Md
Buitenlands
Overzicht
a
Provinciale Kroniek
I
1
Via Dutsklan en Noard«FrysIan
Os
TRANSFAEL
üs hjoed Q fi
to sizzen
1—
No. 80
45 e Jaargang
Vrijdag 14 Oct 1949
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
en
Wurdt fuortset.
PYT.
Bulgarije
Boudewijn
ns
~-5
grootste mogendheid op het vasteland.
Is het innerlijk sterk en door de hulp
van de Ver. Staten ook militair weer in
staat een eerste rol te spelen, dan kan
het
Goede vaart „Tsjerk Hlddes”.
Van trekschuit tot stoomboot was een
geweldige stap. De stap van stoomboot
naar motortractle was veel kleiner, maai
daarom niet minder noodzakelijk.
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs:
1.35 per kwartaal bij vooruitbet? ling
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87920
49.
tze
ina
en
Jo-
ig-
dje
•46.
ne-
nd,
sit-
zv
de
cus
ijt-
qe,
id-
4e-
eg.
en
jr„
te
1.
I-
West-Duitsland
in evenwicht houden en de Ver. Staten
er van weethouden de West-Duitsers
al te veel concessies te doen om hun me
dewerking te krijgen. Nu al hebben de
Ver. Staten West-Duitsland beloofd dat
er niet meer ontmanteld zal worden, de
schadevergoeding aan naburige landen
zal op andere wijze geregeld worden,
n.l. in de vorm van Duitse kolenleverin-
gen aan die landen. De Engelsen voelen
niet voor al te grote tegemoetkoming
jegens West-Duitsland, maar de Ameri
kanen hebben voor hun politiek een
sterker troef wanneer Frankrijk innerlijk
zwak is, dan wanneer het zich krachtig
kan doen gelden. Hoe zwakker Frank
rijk, hoe meer garen de vroegere vijand
West-Duitsland er bij zal spinnen.
Soortgelijke verschijnselen ontmoet men
in het
hebben gevormd, die nog al wat schijn
vrijheid heeft gekregen, ze is zelfs door
Rusland als souverein erkend, is er wei
nig fantasie voor nodig om te veronder
stellen dat de West-Duitse regering dit
feit en de behoefte, welke W.-Europa
heeft aan haar politieke en economische
medewerking zal uitbuiten om die sa
menwerking zo duur mogelijk aan dat
Westen te verkopen. M. a. w. de West-
Duitsers zullen allerlei concessies van
het Westen eisen en de tijd schijnt niet
zo ver meer dat onder de drang der
politieke ontwikkeling de West-Duitse
republiek weer zo goed als volkomen vrij
zal zijn, met misschien nog een schijn-
bezetting.
Men begrijpt welk een betekenis Frank
rijk bij deze situatie kan hebben. Het is
ia d» Weet-Europese samenwerking de
Verre Oosten,
waar generaal Mac Arthur, de Ameri
kaanse voogd over Japan het natuurlijk
vindt, dat men tegenover de geweldige
gevaren van een verenigd opdringend
Russisch-Chinees communisme een be
roep doet op de meest militairistische
mogendheid in dat gebied, dus datzelfde,
nu ontwapende rijk van de Rijzende
Zon. Hij is er dan ook voorstander van
de betrekkingen met dat land in die
richting te ontwikkelen, andere Ameri
kaanse staatslieden echter, ook in het
departement van buitenlandse zaken, en
Engeland en de meeste landen, welke
oorlog tegen Japan gevoerd hebben, ver
zetten zich tegen deze opvatting en me
nen dat de kern van de dam tegen het
communisme hier moet worden gevormd
door India, dat grote sympathie in de
Z.-Oost-Aziatische landen geniet en dus
de aangewezen leider is. Maar een lei
der, wie het aan de nodige machtsmid
delen ontbreekt.
