J
KRIS KRAS door Nederland
Martinytoer
JAN VAN RIEBEECK
STICHTER VAN ZUID-AFRIKA
üs hjoed
to sizzen
Levensschets van een groot Nederlander
Fan de
HET KLOKJE
Broekman tweede
Vliegtuigramp:
31 doden
Boer vermoord
dader pleegt zelfmoord
Een melkrijder die voor de boeren van het
middenlimburgse dorpje Putbroek de melk
naar de fabrieK rijdt, heeft Zaterdagmor
gen even tegen het middaguur een vrese
lijke ontdekking gedaan. Toen de melk
bussen van boer j. van Ophoven niet op
de weg stonden, liep hij de stal binnen en
vond daar het lijk van de 26-jarige douane
ambtenaar F. Het ontzielde lichaam van
de 42-jarige boer lag verstopt onder een
versleten kapokmatras.
No. 14
48e Jaargang
Dinsdag 19 Febr. 1952
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van Drukkerij Fa. A. J, OS INGA
B o 1 s w a r d
herschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie
Marktstraat 13 - Boisward
Telefoon 451 (K 5157)
Abonnementsprijs
1.50 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs i 12 cent per m.m
Giro 87926
-
Hwat hat Gabe Skroar
Bolswards Nieuwsblad
PYT.
VEEL BEGRAFENISSEN
Antillen nodigen Koningin uit. De Staten
der Nederlandse Antillen hebben zonder
hoofdelijke stemming het voorstel van het
lid Braam aangenomen om koningin Juli
ana namens de’ bevolking van de Neder
landse Antillen uit te nodigen haar be
zoek aan de Verenigde Staten uit te strek
ken tot de Nederlandse Antillen.
Is de sinne yn 't nést,
Dan blnne alle loaije lju op 't bést.
Klokje klinkt
't Oogje blinkt
Eerste officiële les
Blij-naief
Spelend-lief
Voor ons jarige prinses.
Klokje klinkt
Fris en flink
Vflf jaar prille lente straal
Honnepon
„Carillon”
Is voor jou nog vreemde taal.
Klokje klinkt
Tingeling
Moeder geeft het strakjes mee.
Enkele reis
Dankbewijs
Aan onz’ helpers overzee!
Klokje klinkt
Hoor, het zingt
„O wat zijn wjj heden blij!”
’t Klokje beidt!
„Kleine meid”
„Blijf nog lang van zorgen vrij”.
Klokje klinkt
Tingeling
Zilver ritselend gekuist,
Zacht gedempt,
Vast omklemd
In Martjke’s kleine knuist.
KLM 1000 maal wereld rond. De gehele
vloot van de K.L.M. heeft in 1951 een af
stand van 42.738.000 km afgelegd, dit is
meer dan 1000 mal de omtrek van de
aarde. Men bleef 128.500 uur in de lucht
en vervoerde 498.516 passagiers.
Géén Chr. Ambachtsschool te Sneek. In
de raad van Sneek is, overeenkomstig
een voorstel van B. en W., een verzoek
van de Vereniging voor Christelijk Nijver
heidsonderwijs om de stichting van een
Chr. Ambachtsschool in Sneek noodzake
lijk te verklaren, van de hand gewezen.
Dat ging overigens niet zonder verzet van
de rechtse raadsleden, die de nuttigheid
van een dergelijke onderwijsinrichting ble
ven bepleiten, ondanks de uitgebreide mo
tivering, die B. en W. aan hun afwijzend
voorstel hadden gegeven.
Aanvaller beschermd. Dassen hebben 18
konijnennesten bjj Well onder Venlo leeg
geroofd. Eén das werd door de jagers ge
dood, doch zij kregen proces-verbaal, want
de das is een beschermd dier.
