Buitenlands
Overzicht
Provinciale
Kroniek
No. 78
45e Jaargang
Vrijdag 7 Oct. 1949
Streekblad voor West, en Zuidwest Friesland
Uitgave
OS1NGA -
Bols wnrd
üs hjoed
Via Dütsklan en Noard-Fryslan
Wurdt fuiortset.
CORDELL HULL
over eigen welvaart
oars as by üs yn if hüs en it mitsel-
jen bart „oer ’e hén”.
Omtrint alle huzen wurde fan büten bi-
pleistere. Ut kelders, ünder it pün, kom-
me minsken wei. Gauris bern op bleate
fuotten. Hokker jeugd groeit hjir op?
De eagen stean net blier en it wêzen li-
ket gauris swijsum en wrantelich. Oan
’e kanten fan it pün; in soad houten
needwinkeltsjes. De winkelfoarrie fait
ta, mar de kar is net great. De prizen
falie net altyd ta. (In poun kofjebeane
b.g. 15 mark). Dy Dütske (soldate) pet-
Hoewel het niet de opzet van deze kro
niek is, ontkomen wij er deze keer niet
aan even een uitstapje naar Amsterdam
te maken. Daar aanvaardde Dr. K. Fok-
kema vorige week Vrijdag het ambt van
buitengewoon hoogleraar in de Friese
taal- en letterkunde aan de Vrije Univer-
siteit. Behalve de R.K. Universiteit in
Nijmegen hebben thans alle universiteiten
in Nederland een Friese leerstoel.
Dat alles is Fryslftn.
Mannich Fries hat gjin weet fan Noard-
Fryslén. Sa sjogge hja Fryslén lytser as
it is. Né, dan wiene dy beide Ameri-
kaenske froulju, dêr’t wy okkerdeis mei
yn it spoar sieten, better op ’e hichte.
Doe’t hja yn Amsterdam hearden, dat
’/eischijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Moskou werpt rotte appel weg. Zuid-Slavië
vogelvrij. Tito, let op uw hachje. Ook
West-Duitsland afgeschreven. Communis
tisch China door Rusland erkend. Devaluatie-
perikelen en atoomkwesties.
To Dimter klnne wy yn de Scandinavië-
Express stappe, dy’t üs nei Denemarken
bringe sil. De reis nei de Deenske haed-
stêd kostet (retour) sa’n tachtich gou-
ne Dit is in noflike trein. Men kin sa
reizgje fan Scandinavië nei Parys en
Rome. Elk greate blauwe Sweedske tou
ringcars ünderhélde dizze routen. Mar
dan sll men faeks nachts ris yn in hotel
sliepe moatte.
(Op ’e fyts wurdt de reis ek wol dien,
mar fan ’e Nlederlénske grins nei de
Deenske is 420 km).
Treinen en bussen nei it Easten (East-
DütsklÊn, Poalen of Ruslén) seach ik
nearne. It ütsicht is goed, mar de dize
fan ’e hjerst-op-kommen makket de ki-
men skier. It lénskip is yn ’t earstoan
net ünbikend, mar der binne dingen by
de rüs om niget oan to hawwen.
Fan Dütsklén ha wy allegearre in soad
heard, nou sjogge wy it seis. Gjin lén-
skip en ütsicht dat jin opfleuret!
Sütrich en forware lykje de wenten. Yn
gjin jierren ferw hawn. En lang sa op-
rêdden en skjin net as by üs. (It wie yn
Dütsklén altyd al smoarger as yn Ne-
derlén). Sümbere grize gebouwen. Yn
’e stêdden pün, pün en nochris pün.
It romjen is (binammen yn Hamboarch)
yn folie gong. Frachten stien wurde fyp
meald. Oare frachten yn ’e Elbe kipt.
Hoe lang binne se hjir oan it romjen?
Ik wit it net. Mar wol wit ik, dat der
noch mar och sa’n bytsje rom makke
is. Binearjlende: bergen sille hjir noch
jierren lizze. Hjir en dér nijbou. Mear as
to sizzen
Léstendeis hat der in deputaesje üt Fryslén in reis makke
nei Denemarken. len fan üs lêzers hat mei west en skreau
it neikommende reisforslach, dêr’t tige actuele fragen yn
oan ’e oarder komme.
