I
Buitenlands
Provinciale Kroniek
Overzicht
i
üs hjoed Q Q
to sizzen
46e Jaargang
No. 10
Vrij dap 3 Febr. 1950
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa
A. J. OSINGA
- Bolsward
Onze Radiodiscussie.
F
En-
TRUMAN
Vorige week is India officieel een repu
bliek geworden. Al sedert midden 1947,
toen Engeland India de vrijheid gaf, was
tot die stap besloten, nu waren eerst
alle maaitregelen, om het plan uit te
voeren gereed. Er is een grondwet tot
stand gekomen, welke een democrati
sche basis voor de republiek legt, elke
mannelijke en vrouwelijke meerderjari
ge burger, krijgt het kiesrecht, en wat
dit betdkent wordt eerst duidelijk als
men bedenkt, dat tot nu toe nog 87 pet.
der bevolking geen kiesrecht had.
Natuurlijk zal zulk een snelle ontwikke
ling moeilijkheden en spanningen in de
binnenlandse politiek veroorzaken, doch
het Westen kan er alleen maar blij mee
zijn, dat deze grote staat in Zuid-Azië
nu op democratische leest geschoeid is
cn hopen dat dit een voorbeeld moge
zijn voor de vele jonge staten, welke
daar ontstaan zijn. Een voorbeeld, dat
ook vertrouwen wekt, omdat het India
gelukt is de godsdiensttwisten, welke
het verscheurden, in de laatste jaren te
bedwingen.
We hebben het er'in ons vorig overzicht
al over gehad, dat men betreffende het
verdere Oosten sterk de indruk krijgt
dat
Biste bang foarby to reitsjen, treast dy
dermei, datst it net allinne biste.
'erschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Boisward
Telefoon 451 (K 5157)
'P
d
n
>rt
aa
►n
as
u-
tn
in
E-
1-
!-
Ie
Engeland en de Scandinavische
landen
kwamen tot een beperkt accoord inzake
economische samenwerking, maar Lon
den blijft toch lauw ten opzichte van een
volledige samenwerking met het West-
Europese vasteland, de banden met het
Gemenebest zijn blijkbaar daarvoor te
vast. Tenslotte zij vermeld, dat de Ver.
Naties nu het vraagstuk van Jeruzalem
vastgelopen is, een nieuw plan hebben.
Men wil nu een deel der stad aan Israël
toewijzen, een ander deel aan Transjor-
danië en een klein gebied dat de Heilige
plaatsen omvat onzijdig verklaren en on
der Uno-beheer stellen.
Abonnementsprijs
1.35 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs i 10 cent per mm.
Giro 87926
De Fryske ünderwiis-
fomijing.
Nei it Underwiiskongres, dat forline jier
to Ljouwert halden is, en dêr’t fan for-
skate deskundigen üt FryslÊn, Hollên en
IngelÊn (Wales) de needsaek fan bigjin-
ünderwiis yn ’e memmetael bipleite is,
Jiat de Prov. Fryske Underwiisrie him
der foarspand. Der is rieplachte mei de
Haedynspekteur fan it Leger Underwiis
en dy stie net Öfwizend foar it idé oer
fan in stikmannich proefskoallen, dêr’t
yn ’e leechste klassen it ünderwiis hie
lendal yn it Frysk jown wurde soe. Oan
’e hén fan ’e ünderfining op dy skoallen
koe dan neigien wurde hwat de béste
methoade foar It bigjinünderwiis yn
FryslÊn is.
Eh doe wie it fansels de frage, hokker
skoallen foar dy earfolle opdracht yn 'e
bineaming komme soene. Fansels moas-
ten de Êlden fan ’e bern der foar fiele en
it ünderwizend personiel moast troch it
bisit fan in Fryske akte of dêrmei lyk-
steande kunde dit wurk tabitroud wêze.
Sadwaende wurd der oer forskate skoal
len noch oerlein. Mar der komt dochs
skot yn. Op ’e iepenbiere skoalle to
Rottefalle wurdt al Frysk ünderwiis jown
yn 'e earste klasse. En it stiet nou ek
Balans van de banen.
