I
1
4
Martinytoer
Fan de
door Nederland
üs hjoed H H
to sizzen
1
No. 55
Dinsdag 19 Juli 1949
Streekblad voor West-
Zuidwest Friesland
Bolsward
OSINGA -
Uitgave
Drukkerij Fa. A. J.
e n
van
Der wie earne yn ós lén fan ’e wike in
t
It trochstean fan deselde gefaren mak-
ket wolris freonen fan twa minsken, dy’t
elkoar oars net pasje soene.
Ernstig auto-ongeluk.
het plotseling weigeren van de remmen
heeft een vrachtauto, bestuurd door J.
K. uit Almelo, op de brug over het Over
ijssels kanaal te Almelo een aantal voet
gangers en fietsers aangereden, De 27-
jarige mej. B. Reurink uit Aadorp werd
in de rug geraakt en nagenoeg op slag
gedood. Twee anderen liepen ernstige
verwondingen op.
Verdronken. Een 19-jarige coupeuse uit
de Westerbeekstraat te Rotterdam is in
zee verdronken. Een vriendin zou haar
zwemmen leren. Daarbij heeft het meis
je vermoedelijk teveel water binnenge
kregen, zij verdween althans plotseling
in de diepte. Een kwartier later werd het
lichaam door de golven aangespoeld.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs:
1.35 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs: 10 cent per mm.
Giro 8792Ö
en crediet te krijgen, wijkt men daar niet
gaarne van af.
Betalen is nu eenmaal onpleizierig werk,
zowel in Friesland als daarbuiten en
wanneer men altijd gewend geweest is
per halfjaar of per jaar te betalen, dan
doet het het eerste ogenblik even verve
lend aan als nu plotseling om contante
betaling wordt verzocht. Het is echter
onjuist hierin een bewijs van wantrou
wen van de winkelier te zien, evenmin
als het een bewijs van wantrouwen van
de Spoorwegen is, dat men de kaartjes
aan het loket contant moet voldoen en
die niet op zijn jaarrekening kan laten
boeken. Dit kan ook niet met postzegels
wanneer men die aan het postkantoor
koopt of met bioscoopkaartjes en er is
niemand die erover moppert.
Spreker gelooft, dat de kopers en dege
nen, die opdrachten geven aan am-
bachtsbedrijven, goed zullen doen te be
seffen dat de middenstanders zakenmen
sen zijn en dat zij het geld van de reke-
foar de taelwittenskip sljucht is nei alhiel
foréldere wurden, dy’t nearne mear
sprutsen wurde, kin ik skoan ynskikke,
mar it hellet net by de libbene tael en de
soarch dizze to hoedzjen en to forriken.
Jan Piebenga helle fan 'e wike oan, dat
ien fan de Conservators fan it FRYSK
Museum skriuwe doarst, dat hy op Frys-
ke brieven principieel gjin antwurd
joech. Sjoch, der ha jo it werf De man,
dy’t syn taek en bistean fynt yn it bi-
warjen fan guod, hwat ünstien Is ét in
apart folkseigen libben, bigrypt net iens,
dat hy if erfpoarsje biwarret fan in folk,
dat hjoed de del alderearst bigien is op
it fuortsterkjen fan dat eigene en dat
hjlrfan de Tael de allerwichtichste is.
Wy ha wol mear fan dy hampelmannen,
dy’t it o sa ynteressant fine, dat de Grou-
sters jit St. Pitersdei bif.eestje, mar dy sa
hurd müglik meihelpe it folk yn syn lib
ben bisit leech to lizzen en to forbas-
terjen. Moat it earst dea of ütstoarn wê
ze foar dat it de muoite wurdich is der
stüdzje fan to meitsjen of er omtinken
oan to jaen?
