4
•w
I
Bols ward
Omstreken
en
I
9
s
>s
I
I
I 1
Buitenlands
Overzicht
Provinciale Kroniek
II
Hoe stonden
er rond 1800
üs hjoed Q Q
to sizzen
economisch voor
No. 39
45» Jaargang
Vrijdag 20 Mal 1949
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA -
Boliward
4
Duitse kwestie
Rusland
Friese koopvaardij- bedrijvigheid vooral in de
et
>r
le
S
dielnimmer
1
ward toen door middel van een geregel
de postwagendienst nogal contact met
Frieslands oudste zeehaven onderhield.
Flokken en swarren
Is ’t wapen fan Molkwarren.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs:
1.35 per kwartaal bij voorultbetrflng
Advertentieprijs10 cent per m m,
Giro 8792Ö
d
1-
k
tr
ir
„Deze aanslibbing is oorzaak van het
steeds toenemend verval der stad, daar
men voorheen 70 80 koffen in de ha
ven konde tellen en er nu omtrent 3 4 4
liggen. Voorheen plagten er 7 beurtlie-
den tusschen Stavoren en Amsterdam te
varen en reed er een postwagen op Bols
ward.”
Zo eindigt dus dit rapport van de agent
der nationale oeconomie ten jare 1800
in de mineur, zonder dat wij helaas we
ten welke verbeteringen voor de alge
mene economische toestand in het be
lang der hiervoor genoemde Friese ste
den Goldberg heeft voorgesteld, want
dat deel van zijn rapport schijnt zoek
Dalende werkloosheid.
De daling van de werkloosheid, welke
zich vanaf eind Februari heeft voorge
daan, vond ook in April voortgang.
tische handen overlaten. Men schrijft de
Westelijke geallieerden het plan toe om
de Russen voor te zijn met ook een ont
ruimingsplan n.l. een geleidelijker, dat
echter direct zal beginnen, waarmee ook
Frankrijk nu schijnt te hebben ingestemd.
In sterke mate oneens blijven de Ver.
Staten het met het Britse Gemenebest
en de andere Westelijke geallieerden
over
Fryske ambachts- en folkskunst.
Om de fazet van de producten van de
Friese ambachts- en volkskunst te sti
muleren, zal de stichting in de grootste
steden van Nederland z.g. verkoop-ex-
posities organiseren. Met de Kerstdagen
heeft zij daarmede in Leeuwarden een
begin gemaakt en nu staat Groningen op
het programma. Gedurende de Pinkster-
week zullen in enkele eerste klas zaken
beensnijwerk, koperwerk, stofdrukwerk,
Noordwolder rietmeubelen en Hindeloper
schilderwerk worden geëxposeerd.
Tot en met 24 Mei exposeert de heer
D. Hofstra van Makkum zijn ceramiek
in de kunsthandel van W. J. G. van
Meurs in Amsterdam. Voorts zal er een
uitgelezen collectie „Scheppend Am
bacht” te Wolvega te bewonderen zijn.
De stichting hoopt tevens acte de pre
sence te geven op de tentoonstelling
„Het Brabants Edelambacht”, die van 23
Juli tot 10 Augustus in Den Bosch wordt
gehouden.
Japan.
De Ver. Staten delen daar de lakens uit
en willen Japan op de duur als tegen
speler van het in China zegevierend
communisme in het veld brengen.
Amerika heeft eigenmachtig de door Ja
pan verschuldigde herstelvergoedingen
stop gezet en geen der Japanse werven,
die 800.000 ton scheepsruimte per jaar
kunnen leveren, worden ontmanteld!
Economisch herstel moet voorafgaan aan
zeker militair herstel van Japan om het
een waardevolle bondgenoot der Ver.
