Dr R. KUPERU5
Gabe Skroar
Gesprekken met bekende personen.
Provinciale Kroniek
Buitenlands
Overzicht
J
I
üs hjoed Q Q
to sizzen
Vrijdag 11 Nov. 1949
No. 88
45e Jaargang
West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van
OSINGA
DruKKerij Fa. A. J.
B o I s w a r d
Streekblad voor
Hwat hat
k
merkte
HEIN F. FABER.
Dean Acheson
Russische revolutie
LI
in het begin van deze week is van Rus
sische zijde in alle toonaarden verzekerd
dat de Sovjet-Unie geen oorlog wil en
Men sjochf immen wol foar de kop, mar
net yn ’t krop.
Pa
llet
van
root
;de-
Zoekt Rusland toenadering? (Nog) niet
klaar voor een ooriog. 'i iiuisiiscae bewe
gingen woekeren voort. Reorganisatie van
liet Poolse leger. West-Duitsland mag niet
langer stiefkind zijn. India becriticeert de
houding van Frankrijk.
India,
door de Amerikanen vooruitgeschoven
als de grote tegenspeler van Moskou in
Z.O.-Azië, heeft zowel de Ver. Staten als
Engeland doen weten, dat het ’t huidige
door Frankrijk gesteunde bewind in In-
do-China slechts beschouwt als een ma
rionet van Parijs, zodat Frankrijk daar
door feitelijk nog een koloniale verhou
ding in Azië onderhoudt, en deze toe
stand wenst India niet te erkennen. Dat
is een moeilijk voor Frankrijk te verte
ren brok en een lastig probleem voor
Engeland, dat zowel met de belangen
van zijn bondgenoot in Europa als met
de mening van zijn medelid van het Ge-
'Zeischijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 451 (K 5157)
Voorzitter van ’t Instituut
voor Landbouwcoöperatie
mke
;ze-
1949.
war-
i, dit
heel
met
nie-
iriet.
ikjes,
eren,
zon-
een
irsen
icht»
.aar
vol-
ge-
•oral
zijn
nog
uw
dwaen
man die
van de
daden moet ko-
Duitsland in een uitzonderingspositie te
handhaven en zullen stappen moeten
worden gedaan het in de West-Euro-
pese samenwerking op te nemen. Aan
dit doel is de conferentie der ministers
van buitenlandse zaken van de Ver. Sta
ten, Engeland en Frankrijk te Parijs dan
ook vooral gewijd geweest.
Ned. Ver. van suikerzieken-
Zaterdagmiddag hield de afd. Friesland
Z.W. van bovengenoemde Ver. in Aere
Perennius te Sneek ’n filmmiddag, waar
in de behandeling van de suikerziekte
werd vertoond.
Het is, aldus dr. Schreuder in zijn lezing,
gebleken, dat bij personen boven 50 jaar
vaak vetzucht optreedt, waardoor het
optreden van suikerziekte wordt bevor
derd. Niet alleen bij deze categorie kan
de ziekte worden geconstateerd, ook bij
jongere personen, zelfs bij kinderen
wordt zij waargenomen. Bij lichtere ge
vallen bereikt men doorgaans een goed
resultaat door de regeling van het dieet,
terwijl de ernstiger patiënten, baat vin
den bij de toepassing van insuline. Ver
onachtzaamt men de ziekte, dan wordt
een deel van het voedsel onverteerd door
de nieren als suiker in de urine afge
scheiden. Behandelt men de ziekte on
alles doet om die te voorkomen, terwijl
het Westen juist oorlogsvoorbereidingen
treft. Dat dit laatste geschiedt om defen
sieve redenen, is de volken van het Wes
ten wel duidelijk, en de Russische rege
ring weet het ook wel, maar het past in
haar kraam het anders voor te stellen.
Toch mag men als juist aannemen, dat
de Russen op dit moment ook geen oor
log wensen, Hadden de Russen oorlog
gewild dan zouden ze niet gewacht
hebben tot het Westen onderling allerlei
verdedigingspacten had gesloten.
