Welke taal
Naambordje
Gabe Skroar
g Martinytoer
Fan de
I
I
üs hjoed I
to sizzen
door Nederland
No. 81
45e Jaargang
Dlnadag 18 Oei, 1949
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J. OSINGA - Bolsward
Hwat hst
op het
17 October 1949.
PIET.
4
I
i
zonder extra kosten of extra moeite een
gegroeid taalgebruik als levend volks
bezit te consolideren. Men doet een po
ging tot taalmoord als men deze kans
verzuimt, zoals ook de overigens door
ons zeer geachte conductrices in de di
verse bussen, een dergelijke poging
doen, als ze ook bij enkel Fries pu
bliek Dronrijp, Sneek en Leeuwarden
afroepen en niet Dronryp, Snits, Ljouwert
Gerrit de Stotteraar
Gerrit de Stotteraar
Glad als een otter, waar
Hij in kan sluipen.
Meestal de kleinste man
Werd er de dupe van,
Reptielen kruipen)
Abonnementsprijs i
1.35 per kwartaal bij vooruitbet» ling
Advertentieprijs10 cent per m.m.
Giro 87920
Gerrit de Stotteraar
Denk je bedotter daar
Als het aan mij left
’k Heb maling aan de wacht,
Herfst is zo wonder zacht.
Leve de vrijheid?
Vrijheid, mijn beste vrind,
Weet, dat je ’m blijvend vindt,
Beter je ievenl
Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
r
I
Gerrit de Stotteraar
„Och laat die spotter maar,
’t Is me om ’t even.”
(officieel niet bestaande) Broereplein.
Nu moeten we toegeven, dat de naam
Hengstepad ook niet correct is en niets
met een Hengst heeft uit te staan, maar
(foutief) is afgeleid van het Friese Hyn-
stepaed (letterlijk overgezet zijnde Paar-
depad). Het vertalen van Friese namen
in Hollandse dit is de lezer nu wel
duidelijk is verre van gemakkelijk.
Het is zelfs de vraag of het wel gewenst
is. Wanneer een Friese naam in gebruik
is, waarom zal men deze dan verande
ren in een Hollandse, die niet bestaat en
toch nooit volkseigen zal worden?
Het Friese buiorren Tjerkwerd heeft
dat in het adres aan 't gemeentebestuur
van Wonseradeel zo terecht opgemerkt
is onvertaalbaar. Buorren drukt een
begrip uit dat niet gedekt wordt door
buurt buren. De klanken mogen er
dan enigszins op gelijken, de gevoels
waarde is geheel anders. Bij de naamge
ving van nieuwe straten heeft men vaak
geen aanknopingspunt en maakt men er
maar wat van. Bij het vastleggen van de
„buorrens” en „ütbuorrens” die be
staande namen hebben, is de zaak veel
eenvoudiger. Hier ligt (of lag) voor ge
meentebesturen een prachtige kans om
Dr. Vondeling wol hjir op üt, dat it
greate forskil yn ütkomsten fan it grei-
debidriuw foar in tige bilangryk diel sit
yn de fruchtberens fan de groun. Fan
man ta man kin de bikwamens fan de
boer ek hiel hwat ütinoar rinne, seit er,
mar nimt men in groep üt in bipaelrte
hoeke en In groep üt in oare hoeke fan
FryslAn, dan sil dat net folie forskil meit-
sje.
Hy selt, dat klnne wy wol ütskeakelje.
Lyksa wol hy ek net folie witte fan de
erflike oanliz fan it molkfé. Dat wol siz-
ze, as in oarsaek fan it feit, dat me11
yn de lene hoeke safolle foardieliger
buorket as yn In oare.
Dy forskillen binne der wol, soit er, mar
dy komme yn haedsaek troch de frucht
berens fan de groun, alwer as men de
groep üt in bipaelde hoeke set neist in
groep üt in oare hoeke fan Fryslén. Ek
as men de tredde faktor yn de bidriuws-
ütkomsten, de greatte fan it bidriuw,
bisjocht, kin men de forskillen yn üt
komsten net forklearje. Hwant by de bl-
driuwen boppe de 15 H.A. yn it greide-
bidriuw binne dy net great. Dr. Von
deling komt dan ta de konklüzje, dat de
ütkomsten fan de bidriuwen meast óf-
hingje fan de fruchtberens fan de groun
en hy hellet der dit foarbyld by oan.