Het bezoek van de president van India,
Pandit Nehroe,
aan Washington moet men In dit licht
zien, zowel Nehroe als het Amerikaanse
ministerie van buitenlandse zaken wen-
Het heengaan van de regerifig Queuille
in Frankrijk, die 13 maanden aan het
bewind was, een record voor een Frans
kabinet na de oorlog, wijst op de nog
altijd betrekkelijk wankele toestand in
dat land. De spanning tussen lonen en
prijzen veroorzaakt ook een spanning
onder het volk, in de vakbeweging, in
de partijen en tenslotte in de regering,
welke bezweek omdat de ministers van
verschillende politieke gezindheid het
niet eens konden worden hoe de prijs
stijgingen, mede door de devaluatie ver
oorzaakt, op te vangen door loonverho-
ging en zo ja in welke mate.
Frankrijk krijgt nü wel een nieuw kabi
net, maar het blijft de vraag, of het dit
probleem baas kan, dat zelfs heel wat
stabielere regeringen in andere landen
wellicht moeilijkheden zal veroorzaken.
Men kan zich van die moeilijkheden een
voorstelling maken als men de mening
van een zo deskundig man als dr. Hol-
trop, de president van de Nederlandse
Bank leest, die betoogt, dat, terwijl de
devaluatie een prijsstijging zal veroor
zaken, deze niet mag leiden tot loons
verhogingen, wil men zich de vruchten
van die devaluatie niet zien ontgaan.
Dit zou zeer te betreuren zijn, niet al
leen om Frankrijk zelf, maar ook in ver
band met de algemene toestand in W.-
Europa, welke een innerlijk sterk Frank
rijk vraagt.
Immers, nu de Russen een
Oost-Duitse staat
begin van deze week zijn in een twee
tal landen
verkiezingen
gehouden. In Oostenrijk deed zich de
ruk naar rechts voor, welke men ook
elders reeds zag, wel bleven de katho
lieke en de socialistische partijen verre
weg de grootste en zullen zij weer de
regeringscoalitie vormen, maar deze par
tijen moesten resp. 8 en 9 zetels afstaan
aan de z.g. onafhankelijke partij, die niet
meer en niet minder dan een nazipartij
is. In Noorwegen versterkte de soc. dem.
partij, die de absolute meerderheid had,
haar positie, tegen de verwachtingen in,
nog, ze kwam zegevierend uit de strijd,
en zal dus de regering in handen hou
den. De communisten kregen een gewel
dige klap, ze verloren van hun 11 zetels
er 10. In België treedt de kwestie der
volksstemming over ’s konings terugkeer
weer op de voorgrond nu een senaats
commissie het er over eens werd dat
deze stemming regionaal zal zijn, d.w.z.
het Waalse en Vlaamse gebied zullen
afzonderlijk stemmen, speciaal op wens
der Walen, die beweren, dat de koning
bij hen minder gezien is dan bij de Vla
mingen.
Hwat de iene öfnomd wurdt,
Hat de oare wer oerfloedich:
De rykdom bringt syn soarch;
Dy soarch hat wurdt swiermoedich.
I noch stil. Tusken Oktober en April (6
moanne lang) is de skoalle wer fol lear-
lingen, rounom wei. Skandinaviërs,
Noard-Friëzen, West-Friezen (soms) in
stikmannich Ingelsken, in pear Sjinezen.
De leeftiid is tusken de 16 en in goed
20 jier. Op it time-plan (tiidplan, les-
roaster) steane Üren en lessen. Koartwei
sein: in oereidzjen en ütbou fan ’e le
gere skoalle mei dernjunken boekhélden,
ingelsk, litteratuer, bisprek fan fragen
üt ’e fragebus en foar algemiene Ont
wikkeling saekkundige sprekkers en
films, rounom oer. Hjir kinne de learlin-
gen (as hja wolle) in kolossale algemie
ne Ontwikkeling opdwaen en yn ’e kun
de komme mei oare tolken en forhdldin-
gen. De geast op ’e skoalle is prach-
tich en it is ornaris sa: it healjier is om,
foardat de leading der erch yn hat.
Mar dan is der in goede bydrage le-
vere ta syn foarming, dêr’t er letter syn
libben lang wille fan hawwe kin. De
nemarken is in agrarysk lÊn en dit is
fanseis biskiedend foar it meartal fan ’e
learlingen en ’e lessen, mar ek kantoar
mannen, timmerljii e. o. bisykje hjir de
folkshegeskoallen.