De toestand in Rusland zelf met zijn lage
levensstandaard waarin alleen door de
voltooiing van een geweldig opbouw
programma verbetering kan komen en de
Titoïstische bewegingen, misschien ook
in Rusland zelf, maar zeker in alle sa
tellietstaten aanwezig, doen vermoeden
dat een grote oorlog de Russen thans
allerminst welkom zou zijn. Ook zij heb
ben nog heel wat te doen voor zij daar
voor klaar zouden zijn. Ofschoon de
Russen hevig opgeven van hun vorde
ringen op het gebied der ontwikkeling
van de atoom-energie, kan men wel aan
nemen, dat zij daarin nog stukken ten
achter zijn bij de Ver. Staten. En al is
het Oosten in militair en politiek op
zicht waarschijnlijk verder met zijn or
ganisatie opgeschoten dan het Westen,
er schijnt toch ook daar nog heel wat
te doen. Ja, het lijkt er eigenlijk op, dat
het met die politieke organisatie eerder
minder dan beter is geworden sedert
Tito in Zuid-lSlavië het sein gaf tot de
rebellie tegen de Moskouse overheer
sing en in de andere satellietstaten sym
pathiebewegingen ontstonden, wel hard-
sin mei’t men der ris üt is, it treffen fan
aide kunde, de spanning, hoe’t it sjon-
gen fan eigen foriening bislaen sil, de
kommentaren op ’e prestaesjes fan oare
koaren, al dy dingen meitsje dat der in
fleurige sfear is op sokke dagen, mar ek
dat der net altiten safolle stilte hearsket
as de jury graech wol. En dan maat de
foarsittur de leijen goed yn ’e hannen
hawwe. Mar Kalverda wit hoe’t er mei
syn folkje oan moat, hy wit krekt de
goede toan to treffen, hy is op ’t lést
net om ’e nocht seis al jierren koardiri-
gent. En hy wurdt trou bystien fan syn
oare bistjürsleden, de skriuwer, de hear
Abma en de skathélder, de hear Baarda.
Dy beiden hawwe ek al in hiel stik or-
ganisaesjewurk efter de rêch, as it priis-
sjongen bigjint. Ja, en dan de jury, ek
dit jier wer bisteande üt de hearen Jac.
Hoogslag, R. Beintema en Ds. Smilde.
Dy hoechf men it ek net to forgunnen.
Jy kinne tige fan muzyk en sang hélde
en mei wille trije dagen efter inoar der
nei harkje mar om it wurk fan in goe
de sechstich koaren stik foar stik mei
oandacht to bilüsterjen en oant yn lytse
ünderdielen to bioardieljen dér heart
hiel hwat ta.
Mar it giet derom om de Fryske sang
foarüt en ornheech to krijen. En it is in
hoopfol teken, dat der ünder üs folk
hwat langer hwat mear Frysk songen
wurdt troch de koaren, èn dat it gehalte
fan it Fryske liet derop foarüt giet. Der
binne goede teksten by de rüs, en der
komme lokkich ek mear komponisten by
üs, dy’t dér muzyk by meitsje. En dat
de koaren dér mear en mear om freegje,
dat is sünder mis mei to tankjen oan de
stimulans dy’t dit priissjongen alle jier
ren wer jowt.
De ütspraek fan de karmasters Jac. N.
D. Hoogslag en R. Beintema mei Ds. B.
Smilde foar de ütspraek fan it Frysk wie
foar de earste dei, ü.o.:
3e Öfd.: „War Dy”, Kubaerd, 142 p„ 2e
pr.; „Nije Moed”, Easthim, 125 p. 3e pr.
2e öfd.: „Het Loflied”, Winsum, 160 p.,
2e pr.; „Sursum Corda”, Tsjom, 180 p.,
1ste pr.
Ie öfd.: „Ta Gods Eare”, Skuzum-Piaem
185 p., 2e pr.; „Lans Deo”, Wommels,
184 p., 2e pr.; „Sjong de Heare”, Wüns,
199 p., Ie pr.
Ofd. by ütstek: ,^De Lofstem”, Wjelsryp
186 p., 3e pr. „Gode zij d’eer”, Makkum
194 p., 2e pr.