Staten te maken, die zelf lauw staan
tegenover een door het Britse Gemene
best weer naar voren geschoven pact
voor de Stille Zuidzee. Want dit pact
zou hun waarschijnlijk beletten hun
plannen met Japan volledig uit te voe
ren. Beter verstaan de Westelijke gealli
eerden elkaar in het
Spanje-vraagstuk.
België, Frankrijk, Groot-
Brittannië zowel als de Ver. Staten ont
hielden zich in de Algem. Vergadering
der Ver. Naties van stemming over het
voorstel der Zuid-Amerikaanse staten
om de leden toe te staan weer ambassa
deurs naar Madrid te zenden. Zoals ver
wacht werd haalde dit voorstel niet vol
doende stemmen. Franco Spanje krijgt
ook geen lening der Ver. Staten, dat
werd economisch nog te riskant geacht.
j
heeft ten behoeve van zijn eigen eco
nomische opbouw van zijn satellietsta
ten in Oost-Europa zo zware bijdragen
geëist, dat dit in die staten ontevreden
heid wekt en er het z.g. nationaal com
munisme, dat zich los wil worstelen van
Moskou’s druk, in de hand werkt. Een
sterker economisch verkeer met West-
Europa zou de Russen in staat stellen
wat minder zware eisen aan hun buren
te stellen en daar dit nationaal commu
nisme dus wat wind uit de zeilen te ne
men. Want de Russen hebben aan één
Tito gjenoeg^ Er zijn deskundigen op
buitenlands politiek gebied, die voor
spellen dat we ondanks de opheffing
van de Berlijnse blokkade toch geen
rustige zomer krijgen, omdat de Russen
zullen trachten de Zuid-Slavische dicta
tor te likwideren, met hulp van Bulga
rije.
Tito zou dit plan tot in de puntjes ken
nen en in het Zuiden van Zuid-Slavië
legers gereed hebben om een eventuele
opstand der Macedoniërs te onderdruk
ken. Ter voorbereiding van dit Russische
„zomeroffensief” heeft Moskou gezorgd
voor een gewillig Bulgarije.
De waarnemend minister-president daar,
Kostow, communist in hart en nieren,
maar die in de economische politiek het
belang van Bulgarije boven dat van
Rusland stelde, moest het veld ruimen
en er zijn zelfs geruchten, dat premier
Dimitroff,
de man van het Rijksdagbrandproces,
ereburger van de Sovjet-republiek, nu
in een Moskouse gevangenis zit, omdat
hij, die aanvankelijk Tito’s inzichten
deelde doch dat later voor een vergis
sing verklaarde, toch niet zo bekeerd
bleek als Moskou wel gewenst achtte.
In ieder geval echter is Dimitroff, ge
vangen of niet, ziek, en wordt Bulgarije
nu geregeerd door een troepje mannen,
die aan Moskou verknocht zijn en de
leiding vast in handen hebben.
Dat bleek ook wel uit de thans plaats
gehad hebbende gemeenteraadsverkie
zingen die een overweldigende meerder
heid aan het onder communistische lei
ding staande Vaderlandse front schon
ken.
Natuurlijk had de oppositie geen kans
evenmin als dat in
HINDELOOPEN.
Fabrieken: hennepspinnerij, wolspinnerij
en sajetververij, een olie- en korenmo
len, een ankersmederij, twee lijnbanen
en verder scheepstimmerwerven.
Nog steeds was in dit merkwaardige
Friese stedeke, waarover de heer van
Buijtenen in de Heemschutserie zulk een
mooie boekje heeft doen verschijnen
ook in de Franse tijd enige rederij op
de Oostzeehavens, vooral op Nerva,
waar de Hifideloper schippers het hout
vandaan haalden, dat ze op hun schepen
naar Amsterdam transporteerden. Ver
der verscheepten ze graan, dat, zegt
Goldberg, „hier in de omtrek geteeld
wordt, van, welke stad verscheiden win
kelwaren door den beurtman worden te
ruggebracht.”