Dümny Grundvig hat (omtrint 100 jier
forlyn) in goed ding dien, doe’t er diz-
ze ynstellingen stifte. To Hoptrup wie
syn geast fan „bliermoedich christen
dom” noch oanwêzich.
Yn NederlOn is it libben mear speciali-
searre en hat if iene fak sa gjin forbi-
ningen mei it oare. Hjir steane de min-
skegroepen losser fan inoar. FryslOn koe
oan’t nou ta mar ien folkshegeskoalle
opbringe. („Allardseach” to Bakkefean,
i under Dr. van der Wielen).
Wy geane it Noarden yn.
It is noch ier yn ’e moarn en dizich oer
’e fjilden, lyk as dat op moaije dagen
i yn ’e iere hjerst wêze kin.
moesten weer enige
ministers het veld
ruimen verdacht van
Titoïsme. Zo gaande
weg wordt Tito nog de
beste bondgenoot van
het Westen, niet om
dat hij een positieve
bijdrage levert aan de
kracht van dat Wes
ten, voorlopig kost hij
nog dollars, hij heeft pas een lening ge
kregen, maar 'omdat zijn ervaringen met
Moskou en zijn houding tegenover de
Sovjet-Unie weerklank vinden in andere
satellietstaten en ook daar ’t nationaal-
communisme aanwakkeren. Dat Tito
direct ook de Chinese volksrepubliek er
kende, vloeit blijkbaar voort uit zijn hoop
dat ook in deze republiek het commu
nisme meer op de nationale belangen
dan op die van Moskou gericht zal zijn,
en Tito’s positie in de communistische
wereld door vriendschapsbanden met
Peking dus zal worden versterkt. In het
1899 - Oktober 1949
„Foar rjocht bidriigd’ selsstannichheit”
Transvael fierde it füle pleit,
Tsjin ’e oermacht fan de Britten.
Yn eltse fredich-warbere Boer,
Loge Onstumich ’t frijheitsfjür,
De bern seis learden| ’t sjitten.
Fordigenen elts plakje groun,
lenriedich, trou, it heechst forboun.
Fortrape? nea! De füsten ré.
Tsjin Chamberlain - Cecil Rhodes.
Krêft dy’t üt drok opfearre:
De bea: „God wol Jou bystün jaen,
Om foar üs folk üs plicht to dwaen,
Lit üs as helden stjêrre.
God, wy ha dizze striid net socht,
Alles sal rech kom ’t wurdt üs ijocht”.
Us alden libben del oan dei
Op hoop tsjin hope yn alles mei.
Der waerd oer praten^ skreaun en
sprutsen.
De stim fan ’t bloed, dy’t yn har spriek,
De Nederlénner fielde, üntdiek,
It sibbe fielen, djip birutsen,
Komt de üre? fan ’e need, de dead,
Yn suvere sympathy wer bleat.
Unrjocht, forneatiging, illind’
Wy ha de drok ek fiif jier ken’,
Wy binn’ ’t noch net forgetten,
Wy ear’ diz hjerst - nei fyftich jier -
Heger dertroch dizz’ helden fier
De Leijds en de de Wetten.
God laette har in oare wei,
It antwurd jowt de Create Dei.
11 Okt. 1949.
Hwa hat „Trou” skreaun?
Fan de 13 hUnskriften, dy’t ynkommen
binne foar de novellepriisfraech, hat
„Trou” de priis krige. Yn ’e boekewike
krije de lju, dy’t foar f3.50 keapje dy
novelle der op ta. Boppedat hawwe se
noch k^ns in moaije priis to winnen,
hwannear’t hja sizze kinne hwa’t dy no
velle skreaun hat. De namme fan de
skriuwer w,urdt nammentlik net bikefld
makke.
It moat sein wurde, dat de boekhanlers
de saken mei faesje oanpakke om de
boekewike ek fan ’t jier wer goed slagje
to litten. Krekt fantofoaren sil der in
propagandaboekje forspraet wurde. Yn
„It Fryske Boek: in freon fan it libben”
hat Freark Dam op smaeklike wize alk
nije ütjeften neamd en biskreaun.