Ten slotte:
Wij hebben in dit overzicht niets meer
over de atoomkwestie gezegd, hetgeen
niet betekent, dat ze de geesten niet
pieer bezig houdt. Integendeel men acht
haar nog altijd het voornaamste punt in
de discussies in de Ver. Naties en Vei
ligheidsraad en zoekt ook naar een mid
del om in deze zaak tenminste de grote
mogendheden tot een vergelijk te bren
gen. Maar aangezien dat moet berusten
op wederzijds vertrouwen, terwijl er nu
wederzijds wantroiuwen is, ziet men nog
geen uitkomst. Ook de punten die de
laatste dagen in de Ver. Naties aan de
orde waren als de Italiaanse koloniën,
Griekenland en Korea, laten wij thans
ter zijde, ook |de discussies (daarover
immers werden beheerst door het wan
trouwen tussen West en Oost.
Lju, dy tsiere om in strie
Bisêftsje dy mei goede rie.
„Mar hoe komt en hoe kin it allegearre
sa?” frege ik imrnen.
„Och, wy binne mar Noard-Friezen en
gjin Prusenl
En de Ingelsken to Kiel, dy’t üs saken
oarderje, hawwe forkearde riedslju. En
ek hawwe. hja de Prusen net heal
troch.”
Ik leau, dat dit ienféldige andert alles
ynhéldt.
It is stil wurden yn üs wein.
Oan it Ifirï is net folie bysünders to sjen.
Meast bou. Se binne rounom oan it
jirpeldolien. Froulju en Side mannen.
As wy de Elbebrêge hawn hawwe, giet
it it Noarden yn.
Hjir komme wy aenst yn Sleeswyk, it
lén dat Dütsklén (Bismarck) yn 1864
fan Denemarken Öfstellen hat.
Boppe it rivierke de Eider (Süd-SIees-
wyk) bigjint Noard-Fryslén. Tusken Ne-
derlén en Noard-Fryslén leit it Side
East-Fryslén. In namme as Unema (Oe-
nema) en plaknammen as Steinum en
Skibirum binne hjir noch Frysk, mar de
tae| (b.g. yri "e herberchnamme „das
Ostfriesische Haus” is Dütsk. Eartiids
kamen de „mieren” hjirwei. om üs (W.-
Friezen) yn ’e üngetiid to helpen.
De Fryske nammen hawwe nou net mear
as in histoaryske bitsjutting. De East-
Friezen binne Dütskers wurden. (Hoe
oft it mei de Sealterlanners stiet, is my
net bikend). Mar de Noard-Friezen bin
ne harsels bleaun en fan aerd en üt
sicht minsken krekt as üs. Alhiel gjin
Dütskers. Hja hawwe in tige langst, om
wer by Denemarken (lyk as foar 1864).
In Fries en in Prüs passe inoar net. De
Noard-Friezen |hawwe it tsjintwurdich
(lyk as de Hilgolanners) tige swier. Hja
ntfi—ti mei yn Hitler syn legers. (Gau-
De devaluatie
heeft problemen opgeroepen, welke nu
reeds in Frankrijjk wrijving tussen de
regeringspartijen veroorzaken.
Frankrijk vooral kan de Engelse deva
luatie, die de andere landen meesleepte,
moeilijk verkroppen, en het is met enige
andere landen o.a. Nederland in over
leg getreden, om gezamenlijk de gevol
gen van de devaluaties nog eens na te
gaan. Engeland en België hebben ove
rigens enige maatregelen genomen, wel
ke het onderlinge handelsverkeer tussen
de West-Europese landen kunnen be
vorderen.
De groei van het Friese
taalbesef.
Ter gelegenheid van deze ambtsaan
vaarding sprak de nieuwe professor een
rede uit „Over de groei van het Friese
taalbesef”.