Nijs fan de Fryske Akademy.
Nei’t in wikemannich forlyn Prof. Dr.
G. A. van Es fan Grins en syn assistent
in bisiik brocht hawwe oan it Coulon-
hüs, om it wurk en de wize fan wurkjen
fan de Fryske Akademy to bistudearjen,
komt nou de 19de fan dizze moanne
Prof. dr. E. Blancquaert fan Gent nei
üs oer. Hy sil de middeis fan dy dei yn
de Harmony in lêzing hélde oer: Taal
de boer. Bovendien is het geografie, een onderzoek van Duinker
ken tot aan de Dollard.
De heechlearde is de makker fan in rige
dialekt-atlassen, allegefcrre neffens ien
plan opset, en syn doel is, meiwurking
fan de Fryske Akademy to krijen. Yn it
greate gebiet, dat hy him foarstelt fier
der to biwurkjen, nimt Fryslén in eigen
plak yn: de Fryske Akademy is it oan-
wiisde lichem om dat skjin to meitsjen.
Dér sil tinkelik op de gearkomste wol
fan blike. It Bistjür hat miend, de gear
komste tagonkelik stelle to moatten foar
elke bilangsellende yn Fryslén en it
Frysk.
handig onderdrukt, maar blijkbaar toch
voortwoekerend,
Moskou heeft thans een beweging uit
gebroed, waarmee twee vliegen in één
klap kunnen worden geslagen. Het heeft
de sovjet-maarschalk Rokossovsky, een
vermaard militair leider uit de oorlog
en van Poolse herkomst, z.g. op verzoek
van de Poolse president aan Polen af
gestaan en deze maarschalk wordt nu
chef van het Poolse leger.
Zymiersky, de huidige leider van dat le
ger, die zich steeds krachtig heet te heb
ben verzet tegen de toenemende invloed
van Rusland in de Poolse legerleiding,
is aan kant gezet, al heeft hij dan een
andere positie gekregen. Practisch zal
het gebeurde wel betekenen een ver
dere Russische stap ter militaire éénma-
king van Oost-Europa. Het Poolse leger
wordt in het Russische militaire appa
raat opgenomen en te verwachten is, dat
het ook in de andere satellietstaten zo
zal gaan. Daardoor wordt echter niet al
leen de Russische oorlogsmachine vol
maakter, maar kan Moskou ook beter het
Titoïsme in deze staten in bedwang
houden.
De manier waarop Rusland in zijn satel
lietstaten optreedt, bevestigt steeds meer
de mening dat het de verdeling van Eu
ropa in twee blokken aanvaardt en er
op uit is West-Duitsland te verlokken
één lijn met Moskou te trekken, daarom
vermijdt het ook een afzonderlijke vre
de met Oost-Duitsland te sluiten.
Onder deze omstandigheden kan het
Westen zich niet langer veroorloven W.-|menebest heeft rekening te houden.
i. I
De man die ik nu ga bezoeken is niet
alleen voorzitter van het Instituut voor
Landbouwcoöperatie, doch ook en
vooral directeur van de Coöperatieve
Zuivelbank te Leeuwarden.
Het eerste wat me opvalt, als ik de
ruime werkkamer binnenkom, zijn twee
schilderijen van de nestor van onze te
genwoordige Friese schilders, Ids
Wiersma. Het één stelt voor twee
maaiers in de „miede” en het andere
een „Jister mei kij”. Deze schilderijen
wijzen al heel sterk op de verbonden
heid met het boerenbedrijf, terwijl de
schotel van Makkumer aardewerk met
de spreuk „Sizzen is neat, mar
is in ding” er op wijst, dat de
hier thuis hoort, overtuigd is
waarheid, dat het van --
men. Dit bleek me dan ook wel uit het
gesprek dat ik met hem had.
„Een prachtig gebouw, hier
ik op.