Der komt wer in etalaezjekrlich en yn
Cnderskate plakken sille der literaire
jounen organlsearre wurde. Gysbert
Koelstra en Abe Brouwer sille yn Snlts
sprekke. Brouwer giet ek nei Dokkum,
wylst de bikende marionette-kunstner
Feike Boschma yn Ljouwert fragminten
üt Schurer’s „Simson” opfiere sil. By dy
gelegenheit sil H. K. Schippers sprekke
en declamearje. Yn Drachten komt Dou-
we Tamminga foar it buordtsje. Fierders
komme der jitte literaire jounen op ’e
Jouwer, yn Langwar, en de Haske.
Poe-mlddel.
Sneontomiddel is to Ljouwert in blinking
fan de hündert jier lyn forstoarne Amea-
Hwat hat Gabe Skroar
Wankel Frankrijk. Wel de prijzen om
hoog, niet de lonen. De Oost-Duitse
Staat gevormd. Zal slechts schijnbezet-
ting in W.-Duitsland blijven? Wie vormt
bet bolwerk tegen het communisme in het
Verre Oosten? Achter het ijzeren gordijn.
Verkiezingen.
sen zich te oriënteren over de weder
zijdse verhoudingen, welke een zeer
tere kwestie vormen. Landen als India,
die pas geheel onafhankelijk werden,
zoeken achter een tasten van het Westen
naar samenwerking licht pogingen tot
nieuwe overheersing. Daarom kan deze
samenwerking ook voorlopig nauwe
lijks van militaire betekenis zijn, daar
bij de huidige krachtsverhoudingen het
Westen dan een te overheersende po
sitie zou krijgen, men zal moeten begin
nen met economische hulp aan India en
andere landen in Z.X)ost-Azië, die deze
in grote mate behoeven om het wel-
vaartspeil op te voeren.
De mogelijkheid van een accoord tussen
Westen en Oosten lijkt echter verder ver
wijderd dan ooit. De vorming van de
Oost-Duitse volksrepubliek, uiteraard
door de Westelijke geallieerden scherp
veroordeeld, die deze nieuwe satelliet
staat van Rusland natuurlijk niet zal er
kennen, heeft ’n nieuwe twistappel bij de
vele reeds aanwezige gevoegd. Maar al
krijgt de Sovjet-Unie er een nieuwe sa
tellietstaat bij, het wordt er opnjeuw één,
waarin het zal gisten. De
Duitse communisten
krijgen zonder verkiezingen de macht
in handen, grote groepen zullen er ver
drukt worden en het feit, dat de com
munistische regering de Oder-Neis als
grens aanvaardt en dus grote delen van
het oude Duitsland aan Polen moet la
ten, zal van de beginne af de haat van
deze groepen jegens de Russen en hun
handlangers aanwakkeren. Niet voor
niets heeft Moskou, voor het zijn militair
bewind in Oost-Duitsland door een bur
gerlijk toezichthoudend orgaan gaat ver
vangen, er een uit Duitse communisten
bestaande, op militaire grondslag} gfe-
schoeide, politiemacht gevormd, welke
het volk in bedwang moet houden. Als
men zo berichten leest, krijgt men,
wel de indruk, dat het daar achter het
Ijzeren Gordijn van kwaad tot erger
gaat. Een nieuwe zuivering onder ambte
naren, militairen en middenstand en on
der de leden der communistische partij
in Tsjecho-Slowakije bracht weer 5000
mensen naar werkkampen, terwijl de re
gering de maatregelen tegen de R.K.
Kerk verscherpte. In
Kort na de bevrijding dacht men, dat
de tijd van de beurtvaart eigenlijk tot
het verleden behoorde. Alleen het tem
po scheen een rol te spelen. Tegenwoor
dig begint de prijs van het vervoer weer
een woordje mee te spreken. De beurt
vaart zal dan ook betere tijden tege
moet gaan, indien zij er in slaagt, ook
wat het tempo betreft, zoveel mogelijk
aan de verlangens van de verladers te
gemoet te komen. Daarom zullen er gro
tere en snellere schepen moeten komen,
motorschepen.