Toen het Nederlandse volk in de 16de
eeuw ontstond, woonde het Friese volk
al meer dan 1600 jaar op dezelfde
plaatsen als nu. Van de Romeinen kre
gen wij de eerste berichten over de Frie
zen, die zich toen al onderscheiden van
de andere Germaanse stammen. Ook in
taal? Wij weten het niet. Wel zullen er
verschillende dialecten geweest zijn. De
latere ontwikkeling van de taal der An-
gelen, Saksen en Jutten geeft ons de
vrijmoedigheid het ontstaan van het Fries
op rond 500 te zetten. Daarmede is de
Friese taalgemeenschap ontstaan, die
tot heden toe voortduurt. Het oudst be
kende Friese stuk dateert van 1242.
Friesland maakt hiermede geen slecht
figuur, wanneer wij bedenken dat dit
zeven jaar voor het oudst bekende Zuid-
Nederlandse stuk en dertig voor het eer
ste Hollandse is. Omstreeks 1540 worden
de laatste officiële stukken in het Fries
geschreven. Nieuwe stromingen hebben
de overwinning behaald. Voor het «Fries
breekt er een tijd van verval aan.
Gysbert Japicx vormt een uitzondering
op de regel. Het zou echter tot de 19de
eeuw duren alvorens het Fries onder in
vloed van de romantiek weer in aanzieh
steeg. Heftig bruist het romantisch ge
voel in mannen als Harmen Sytstra en
Tiede Dykstra, bij wie de Friese bewe
ging zijn eigenlijke aanvang neemt. In
den beginne stonden de rechtzinnige
Friezen afzijdig in deze strijd. Pas aan
het begin van deze eeuw ontwaakte het
nationale besef bij hen. Op deze ont
wikkeling heeft de Vrije Universiteit een
grote invloed gehad. Daarom is het zo
buitengewoon verheugend, dat thans
ook aan deze Universiteit onderwijs in
de Friese taal zal worden gegeven. Een
lang gekoesterde wens is daarmede in
vervulling gegaan.
Abonnementsprijs:
1.35 per kwartaal bij vooruitbet?ling
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87920
Doe’t wy by üs Noard-Fryske freonen
oankamen, bigoun it to jounjen. Gjin
Wélden, mar wol: sénnich de groun.
Bou mei wyljend jirpellof. It wide fjild
lei yn ’e mylde gléns fan it lette Ijocht.
Yn in iensum forwaeid beamke song
noch in fügel. Oars wie alles stil, doe’t
wy swijend de lange sénreed delreizgen
nei de steatlike pleats, dêr’t üs foar dy
nacht gastfrijens oanbean wie.
Oars fan boustyl as by üs. In smük tek.
Skuorre- en büthüsdoarren wyt. De fe-
rnylje kaem üs op it hiem al tomjitte
en hiet üs wolkom. lenféidich, mar seld-
sum hertlik. Net folie wurden, mar üt
hündert lytse (en greate) dingen fielt
men de gollens. Wy wiene hjir op slach
thüs.
Rounom, sa gau as de Noard-Fries for-
nimt, dat jo in (West)Fries binne, moat
te Jo yn ’e hÜSi komme. It béste plak is
Jowes en if béste dat er yn syn hüs
hat, wurdt Jo foarset.
guod dogge jin net sympathyk oan. En
dat Fryske fé hjir en dér yn ’e greiden,
hoe komt dat sa fier fan hüs? En dy
kostbere mesinen yn mannich lyts
doarpsbidriuw, hoe komme dy dér? En
dy Philips-radio-apparaten yn mannich
hüs? En yn hokker kamp waerden üs
maten tramtearre?
It is foarby, net forgetten en mannich
minske wrakselt mei it forjaen.
Heech leit it pün.
Hoefolle liken lizze der noch ünder?
En hoefolle fan dy minsken moasten neat
fan Hitler hawwe?
En hoefolle lytse bern, dy’t fan gjin
nazi-regear wisten?
It bommegewelt kaem oer goeden en
tsjoeden. Hokker lieders sÜnder leaf de
koene sokke oardielen oproppe oer har
eigen folk?
De oarloch is al goed fjouwer jier foar
by.