In groep bidriuwen üt Baerderadiel mak
ke yn it jier 1945-’46 in ynkommen foar
De iepenbiere dingen binne foar de
minsken, de forburgene foar God.
Gerrit de Stotteraar
Speelt het nog vlotter klaar
Weer uit te breken.
Reeds voor de vierde maal
Uit ’t tuchthuis aan de haal,
Meest enkele weken.
Gerrit de Stotteraar
’k Gis maar men mot er daar
Werken als paarden?
’t Mot er vast saai zijn daar,
Jij als een vaste klant,
Kunt er niet aarden.
Wij weten niet wat de beweegredenen
geweest zijn va» de gemeente Wonse
radeel, om ook in zeer kleine plaatsen
diverse straten te dopen. Wanneer een
brief uit Canada zonder nadere aandui
ding in Tsjerkwert terecht komt, dan zal
men de bedoelde adressen in Hieslum en
Dedgum ook zonder straatnaam-aandui-
ding wel kunnen vinden.
Maar we geven graag toe, dat er in
derdaad ernstige motieven aanwezig zijn
geweest om ook de naambordje-bescha-
ving te laten doordringen tot in de uit
hoeken van de gemeente. We betreuren
hef echter in hoge mate, dat men, wat
de naamgeving betreft, blijkbaar met de
bewoners weinig overleg heeft gepleegd.
De protesten zijn algemeen, veelal ge-
uit in persoonlijk gesprek, soms schert
send, omdat men voor een voldongen
feit is geplaatst, soms zich ook uitend in
ingezonden stuk of zelfs protest ter
plaatse. De ambtenaren, die Keallesturt
tot Kalva-State maakten, deden het mis
schien nog ter goeder trouw, wij kunnen
ons echter moeilijk voorstellen, dat men
in Wonseradeel de naamgeving aan on-
deskundigen heeft opgedragen.
We meenden zelfs het tegendeel te mo
gen veronderstellen. Destemeer heeft de
gang van zaken ons bevreemd.
150 nieuwe autobussen staan te Rotter
dam werkloos te wachten. Zij zijn in
dertijd door de Ned. Spoorwegen in En
geland besteld, maar nu ze zijn afge
leverd, heeft men er geen werk voor.
Kom over tien jaar maar eens terug,
werd in Den Haag door een ambtenaar
aan een hoopvolle woningzoekende ge
antwoord. Toch staan er enige grote he
renhuizen, waarin met gemak 20 gezin
nen konden worden opgenomen, reeds
4 jaar leeg.
Een Duits jacht met 11 passagiers aan
boord werd Woensdag ten Noorden van
Terschelling ontdekt en opgepikt. Men
was na een proefvaart in de Duitse
bocht afgedwaaid.
Altijd gekeurd. Het plan bestaat de
bioscoopwet zo te wijzigen, dat ook
films, die in besloten gezelschappen van
meer dan 25 personen worden vertoond,
in de toekomst aan keuring onderworpen
zullen zijn.
Door stroom gedood, De 22-jarlge De
venter monteur H. is te Olterterp door
ae stroom van een electrisch boor-ap-
paraat getroffen en gedood. Hij vief van
het trapje waarop hij stond te wer
ken.
Veehouder gedood. De veehouder R.
Dijkstra, wonende Vijfhuizen te Frane-
ker, is Dinsdag van een wagen geval
len, waarop hij aan het werk was. Ten
gevolge van de val is de steel van de
pijp, die hij in de mond had, door de
keel gegaan. Hij is hieraan overleden.
Bè, bè. De nieuwe schaapskooi bij Rui
nen in Drente zal door de commissaris
der Koningin in die provincie in gebruik
worden gesteld.