„Inderdaad” moet Dr. Kuperus toege
ven, „maar”, vervolgt hij onmiddellijk,
„dit is er niet vanzelf gekomen. Daar
is heel wat aan vooraf gegaan. Ik wil
U niet vermoeien met de geschiedenis
van de coöperatie in Friesland, maar
sinds de Warga'ster boeren in 1886 de
eerste coöperatieve zuivelfabriek op
richtten, dit was tevens de eerste in
ons land, bleek het al gauw, dat de
coöperatie de beste organisatievorm is,
die we hier kennen. Het is tegenwoor
dig al zo, dat 80% van wat hier ge
molken wordt, coöperatief wordt ver
werkt. Vooral voor de veeteelt en de
zuivel is dit van het allergrootste be-x
lang. Nu moet de ooöperatie niet ge
zien worden als strijdmiddel, maar als
de meest geëigende vorm voor de
boeren. Het is wel eens goed om in
deze eens te herinneren aan de grote
figuur van Th. van Welderen Ren-
gers, die een voorbeeld was van een
goed democraat en een Uitgesproken
voorstander van coöperatie”.
„Waarom meent U dat coöperatie
juist voor de boeren van zo groot be-
„Ja, ziet U eens. Melk is een product,
dat onmiddellijk verhandeld moet wor
den. Je kunt het niet opslaan, want het
bederft in een dag. Melk moet dus di
rect worden afgeleverd en verwerkt.
Nu is in het algemeen het particulier
initiatief zeer te prijzen, maar als men
te doen heeft met een product, dat zo
snel bederft, dan is het toch wel de
mpeite waard als men zelf iets mee te
zeggen heeft m g: j-'j: -_:a telling.
Het is nu toch wel zo, dat de prijszet
ting geschiedt door de coöperatie".
„Het wil mij voorkomen, dat vele boe
ren er ook zo over hebben gedacht,
gezien, het grote percentage melk dat
door de coöperaties wordt verwerkt”.
„Blijkbaar wel. Maar toch verwacht ik
niet, dat dit percentage nog veel zal
stijgen. Ik meen, dat we wel zo onge
veer aan de top zijn. Wat echter wel
groter zal worden, 'wel zal moeten
worden, is concentratie”.
„Concentratie? Hoe bedoelt U dat?”
„Ik zou ook kunnen spreken van rati
onalisatie. U dient daarbij wel te be
denken, dat nergens zoveel van coöpe
ratie gebruik wordt gemaakt als in de
land- en tuinbouw. Er zijn vele coöpe
raties, zowel in- als verkoop-coöpera-
ties, credietcoöperaties, getuige de Zui
velbank, er is een coöperatief verzeke-
ringsfondsfonds en zelfs is er de Coö
peratieve Centrale Landbouwboekhou
ding. Het ligt voor de hand, dat vele
belangen van deze coöperaties paral
lel lopen en dat veel werk gezamenlijk
gedaan zou kunnen worden, wat nu
misschien nog afzonderlijk geschiedt,
want per slot van rekening zijn ze op
hetzelfde doel gericht, namelijk de
belangen van de boer te behartigen^
Trouwens, de particuliere bedrijven
wijzen ens wel de, met de rationalisa
tie van groepen van bedrijven, het zo
doeltreffend mogelijk inrichten Ivan
die bedrijven om het rendement zo
hoog mogelijk op te voeren. Dit geldt
echter alleen voor het technische ge
deelte, daar wij voor het organisato
risch gedeelte steeds de coöperatieve
weg zullen blijven bewandelen. De
leden, in dit geval dus de boeren, zul
len steeds zeggenschap in de coöpe
ratieve bedrijven behouden. Natuur
lijk kan niet verlangd worden dat de
boeren geheel de technische bedrijfs
voering van hun coöperaties kunnen
overzien. Dat is ook niet belangrijk,
maar wel dat zij de economische doel
stellingen en het economisch nut van
Abonnementsprijs
1.35 per kwartaal bij vooruitbet? line
Advertentieprijs 10 cent per m m.