Terwijl we dit schrijven, regent, sneeuwt
en vriest het tegelijk en doet de een of
andere depressie zoals dat heet een aan
val op koning Thialf.
Het lijkt ons nu een geschikt ogenblik
om de balans (misschien wordt het een
tussenbalansje) van de banen eens op
te maken. En dan is het niet de bedoe
ling om na te gaan wat Jan, Piet en
Klaas, of Jantje, Pietje of Klaasje heb
ben gewonnen (of verloren) maar van
een Fries gezichtspunt uit enkele princi
piële opmerkingen te maken.
Wij houden ons buiten het conflict tus
sen de veertig clubs sterke fonkelnieu
we Noordelijke Ijsbond en de officiële
Bond van Ijsclubs, aangesloten bij de
Kon. Ned. Schaatsenrijdersbond.
Zoals men weet is de Noordelijke Ijs
bond opgericht, omdat men vreesde, dat
de belangen van de kortebaanrijderij in
Friesland niet veilig zouden zijn bij de
KNSB. Hoe dit ook zij, naar aanleiding
van dit conflict hebben verschillende le
den van de Bond van Friese hardrijders
en -rijdsters helaas getoond het met de
„Fryske Trou” aan een gemaakte af
spraak niet zo nauw te nemen. Immers,
zij verklaarden plechtig geen startkaar
ten te zullen aannemen, die de Bond v.
Ijsclubs verplicht had gesteld en zowel
op de wedstrijden van de nieuwe als
van de oude Bond te zullen uitkomen
Maar bij de eerste de beste hardrijderij
van een bij de KNSB aangesloten ver
eniging (het was Bolsward) verschenen
de meest vooraanstaande rijdsters voor
zien van een startkaart. Een paar meis
jes die in de Knipe op een wedstrijd van
de Noordelijke Bond verschenen waren,
werden in hun argeloos vertrouwen in
de groten, gestraft met een uitsluiting
van drie jaar door de KNSB.
Belangrijker is hef verschijnsel, dat de
rijders (eh nu ook al de rijdsters) uit
het Westen van ons land de Friezen in
ons eigen „heitelÊn” voor de broek ge
ven. Dat is na de bevrijding al ingezet.
Dat Maandag in Westzaan geen enkele
Fries een succes kon behalen bij de Ne
derlandse kortebaan-kampioenschappen,
maar Rotgans uit Den Oever met de ze
ge ging strijken, zegt ook wel wat. Zelfs
Charisius, onze Lekkumer langebaan-
kampioen van Friesland, kwam er niet
Wij schreven dit jaar nog geen hoofd
artikel, waarop zoveel commentaar werd
geleverd als dat over: „Van een grote
bakker en een kleine bakker”.
Wij erkenden de tekorten van de R.O.N.
en vroegen voor deze omroepdienst meer,
armslag, opdat ze beter aan haar doel
kon beantwoorden.
We ontvingen te veel brieven om deze
allemaal te plaatsen of te beantwoorden
Was de één fel vóór de R.O.N., de an
der was gematigd of zelfs tegen.
Ons betoog was overigens slechts ge
weest, dat hef niet opging de program
ma’s van een Régionale Omroép met be
perkte middelen (de „kleine bakker”) te
vergelijken met die van de modern ge-
outileerde omroepverenigingen („grote
bakkers”).
We maken slechts een uitzondering voor
„een luisteraar uit Workurn”, die in ons
vorig artikel geciteerd was en dus rechi
heeft op repliek.
Deze lezer-luisterar schrijft aldus:
Geachte redactie,
Dinsdagmiddag werd onze aandacht als
gewoonlijk het eerst getrokken door het
plaatje van het hoofdartikel in de krant.
Ik dacht, dat zal wel gaan over die gro
te bakkerij in Haarlem tegenover de klei
ne, die de prijzen zo sterk verlaagd had.