Het laatste meesterwerk van Rembrandt,
de familiegroep uit ’t museum te Bruns-
wijk, is gedurende enige weken te zien
in het rijksmuseum te Amsterdam, waar
het ontdaan is van een in 1898 aange
brachte dikke laag gele vernis.
De ex-burgemeester van Harlingen,
Dekker, liet tijdens de bezetting Neder
landse burgers door de Duitsers arreste
ren. Hij werd veroordeeld tot 6y2 jaar
met aftrek. (Eis acht jaar met aftrek).
Haags topjaar. Van April tot Septem
ber bezochten 41.263 buitenlanders Den
Haag in 1948 was dit aantal 30.204).
Een lied van vóór de oorlog. De Haar
lemse georganiseerde sigarenwinkeliers
richtten een oproep tot al hun collega’s
om een actie te steunen tot breideling
van de verkoop van tabaksartikelen
door bedrijven, wier taak dit niet is.
Door kolen bedolven. Een kolentremmer,
werkzaam aan een suikerfabriek te Gro
ningen, geraakte onder een berg kolen,
welke ineenzakte en de man was reeds
overleden, toen men hem had bevrijd.
Rare Canadees. Te Amsterdam werd
een pseudo-Canadees gearresteerd, die
politiek delinquent bleek te zijn en een
twintigtal inbraken bekende.
Het mocht. Op vragen van het Tweede
Kamerlid Mr. A. B. Roosjen over de ver
siering van de Telegraafgevel, toen dit
blad weer verscheen, antwoordde de Mi-
nislter, dat hiervoor toestemming was
verleend voor een etmaal.
Het beste bier.. Te Amsterdam werd
alleen bij opbod het fabriekscom
plex Van Vollenhovens Bierbrouwerijen
in veiling gebracht.
Oorzaak mist Tijdens een dikke mist
is een vrachtauto van de pluimveehandel
H. Dam en Zoon uit Hoogwoud met vrij
hoge snelheid tegen een langs de kant
staande melktankwagen gebotst. 2 per
sonen zijn daarbij om het leven geko
men, een ander raakte zw aar gewond.
Noodlottige ontploffing In het gebouw
voor werktuig- en scheepsbouwkunde
van de Techn. Hogeschool te Delft
sprong bij een proefneming een hete-
luchtmotor uit elkaar, waarbij de ingeni
eur ir. H. M. Meier Mattern van Philips,
zo ernstig is gewond, dat bij later is
overleden. Drie helpers werden min of
meer ernstig gewond.
En de sifers fan Vondeling wize dy kant
ek üt. Hwant hy nimf hjir acht pleatsen
üt Roardhuzum, dus üt deselde oarde.
En nou sil der ek grif wer forskil yn
wêze, nammers elk stik lün is wer oars
as in oar, mar dat dit dusdanich ütien
rint as de ütkomsten fan dizze acht
pleatsen, dat leau ik yn de fierste fierte
net. Hoe faek sjocht men net, dat de
foroaring fan boer de minne namme, dy’t
in pleats altyd hie, tige foroaret. Men
soe hjir hast nammen neame wolle, as
it spul net to tear wie. Elk ken dy din
gen wol. Né, ik leau forfêst, dat de al-
derbifangrykste factor is: de boer seis.
It sechje seit net forge.es: de iene kin
mear mei de ponge as de oare mei it
jild. Ik haw yn flnderskate kontrijen ta-
hêlden en rounom is it itselde. Der binne
earste faklju Onder de boeren, dy’t de
tiid en de omstannichheden brfike en
der binne ek, dy’t nea fierder komme as
safier. De groun is bilangryk, sfinder
mis, en ik bin it lens mei Vondeling as
er selt, dat in fruchtbere pleats altyd
goedkeap en in minne altyd to djür is
neffens d* hier. Mar de man, dy’t de
lije hflldt, sit it measte op fêst. Vonde
ling wol der op üt, dat der folie mear
forskil yn hierprizen komme sil. Ik stim
dit ta. De Grounkeamer giet dy kant
ek üt, hoewol tige biskieden. Mar dan
wol hy op de béste grounen in hiel ein
omheech en de mindere in fikse tüke to-
bek. en dan.moat dy meardere hier
fan de béste pleatseh jown wurde oan
de eigners fan dy minne pleatsen, seit
hy, hwant by in gelikense arbeidspres-
taesje heart itselde lean. Dus net de
eigner fan dy béste groun kriget mear,
de saek wurdt egallsearre. Hjir rekket
Dr Vondeling oan in kwesje, hwer’t de
rjochten fan de grouneigendom tige by
bitrutsen binne. Wurde dy hjir wol op
in reedlike wize erkend? Of spilet hjir
it sosiael-ekonomysk ynsjoch fan Dr.