Hoog geboren. Bij een inwoner van Vrie-
zenveen werd enige weken geleden een kip
al broeds. De eigenaar heeft het dier maar
op een broedsel eendeneieren gezet; resul
taat: zes kuikens. Wegens ae kou wonen
ze tijdelijk op zolder.
hwerby sabeare jit hwat oars forkoft
wurdt om oan in hegere priis to kommen,
sa wurdt by tsientallen buorkerjjen it ün-
derhfild allinnich troch de hierder bitelle,
alhoewol it kontrakt har beiden de helt
bitelje lit. En hoefolle foarbylden fan
wetsüntdüking soe men net neame kinne
op allerhanne gebiet? Dus wer nije maet-
regels en nije tasichthêlders Fryslün hat
syn stikelforoardening, mar soe der mei-
iens mar net in ynspeksjetsjinst komme
moatte om it fjild yn to gean, hwant de
stikels binne der noch planteit. En as léste
greate biswier tsjin dizze sterke oerheits-
macht komt dan it gefaer, dat hast net to
kearen is. Ik bidoel, dat de oerheit de
bidriuwen troch en via dizze minsken yn
in bipaelde rjochting driuwe wol. Wy
hawwe nou de forheging fan de foerprizen
krige en der moat mear foer yn eigen lün
boud wurde. Dat sil ek barre as men
soarget, dat dit lünsbilang lyk op rint mei
it bilang fan de forbouwers. Dan giet it
syn natuerlike gong. Mar it kin ek, dat
men de konsulinten en harren personiel
ynskeaklet om de bidoelingen fan de re-
gearing troch to fieren. En dan bistiet it
gefaer, dat dizze minsken brükt wurde
om net mear it bilang fan de boeren to
stypjen mar it regearingsynsjoch helpe
üt to fieren. Soe dit barre, dan lelt hjir in
great gefaer. Hwant dizze konsulinten
hawwe yn in praktyk fan tsientallen jier-
ren in great bitrouwen opboud. Hja binne
yn de goede sin boerefreonen wurden. Har
ried en advys wurdt heech oansleln. As
hja op ’e pleats komme, hearre hja it
neiste en soms it aldemeiste, hwat in boer
tinkt. Dat is harren krêft en in kostber
bisit. Mar dat is yn minder moannen
fuort as it yn jierren opboud is, byhwan-
near hja net mear de ünöfhinkelike des
kundigen bliuwe, dy’t hja altyd west
hawwe. Ear is tear en bitrouwen wurdt
hjir sa mar net jown. Dêrom moat men
fan hegerhün biseffe, dat lieding hiel hwat
oars is as foarskriften meitsje. De min
sken wolle graech lieden, mar net twon-
gen wurde en hwa dit op it plattelün bi-
siket, bringt it net fier. Men klaget in
bulte oer de massifikaesje mar hoe wol
men jin persoanlikheit oerhaide as men
him bidobbet ünder foarskriften en wet-
j ten? Soe men dér net ris hwat mear om
tinke? Tj. de J:
trouwen met een meisje uit Maastricht.
Een buurjongetje heeft het drama Vrijdag
middag al ontdekt. Het ventje was echter
zo geschokt, dat het niets heeft durven
zeggen, aldus het Vrije Volk.
Broekman de eerste Nederlandse schaat
senrijder, die met een schitterende tweede
plaats achter het Noorse phenomeen, Hjal-
mar Andersen, Olympisch metaal verover
de. Maarse met een nieuw persoonlijk
record van 44,2 een sprinter van interna-
Eén en dertig personen bevonden zich aan
boord van een Brits Viking vliegtuig, dat
Zaterdag ongeveer 50 kilometer ten zui
den van Palermo op Sicilië is neergestort.
Volgens een schaapherder zouden er geen
overlevenden zijn. Eerdere berichten meld
den, dat althans een aantal inzittenden
de ramp overleefd zou hebben.
Het toestel bracht gezinsleden van Britse
militairen naar Nairobi.
gegaan en heeft daar zich zelf dood-
1 werd in de
Irama heeft zich
oten. Zijn dienstkoppel
en gevonden. Het dram
Vrijdagmiddag omstreeks half drie vol
trokken. Zaterdag zou de douanier gaan
In het plaatsje Nola by Napels in
Italië kwamen de laatste tijd zo
veel begrafenissen voor, dat de po
litie achterdochtig werd.
Dezer dagen hield zij daarom een
begrafenisstoet aan. Degenen die
achter de baar liepen, maakten in
allerijl dat zij wegkwamen.
De kist bleek gesmokkelde tabak en
Amerikaanse sigaretten te bevat
ten.