Giro «7920
De ontmoeting van de ministers van bui
tenlandse zaken van de Ver. Staten, En
geland en Frankrijk, welke deze week
te Parijs plaats had, heeft natuurlijk aan
leiding gegeven tot allerlei vermoedens
omtrent wat er besproken is. Temeer
omdat Wysjinsky tevoren nog een kort
onderhoud met Acheson te Washington
had gehad en de Rus tegenover de pers
verklaard had, dat de Ver. Staten en Rus
land weer terug moesten keren tot de
oudevriendschappelijke verhoudingen.
Dat is echter gemakkelijker gezegd dan
gedaan, want waar moet men eigenlijk
beginnen om die betere verstandhou
ding te bereiken? De voorzitter van de
huidige Assemblée der Ver. Naties, ge
neraal Römulo, van de Philippijnen,
meent dat men zich daarvoor vooral
moet concentreren op een vergelijk over
het vraagstuk van de atoombom, omdat
dat een concreet punt is. Maar de moei
lijkheid om op dit concrete punt tot over
eenstemming te komen is, dat het aan
onderling vertrouwen ontbreekt.
Trouwens het gerucht gaat, dat de Wes
terse beginselen in Rusland van demo
cratie steeds groter aanhang winnen.
Niet het minst dank zij de millioenen sol
daten die naar huis teruggekeerd, iets
van de welvaart hebben gezien, welke
in andere landen had geheerst, voor de
oorlog ze verwoestte.
Ter gelegenheid van de 32ste verjaar
dag van de
hun coöperaties kunnen beoordelen.
In elk geval staat steeds voorop, dat
de boeren zo nauw mogelijk bij de
gang van zaken zullen worden be
trokken. Ja, bij een goede technische
opzet is nog heel wat te bereiken en
ik zie b.v. bij de landbouwaankoop
grote mogelijkheden”.
„Hoe staat het met de jongeren
Voelen die voor de coöperatieve ge
dachte?”
„Het verschil tussen de één en de an
der is niet meer zo goed te zien, maar
onder de jongeren is wel een groep
dïe nog bezield *is imet de gemeen-
schapsgedachte”.
„Er zal ook ongetwijfeld verschil zijn
tussen de welstand van de boer uit
de tijd van de opkomst der coöpera
tie en van de boer uit deze tijd?”
„Zeker. De financiële toestand is be
slist gunstiger geworden en de posi
tie veel gezonder. Natuurlijk hebben
we het nog niet gewonnen, want zo
hoopvol is de positie ‘yan de land
bouw nu ook weer niet. Denk maar
eens aan de pootaardappelen en de
varkens. Per slot van rekening zijn de
Friezen niet alleen de leveranciers
van pootaardappelen, ja, zelfs niet de
Nederlanders alleen. Ook de Denen
hebben een goede naam en geven
zich alle moeite om een uitstekend
product te leveren. Hier komt nog
bij, dat enkele landen, waaraan veel
pootaardappelen geleverd worden,
trachten zelf een goed product te te
len, b.v. Frankrijk. Zoals U ziet, zijn
er dus wel een paar factoren, waar
rekening mede dient te worden ge
houden.
Wat nu de varkens betreft, het zal er
maar van afhangen hoe de verhouding
ingevoerd voer en afgeleverd bacon
wordt. De prijsverhouding natuurlijk.
De devaluatie is in dit geval uit de
aard der zaak geen gunstige factor.
Bovendien hebben de Engelsen juist te
horen gekregen dat ze moeten bezuini
gen. In hoeverre of het hier ook gaat
om hun bacon (ze zijn nog al gesteld
op hun bacon and eggs bij hun ontbijt)
valt nu nog moeilijk te zeggen. Ook
hier dus enkele minder gunstige aspec
ten”.
„Dit lijkt inderdaad niet zo heel gun
stig. Maar wordt er internationaal
niets gedaan om de positie van de
voedselproducent bij uitnemendheid,
de boer, veilig te stellen”.