It liket der soms in bulte op. Wy ha der
neat op tsjin, 'dat gelearde lju der wurk
fan meitsje yn dy spullen om to sneupen
mar as dat dan leafde foar it eigene en
folkskunde hjit, dan mocht men safolle
ynsicht forwachtsje, dat hja de libbene
boarne fan dat alles: eigen folk, eigen
tael, eigen seden en brükmen folie heger
stelde en hurd meidyng om dit bloed-
waerm to hélden. It is moai en ek wol
nijsgjirrich to witten, hoe’t men yn de
tiid fan Gysbert Japiks toaniel spile op
bruiloften em sa, mar hoe treflik moat it
wurk dan wol wêze fan mannen, dy’t
soargje, dat üs bruiloften nou gearkom-
sten binne fan eigen humor, blidens en
geselligens. Dat lilde spul hat allinnich
historyske bitsjutting, mar dit is brea
ünderwiis, hwer’t drok praten waerd oer
de needsaek, de boerejongerein ek leaf
de en aerdichheit by to bringen foar hwat
oars as it technyske en ekonomyske fan
har bidriuwen. Ien fan de sprekkers
miende, dat men dit it béste birikke koe
troch de jonges meidwaen to liften oan
it bianderjen fan fragelisten oer tipelsin-
nichheden op it gebiet fan de folklore.
En der soe men dan yn Den Haech ek
tige wiis mei wêze, hwant der sammele
men dy dingen as materiael foar publi-
caesjes. Men hie it oer de Kroesebeam,
aide modellen fan
tebevrediging ten plattelande daar be- J boerereau en soks mear.
denkelijk onder kunnen lijden. Bovendien
diene men hierbij te bedenken, dat de
betekenis dier winkels afneemt naarmate
de gehuchten uitgroeien tot dorpen en
ook naarmate het verkeer verbetert.
Wanneer het gemakkelijk mogelijk is om
per bus of fiets de naastbij gelegen stad
of het dorp te bereiken heeft een plaat
selijk winkeltje alleen nog betekenis voor
het kleine dagelijkse gerief, maar worden
de duurdere aanschaffingen gekocht in
de grotere winkels, waar men meer as-
ningen nodig hebben voor hun gezin en 1
voor hun bedrijf. De kopers doen ver- i
keerd als zij zich gegriefd of beledigd
gevoelen, als hun op een beleefde wijze
om betaling wordt gevraagd en zij zijn
er totaal naast wanneer zij dan uit boos
heid naar een andere leverancier lopen,
ook al heeft de eerste hen goed bediend.
Dit is een standpunt, dat niet alleen kin
derachtig is, maar zelfs onbehoorlijk te
genover iemand die tot niu toe zijn ver
plichtingen behoorlijk is nagekomen.
Ook aan het ambacht besteedde spreker
enige aandacht.
Door de schaarste van de afgelopen ja-
ren, toen de industrie niet op volle sterk
te kon werken, heeft het ambacht bijzon
dere kansen gekregen en het heeft veel
opdrachten ontvangen. Eqhter is wel ge
bleken, dat in die tijd ook veel is ge
groeid, wat zich onder meer normale
omstandigheden moeilijk of niet zou
kunnen handhaven. Daarnaast heeft het
oude edele ambacht zijn kans gegrepen
en zeker zal daar veel van de terrein
winst blijvend zijn, omdat de moderne
mens, die zozeer gewend is aan het in
dustriële massa-product, meer en meer
oog en begrip krijgt voor de voortbreng
selen van het individuele ambacht.
In het begin van deze eeuw, toen de
groot-industrie haar triomftocht begon
te houden en ons land overstroomd werd
met goedkope Duitse, Amerikaanse, Ja
panse en andere massa-producten, meen
den velen, dat dit het einde van het am
bacht betekende en dat er voor het
duurdere met de hand gefabriceerde ar
tikel en de makers daarvan geen plaats
meer in de moderne maatschappij zou
zijn.
Gelukkig heeft de practijk “anders ge
leerd en heeft zich het merkwaardige
feit voorgedaan, dat het juist de groot
industrie was, die weer nieuwe am-
bachtsvormen in het leven heeft geroe
pen, in het bijzonder ten aanzien van
het onderhoudend en herstellend hand
werk. Naaimachines, auto’s, radio’s, om
maar enkele voorbeelden te noemen, zijn
alle producten van de groot-industrie,
maar talloos zijn degenen, die met h’t
onderhoud en herstellen dier producten
hun brood verdienen.
Het kleine hulpmotortje op de fiets heeft
onlangs zijn intrede gedaan en heeft
evenals de felev’sie-apparaten straks zijn
onderhoud nodig en zal vakkundig moe
ten worden gerepareerd, waardoor wel
licht talloze bekwame vaklieden straks
hun bestaan zullen vin'den.