’an van Riebeeck was een commandeur
van de Verenigde Geoctrooieerde Oost-
Indische Compagnie. Als zodanig ontving
hij in November 1651 opdracht van de
bewindvoerders van de compagnie, be
kend als „Heren XVH”, om zich gereed
te maken voor vertrek naar Cabo de Boa
Esperance, zoals destijds onze vaderen de
Kaap de Goede Hoop noemden, voor het
aanleggen van een versterkings- en ver-
versingspost. Jan van Riebeeck voerde
zijn opdracht uit. Hij kwam 6 April 1652
aan de Kaap, de plaats van zijn bestem
ming aan.
Op 6 April 1952 zal deze gebeurtenis van
300 jaar geleden, luisterrlijk worden her
dacht. In de stad Kaapstad, die uit de
eerste nederzetting is gegroeid, zullen
grote feesten worden gehouden en zal Jan
van Riebeeck worden geëerd als de grond
legger van de blanke volksplanting, die is
uitgegroeid tot een moderne staat de
huidige Unie van Zuid Afrika.
Ook in Nederland zal dit feit worden her
dacht. Het middelpunt van de feestviering
ligt in het stadje Culemborg, waar Jan
van Riebeeck in April 1618 is geboren. Van
Riebeeck’s vader was zoals vele Nederlan
ders toen en nu, een zeeman. Zijn moeder
verloor hij al vroeg en hjj werd opgevoed
door zijn grootvader, wiens woonhuis in
Culemborg nog is aan te wijzen. Vrij
vroeg moest Jan van Riebeeck al op eigen
benen staan. Hf) ontving een z.g. chirur-
gjjnsopleiding, waardoor hjj een aanstel
ling als scheepsdokter kreeg bjj de Oost-
Indische Compagnie.
In Oost-Indië aangekomen viel hij echter
spoedig op als een ijverig man, die meer
voor de handel geschikt was. Hij werd
naar een van de buitenposten van de com
pagnie gezonden en vertoefde daardoor
enige jaren in Tonkin, alsmede op het
eiland Desima. Hier heeft hy goede jaren
doorgebracht en zich doen kennen als een
goed koopman, die op handige wijze de
belangen van de compagnie wist te be
vorderen. Hij genoot het vertrouwen van
zijn superieuren; maakte voor zjjn jaren
snel promotie.
Als gevolg van bijzondere omstandigheden
werd hjj echter naar Batavia teruggeroe
pen en op vermoeden van wat wij zouden
noemen „zwarte” handel, uit de compag-
niedienst ontslagen. Op zichzelf werd dit
ontslag niet oneervol geacht, zodat hy in
het vaderland teruggekeerd, al spoedig in
dienst kon treden bjj een Groenlandse
maatschappij die de walvisvaart uit
oefende. Op zjjn reis naar patria had Van
Riebeeck enige tjjd aan de Kaap vertoefd
en was hjj in de gelegenheid geweest de
Tafelbaai terdege op te nemen. Van een
nederzetting was in die dagen nog geen
sprake. Wel waren er reeds Engelsen ge
weest die er de Union Jack hadden ge
plant, doch deze daad werd door de En
gelse koning niet erkend. Zowel Engelse
als Hollandse schepen deden echter vrjj-
wel regelmatig de Kaap aan, lieten er
brieven achter op afgesproken plaatsen,
bjjv. in rotsspleten. De Portugezen meden
de Kaap. Ze hadden er vroeger onaange
name ervaringen opgedaan.
In 1647 deed een schip van de Compagnie,
de „Haerlem”, de Kaap aan, doch strand
de er. De bemanning wist zich in veilig
heid te stellen en een groot deel van de
lading te bergen. Het schip was echter
verloren en zo moesten ze zich geruimen
tjjd in de Kaapvallei ophouden. Met de
retourvloot van Geleynsen in het vader
land teruggekeerd stelde de onderkoop
man Leendert Jansz en Proot een verslag
op en leverden dit in bjj Heren XVH.