De driging fan it pün stiet en swijt.
Mar yn it skaed fan ’e pünheap waechst
in wreed lok.
De Russen schijnen hun balans te heb
ben opgemaakt. Tito’s Zuid-Slavië heb
ben ze afgeschreven, als zijnde een h.i.
rotte appel, welke het gehele satelliet-
gezelschap in de Kominform-mand zou
kunnen aansteken. Moskou heeft bet
vriendschapsverdrag met Zuid-Slavië
opgezegd, en de satellietstaten, behal
ve Albanië, hebben dat voorbeeld ge
volgd. Door de opzegging dezer vriend
schapsverdragen verandert er in wezen
niet veel, maar het is een gebaar, om
zowel binnen- als buitenland te tonen
dat Zuid-Slavië voor de Russen heeft af
gedaan. Dat bet verscheuren dezer ver
dragen zou betekenen, dat de weg nu
vrij is voor oorlogshandelingen jegens
Zuid-Slavië wordt in het algemeen niet
geloofd, ook bestaande vriendschapsver
dragen hebben nimmer oorlogshande
lingen belet. Men beweert zelfs, dat het
opzeggen dezer verdragen betekent, dat
er geen officiële oorlog zal komen; want
wilden de Russen die, dan zouden ze hem
bij verrassing beginnen en niet eerst ver
dragen opzeggen. Nu wordt Zuid-Slavië
zo’n beetje vogelvrij verklaard, er zal
zoveel mogelijk in het binnenland en aan
zijn grenzen worden gewroet, terwijl
Hwat hat Gabe Skroar
in toom worden gehouden, anders had
het zijn troepen Albanië laten binnen
dringen. En wie weet wat Tito zou doen
als de Bulgaren grensincidenten veroor
zaken, als hij al te zeer kon vertrouwen
op militaire steun van het Westen, wel
ke hij zeker niet zal krijgen, tenzij ook
Griekenland bij de moeilijkheden be
trokken werd, in welk geval de lawine
zou loskomen. Het is voor dit soort
oorlogsgevaar, dat de Engelsd bladen
vooral vrezen, dus dat de onverantwoor
delijkheid van kleine roekeloze mogend
heden, de spanningen, welke tussen de
grote bestaan tot ontlading zou bren
gen.
Een tweede post welke de Russen op
hun balans hebben afgeschreven, is
West-Duitsland.
De West-Duitse regering wordt een ma
rionettenregering, speciaal van de Ver.
Staten, genoemd. Als Rusland begint met
nota’s, betekent dat doorgaans de voor
bereiding van een volgende stap en dat
zal wel zijn de vorming van de reeds
lang verwachte Oost-Duitse regering.
D.w.z. de Russen zullen deze niet zelf
vormen, doch de communisten in Oost-
Duitsland de kans geven zonder verkie
zingen de volksrepubliek te Berlijn uit
te roepen, welke in werkelijkheid slechts
Oost-Duitsland zal omvatten, doch zich
'zal voordoen als een staatsvorm voor
Jo wurde stil ünder safolle earlike ta- geheel Duitsland.
gedienens en nea sille Jo dy minsken
wer forjitte kinne.
Fierder nei it Westen lizze de kegen, de
polders by de sé. It lén is as de Alddyk,
Aldebidtsyl, yn üs Fryslén.
„Faeks binne jimm’ tein, by Ditmarschen
léns en by Eiderstedt op Noard-
Fryslén ta,
Om de sprake to hearren en de Halligen
rizen to sjen
Mar haww’ jimm’ ek west yn ’e greide
en it gêrs yn jimm’ hannen
field?
En haww’ jimm’ it wetter preaun üt ’e
fething fan Nommenswart?
Dat alles is Fryslén”.
„Noardfryske hüs”
ris acht jier lang). Op ’e dreechste plak
ken waerden se set. „Wy wiene syn
kenünefoer, neat oars!”
De lytse Fryske doarpkes (Risum, Lind
holm, Niebtil e.o.) net greater as Par-
regea, hawwe yn ’e léste oarloch alle
gearre wol tweintich man forlern. Hja
wiene gjin nazi, tochten en wiene oars
as de Prüs en dêrom waerden hja op-
romme. En nou?