„Inderdaad zijn er verstrekkende plan
nen. Er is een Food and Agriculture
Organisation, de F.A.O., die wil trach
ten regelend op te treden. Men wil dan
b.v. bij overproductie van bepaalde
goederen, die kunnen worden opgesla
gen, b.v. granen en suiker, de top uit
de markt nemen, waardoor dan de prij
zen kunnen worden gestabiliseerd, ter
wijl het opgeslagene aanvullend zal
kunnen dienen bij misoogst, waardoor
dan dus in tijden van krapte de prijzen
ook stabiel kunnen blijvenl. Bovendien
wil de F.A.O. dan haar bemiddeling
verlenen als er op de éne plaats te veel
en op de andere te weinig van een be
paald product zal zijn, dus b.v. de
overschotten daar heen brengen waar
een onderconsumptie is en misschien
een geringe koopkracht Dit zou na
tuurlijk ideaal zijn en we zullen dan
ook goed doen dit vast in het oog te
houden. Er is een groot econoom ge
weest, Malthus, die een theorie had
opgesteld, waarin werd beweerd, dat
de productie altijd achteraan zou ko
men bij de bevolkingsvermeerdering.
Overigens is deze theorie ook sterk be
streden, omdat ze wel paste in de tijd
dat ze werd opgesteld, maar niet in de
daarop volgende jaren met zijn sterke
mechanisatie. Toch is het de vraag of
de theorie in de toekomst niet zal blij
ken juist te zijn. In elk geval is het wel
zo, dat er op de lange duur niet te
veel voedsel zal kunnen worden gepro
duceerd en dat het bedrijf van de boer
toch altijd nog op een stevige grond
slag rust. Het mag dan hier en daar
niet zo gunstig lijken, toch ben ik hele
maal niet somber gestemd over de toe
komst van c_
door de coöperatie zo, dat er niet meer
buiten hem om over de producten van
zijn bedrijf wordt beschikt".
Provinciaal Anjerfonds.
De in 1949 in Friesland gehouden Anjer
fondscollecte heeft kin totaal opgebracht
f7634.61 (v. j. f5711.16).
Voor een uitkering uit die collecte ko
men in aanmerking die verenigingen en
instellingen, welker arbeid geacht 'kan
worden de zelfwerkzaamheid van het
Nederlandse volk op het gebied van we
tenschap, kunst en cultuur in het alge
meen te bevorderen en die met financiële
moeilijkheden te kampen hebben.
De beslissing op de aanvragen berust
bij het Bestuur van het Provinciaal An
jerfonds.
Belanghebbende verenigingen en iristel
lingen wordt er op gewezen, dat aan
vragen om een bijdrage met duidelijke
vermelding o.m. van haar doelstelling en
de financiële omstandigheden, waarop de
aanvraag wordt gebaseerd, vóór 1 De
cember a.s. moeten worden ingediend bij
genoemd bestuur, secretaris de heer A.
Holkema, referendaris ter Provinciale
Griffie te Leeuwarden, telefoonnummer
3541 (K 5100) bij wie eventueel nadere
inlichtingen kunnen worden ingewon
nen.
Aanvragen, welke inmiddels reeds zijn
ingediend, zullen zonder meer in behan
deling worden genomen.
Priissjongen.
Wylst wy dit skriuwe, is it jierlikse
priissjongen fan it Boun fan Christlike
Sjongkoaren wer oan ’e gong. It giet om
de heechste eare, de goudene „Noardske
balke” fan it Kristlik Frysk Selskip, dy’t
as wikselpriis elts jier wer yn ’e kamp
is. Foar hwa’t it net wit: in „Noardske
balke” is in snaerynstremint, dat foar-
hinne yn Fryslén yn gebrük wie.
It priissjongen, dat yn de Harmony to
Ljouwert hélden wurdt, duorret fan ’t
jier gjin twa dagen lyk as oars, mar
trije. Dat hat syn bysündere reden: it
Boun fiert syn tritichjierrich jubileum.
De offisjele jubileumjoun wurdt lykwols
hélden as dit stikje al nei de setter ta
is, dus dér nije wike oer. Op dit pas al-
linnich efkes oer it priissjongen seis.
De beding birêst wer by de foarsitter,
de hear Kalverda fan Hijum, en it is
him tabitroud. It fait net altiten ta om
sa’n greate seale fol jongfolk de hiele dei
hwat yn ’e stokken to hélden. It noflik
Bolswanls Nieuwsblad
i
7
BB»