Heel wel om een hoofdartikel in deze
dure tijden te schrijven. Maar eens lezen
Maar het ging nog niet hard over die
prijzenmakerij en onderdehand werd ik
van mijn lectuur weggeroepen. Terugge
komen wilde ik eerst het hele artikel
met de ogen maar eens doorlopen, om
gauw te weten waar het nu toch over
gaan zou om de aandacht gespannen te
houden, toen ik boven aan de tweede
kolom begon te lezen van Workum...
hé.toont zich verontwaardigd omdat
hij een bepaalde uitzending missen moei
Volkhogeschool houdt ,eml-
gratie-cursus.
Nu de stroom van emigranten die hun
geluk in een ander deel van de wereld
v illen beproeven, aanhoudt en er lang
zamerhand meer mogelijkheden komen
om te emigreren, is het een goed idee
van de Volkshogeschool „Allardsoog” te
L’akkeveen, om een cursus te houden
over emigratiemogelijkheden en de
vraagstukken, die emigratie meebrengt.
Deze cursus zal worden gehouden van
6 tot 12 Februari a.s.
Over de mogelijkheden en toestanden in
de verschillende emigratiegebieden zul
len sprekén Ds. Smits en mej. L. Bakker
(Canada), H. Swierstra (Ver. Staten).
Drs. de Groot (Australië en Nieuw Zee
land), Mr. J. S. Biesheuvel (Brazilië)
J. H. Broekman (Zuid-Afrika).
Over het werk der kerken voor de emi
granten zullen spreken Mr. O. A. Gobius
(Ned. Herv. Kerk) en de heer A. Wer-
liaar (Geref. Kerk), terwijl over de tech
nische vragen aan emigratie verbonden,
zal worden gesproken door Drs. A.
Vaandrager. Films en lichtbeelden over
de verschillende landen zullen het ge
sprokene verduidelijken.
Tijdens de cursus zal één dag worden
deelgenomen aan de Winterschool voor
Jonge Boeren, waar dan Zijn Exc. Mi
nister Mansholt en de heer Mr. J. Lint
horst Homan inleidingen houden over de
nationale- en internationale landbouw-
en voedselvoorzieningspolitiek.
Men kan zich voor deze cursus, waar
van de kosten f 20.bedragen, opge
ven bij de Volkshogeschool.
India een republiek. Vietnam het Grie
kenland van het Oosten. Pakistan flirt
met Moskou, Rusland spoort China aan
tot expansie en stookt onrust waar het kan.
Truman maakt de waterstofbom.
gels-Scandinavisch accoord.
Vietnam
een soort Griekenland van het Verre
Oosten is. De Griekse regering, ofschoon
verre van sympathiek voor het Westen,
werd door de Ver. Staten en Engeland
krachtig tegen de opstandelingen ge
steund, omdat het hier een sleutelpositie
betrof, welke anders aan Rusland ten
deel zou vallen. Wil men de stelling in
Z.-Azië behouden, dan zal men met der
gelijke hulp ook Vietnam moeten afgren
delen. Andere zwakke punten zijn Bir
ma en Siam, waar de communistische
Chinese regering hevig tegen het huidi
ge bewind stookt, dat „de daar geves
tigde Chinezen wreed zou behande
len”, en waar het in het leger gist, zodat
de adj. opperbevelhebber Katsj Song-
gram zelfs moest worden verbannen.
Pakistan
schijnt een beetje te flirten met Moskou
omdat het ruzie heeft met India over
Kasjmir, Afghanistan lonkt op zijn beurt
naar Moskou, omdat het met Pakistan
overhoop ligt over bepaaldei gebieden
aan de Khyberpas, maar het houdt twee
ijzers in 't vuur, want het zoekt ook toe
nadering tot Perzië, welker regering op
de Ver. Staten steunt. En dan komen
we aan gebied, waar de Turken hun le
gers nog steeds gemobiliseerd houden,
nu al jaren lang, omdat ze beducht zijn
voor een Russische aanval, maar die
van Amerika en Engeland een soort ga
rantie hebben dat ze dan zullen worden
bijgestaan, omdat deze staten Rusland
niet aan de Bosporus, en dus aan de
Middellandse Zee, wensen.