West-Dütsklén hat f5 pet. flechtelingen
üt it Easten.
De Noard-Friezen goed 100 pet.!!!
En mei de léste forkiezingen hiene de
Prusen ek har stim.
„Wer by Denemarken!” fregen de Frie
zen.
„Bliuwe by das Reich!” easken de Pru
sen. (Bystien troch in kloftke heal for-
dütske Friezen ünder lieding fan pastor
Muus).
En sa waerd de ütslach fan ’e forkie
zingen slim Üngunstich, biynfloede troch
de flechtelingen, dêr’t de Friezen1 mei
opskipe sitte.
Hja hiene mar krekt stimmen genóch
om ien man (Berthold Bahnsen) to krijen
yn it regear fan West-Dütsklén. (Bonn).
De kéns op oansluting by Denemarken
liket géns lytser as b.g. forline jier, ek
al knikke dan de Skandinavyske regea-
ringen ris in kear tsjin dat lytse folkje,
dat ek Ünder de krüsflagge libbet.
De D. P. (Deutse Partei) wurdt mach-
tich, hat wer in diktator en alle allures
fan Hitler en syn trawanten. Hja binne
l de driging (en faeks jit slimmer) foar
ik forwachte hie. De stegers steane --1 de Noard-Friezen.
De Fryske foarmannen knje unanime
driichbrieven: „Wachtsje mar, as earst
de Ingelsken fuort binne, dan sil der ek
mei jimme Öfrekkene wurde.”
Of de glêzen wurde by nacht ynslein.
Oi de bannen fan in auto wurde stik
ken snien. Hwat sil de ein wêze fan
dizze driging?
Hwa’t him de tastén en de takomst fan
’e Noard-Friezen yntinkt, wurdt it bang
to moede.
Ik hie üt ’e fierte woiris fan dizze din
gen heard;
ten en dy klean fan „feldgrau” soldate- Nou ^aw se ^an ne>by sjoen en heard
- en it lit |my net mei rést.
Hwat soe it in skoane saek wêze, as
de hiele wréld wiste fan it greate ün-
rjocht, dat dizze minsken oandien wurdt!
Yn it „Noardfryske hüs” to Husum
hong, op in eareplak, it wurd fan de frije
Fries Pildder Lung:
„Leaver dea as slaef”.
Yn omtrint alle wenten, dêr’t wy letter
kamen, stie dit wurd.
De skoallebern yn in Deensk-Fryske
skoalle bigounen hjirmei de dei.
It sizzen is maklik.
Mar hjir is it sizzen en üthélden net
sa maklik.
De Noard-Fries héldt fan in kleare kime
cn in rom hert.
En dêrom sprekt hy dit wurd en wytget
dêrmei in elk, hwer’t er stiet.
Dizze bilidenis rekket de djipste dingen
fan syn bistean.
En fan uzes.
Tito heel erg op zal moeten passen voor
zijn hachje, er werd reeds een mislukte
aanslag gemeld.
Dat de primaat van Zuid-Slavië, mgr.
Stepinac, in 1946 via een even gerucht
makend proces door Tito gevangen ge
zet, als dat tegen kardinaal Mindszenthy
in Hongarije gevoerd, eerstdaags waar
schijnlijk in vrijheid wordt gesteld, be
wijst hoezeer Tito thans prijs stelt op
goede betrekkingen met het Westen.
Er komt een zetel voor een Oost-Euro-
pees land vrij in de
Veiligheidsraad.
Tot nog toe liet men Oost-Europa zelf
uitmaken welke der Oost-Europese lan
den die zetel zou bezetten. Rusland en
zijn satellieten hebben Tsjecho-Slowa-
kije als candidaat. Een aantal Westerse
landen, o.a. dè Ver. Staten, willen ech
ter Zuid-Slavië, maar Engeland is ge
neigd de Tsjecho-Slowaakse candida-
tuur te steunen zowel omdat daarmee, in Azië India en zijn bijdrage levert tot
een traditie gewonden methode wordt
gevolgd, als om een misschien veel
zwaarder wegende reden n.l. deze dat
men Tito niet over het paard wil tillen.