Aangezien de politieke toestand gespan
nen was er er oorlog tussen de Verenigde
Nederlanden en Engeland dreigde, werd
het vestigen van een sterkte aan de Kaap
daardoor van actueel belang geacht. Al
lereerst werd Proot aangewezen, doch
deze wees de opdracht van de hand. Van
Riebeeck, die immers met Geleynsen thuis-
gevaren was, greep deze gelegenheid aan
om zich opnieuw te melden en uiteindeljjk
werd hem het commando van deze expe
ditie opgedragen. Inmiddels was van Rie
beeck getrouwd en had zich in Amsterdam
gevestigd. Zjjn vrouw was Maria de la
Quellerie, in 1629 in Rotterdam geboren.
Zij kwam uit een oud Hugenoten geslacht,
dat zich in Nederland had gevestigd, werd
land, die zich reeds gedurende van Rie
beeck’s tjjd, hjj vertoefde van 7 April 1652
tot 7 Mei 1662 aan de Kaap, belangrjjk
ontwikkelde.
Na enige jaren kon de kolonie voldoende
groenten, vruchten en vers vlees beschik
baar stellen aan de passerende schepen,
was er gelegenheid om zieken te verplegen
en verversingen uit te reiken.
Van Riebeeck was een ijverig man. Aan
zjjn devies: „Die advancement soeckt sal
geen naerstigheijd sparen”, heeft hjj zich
geheel gehouden. Hjj deed alles om weer
geheel in de gunst van zjjn heren en mees
ters, zoals hjj ze betitelde te komen, deed
tal van voorstellen die het heil van de
kolonie beoogden maar verzocht ook bijna
in elke brief om spoedige overplaatsing
naar Batavia, want eigenljjk tegen wil en
dank was van Riebeeck aan de Kaap ver
zeild geraakt. Hjj wilde weer tonen wat
hjj waard was en in Oost-Indië promotie
maken.
Pas na 10 lange jaren aan de Kaap is hem
dat gelukt. Tien jaren van veel zwoegen,
van vele verdrietelijkheden én met zjjn
eigen volk, dat vaak uit rauwe gasten be
stond, én met „de diefachtige, luie, stin
kende schepselen”, zoals van Riebeeck de
Hottentotten betitelde. Met engelachtig
geduld verdroeg van Riebeeck deze teleur
stellingen, verbood zjjn manschappen ge
weld te gebruiken tegen de Hottentotten
en wist daardoor een toestand van ge
wapende vrede te handhaven, die de ne
derzetting slechts voordeel heeft gebracht.
Op zjjn voorstel konden de compagnie-
dienaren al spoedig vrjje burgers worden,
konden ze eigen land bebouwen en een
eigen huis bezitten. Ook andere nederzet-
ters uit patria konden zich aan de Kaap
vestigen. Van Riebeeck’s betekenis voor
de vestiging van de blanke volksplanting
in het Zuiden van Afrika kan dan ook
niet licht worden overschat.
Der is alderearst de taname fan de bi-
stjürende en kontrolearende minsken.
Wylst it persintaezje fan de minsken yn
de Lftnbou sünt 1900 fan 40 sakke is
oant 19.6 is it tal minsken yn de net-
produsearjende biroppen fan 10 oant
20 tanommen. Sünt 1930 binne der
mear as twahünderttüzen minsken yn
dizze biroppen bykomd. Hoe lang is it
lyn, dat de oerheitstaek fan de Lünbou
forsoarge waerd fan ien öfdieling oan it
Departement fan „Landbouw, Njjverheid
en Handel” Hoe biskieden wie dizze öf
dieling en hwat wiene de kosten dêrfan
in bytsje. Mar as men nou yn de nije
„Landbouwgids” de listen bisjocht fan de
lju, dy’t allinnich by it Departemint fan
Lftnbou yn tsjinst binne, dan slacht men
hast steil efteroer. Dat is mear as tsien-
kear safolle as doe. Fansels dizze min
sken dogge allegearre har bést om har
taek goed üt to fieren, dér net oer, mar
hwer is de ein? Öf is der gjin ein? Hwat
yn tritich jier op deselde hichte bleau, is
nou yn tsien jier of minder al mar oan it
groeijen. De kosten rinne fan jier ta jier
op en dus moat der ek hieltyd mear bi-
lêsting komme, dat sprekt. En as de tiden
nou ris oars wurde, kin men dan werom?