De Russen,
begerig naar Noord Chinees gebied,
fan twa oare skoallen fêst, dat hja mei
in Fryske earste klasse ütein sette sille.
It binne de Herfoarme Skoalle to Eas-
terein (Hinn.) en de Geref. skoalle to
Aldegea (W.). Eh der mei forwachte
wurde, dat mei koarten mear, ek iepen
biere skoallen, folgje sille.
Fan de kant fan it publyk bistiet der gÊns
bilangstelling foar dizze saek. Op de op-
rop fan de Prov. Underwiisrie yn ’e kran
ten om jild foar it ütjaen fan nije lear-
methoaden, is oant nou ta al goed f 1300
ynkaem. Mar der is fansels folie mear
nedich as it goed sil.
daar nou mee? Eens even beter leze'
Ja, het staat er toch: eeni luisteraar 'til:
Workum toont zich verontwaardigd om
dat hij een bepaalde uitzending van de
radio missen moet, enz. Dat ben ik im
mers zelf geweest en dan heeft de cen-
trale-houder aan wie ik mijn nood klaag
de, dat overgebracht en verontwaardigd?
Ja, ik had nogal uitgepakt. Daar kom i'
anders ook niet gauw toe; ik neem ir
de regel alles nogal kalm op. Maar dek
keer had ik mij nogal warm gemand
Dat gewauwel van Regionale Omroc
Noord en daar moeten we nu die hoogs',
interessante lezing, waar we al dsge-
lang op zitten te springen van het v cc’
ten, voor missen?
De man heeft goed overgebracht hot
mijn gevoelens waren, toen ik me bij
hem kwam beklagen!...
Maar wat zei hij er bij? Ja, er zijn meer
die er lang niet over tevreden zijn. Er
wordt meer over geklaagd. Ze vinden
het lang niet aangenaam hier naar te
moeten luisteren. Dus hij kan ook wel
van een ander gesproken hebben, dan
van ons.als hij het al heeft overge
bracht, want de krant kan het ook wel
van een andere kant vernomen hebben.
Het is anders treffend dat zo precies on
ze gevoelens worden weergegeven.
Maar enfin, laat ik dat hoofdartikel n'
maar eens goed verder- lezen en nr?:
weer eens van bovenaan beginnen, wan
er zit blijkbaar meer achter en het gaaf
ons nog extra aan ook! En daar staat
aan het slot zowaar ook nog een uitno
diging aan de lezers, die het niet eens
zijn met de regionale omroep, om daar
van mededeling te doen aan de krant.
Het kan niet mooier. Dat zal niet uitb'ij
ven deze keer. Al zo vaak heb ik een
haast niet te bedwingen verlangen ge
smoord om eens het een of ander t
richten aan de redactie naar aanleiding
van een of ander artikel uit de krant
Want ik heb de laatste jaren vele hoofd
en andere artikelen met grote voldoe
ning en dankbaarheid in üw blad ge
lezen en was vaak genoeg van plan dat
eens te uitent, maar steeds weerhield mij
de gedachte, dat dit een eigen op de
voorgrond stellen van mezelf zou in
houden en daar ben ik bang voor en
ook dat wanneer ieder dat zou doen, dat
men daar aan de krant gauw genoeg
van zou hebben.
Ondertussen maak ik nu meteen man-
gauw van de gelegenheid gebruik I’
dank te zeggen voor veel wat ik in
blad voor en na gelezen heb.
En dan wat de directe aanleiding t<"
dit schrijven was, de regionale omroe'
Noord, wat het publiek daarvan te zeg
gen zou hebben; nu u weet het al wel
daar moeten wij hier thuis niets van
hebben. Zoals vanavond weer precies
nieuw leven maken. Ze maken nieuwe
woorden in het Fries, rakelen verouder
de woorden weer op en maken er een
nieuw gebruik van. Iets dat voelbaar
niet in het heden levende Fries past en
zich dadelijk doet kenmerken als ge
maakt, als onecht. En ik meende juist
dat eem van de hoofdkenmerken van ’t
Fries en de Friezen was dat het rjucht
en sljucht was, eenvoudig, eerlijk en
ronduit, (met dan een wat harde vaak
dwarse kop er bij) maar in alle geval
zonder gemaaktheid. En ik geloof ook
niet, dat een gewone, echte Fries alle
dagen behoefte heeft om wat of liever
zoveel te horen over het Fries-eigene
(wat het niet eens is) of over het Gro
nings (waar ’n echte Fries) ook nog een
ingeschapen antipathie tegen heeft).
