derfan mear jaen moatte oan harren,
dy’t dat misse. Net yn de fiere frjemdte
mar alderearst yn har eigen formidden.
Dokter en Mefrou hawwe mei har ta-
linten hjir woekere en goed dien hwer’t
hja mar koene. Hja wiene breed en lo-
yael ek foar harren, dy’t fier fan harren
öfstiene yn libbenshélding en leauwe.
It trof my sa, dat ien fan de suvelstu-
dinten Dr, Ten Cate wie learaer oan
de R. Z. S. spontaen sei: „Daar ver
liezen we de fijnste leraar van de school.
Daar kon je zo heerlijk mee praten!”
Hy liet syn soargen gean oer syn lear-
lingen en yn üren fan swierrichheden
wie hy harren in echte freon. Syn nobele
opfetting fan alles, minsken en mien
skip, hellél altyd wer it béste yn de
minsken nei boppen. De hoflike figuer
fan Dokter en de kordate, heldere en
praktyske oanpak fan Mefrou sil Boal
sert forgoed misse moatte. Wy witte dat
it net oars koe, mar wy hawwe it op
priis steld oan beide witte to litten, dat
Boalsert mei greate tankberens en ear-
bied tinken bliuwt oan de biwenners fan
it greate hüs oan ’e Jongemastrjitte, dy’t
har libben makke ha ta in seine foar
in “lyts bisit oan yntèllektuele krêften, Ms en great, earm of ryk, sünder oan-
minsken fan wittenskip, kultuer en
kunstgefoel. Dat is net maklik oars to
krijen. Foar de measte minsken is de
striid foar it brea sa dreech, dat hja
Uit piëteit Mgr. Maurice Roy, aartsbis
schop van Quebec, zal zich binnenkort
naar België en Nederland begeven om
een bezoek te brengen aan de Canadese
graven.
Een lege zetel Van Prof. dr. N. A. Don
kersloot (pvda) is bericht ingekomen,
dat hij heeft besloten als lid van de 2de
Kamer af te treden.
Scharren niet vrij. In de Staatse, is op-
g^iomen een beschikking waarbij de
maximumprijzen voor het inscharen van
vee worden vastgesteld.
De vacantfe nadert. Een plan voor de
aanleg van rijwielpaden over de Veluwe-
zoom ter lengte van 20 km., is door een
daartoe in het leven geroepen comité
ontworpen.
Zinvolle plechtigheid. Vandaag zal bij
het gedenkteken op de Woeste Hoeve
een samenkomst van familie en beken
den worden belegd om te herdenken, dat
vier jaar geleden op deze plaats 117 Ne
derlanders uit wraak voor de aanslag op
Ranter, werden gefusilleerd.
Wat bedoelt men daar mee? Binnen
korte tijd zal op elke eerste en derde
Woensdag van de maand ook een auto
markt gehouden worden te Wildervank.
De markt zal zo tijdig worden gesloten
dat geen „minder oirbare situaties” zul
len ontstaan.
Vertrouwen geschokt. Een oneerlijke
brievenbesteller hoorde te Arnhem an
derhalf jaar tegen zich eisen. In 1948
zijn alleen in Gelderland en Overijsel
1500 aangiften van postdiefstallen ge
daan en tegen 22 P.T.T.ambtenaren zijn
processenverbaal opgemaakt.
Ter navolging. Een echtpaar uit de Ned.
Herv. gemeente te Zwijndrecht heeft uit
dankbaarheid voor de komst van de 3de
predikant twaalf kronen voor het bede
huis geschonken.
Waar? De Drentse Bond van Schilders-
patroons heeft in een te Assen gehouden
vergadering besloten pogingen in het
werk te stellen om in het Noorden des
lands een schildersschool op te rich
ten.
tijd tot tijd veegde Gulielmo zijn met
inkt besmelurdel vingers aan de huis
muren af, waar hij langs kwam. Enkele
vrouwen zagen dat, liepen naar het ge
recht en jammerden daar, dat Gulielmo
de huizen besmeerde met dodelijke zalf.
De man werd gegrepen, gruwelijk ge
folterd en op barbaarse wijze^ terecht
gesteld. Een andere ramp was de builen
pest. Ook daaraan vielen millioenen ten
offer. In 1630 brak een epidemie uit in
Noord-ltalië, die SO.OOO Milanezen en
een half millioen Venetianen het leven
kostte. In 1665 werd Londen geteisterd:
70.000 doden, In 1679 Wenen: eveneens
70.000 doden. In 1681 Praag: 83.000
doden, in Moskou stierven bijna 130.000
mensen in één epidemie. De pestziekte
hield zelfs geen halt voor de grenzen
van de machtige Republiek der Neder
landen. Telkenmale braken ook hier
epidemiën uit en telkenmale ook vielen
er tienduizenden doden. Een lange rij
verordeningen bewijst de bezorgdheid
van de stedelijke overheid. Aan besmette
huizen moest een groot bos stroo uit
hangen, opdat iedere voorbijganger
reeds van verre was gewaarschuwd,
herstellenden mochten 6 weken lang al
leen met een wit stokje in de hand op
straat komen. In 6 weken mocht er geen
nering in het huis worden gedreven of
koopwaar voor de deur uitgestald.