Met Balkanlanden moet men altijd voor-1 Europa voorlopig nog zorgen genoeg
zich tig zijn, Griekenland moest ook al i
van DruRKerlj Fa. A. J.
Op deze wijze wil men trachten ook de
sympathie van die Duitsers in West-
Duitsland te winnen, die boven een fe
derale W.-Duitse republiek, de Duitse
eenheidsstaat verkiezen. Dat zal echter
wel tevergeefs zijn, want die Duitsers
weten ook, dat een Duitse eenheidsstaat
thans slechts kan bestaan als vazal van
Rusland. Dat zal dus nu Oost-Duits
land worden, dat de pen plaats van Z.-
Slavië in de Kominform kan innemen.
Door de vorming van deze volksrepu
bliek zal de
splitsing van Duitsland en Berlijn
een zo goed als definitief karakter krij
gen. Nog pas thad de Bondsdag van de
West-Duitse republiek Berlijn als twaalf
de land in deze republiek opgenomen,
een demonstratief gebaar slechts, want
de bezettingsautoriteiten zullen het n'ef
goedkeuren.
Waarschijnlijk zal de z.g. „volksrepu
bliek voor geheel Duitsland” nog deze
week worden uitgeroepen, de West-
Duitse regering zal dan als een „sepa
ratistische” worden voorgesteld en een
vredesverdrag tussen Rusland en de
volksrepubliek worden voorbereid.
Een prettiger balanspost dan Z.-Slavië
en West-Duitsland is voor de Russen
communistisch China,
dat thans een centrale regering heeft ge
kregen en de erkenning door de mo
gendheden heeft verzocht. De Russen en
de satellieten hebben direct aan dit ver
zoek voldaan en dat is geen wonder,
want de Chinese „volksrepubliek” is er
een naar Russisch model, welke boven
dien het grootste deel van China omvat.
Al is het wel een beetje grappig dat
Moskou nu een regering erkent, die
slechts een deel, zij het een groot deel
van China vertegenwoordigt en het
Westen het recht ontzegt dat in Duits
land te doen.
Voor het Westen is de kwestie oneindig
veel moeilijker, tal van Westerse landen
hebben vriendschapsverdragen met de
nationalistische regering en men kan in
de Chinese volksrepubliek thans ook
geen vriend zien, doch slechts een bond
genoot van Rusland, dus een tegen
stander, doch die op de duur een for
midabele macht kan worden, welke een
eerste rol in, Azië zal kunnen spelen.
We zullen niet op de gevolgen ingaan,
welke de erkenning door Rusland van de
volksrepubliek en een eventuele niet-er-
kenning door het Westen voor de Ver.
Naties zal hebben. De Russen erkennen
de huidige Chinese nationalistische ver
tegenwoordiging bij de Ver. Naties nu
niet meer, wier klacht tegen Moskou over
de steun door de Sovjet-Unie aan de
Chinese communisten verleend op de
agenda van de nu bijeen zijnde vergade
ring der V. Nu is gebracht, natuurlijk
tegen de wens van Rusland in.
Wel mag er de aandacht op gevestigd
cat de hartelijke verhoudingen, welke
nu, naar verondersteld mag worden,
zullen ontstaan tussen de Russen en de
Chinese volksrepubliek nog niets zeggen
voor een meer verwijderde toekomst. De
huidige Russische politiek is zeker niet
alleen communistisch, maar is ook ge
richt op een uitbreiding van Ruslands
macht de satellieten in Europa heb
ben dat ondervonden welke ze licht
met Chinese belangen in tegenstelling
kan brengen. Als het Westen zich weet
te verstaan met dat andere machtige rijk
het verhogen van de welvaart der Azia
tische volken, waarmee men betrekkin
gen onderhoudt, liggen hier nog wel
enige kansen. Maar helaas heeft West-
-
'*'11
1
Bolswards Nieuwsblad
Nei Denemarken
A 1