Die laatste bijvoeging, dat zult u niet te
genspreken, is ook zeer waar. En ik wil
er wel bijvoegen, dat ik daar nog niet
van af ben ook. Maar enfin, genoeg van
de regionale omroep: genoeg aan alle
kanten. Ook van verder geschrijf hier
over op deze plaats. Ik heb geloof ik, als
lezer van uw blad, wel voldoende te
kennen gegeven, dat ik hoe gauwer hoe
liever van die regionale omroep verlost
zou willen zijn en dat ik het ten zeerste
betreur alles te moeten missen wat de
programma’s op die uren te bieden heb
ben.
Truman
heeft besloten de waterstofatoombom te
vervaardigen, en voorts is het te ver
wachten, dat, als dr. Jessup, de speciale
ambassadeur der Ver. Staten en de Ame
rikaanse stafchefs hun reis door Azië
zullen hebben beëindigd, van Ameri
kaanse zijde nieuwe pogingen zullen
worden gedaan om Japan in het Verre
Oosten zo goed als West-Duitsland in
Europa op de voorgrond te brengen.
En steeds sterker zal de drang van
Washington op geheel West-Europa
worden om één geheel te vormen, in
welk opzicht men trouwens thans in ons
werelddeel zelf ook vrij actief is, en
w'aarbij de heer Stikker als directeur van
de organisatie voor Europese samen
werking nu een belangrijke rol speelt.
zouden trachten de uitbreidingszucht
der Chinezen op Zuid-Azië te richten,
opdat zij daar vergoeding zouden zoe
ken voor wat zij in het Noorden aan
Rusland, terwille van een bondgenoot
schap, zouden moeten afstaan. Met Po
len heeft Moskou net zo gehandeld. Dat
Russisch-Chinees bondgenootschap is
nog altijd niet gesloten al zijn de ver
wachtingen in de Westerse diplomatie
ke wereld, dat het er toch van zal ko
men en dat de Chinezen onder zware
druk niet alleen de havens langs de ge
hele Gele Zee zullen afstaan, maar ook
de provinciale besturen in Mantsjoerije
Binnen Mongolië en Sinkiang die thans
met de Russen samenwerken, onveran
derd zullen laten en dus practisch zelf
zullen medewerken deze gebieden van
hun rijk los te weken. Door een derge
lijke politiek versterken de Russen niet
alleen hun eigen rijk, maar vuren zij ook
de Chinese expansiezucht naar het Zui
den aan, en houden daardoor zowel Z.-
Azië als het Westen in onrust.
Dat kan alleen maar voordelig voor
Rusland zijn, hoe uitgebreider de sfeer
van onrust is, hoe meer de Amerikaanse
steun moet uitgerekt, en hoe schraler ze
wordt. Tot deze Russische tactiek om
overal in de wereld moeilijkheden te
veroorzaken behoort stellig ook het Rus
sische besluit geen medewerking aan de
Ver. Naties te verlenen, zolang de Chi
nese nationalisten er vertegenwoordigd
zijn. Voorts de belemmeringen welke ze
het verkeer van het Westen met Berijn
weer in de weg legden en het verzet
waartoe ze de communisten in het Wes
ten oproepen tegen de wapenaanvoer
uit Amerika naar de Wëst-Europese lan
den. De verdragen tot deze leveranties
tussen Amerika en deze landen zijn nu
tot stand gekomen, een poging om deze
te verhinderen door middel van stakin
gen der havenarbeiders, belooft mis
schien niet zoveel, maar kan volgens
Moskou altijd toch nog tot enige stag
natie leiden.
Hwat hat Gabe Skroar
Tot zover onze luisteraar uit Workum.
Wat hierop te antwoorden?