Zo ziet men ook dagelijks dat groot
industrieën als Philips, de Bataafse en
de katoenindustrie er de voorkeur aan
geven haar opdrachten voor precisie-in-
strumenten te., plaatsen bij bekwame
kleine technische ondernemingen. Het
is vaak voorgekomen, dat juist het am-
bachf de oorsprong en de basis is ge
weest van de latere groot-industrie, om
dat, veel meer dan men denkt, de tra
ditie en de handvaardigheid van de be
volking, gecombineerd met het initiatief
van een bekwame ondernemer, geleid
hebben tot het ontstaan van grote in
dustriële bedrijven.
Spreker gelooft, dat men bij de beschou
wingen over de toekomstige ontwikke
ling van het scheppend ambacht vaak
vergeet dat de natuurlijke ontplooiing
daarvan alleen kan ontstaan, wanneer
er een werkelijke traditionele en gezon
de voedingsbodem voor is en dat men
een kunstmatige ontwikkeling op de duur
niet kan forceren.
Dit* kan men bijv, waarnemen in vissers
dorpen, waar vaak gedurende lange tijd
wegens weersomstandigheden niet ter
visvangst kon worden gedaan. Reeds
was men bekend met touw en hout om
te gaan en het is niet te verwonderen,
dat daaruit verschillende andere hout
textielbewerkingen zijn ontstaan.
Op Terschelling b.v. kan men de laatste
tijd ook zeer moderne vloerkleden ko
pen, die door de vissers als handen
arbeid zijn vervaardigd. Het lijkt spr.
waarschijnlijk, dat de Hindeloper Meu
belindustrie met de typise buitenlandse
motieven en de Makkumer Aardewerk-
productie door gelijksoortige omstan
digheden zijn ontstaan.
Een andere oorzaak is de rijkdom van
enkelen, zoals bijv, in Frankrijk de
prachtlievende vorst Lodewijk XIV, die
te Versailles zijn paleis liet bouwen,
waarvan alle kamers geheel ingericht en
versierd moesten worden en waar in de
stallen de koetsen en hamassementen
der paarden waren ondergebracht.
Friesland heeft nooit een hof gehad als
7 dat van Lodewijk XIV, omdat de Friese
Stadhouders daarvoor te eenvoudig wa
ren, maar Friesland is toch de enige pro
vincie waar, buiten Den Haag, een hof
houding heeft bestaan en de Invloed
daarvan op de historie van het Friese
/ambacht is onmiskenbaar. Friezen hou
den van mooie, degelijke en duurzame
dingen en het is geen toeval dat juist in
het verleden in Friesland de zilverindus-
trie tot zo grote bloei kwam. Aan het
Dér wiene hja allegearre foar! It muoi-
de my suver, dat ik dy goede geast for-
steure moast troch to wizen op it eigen,
aerdige feit, dat hja meiinoar wol niget
hiene oan ófstoarne folkloristyske din-
gen, mar dat er sa’n bytsje field waerd
foar de boarne, hwer’t dizze dingen al
linnich üt fuortkaem wiene en jit altyd
üt opbloelden: It eigen aerd en wêzen
fan de streek of it gewest. Hwant folie
wichtiger as dy deade oerbliuwsels is
dochs it libbene, eigene. En fan folie
zeker een probleem op, omdat hun om- gearkomste fan leararen by it lénbou-
zet vaak niet voldoende Is om aan het
gezin een behoorlijk bestaan te verschaf
fen. Oewoonlijk zijn er dan ook nog an
dere bronnen die te zamen met de win
kel een voldoend gezinsinkomen moe
ten opbrengen. Nu wordt er op deze
kleine winkels wel eens een aanval ge
daan en er zijn lieden, die ze zo on
economisch vinden, dat ze maar „weg
gesaneerd” moeten worden, maar een
winkel met een kleine omzet betekent
nog niet een winkel zonder nuttige func
tie. Zou men deze zaken met een blauw
potlood wegsaneren., dan zou de behoef- oer ^Ide kledij, oer
heeft meer dan eens het bedenkelijke
euvel gesignaleerd en de Friese winke
liers op het gevaar gewezen van deze
credietgeving, die voor velen onherroe
pelijk moet leiden tot tekort of zelfs ver
lies van bedrijfskapitaal. Nog onlangs
heeft de Kamer van Koophandel te Leeu
warden deze kwestie opnieuw in behan
deling genomen toen haar bleek, dat deze
oude kwaal na de oorlog weer aan het
opduiken is. Friezen zijn nu eenmaal
sterk gehecht aan traditie en wanneer
land meer winkels zijn dan in andere de^gewoonte is om crediet te geven
provincies.