De dingen hawwe dan meastal sokke djip-
pe spoaren makke, dat it net forantwurde
is harren wer oan kant to setten. En dér-
neist wurdt it bidriuwslibben boun oan
wet nei wet, kantoar nei kantoar. It is
gjin wünder, dat de lju it mülle fel wol
ris oankrije en balstjürich wurde. It slim
ste gefolch is nei myn miening, dat it de
eigen forantwurding al langer hoe lytser
makket. Hwer bliuwt de man, dy’t de
dingen fan syn bidriuw nei ear en gewisse
docht as hy oan alle kanten fêstsit oan
wettelike dingen? Hwat jowt de hierder
oan syn lünhearre, hwat freget de lün-
hearre oan syn hierdeboer? Hwat lean
kriget de arbeider, hoe lang moat er ar-
beidzje, hwannear is hy frjj? Dér hoecht
tsjintwurdich net mear oer praet to wur
den, der komt gjin rjochtfeardichheit
mear by to pas, men giet mar by it lyn-
tsje lans hwat de regearing lutsen hat,
men kin net oars. Men mei net oars
dwaen, net mear en net minder, foar alle
beide giet men de bak yn of kriget boete.
En dus is de iennige ütwei de wetten to
üntrinnen en to üntdüken. Sa bilibbet men
healwize staeltsjes fan lAnforkeaperjj,
Dat de tastannen en de situaesjes yn üs
lê.n, nou sawn jier nei de oarloch, hiel oars
binne as wy allegearre tocht hiene, dat
stiet net yn ’e klif. De frjje minske sit
oan alle kanten boun en ynsté fan him
linkendewei losser to meitsjen fan de oar-
lochsbannen, wurdt er fan wike ta wike
mear fêstboun. Dat is sa sterk, dat er seis
ek al mient, dat er net mear rinne kin
sünder in wet of in ynstruksje. It eigen
initiatyf en de eigen forantwurding moat
deründer wol lije as in putheak en de
morael sakket demeffens. Hwat kin en
mei in minske tsjintwurdich seis noch. Ik
hearde fan 'e wike, dat yn in pear ge
meenten yn de walden en de kop fan
Oerisel, elke boer forplichte is om de kij
tsjin tongblier ynspuitsje to litten. De
fabrieken mejje gjin molke oannimme fan
kjj, dy’t net yninte binne en hja krije fan
de gemeentesikretary sa nou en dan yn-
speksje om to sjen oft hja harren der wol
oan hülde. Wer in stik administraesje,
wer in pear amptners, wer in ding, hwer’t
tasicht en kontröle foar nedich is. Ik siz
dit net omdat ik tsjin dizze nije regels
bin op him seis, mar ik freegje my wol öf,
hoe fier men mei dit alles troch gean
moat. Mei men in pleats keapje, mei men
hiere, mei men folk oannimme en leanje,
mei men gewassen bouwe, foer keapje
en gean mar troch, sa’t men mient, dat it
earlik en goed is? Né, it stiet allegeare
biskreaun, der binne ynstünsjes foar, wet
ten en regearingsfoarskriften. En sa for-
pleatst him it swiertepunt al langer sa
mear fan de boer nei de amptner, fan it
eigen gewisse nei de morael fan de Wet.
Twa greate skaedkanten fan dit systeem
8.10,6. komme hoe langer hoe skerper nei foaren.
De sporen wezen er op, dat de boer was
neergeslagen met een hamer. Een ernstige
hoofdwonde en een revolver in de nabij
heid van het lijk van de douanier duidde
op zelfmoord door een schot in de mond.
Het parket uit Roermond dat onmiddellijk
ter plaatse verscheen, constateerde dat het
woonhuis van boer Van Ophoven over
hoop was gehaald, waarschijnlijk in een
poging dingen van waarde te bemachtigen.
Algemeen wordt aangenomen dat hier
sprake is van roofmoord. De boer had
juist een week tevoren twaalf varkens vet-
Kocht en daarvoor f 2.745 ontvangen.
De juiste toedracht zal nooit duidelijk
worden, want bij het drama is niemand
tegenwoordig geweest. Vast staat wel, dat
de douanier de boer heeft neergeslagen,
het lijk onder de matras heeft geschoven
en vervolgens in grote haast het woonhuis
heeft doorzocht.