Vondeling in greate rol? In bipaeld yn
sjoch! Der wolle wy noch graech ris
oer prate.
Ze schoten spek. Enkele jachtopzieners
hebben bij Haaksbergen een wild zwijn
van 170 pond neergeschoten. Nadat het
dier door een der jagers was aangescho
ten, rende het dier woedend op een an
der af. Deze legde het met een welge
mikt, schot neer.
Lucifers geen kinderspeelgoed. Doordat
kinderen met lucifers speelden, brandden
in 1948 In Groningen, Friesland en
Drente 57 boerderijen af met een totale
schade van f233.749.
Door ruit. In de Van Ostadestraat te
Amsterdam is een jdronkenl man door
een ruit gevallen. Hij heeft zich daarbij
een slagader opengesneden.
Burgemeester d’Ailly van Amsterdam,
die, zoals men weet, in Suriname ver
toeft, heeft een bezoek (gebracht aan
het bosnegerdorp Ganzee. Onderweg
passeerde hij de goudvelden, waai hij
een demonstratie bijwoonde van goud
winning met de goudpan.
Doniawerstal komt ta in ynkommen fan
f218.Dat makkef in forskil tan f 136.
De hier fan dy pleatsen wie mar in bytsje
forskil yn: Baerderadiel f 105 en f90 yn
Doniawerstal. De bidriuwen yn en op
de swiere klaei makken dos in suvere
winst mear ïan f 121. Dat is net yn oar-
der, sei Vondeling. Hwant it Regear stelt
de molkpriis fêst om in ynkommen foar
de boer to garandearjen, mar net om
de hierders fan de béste grounen in
ekstra-ynkommen en dy fan de minne
grounen in to leech ynkommen winne
to liften, Tige nijsgjirrich is binammeri
it folgjeüde Ondersiik.
Yn Idaerderadiel ïizze de ISnnen om
Roardhuzum en in eintsje fierder dy jan
Weargea-Wartna. Se Ïizze amperoan 5
km, ütelkoa<-. Mar de earsten hiene yn
'46-’47 in yi ifpmtnen fan f228 en dy fan
Weargea fgn f 99. De hieren wiene iyk-
wols praktysk gelyk, if skilde mar len
goune. Dr. Vondeling woe der graech
mear fan witte en hat de acht boeren
üt Roardhuzum byelkoar forsocht om ris
mei harren to praten, hwant Onderling
hiene dizze ek wer greate forskillen. Hy
frege harren de acht pleatsen ris fan de
béste óf op in listke to setten. Dat die
ne se en sa krigen hja de nümering fan
1 oant 8. Doe blykte, dat dizze praktyske
boeren in goede noas hiene, hwant de
ütkomsten wiene fan de béste óf, sa:
f 432, f 289, f262, f 257, f 222, f 135, f 195
en f 35. De heechste en de leechste skil-
den hast f 400 yn de bidriuwsütkomsten
per H.A en de hieren fan dy beide skil-
den mar f29. Dit binne tige nijsgjirrige
dingen en it is de muoite wurdich üt to
fiskjen, hoe’t hjiryn krekt de foarke yn
'e stalle sit.
Vondeling mient, dat de fruchtberens
fan de groun de greatste rol spilet. Ik
leau dit daliks noch net. Ik mien, dat de
bitüftens fan de boer, de wize fan
buorkjen en lénbrüken, it dongjen en
fuorjen, de soarte fan fé, de ivér en bi
kwamens fan de boer en syn folk, dus
einliks de lledine fan it bidriuw en it
Gerrit de Stotteraar
Kunst is ’t ten slotte maar,
Vrijheid te houen.