Volgens de beschikbare gegevens komt
er in Nederland één kruidenierswinkel
voor op 370 inwoners. In 1930 vóór de
Vestigingswet en de oorlog, bedroeg dit
cijfer 204. In Friesland moet gemiddeld
een kruidenier leven van 216 consumen
ten tegen 123 in 1930. Op dit ogenblik
is de winkeldichtheid van kruideniers in
Friesland dus even groot of klein
als in het gehele land in 1930!
Met de bakkers staat het nog slechter,
voor Nederland verbeterde het cijfer tus
sen 1930 en .1949 van 460 tot 721, voor
Friesland slechts van 253 tot 368!
Alleen voor schoenherstellers vond spr.
voor Friesland een beter cijfer dan van
het gehele land, schoenwinkeliers en
kappers hebben er echter gemiddeld
minder klanten dan hun collega’s buiten
de provincie.
In een vruchtbare veeteeltprovincie mei
veel greidland, zonder grootgrondbezit,
zijn van oudsher de boerderijen vrij ge
lijkmatig over de gehele provincie ver
spreid. De boeren zijn bij hun eigen land
en vee blijven’ wonen en inplaajs van
enkele grote steden ontstond er op de
gunstig gelegen knooppunten een net
van steden, dorpen en gehuchten. In deze
dorpen en steden vestigden zich de win
keliers, die tot taak hadden het verzor
gen van de bevolking op het platteland.
Deze winkels konden bij de bevolkings-
sprelding niet tot grootbedrijven uit
groeien; alleen in de centra ontstonden
grotere bedrijven' voor die goederen, als
kleren, huisraad etc. die boven de capa
citeit van de dorpswlnkelier lagen, maar
verspreid over de gehele provincie vindt
men de kleine zaken voor het dagelijks
gerief, vooral kruideniers en bakkers. De
ze kleine bedrijven in Friesland leveren
De Directeur van de Middenstand van stand binnenkort een bijzondere studie
het Ministerie van Economische Zaken, van de kleine bedrijven in Friesland zal
dr. W. L. Groeneveld Meyer, heeft ter maken.
mei in bal boarte waerd, mar it is folie
wichtiger dat men it keatsen rouom yn
Fryslén meidwaen lit en foarüt bringt.
Dy echte, eigen sport, alhiel passend by
lén en minsken, lit men op mannich plak
forwmrde om in oare sport, alle jild 'en
melwurking to jaen en winters en sim
mers geande to hélden, Ik fyn it alhiel
net slim, dat men hjlr en derre in pleats-
ke fan in hiel éld type biwarje wol, mar
dat men de nije pleatsen op in stylfolle
eigen wize der delset is folie mear fan
bitsjutting. De moaljens fan pleats en
doarp, de aparte skientme fan in léns-
douwe, hwer’t men bisef hawn hat fan
hwat hjlr heart en foech jowt, dat komt
op it earste plak, tinkt my. En der moai
folie mear wurk fan makke wurde by
de jongerein, dy’t opgroeit by motor en
tractor. Soms soe men tinke, dat >t party
lju hjir hinne wolle: in Fryslén hwer’t
men docht en praet en libbet, lyk as
rounom oars en dan hjir of derre in éld
hüs, in Hynljipper keamer, in klokhüs
en in élde tsjerke, hwerby in mantsje,
dy’t jit inkele wurden kin fan de tael,
dy’t de ynboarlingen hjir yn earder ti-
den brükt hawwe. Dan wie Fryslén nü-
mer ien foar de toertochten fan aide da
mes en as feintsjes forklaeide élde hea-
ren. Dan wie it ynteressant en „merk
waardig”, „Hoogst merkwaardig”. Mar
nou’t it hjir libbet fan echt, eigen folks-
libben op strjitte en hüs, yn skoalle en
tsjerke, nou smale hja op it chauvinisme
en it „onbeschaafde” fan dy stijfkoppen.