Die rederij/ was natuurlijk in de tijd der
Republiek en zelfs al in de laatste Mid
deleeuwen veel omvangrijker, doch het
laatst door de Vierde Engelse oorlog
belangrijk afgenomen. Omstreeks 1800
waren er nog tussen de 30 en 40 fluiten,
de bekende houtvaarders, van welk
scheepstype een bij Van Buijtenen op
genomen afbeelding naar een aquarel
uit de 19de eeuw een goede voorstelling
geeft. Verder meldde het rapport, dat de
schepen der boekhouders, d.w.z. de ge
contracteerde schepen, die voeren voor
rekening van Amsterdamse reders, se
dert 1795 stil lagen. Het werd ook voor
de Hlndeloper fluiten te gevaarlijk bui
tengaats, want, aldus Goldberg: „Voor
eenigen tijd heeft men gewaagd drie
schepen te laten uitloopen, doch deze
werden genomen (door de Engelsen).
De welvaart dezer plaats, hierdoor kwij
nende, is de activiteit die er nog gevon
den wordt, het gevolg van de zorgen
dier enkele vermogende lieden, welke
hier ter plaatse wonen.”
Op de scheepstimmerwerven werden
toen nog de bekende Hindeloper jollen
gemaakt. De hennepspinnerij ontving
haar grondstoffen uit Krommenie en de
afgewerkte producten gesponnen
hennep leverde de benodigde halffabri
katen voor de touwslagerij en zeildoek-
fabrieken gingen eveneens naar
Krommenie terug. Het gewone dagloon
voor de arbeiders bedroeg 14-16 stui
vers, terwijl de behoeftige inwoners bij
na allen kerkelijk werden gesteund,
want er waren slechts 12 algemene ar
men, dus niet tot een kerkelijke gezindte
behorende. Zij werden door de muni-
cipaliteit onderhouden uit de algemene
oortjesgelden der provincie. Wel moes
ten deze bedeelden, voorzover daartoe
in staat, werken in de hennepspinnerij,
hetgeen wel eens werd geweigerd, doch
dan werden de steungelden ingehouden.
Men had te Hindeloopen reeds lang po
gingen aangewend om z.g. Hanemeer
in te dijken en droog te maken, ook uit
het oogpunt van werkverschaffing en tot
vermeerdering van cultuurgrond, 400
H.A., deels klei, deels zand), doch de
geopperde bezwaren van overheidswege
hadden zulks tot dusver belet.
Ten slotte krijgen dan nog Molkwerum
en Staveren een beurt in Goldberg’s rap
port, waarvan de bijzonderheden ook
van betekenis zijn, vooral doordat Bols-
Gemeenteraadsverkiezingen in Engeland.
Russische toekomstplannen. Moet Tito ten
val worden gebracht? Geruchten rond
Dimitroff. Oosterse democratie. On
enigheid over het lot van Japan. Franco
teleurgesteld.
ook toen onder de
druk van de bezetter en de terugslag
daarvan zou zich na 1800 nog zwaarder
doen gevoelen: steeds meer ging het
bergafwaarts, dertien lange jaren.
H.
zal worden gesproken en waar, naar 't
heet de Russen met hun plan om gehee
Duitsland terstond te ontruimen te voor
schijn zullen komen.
Doen zij zo’n voorstel, dan moeten ze
toch de zekerheid hebben, dat zij in ieder
geval Oost-Duitsland vast in communis-
IL
Het dagloon voor de meeste werknemers
varieerde ook hier tussen 14 en 18 stui
vers, dat van de handwerksman was 18
stuivers.