De rederij Schuyt-van der Boom-Stén-
fries begrijpt dit, want over twee jaar
zal haar gehele vloot uit motorschepen
bestaan. Voor een deel zal deze over
schakeling van stoom- op motortractie
ook gepaard gaan met een vergroting
der schepen, want de stoomschepen van
110 ton zullen worden tot motorschepen
van 175 ton.
Deze week Is het eerste gemoderniseer
de schip in Leeuwarden aangekomen en
het heeft direct ons hart gestolen. Het
is niet alleen een fraai beurtschip van
213 ton, maar wat ons zo buitengewoon
goed deed, dat was de naam. Wat dat
betreft, heeft de directie een goede keus
gedaan. Het schip voert de naam van
niemand minder dan „Tsjerk Hiddes”, de
bekende Friese admiraal uit de 17de
eeuw. Dat het die naam In een voor
spoedige vaart eer mag aandoen.
De mylde ynstelling, it golle oardlel en
de waerme tagedienens meitsje ek de
sfear fan de gearsit, dêr’t ik yn it foar-
geande artikel fan forhelle, sa goed en
- woldiedich.
Hjir sit de direkteur fan de Stokholm-
Amerika line njonken de arbeider, de
pretester njonken de lytse fiskerman, al-
legearre yn noflik petear. Hark! dêr liedt
de bingel yn ’e klokstoel njonken de
skoalle It is iterstiid. Dat is it hjir gau-
ris en goed. Wy ite thüs deis trije kear,
mar de Denen folsteane mei net minder
as fiif kear „spisjen”.
De Deenske tafel en gastfrijens binne
mei reden forneamd. Dr. Lauritsen giet
by de doar stean en nimf de hannen
gear. Ynienen fait it petear, it wurdt stil
en dan wurdt de bea foar iten songen.
Hjimei geane de skalen mei iten roun,
wurde mei „vaer saa god” (wessegoo
wês sa goed, asjebleaft) oerjown en
mei tak (tank) oankrigen. Elk kriget sa-
folle as him goed tinkt en jowt de skael
troch oan syn buorman. Sa giet earst
roun: sop. Dêrnei greate stikken bakt
fleis mei jirpels. De jirpels binne sa
eachllk net as uzes en folie lytser fan
stik, mar de smaek is bést. Gjin griente,
mar brune tsjokke jus. Nei öfrin „rpd-
grpd med flpde (in soarte fan fruchte-
smots mei reamme), in klassyk Skan-
dinavysk dessert.
Mei lêzing, petear en sang fleane de
middel en joun om.
De ynset fan it kongres wie in weardige
bitinking fan de koartlyn forstoarne
Noardfryske foarman Dr. L. C. Peters.
Fan syn Sldfreon en meistrider, Johan
nes Gidsen, kaem (üt in Deensk siken-
hüs) in telegrafyske groetenis. In oare
freon, Albrecht Johannsen héldde in lê
zing oer de aide Nordfryske hüsgeast
Nis Puks, dy’t net oer ’e Eider komt (de
südgrins fan Noard-FryslSn) en symboa-
lysk is foar de Noardfrysk-Skandina-
vyske folkemlenskip.
Fan ’e jongere Noard-Friezen spriek
Carsten Boysen oer ’e seedlike wearde
fan ’e Fryske frljheit en it rjocht fan dit
folk om frij en himsels to wêzen.
Drs. J. J. van Weringh bihannele de fe-
deralistyske biweging. Minske of me-
thoade, folk of steat,-de oplossing fan it
probleem fan ’e lytse tolken.
Pref. Fabricius tortelde fan ’e forbinin-
gen tusken (Noard)FryslSn en Skandi-
navië yn ’e iere midsieuwen. Der wiene
mear forneamde sprekkers, dy’t tige
nijsgjirrige Onderwerpen saekkundich en
meinimmend bisprieken, mar hjiroer kin
ik koart krieme, meidat it measte part
hlirfan yn üs kranten al wiidweidiger
neamd is. De moaije kleurefilm oan ’e
ein mei noch wol efkes om tocht wurde.