Toen h'ij niets vond is hij naar de stal
terug i
gesch<
keuken gevonden. Het
in Leiden opgevoed en maakte in Schiedam
kennis met de jonkman van Riebeeck,
Hun woonhuis in Amsterdam bestaat niet
meer. Het was gelegen aan de Egelan-
tiersgracht met een gevelsteen (daer de
Samaritaen in staat), die ook verloren is
gegaan. Het vertrek van de drie schepen:
„Drommedaris”, „de Rejjger” en „Hope”,
had plaats op Donderdag 14 Decmeber
1651, des namiddags 2 uur, onder „onge-
stadigh buiigh regenachtig weder en de
wint westelk sjjnde
Ten tfjde van van Riebeek was de om
geving van het tegenwoordige Kaapstad
een vrij verlaten streek. Wel vertoonden
zich enige rondzwervende zwarten die
Hottentotten genoemd werden. Deze Hot
tentotten bezaten vee en van Riebeeck
hoopte dit door ruil in handen te krijgen.
Maar deze ruilhandel leverde het ge
wenste resultaat niet op. Het werd van
Riebeeck al spoedig duidelijk dat hij zelf
vee moest gaan houden en landbouwgewas
sen moest verbouwen. Het is deze omstan
digheid geweest, die heeft gemaakt, dat
het doel van de „Heren XVH” ver voorbij
is gestreefd. In stede van een eenvoudige
verversingspost, legde van Riebeeck de
grondslag voor een volksplanting, want
nu kwamen er boeren, vrije burgers, die
voor eigen rekening vee hielden en het
land bebouwden. Er ontstond een vrije
gemeenschap van kolonisten uit Neder-
VIER MAAL DOUWE YNTEMA, SAMEN 144 JAAR
Bovenstaande foto van vier geslachten werd genomen te Achlum. De vier gene
raties dragen allemaal dezelfde naam n.l. Douwe Yntema,. v.l.n.r. 54 jaar, 84 jaar,
41/2 maand en 26 jaar.
tionaal formaat. Drie Nederlanders, Broek
man, Huiskes en Van der Voort, bij- de i
eerste vijf op de 5000 meter. Dat waren
onze triomfen op de eerste twee dagen
van het Olympisch schaatstournooi.
Er zullen er, daarvan is ieder nu wel over
tuigd, die onze jongens in het Bislett-
stadion bezig heeft gezien, nog nieuwe
aan worden toegevoegd. Nu reeds staat
Nederland op de tweede plaats in de lan-
denklassering. Andersen, wie had er
aan getwijfeld ongenaakbaar als altijd
op de 5000 meter, behaalde de titel in een
nieuwe Olympische recordtijd van P
Verdronken na aangifte van zjjn zevende
kind. Bij het pompstation Dieverbrug is
in het water het lijk gevonden van de 46-
jarige Roelof Oosterhof uit Hoogersmilde.
Hij hat te Smilde de geboorte van zijn
zevende kind aangegeven en was toen op
de fiets naar familie in Diever gegaan.
Op de terugweg is hjj vermoedelijk te
water geraakt.
250 wachtgelders bjj Ford. De Ford-fabrie-
ken te Amsterdam hebben vergunning ge
vraagd bjj het Gewesteljjk Arbeidsbureau
om 250 man personeel op wachtgeld te
mogen stellen. Volgens de directie is deze
maatregel voortgevloeid uit tjjdeljjk tekort
aan materialen.
Huwelijksdrama berecht. Tegen de 50-ja-
rige H. v. d. Boogaard-Kleingeld uit Mier-
lo, die op 22 October 1951 tijdens een ech
telijke ruzie in drift haar man wurgde, is
negen jaar gevangenisstraf met aftrek
geëist. De omstandigheden in het gezin
waren al jarenlang van dien aard, dat
voor een dergelijke ontknoping moest wor
den gevreesd, zei de subsituut-officier van
Justitie, mr M. J. Bruigom, in zijn requi
sitoir; een werkschuwe, slappe drank
zuchtige man een vrouw, ijzersterk (zff
hielp vaak schepen lossen in de haven
van Helmond), driftig, over beperkte
geestvermogens beschikkend.