Voorzover de armen er niet kerkelijk be
deeld werden, was er nog een directie
en administratie voor de algemene ar
men, wier aantal toen bijzonder groot
was. Zij werden gesteund uit een alge
meen armenfonds, dat werd aangevuld
met een plaatselijke verbruiksbelasting
op de turf, van naar elders verscheepte
turf, een belasting op de verkoop van
vaste eigendommen, doch deze bijzon
dere armenrechten brachten toen nog
maar 200 gulden op, terwijl het fonds
jaarlijks wel 5000 gulden nodig had. Het
oortjesgeld bedroeg echter zes tot ze
venhonderd gulden' jaarlijks, zodat de
stad uit de gemene middelen nog heel
wat moest bijpassen,, om de steun gere
geld te kunnen doen uitkeren.
Goldberg vertelde nog, dat „men reeds
getracht had de valide armen van Wor-
kum door de vlasspinnerij aan werk en
brood te helpen, doch zulks is niet ge
reüsseerd.”
Het probleem der werkloosheid en steun
uitkering was dus te Workum in de
Franse tijd steeds moeilijker op te los
sen.
Onder invloed van het voorjaar is de
landbouw,
maar ook in verschillende andere be
drijfstakken aanzienlijk toegenomen.
Het werkloosheidscijfer voor mannelijke
arbeidskrachten in Friesland liep hier
door terug van, 5221 tot 3837. Van deze
3837 werkloze mannen woont ruim de
helft in het zandgrondgebied.
Uitgezonderd enkele weken in de zo
mer blijft echter het werkloosheidscijfer
van Friesland hoger dan dat van Neder
land. Voor het 1ste kwartaal van 1949
waren die cijfers per 1000 mannelijke
inwoners voor Nederland, Friesland en
de Zuid-Oosthoek resp. 13, 23 en 34.
Een directe verbetering valt er in de
naaste toekomst niet te verwachten. In
verschillende sectoren van het bedrijfs
leven is een verzadigingspunt bereikt,
o.a. tengevolge van de afzetmoeilijkhe
den, mechanisatie en rationalisatie. Ook
de scherpere calculatie welke door meer
dere werkgevers wordt toegepast, be
perkt de personeelsbehoefte en heeft hier
en daar reeds tot ontslag geleid. Vooral
in de landbouw doen zich deze facto
ren in versterkte mate voor. Een toe
name van de werkloosheid is dan ook
zeer waarschijnlijk, zodat het noodza
kelijk is de mogelijkheden voor uitbrei
den der werkgelegenheid ernstig na te
gaan. Veel wordt van de industrialisa
tie verwacht en vaak hoopt men op fili-
aalvestiging van grote bedrijven van bui
ten ons gewest. Ons dunkt, dat de kan
sen door de bestaande Friese industrie
in de eerste plaats moeten worden benut.
Het arbeidsoverschot is er; straks ko
men er door de uitbreiding van het am-
bochtsscholennet meer vaklieden en aan
investeringsmiddelen behoeft het ook
niet te ontbreken Insiders rekenden ons
enige tijd terug voor, dat de boeren van
een grote gemeente in het Zuiden van
ons gewest gezamenlijk een slordige 5
millioen gulden via de Raiffeisenbank
hadden geïnvesteerd, die in elk geval
niet aan die gemeente ten goede komen.
Hongarije
met de Zondag gehouden parlementsver
kiezingen het geval was, men kon daar
ailleen voor of tegen het Volksfront
stemmen en de communistische druk is
wel zo groot, dat, slechts een gering per
centage tegen stemde. Tot een zuivere
uitspraak van de volkswil komt het bij
dergelijke verkiezingen niet. Waar de
Russen en hun satellieten de zaken nog
niet geheel naar hun hand kunnen zet-
de municipaliteit ten, als bijv, in Oost-Duitsland, blijkt
(van Stavoren) verzocht aan den agent de stemming geheel anders. Ook daar
haar verzoek in dezen te ondersteunen. zijn verkiezingen gehouden, waarbij men
-
■gS®
geraakt te zijn. Maar al zou hij dat ge
daan hebben en wij veronderstellen
het op grond van zijn activiteit en stre
ven om zijn land en volk te dienen
de voortdurende oorlogsomstandigheden
het duurde tot 1802, voordat de vrede
van Amiëns werd gesloten beletten,
dat de bestuurders van stad en lande
aan de wederopbouw van Nederland
konden werken.