Hja gunne üs wol in keamer yn it mu
seum mar it libben neffens eigen aerd
en wêzen, dat tüzen museums wurdich is,
dat is harren yn ’e wei. Soe it hjir fan
komme kinne, dat hja oergunstich binne
op in bisit, dat hja seis al lang kwyt
rekke binne? Men soe it hast tinke!
toonstelling „Scheppend Ambacht”
Wolvega, een rede uitgesproken, waar
van enige passages ons voor de Friese
middenstand van groot belang voorko
men.
Onder middenstand verstond spreker de
zelfstandige risico dragende ondernemin
gen in het kleinbedrijf op het gebied van
handel, nijverheid en dienstverlening.
Hieronder behoren dus in het algemeen
alle ambachtsbedrijven, de meeste win
kels, horecabedrijven en vervoersonder
nemingen, die in het bijzonder in Fries
land zo talrijk zijn. Daarnaast zijn er nog
tal van andere ondernemers als kleine
■industriëlen, grossiers, tussenpersonen
en anderen, die tot de middenstand ge
rekend moeten worden.
De jonge aanstaande middenstander is
sedert 1937 gedwongen geworden te stu
deren en zich daardoor voor te bereiden
voor zijn maatschappelijke taak.
Sinds 1937 hebben niet minder danverdedigen, heeft reeds vóór de oorlog
250.000 candidaten zich opgegeven voor ter zake een krachtige actie gevoerd.
het examen middenstandsdiploma Alge- Haar voortreffelijke secretaris, dr. Otten,
mene Handelskennis en 150.000 voor de
verschillende vak-examens.
Maar enkel met een diploma en vesti
gingsvergunning is nog geen bestaan
verzekerd.
Nodig zijn ook behoorlijke omzet, snelle
omzet, en lage kosten, willen de bedrij
ven niet vastlopen.
Juist in Friesland doet zich de moeilijk
heid voor, dat de omzetten in het alge
meen per winkel gemiddeld laag liggen,
omdat er verhoudingsgewijze in Fries-
Hwat hat Gabe Skroar
hof werden deze voorwerpen gebruikt
en het spreekt vanzelf, dat zij ook in
zwang kwamen bij de deftige en rijke
families.
Behalve zilver werd waarschijnlijk veel
koper verwerkt voor de zuivelbereiding
van de boeren, die bovendien wilden
pronken met hun paarden en hun wa
gens. Daarnaast bestond natuurlijk eni
ge huisvlijt als beensnijden, silhouet-
knippen en dergelijke, wat vaak tot
prachtige artistieke prestaties geleid
heeft.
Zo ziet men, dat in het verleden in Fries
land een basis is gelegd voor het am
bacht door de opdrachten der gezeten
burgerij, de behoeften der boeren en de
huisvlijt in de vrije tijd. Het is een ge
lukkig idee om, wat er nog van bestaat,
in gezonde banen te leiden en liefst zo
veel mogelijk te ontwikkelen.
Het ambacht heeft een perspectief en
een taak. Vakopleiding en voorlichting
zijn twee voorname wapens, waarmede
deze strijd reeds wordt gestreden en
verder moet worden voltooid.
Laten de jongelui, die thans de school
tijd achter de rug hebben en staan voor
de beroepskeuze, bedenken, dat ons land
vóór alles behoefte heeft aan vakmensen,
aan werkers, die hun vak goed verstaan,
Wie zijn ambacht kent, is gewapend
voor het leven, luidt de Vlaamse spreuk,
die even juist als kernachtig is.
Tengevolge van Fokker gaat straaljagers bouwen. De
Nederlandse regering heeft een contract
afgesloten met de N. V. Nëderl. Vliegtui-
genfabriek „Fokker” voor de levering
van enige honderden door de Fokker
fabriek in licentie te bouwen vliegtuigen
van het type Gloster Meteor.
Zeepost naar Indonesië. Met het m.s.