De H. Hermandad
Heeft je alweer gevat.
Wie is verkouen?
Dronken kok vermoordde caféhouder.
Vrijdagavond heeft een 24-jarige kok,
bekend als „Haagse Appie”, de 52-ja-
rige R., houder van het café „Mexico
City” in de Warmoesstraat te Amster
dam, doodgeslagen.
Evacuatie van vee. Verschillende land
bouwers uit de Alblasserwaard hebben
gastvrijheid verleend aan vee van boeren
uit Gelderland en Brabant. Sommige
plaatsen in die provincies worden zo
door droogte en muizenplagen geteisterd
dat er geen voedsel voor het vee in de
weiden te vinden is.
Oorlog verslijt, vrede gedijt Het voor
malige SS-opleidingskamp „Avegoor”
te Ellecom, waar na de bevrijding poli
tieke delinquenten werden onderge
bracht, wordt vacantie- en herstellings
oord van het N.V.V.
De Bibliotheek voor zeevarenden meldt,
dat de landelijke inzameling in totaal
22122 boeken opgebracht heeft. Aan gif
ten enl voor de verkoop van zegels is in
totaal ontvangen f808.40 en in Delfzijl
nog f 119.
Dr. W. J. Buma, benoemd tot bijzonder
hoogleraar aan de rijksuniversiteit te
Utrecht voor het geven van onderwijs
in de Friese taal en letterkunde, aan
vaardde Maandagmiddag in het groot
auditorium zijn ambt met het houden
van een rede in de Nederlandse taal.
Boer door knecht bestolen.. Te Lippen
huizen heeft de boerenknecht J. B. van
Kortezwaag bij zijn werkgever W A.
f600 uit de kamer gestolen. Met een
speurhond heeft de politie hem opge
zocht en gearresteerd.
Hij zit weer. Hoe hij er ditmaal weer uit
moet komen, is het probleem waarover
Gerrit de Stotterraar nu in de cel zit te
peinzen, want Zaterdagavond, precies
een week na zijn opzienbarende ont
snapping, uit de Utrechtse gevangenis
heeft de centrale recherche hem gear
resteerd in de woning van zijn zuster
in de Nieuwe Kerkstraat te Amster
dam.
Eindelijk? Het is waarschijnlijk, dat op
korte termijn, dat wil dus zeggen in de
eerstkomende dagen, een eind zal wor
den gemaakt aan de distributie van
vlees, kaas, textiel en koffie.
De definitieve beslissing is echter nog
niet gevallen.
Een groot aantal landbouwers, die de
wet op de bestrijding van de colorado
kevers niet voldoende waren nagekomen
ziin voor het kantonuerecht te Emmpn
Heeft een naam wel zoveel waarde?
De vraag lijkt eenvoudig, maar is het
toch niet.
De grote Shakespeare stelde hem ook
reeds, al was het dan met andere woor
den en in ander verband.
Doet het er zoveel toe, hoe men iemand
en hoe men iets noemt?
Is het de discussie waard hoe men bijv,
plaatsnamen moet registreren of aan-
geven?
Dit doet er uit historisch en folkloris
tisch oogpunt zeker toe, wanneer het
z.g. volksnamen betreft, die misschien
van eeuw tot eeuw en van geslacht op
geslacht zijn overgeleverd.
Friesland is rijk aan zulke namen, al is
het (helaas) zijn rijkdom in dezen niet
altijd bewust.
Rijk is Friesland voeral aan namen van
waterwegen, z.g. „ütbuorrens”, terpen
en landerijen. Het zou zeer betreurens-
waardig zijn als nog levende en in de
volksmond nog bestaande namen moed
willig of nonchalant werden verbasterd
of genegeerd.
Toch is dit helaas maar al te vaak het
geval geweest. Zelfs met Friese plaats
namen komt dit veelvuldig voor.