Nederland zuchtte
De Friese zeehaven.
De tijden, dat de I
schepen alle zeeën bevoeren en Stave
ren en Hindeloopen belangrijke zeeha
vens waren, liggen reeds lang achter
ons. Beide stadjes dromen nu van hun
vergane glorie, terwijl Harlingen als
zeehaven is opgekomen. Ook Harlingen
heeft zijn op- en neergaande tijden ge
had, maar steeds wist men de bakens
tijdig te verzetten.
Nu voeren de „tobbedounsers” sindi ja
ren een verwoede strijd om hun haven,
de havenoutillage, de toegangsweg en
de kanaalverbinding met het achterland
te verbeteren. De vervulling van deze
wensen is noodzakelijk voor de bloei
van onze Friese zeehaven. Bij deze strijd
heeft men reeds vele teleurstellingen
moeten incasseren, maar indachtig de
spreuk, dat de aanhouder wint, heeft
men de strijd doorgezet en niet zonder
succes.
Vandaag was het een grote dag voor
de haven. Hedenmiddag werden de bei-
ae rijdende electrische portaalkranen (42
meter hoog) met een vlucht van 25 M.
officieel in werking gesteld. Deze be
langrijke verbetering van de haven
outillage vormde de hoofdschotel van de
tentoonstelling „De Friese Havenstad”.
het Volkscongres
stemmen, maar het aantal tegen
stemmers bleek zo groot, dat men eerst
niet met de cijfers voor de dag durfde
komen. Want een dergelijke verkiezings
uitslag is niet zo heel prettig voor de
Russen aan de vooravond van de confe
rentie der Grote Vier te Parijs, waar Nederland,
over de
Hwat hat Gabe Skroar
Frysk forskaet.
Sa’t wy forline wike al skreaunen, soe-
ne nei öfrin fan de eksamens foar it
FryslSn-diploma de flldste, de jongste
en de fierstweikommende
efkes huidige wurde.
De hear D. J. de Witte fan Heech wie
mei syn 82 jierren de Sldste dielnimmer
net allinne diz’ kear mar ek fan de foar-
geande eksamens. „As ik der troch kor
doch ik it oare jier B-eksamen,” sei er.
STAVOREN (en „Malquerum”,
zoals Goldberg het Friese „dool
hofje betitelde):
Fabrieken: twee scheepstimmerwerven,
hennepspinnerijen, wolspin- en kamme-
rijen, een branderij, een zoutkeet, een
pottenbakkerij, twee lijnbanen, een touw
slagerij, een koren- en pelmolen, een
zaagmolen.
Het rapport geeft van Staveren en Molk
werum dit weinig rooskleurige beeld,
beeld van langzaam verval, door de
Franse bezetting en de vijfde oorlog met
Engeland nog verhaast en verergerd.
„Voornamelijk vindt men hier den han
del in hout op Noorwegen en de Oost
zee, welk hout alhier aangebragt en pu
bliek verkocht wordt. Vele winkelwaren
ontvangt men uit Holland, principaal uit
Amsterdam, op welke stad 2 beurtlie-
den varen em 1 beurtman op Enkhuizen.
Malquerum bestaat door eenigen land
bouw en vlsscherlj en de plaats bloeide
voor dezen door uitgebreide reederijen,
doch de continuele zee-oorlogen hebben
dezen tak van bestaan te niet gedaan en
aanleiding gegeven, dat de reeders en
geïnteresseerden naar elders zijn ver-1
huisd. Voorheen stonden er omstreeks
300 huizen, doch dit getal is van tijd tot
tijd afgenomen, zoodat er nog omtrent
90 of 100 huizen gevonden worden en
de ingezetenen meest alle arm zijn.