„Sibajak” dat 23 Juli a.s. van Rotterdam
naar Indonesië vertrekt, kan zeepost ver
zonden worden, mits deze uiterlijk 21 Ju
li a.s. gepost wordt.
Nederlander in Engeland verongelukt. De
21-jarige Rotterdamse zeeman J. v. d.
Hoek is bij zijn eerste reis, in Engeland
onder een kolentrein geraakt en gedood.
Aanvankelijk dacht men aan misdrijf,
aangezien op de verongelukte insuline
en 'n injectiespuit werd aangetroffen.
Hoe te bidden? In Den Haag werd de
Maranatha-kerk ingewijd. Dit is de eer
ste Ned. Hervormde Kerk in Nederland,
waarin knielbanken zijn aangebracht. De
inrichting is geschied naar de inzichten
van het herlevend liturgisch Gerefor
meerd besef in de Ned. Herv, Kerk.
„Rookwedstrijden” ongezond. Het be
stuur van de Nederlandse Anti Tabak
Stichting heeft zich tot de directeur-ge-
neraal van de volksgezondheid gewend
en zijn medewerking gevraagd om het
houden en organiseren van „rookwed
strijden” tegen te gaan.
Als een „gewoon” kind. In intieme kring
is Prinses Beatrix Woensdag geïnstal
leerd als padvindster bij het waterven-
del, dat op 16 Maart werd opgericht.
Hulp en Heil, de nieuwe psychiatrische
inrichting der stichting „Ned. Herv. in
richtingen voor zenuw- en geesteszie
ken”, werd door Prinses Wilhelmina in
i Leidschendam geopend.
I „Ahoy”, de bekende zeemansroep, is ge
kozen als naam voor de grote haventen
toonstelling, die het volgend jaar van 15
Juni tot 15 Augustus in Rotterdam ge
houden wordt.
De „Bauch” zit nog steeds muurvast.
Het gestrande Zweedse schip „C. A.
Bauch” zit nog altijd op ’t Bloemendaal-
Se strand. Pogingen om het weer vlot te
krijgen, hebben tot resultaat gehad, dat
het nu dichter naar zee is gekomen. Het
wil maar niet lukken het schip los te
krijgen.
Dat mocht niet Vier chauffeurs van een
grote Vlaardingse zuivelfabriek zijn ge
arresteerd. In enkele maanden stalen zij
tienduizenden liters melk van die fabriek
die ze aan slijters verkochten. Ze waren
zo brutaal de gestolen melkflessen weer
aan de fabriek terug te verkopen. -
Waarom niet hier? De Ned. Spoorwegen
hebben nog tien 6-assige electr. locomo-
gelegenheid van de opening van de ten- j Een ander probleem, dat zich in het bij
tel zonder in Friesland voordoet in de de
tailhandel en ook in het ambacht, is het
crediet dat door de middenstander aan
zijn klanten wordt gegeven. Vóór de
oorlog was het vaak de gewoonte, dat
winkeliers aan hun klanten lang crediet
gaven. In het bijzonder in de landbouw
streken betaalden vele boeren vaak eerst
als de oogst verkocht was. Het is zonder
twijfel dat grootwinkel-bedrijven en de
coöperaties een groot aandeel hebben
gehad in de beperking van deze crediet
geving. In de grote steden is contante
betaling vrijwel regel geworden en voelt
niemand zich beledigd als tegelijk met
de goederen, die hij besteld heeft, de
kwitantie gepresenteerd wordt of dat de
ambachtsman, als het werk klaar is, om
betaling verzoekt.
De Kamer van Koophandel in Leeuwar
den, die altijd op de bres staat, als het
1 erop aankomt, middenstandsbelangen te
250.000 candidaten zich opgegeven voor ter zake een krachtige actie gevoerd.
eigen boustyl fan buorkerijen, dy’t hjoed
de del boud wurde. Dat men hjir of der
Spr. deelde in dit verband mede, dat het
Economisch Instituut voor de Midden
tarief fan hawwe. It is. moai as men nei-
sneupt op hokfor wize yn de midsieuwen
tieven met een snelheid van 180 km per
uur bij een Franse fabriek besteld. De
levering begint in Sept. 1951.
45e Jaargang
Bolswards Nieuwsblad
De Friese Middenstand
r
t
1