Met deze luisteraar zijn wij het eens, dat
Friesland weinig belang heeft bij de
Groningse en Drentse programma’s. De
ze zijn ons namelijk even vreemd, zo
niet vreemder dan de programma’s der
Hollandse omroepverenigingen.
Met een andere luisteraar zijn wij het
dan ook eens, dat, wanneer er één pro
vincie zou zijn die voor zich een streek-
omroep toegewezen zou krijgen, dii
Friesland moest zijn.
Met alle waardering voor regionale ge
aardheden van andere delen van ons
land, spreekt het geheel eigene nergens
zo sterk als in Friesland. Dat de pro-
grammaleiding der R.O.N. alleen maar
„lichte’” programma’s zou geven is niet
vaar, (zie hiervoor onze Prov. kron.).
Zo spraken wij zelf voor deze omröep
bijv, meermalen over „zwaardere” on
derwerpen, zoals de Friese Bijbelverta
ling, de Friese Zondagsscholen, de Frie
se reciteerkunst. Ook warden geregeld
Friese meditaties uitgezonden en worden
boekbesprekingen gehouden.
De beschouwing over de Friese taal van
onze luisteraar uit Workum delen wij
niet, maar dit is hier buiten de orde, al
begrijpen we niet, dat dit voor hem,
overigens een Fries op en top, aanleiding
kan zijn de R.O.N. te verwerpen, de J.
als het in Uw krant van Dinsdag stond,
het moet het streek-eigene tot uiting
brengen en het doet niet anders dan
flauwigheden uitkramen van het gehal
te in doorsnee van de bonte Dinsdag-
avondtrein en een gewoon Zaterdag-
avondprogramma: rust na een week van
hard werken en vooral ontspanning zon
der enige geestesinspanning.
En dat alle avonden al weer aan. Begin
omstreeks half zes, ik weet niet eens
precies hoe laat, want we sluiten de ra
dio tegen die tijd maar gauw af en dat
duurt wel minstens tot een uur of zeven.
Vanavond kwam er nog Gronings ach
teraan ook. Nu ben ik in het geheel geen
tegenstander van de „streek”, want ik
ben niet alleen geboren Fries, maat voel
ook heel sterk Fries. Mijn dagelijkse taal
is het gewone dagelijkse boerefries en
ik spreek eigenlijk nooit wat anders: als
ik officieel moet zijn of buiten de pro
vincie ga en ook dan maar alleen wan
neer ik met anderen dan Friezen te ma
ken heb.
Voor het gewone dagelijkse leven heeft
die Friese taal voldoende woorden om
de begrippen, die de dagelijkse taal te
uiten wenst, aan te geven, maar, verder
heeft de voortgang der cultuur, de voort
gang van het maatschappelijk leven, de
historie voor het Fries geen nieuwe
woordvorming ter dekking van nieuw
ontstane Friese begrippen gebracht, om
dat geen nieuwe begrippen zich aan het
Friese volksleven zich voordeden. De
nieuwe begrippen die nieuwe woordvor
ming eisten, betroffen de velerlei nieu
were uitvindingen der laatste anderhalve
eeuw en niet alleen deze, maar alles
wat daarmee in meer of minder verband
stond en de vooruitgang der weten
schap in het algemeen, En naar mijn
gevoelen dan, dreigde nu het gehele
en de’ Regionale Om7oep°No'o“rd7’. Hé, Fries-eigene te verzinken in deze grotere
luister eens even, zeg ik tegen mijn Poe^ van. afSemene cultuurverandering
vrouw, dat ben ik zelf, wat hebben ze (he* is n*e^ fraa’ gezegd, maar de tijd
ontbreekt me om deze gedachte wat na
der uit te werken).
j En dat werd weer door velen (en voor
zover ook door mij) betreurd; zodanig
dat men pogingen in het werk ging stel
len of het weer op te halen en opnieuw
volledig recht ven bestaan te geven...
Nieuw leven in te blazen, zeggen velen.
Maar dat is het hem juist. Ze gaan
Bolswards Nieuwsblad
Hoor en wederhoor
I
i-
e