Suderigge, afgekort tot Surch Zui
der oever) staat op de kaarten bijv..aan
gegeven ^ls het bijna Zwitsers aandoend
Zurich. Dit is één voorbeeld, waarop men
een Friese naam heeft verhaspeld.
De voorbeelden zijn legio en de plaats
namen, die er bij de Hollandse registra
tie zonder kleerscheuren zijn afgekomen
zijn op de vingers na te tellen.
Tjerkwerd en Eernewoude zijn bijv, van
deze gunstige uitzonderingen. Gelukkig
zijn ze nog niet tot Kerkwerd en Arends-
woude geworden, hoewel het Friese
Tsjerke en Ehrne, resp. Kerk en Arend
betekenen. Hoe het precies zo gekomen
is, dat zoveeol namen zijn verknoeid, is
niet meer na te gaan. Het zal wel soort
gelijk zijn gegaan als met 't samenstel
len van de diverse stafkaarten, waarbij
goedbetaalde, meestal niet Friese, amb
tenaren werden losgelaten om de Friese
namen van waterwegen en boereplaatsen
in kaart te brengen. Nabij de plaats
waar wij onze jeugdjaren doorbrachten,
hadden we twee gehuchten met de kern
achtige namen Bolleholle en Keallesturt.
Bolleholle is zelfs voor een Hollander
goed verstaanbaar en staat dan ook als
zodanig op de* stafkaart vermeld. Met
Keallesturt wisten de heren ambtenaren
echter geen raad en het kwam na lang
wikken en wegen tenslotte als Kalva-
State uit de bus.
Nog een dergelijk voorbeeld.
In de buurt van Veenwouden is een
vaarwater dat sinds jaar en dag Oeble-
omsleat wordt genoemd. Wij weten niet
waaraan Oeble-om hét verdiend heeft,
dat zijn naam aldus vereeuwigd werd,
wel weten wij, dat het vaarwater thans
staat aangegeven als Hoekbloemsloot.
Waarschijnlijk heeft U nooit van een
hoekbloem gehoord en bij het lezen van
deze naamsverbastering het gevoel, dat
uw klomp breekt. Toch is ’t geval wel
verklaarbaar. De ambtenaren vroegen
naarstig naar de naam. Deze werd
prompt opgegeven, zoals die inderdaad
luidde Oeble-omsieat, uitgesproken als
Oeblomsleat
Warempel, de ambtenaar kende ook nog
een mondvol Fries. Sleat was sloot en
blom was bloem. Blomsleat was dus
Bloemsioot. Maar nu dat lastige Oe.
De ambtenaar was een Zeeuw en U
weet, dat de Zeeuwen in hun dialect
vaak een h plaatsen waar die niet hoort
en deze letter weglaten, waar hij wel
hoort. Een Zeeuw spreekt bijv, van de
„hengelen in de emel” inplaats van de
„engelen in de hemel”.
Zo werd dit Oe op zijn Zeeuws tot Hoe.
Omdat Hoebloemsloot vrijwel zinloos
was, werd er maar Hoekbloemsloot van
gemaakt. Ziedaar de oplossing van het
raadsel.
Gelukkig is de wereld wijzer geworden
en heeft men de laatste jaren meer be
grip gekregen voor historisch gegroeide
namen en men mag aannemen, dat men
er thans wat voorzichtiger mee gaat om
springen als voor jaren, toen men aan
de volksnamen weinig waarde toekende.
Toch zijn deze namen taai.
Spreekt men in Bolsward ook nog steeds
niet van de VossepÖlle en de Bloei? En
dat terwijl er door de vroede vaderen
indertijd veel deftiger namen zijn gege
ven. Trouwens eerlijkheid gebied het
ons te zeggen het omgekeerde komt
ook voor. Er zijn ook mensen die zich
fortün «n gelok, de greatste rol spylje.
gevoelig op de vingers getikt.
en hun post laten adresseren aan het
datselde jier in groep bidriuwen yn
Bolswards Nieuwsblad
o^.o0
i
■wgj 1 ifc —K—a—1 lI'.ICTV»?»».’.'»