Dy is opnommen yn Noard-Fryslén, bi-
nammen op ’e eilannen Sylt, Föhr en
Amrum. LAnskip, tsjerke rei sealtektoer
hüs en minske binne krekt as op üs
West-Fryske eilannen. Dizze film is troch
Fryslén koft en sil oankommende winter
wol op üs doarpen to sjen wêze.
Under de bidriuwen is it let wurden.
De minsken winskje inoar „god nat”
(goonat) en sykje har keammerkes op.
It wurdt stil yn it greate gastfrije ge-
bou.
De Snein set yn mei sinneskyn.
De twadde kongresdei bigjint. Wy wur
de ütnoege om bütendoar to kommen.
It oan ’e mêst hysjen fan ’e flagge is yn
dit lên in fêste seremony.
De gasten steane yn in heale rounte der
omhinne en Onder it sjongen fan in liet
geane de Deenske en de Fryske flagge
omheech.
Hjimei is der in moarnswijing. Dr. Lau
ritsen meditearret yn it Deensk oer de
genêzing fan ’e sike yn Bethesda. Alfred
Boysen docht dit foar de Friezen yn har
tael. It is in goede stoune.
Mei lêzing, petear en sjongen geane de
Oren rap foarby.
Foardat ien fan uzes der erch yn hat,
wurdt de ein fan it kongres oankundige.
Jurgen Hatting, de foarsitter fan it
Deensk-Prysk seiskip sprekt it slotwurd.
en biedt it Noardfrysk institüt in monu-
mentael boekwurk oan. De folkslieten
wurde songen en mei in„Farwel” geane
de earste gasten fuort.
Foar de Noardfriezen sprekt Waldemar
Reege, in boer üt Eiderstedt, in tank-
wurd. E. B. Folkertsma docht dit (en
pürbêst) foar de Westerlauwerske Frie
zen.
Mear gasten geane fuort. Ek de froulju
fan Sylt yn har moaije nasjonale klaeijin-
ge. De aide dracht hat by üs eat mu-
seumeftichs krige, mar dy skynt op ’e
eilannen (faeks mei trochdat dy mear
isolearre lizze) noch ynswang to wê-
vut.
Mei in géns bilune ploechje skikke wy
om e’ tafel foar it léste jounmiel. Ien
fan üs maten sit njonken in éldeftich
minske. Hy is al sa sêd as in protter,
mar mei in gol: „di skalle god spizjen’
(jo moatte goed ite) skept hja him jitris
de panne fol. Hy is der suver efkes mei
oan, mar mei in Esthers-moed „kom ik
om, dan kom ik om” slacht hy him der
troch. It minske hat in goede died dien
en smookt nou mei smaek in greate se-
gaer. Ja, dat is eat, dêr’t wy efkes oan
wenne moatte. De froulju smoke hjir like
folie segaren as sigretten.
De léste tsien gasten wurde de jouns
by Dr. Lauritsen oan hüs noege.
As it bêdtiid wurdt, seit ien tsjin frou
Lauritsen: „Jo sille jou nocht ek hast
wol hawwe. It hat gins in stik wurk
west, om foar sa’n soad minsken iten
ré to meitsjen!”
„Ja, dat wie it wol, mar rounom wei
kamen fammen om my spüntaen to hel
pen. En nou fiel ik my as dy minsken,
dy’t fyftich jier troud wiene: Hja wiene
bliid doe’t de gasten kamen, hja wiene
bliid doe’t de gasten der wiene en hja
wiene ek bliid doe’t de gasten wer
fuort wiene. Mar in feest wie it! En in
feest fan blide minsken I”
Wy krije de moams to Hoptrup üs
„frokost” noch.
Mei üs geane de léste gasten fuort, mei
in „mange tak tor al”, oan ’e femylje
Lauritsen. Dy hat it nou oan Oktober ta
Uitgave van DruRKerij Fa. A. J. OSINGA - Bolsward
Bolswards Nieuwsblad
Nei Denemarken
i
1.