„Te Stavoren plagten 4 scheepstimmer
werven te zijn, doch de verminderde
vaart is oorzaak, dat 2 daarvan verval
len zijn. Er zijn drie masthoekers ge
maakt, die 230 lasten inhielden, terwijl
er thans slechts schepen van 100 lasten
worden gebouwd. Er wordt alleen hen
nep voor de zeildoekfabryken te Crom-
menie gesponnen; de bazen in deze
spinnerijen ontvangen van de fabrijkeurs
voor het pond 9 duiten en betalen aan
de spinners 7 duiten (1 duit 1/8 stui
ver). Deze bazen zijn winkeliers, die de
werklieden verpligten, om hunne ver
diensten in winkelwaren, doch meestal
eetbare waren te ontvangen (verplichte
winkelnering!).
Door dit bedrijf komen circa 80 lieden
aan den kost, onder welke 60 kinderen
zijn (kinderarbeid!). Het gemeentebe
stuur verlangt, dat deze inrigtingen op
eenen anderen voet mogt worden ge-
bragt, zoodat de spinners wel gedeel
telijk in eetbare waren, doch ook ge
aeeltelijk in geld betaald wierden.
„Er staat eene branderij stil, terwijl er
van de 4 zoutkeeten, welke er voorheen
plagten te zijn, thans nag maar ééne
aanwezig is. De lijnbanen werken prin
cipaal voor Amsterdam. Het gewoon ar
beidsloon is des zomers 16 en des win
ters 12 st„ en dat van den handwerks
man 18 st. daags.
De Gereformeerden en de Mennonieten
hebben eigen fondsen en armen. De al
gemene armen staan onder directie van
armenvoogden, die door de ingezetenen
worden benoemd en jaarlijks ten over
staan van het gemeentebestuur rekening
en verantwoording doen. Voorts is er
een weeshuis, waarin de kinderen vlas
en wol spinnen, waarvan vervolgens de
nodige kleedingstoffen voor het huis ge
maakt worden. Het fonds voor de alge-
meene armen bestaat in wekelijkse con-
tributiën, welke de ingezetenen moeten
opbrengen; in de oortjesgelden van de
provinciale lasten en verder in gedeel
ten van de stedelijke inkomsten.
„De haven wordt geheel onbruikbaar
voor de navigatie, doordien er eene aan
slibbing in plaats heeft, waardoor er bij
hoog water slechts 5i/2 voet water staat.
Men heeft wel getracht bij het Gouver
nement te bewerken, dat zij mogt wor-
den verbeterd, doch men had begrepen,
dat de haven stedelijk moest worden
onderhouden. De stad is arm en heeft
vele schulden. De haven is ook van oude
i tijden af voor provinciale rekening on-
derhouden, omdat zij altijd is geconsi-
dereerd geworden als niet alleen ten
dienste zijnde van Stavoren, maar van de
I gehele (Bataafsche) Republiek, vermits
t zij de eenige haven is, die er tusschen
Harlingen en de Hollandsche kusten ge-
vonden wordt, waarvan, hetzij ’s lands-,
hetzij commercieschepen zich bij nood
weer kunnen bedienen om binnen te loo-
pen en zich te redden van dreigende on
gelukken. Hebbende
De gemeenteraadsverkiezingen in Enge- alleen voor of tegen
land brachten de conservatieven een kon
aanzienlijke winst ten koste der Labour-
partij, maar we zouden toch voorzichtig
willen zijn met daaruit conclusies te trek
ken voor de volgend jaar te houden
parlementsverkiezingen.
Ten eerste kwam voor de nu gehouden
verkiezingen slechts 50 pct. van het kie
zerscorps op en bovendien spelen bij dit
soort verkiezingen de plaatselijke om
standigheden een grote rol.
k
Bolswards Nieuwsblad
SCHUMACHER
I