Deuren en vensters moesten dichtblijven,
doodkisten met pek waterdicht worden
gemaakt. Men meende dat de besmet
ting werd overgebracht door kleren en
bepaalde groenten. Daarom werd bij
epidemie voor oude kleren en vodden
een ventverbod afgekondigd en de in
voer verboden van blauwe pruimen,
zwarte krieken, komkommers en spinazie
üs hjoed H
to sizzen
Hwat hat Gabe Skroar
Woensdag 9 Maart:
Makkum. Baptisten kerk. 8 uur. Evang.-
Samenkomst. Spreker: Ds. G. Vis
ser van Harlingen (Doopsbedie-
ning).
Tegen de lamp. Delft werd de laatste
tijd onveilig gemaakt door een inbre-
kersbende. Thans is de recherche er in
geslaagd 9 inbraken op te helderen en
de bende in arrest te stellen. Zij bestond
uit.vier vrouwen en twee mannen. Bij
de inbraken werden grote hoeveelheden
lood en brons gestolen, alsmede een
partij konijnenvellen, ter waarde van
f5000.—.
Gevaarlijke vondst. Eén zware bom is
in een kleigroeve van de dakpannenfa-
briek te Tegelen door een graafmachine
naar boven gebracht. Deskundigen
maakten het gevaarlijke projectiel on
schadelijk.
En dét met de stormschade. De pannen-
fabriek van de Gebr. Cuypers te Echt is
totaal afgebrand. Het ketelhuis alleen
bleef gespaard. De fabrieksinstallatie
was in het afgelopen jaar geheel gemo
derniseerd. De schade wordt op f 60.000
geschat.
Hij deugde niet. Een Turkse koopman
uit Den Haag, die verdacht wordt van
verduistering van kostbare tapijten is te
Heerlen aangehouden. In reparatie gege
ven Perzische tapijten die een totale
waarde vertegenwoordigden van onge
veer f 146.000, zou hij zich hebben toe
geëigend.
En hij ook niet. Aangehouden is de 49-
jarige boekhouder C. M., die ervan ver
dacht wordt een portefeuille met duizend
gulden te hebben gestolen van een Am
sterdamse kunsthandelaar.
En zij ook niet Door het verbreken van
een slot van de houten raarhluiken en
het ingooien van de etalageruit bij een
juwelier in de Roelof Hartstraat te Am
sterdam hebben dieven zich meester ge
maakt van een hoeveelheid sieraden. De
schade wordt op enige duizenden gul
dens geschat.
Uit de doekjes. In de loop van deze
maand kan het'eerste deel van het ver
slag der parlementaire enquête-commis-
sie regeringsbeleid 1940’45 worden te-
gemoetgezien. Het verslag zal bestaan
uit twee boekdelen, tezamen meer dan
1000 pagina’s tekst.
Pech aan de lopende band. De gevel van
het gemeentehuis te Drunen, dat in de
oorlog zwaar beschadigd werd en nu
gerestaureerd was, is tijdens de jongste
storm ingestort.
Lenteboden. De eerste lepelaars zijn, als
teken van het naderende voorjaar, op
Texel aangekomen. Deze vogels plegen
hier te lande ook te broeden in het
Zwanenwater en het Naardermeer, doch
Texel heeft telken jare toch wel de
mooiste kolonie.
De NIWIN wil door het houden van een
extra lectuurinzameling de buitenposten
in Indonesië helpen, om hen de zo hoog
nodige ontspanning te geven bij het ver
vullen van hun zware taak. In de maand
Maart zal de eerste inzameling worden
gehouden.
Pech. Het Nederlandse motortankschip
„Oleum”, dat ter hoogte van Yarmouth
zijn schroef heeft verloren, is door de
Engelse sleepboot Richard Lee Barber
de haven van Great Yarmohth binnen
gesleept.
Een kanjer. Onder Andel werd tijdens
het zandzuigen uit de Maas een mon
sterachtig voorwerp omhoog (gebracht.
Uit een deskundig onderzoek is gebleken
dat het een mammouthkies was, die
kilo woog.
Ter recreatie. Apeldoorn heeft een ge
deelte van het prachtige Lierderbos, ge
legen in de omgeving van de Woeste
Hoeve, aan de weg ApeldoornArn
hem gekocht.
Ze moeten allen eten. Het inwonertal van
Nederland steeg van 1 Januari 1948 tot
1 Jan. 1949 van 9.716.000 tot 9.870.000.
Eind 1949 of begin 1950 zal de 10.000.000
worden bereikt.
De Kon. Ver. voor Luchtvaart neemt nu
proeven met kleine straal- en raketmo
toren om het goede type te vinden voor
de Nederlandse modelvliegtuigsport.
n
j
f
Bolswards Nieuwsblad
ur
iiiiiim i.jniiViiiriïiaii uiiiiui.il i
