J KRIS KRAS door Nederland Martinytoer JAN VAN RIEBEECK STICHTER VAN ZUID-AFRIKA üs hjoed to sizzen Levensschets van een groot Nederlander Fan de HET KLOKJE Broekman tweede Vliegtuigramp: 31 doden Boer vermoord dader pleegt zelfmoord Een melkrijder die voor de boeren van het middenlimburgse dorpje Putbroek de melk naar de fabrieK rijdt, heeft Zaterdagmor gen even tegen het middaguur een vrese lijke ontdekking gedaan. Toen de melk bussen van boer j. van Ophoven niet op de weg stonden, liep hij de stal binnen en vond daar het lijk van de 26-jarige douane ambtenaar F. Het ontzielde lichaam van de 42-jarige boer lag verstopt onder een versleten kapokmatras. No. 14 48e Jaargang Dinsdag 19 Febr. 1952 Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland Uitgave van Drukkerij Fa. A. J, OS INGA B o 1 s w a r d herschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Redactie en Administratie Marktstraat 13 - Boisward Telefoon 451 (K 5157) Abonnementsprijs 1.50 per kwartaal bij vooruitbetaling Advertentieprijs i 12 cent per m.m Giro 87926 - Hwat hat Gabe Skroar Bolswards Nieuwsblad PYT. VEEL BEGRAFENISSEN Antillen nodigen Koningin uit. De Staten der Nederlandse Antillen hebben zonder hoofdelijke stemming het voorstel van het lid Braam aangenomen om koningin Juli ana namens de’ bevolking van de Neder landse Antillen uit te nodigen haar be zoek aan de Verenigde Staten uit te strek ken tot de Nederlandse Antillen. Is de sinne yn 't nést, Dan blnne alle loaije lju op 't bést. Klokje klinkt 't Oogje blinkt Eerste officiële les Blij-naief Spelend-lief Voor ons jarige prinses. Klokje klinkt Fris en flink Vflf jaar prille lente straal Honnepon „Carillon” Is voor jou nog vreemde taal. Klokje klinkt Tingeling Moeder geeft het strakjes mee. Enkele reis Dankbewijs Aan onz’ helpers overzee! Klokje klinkt Hoor, het zingt „O wat zijn wjj heden blij!” ’t Klokje beidt! „Kleine meid” „Blijf nog lang van zorgen vrij”. Klokje klinkt Tingeling Zilver ritselend gekuist, Zacht gedempt, Vast omklemd In Martjke’s kleine knuist. KLM 1000 maal wereld rond. De gehele vloot van de K.L.M. heeft in 1951 een af stand van 42.738.000 km afgelegd, dit is meer dan 1000 mal de omtrek van de aarde. Men bleef 128.500 uur in de lucht en vervoerde 498.516 passagiers. Géén Chr. Ambachtsschool te Sneek. In de raad van Sneek is, overeenkomstig een voorstel van B. en W., een verzoek van de Vereniging voor Christelijk Nijver heidsonderwijs om de stichting van een Chr. Ambachtsschool in Sneek noodzake lijk te verklaren, van de hand gewezen. Dat ging overigens niet zonder verzet van de rechtse raadsleden, die de nuttigheid van een dergelijke onderwijsinrichting ble ven bepleiten, ondanks de uitgebreide mo tivering, die B. en W. aan hun afwijzend voorstel hadden gegeven. Aanvaller beschermd. Dassen hebben 18 konijnennesten bjj Well onder Venlo leeg geroofd. Eén das werd door de jagers ge dood, doch zij kregen proces-verbaal, want de das is een beschermd dier. Hoog geboren. Bij een inwoner van Vrie- zenveen werd enige weken geleden een kip al broeds. De eigenaar heeft het dier maar op een broedsel eendeneieren gezet; resul taat: zes kuikens. Wegens ae kou wonen ze tijdelijk op zolder. hwerby sabeare jit hwat oars forkoft wurdt om oan in hegere priis to kommen, sa wurdt by tsientallen buorkerjjen it ün- derhfild allinnich troch de hierder bitelle, alhoewol it kontrakt har beiden de helt bitelje lit. En hoefolle foarbylden fan wetsüntdüking soe men net neame kinne op allerhanne gebiet? Dus wer nije maet- regels en nije tasichthêlders Fryslün hat syn stikelforoardening, mar soe der mei- iens mar net in ynspeksjetsjinst komme moatte om it fjild yn to gean, hwant de stikels binne der noch planteit. En as léste greate biswier tsjin dizze sterke oerheits- macht komt dan it gefaer, dat hast net to kearen is. Ik bidoel, dat de oerheit de bidriuwen troch en via dizze minsken yn in bipaelde rjochting driuwe wol. Wy hawwe nou de forheging fan de foerprizen krige en der moat mear foer yn eigen lün boud wurde. Dat sil ek barre as men soarget, dat dit lünsbilang lyk op rint mei it bilang fan de forbouwers. Dan giet it syn natuerlike gong. Mar it kin ek, dat men de konsulinten en harren personiel ynskeaklet om de bidoelingen fan de re- gearing troch to fieren. En dan bistiet it gefaer, dat dizze minsken brükt wurde om net mear it bilang fan de boeren to stypjen mar it regearingsynsjoch helpe üt to fieren. Soe dit barre, dan lelt hjir in great gefaer. Hwant dizze konsulinten hawwe yn in praktyk fan tsientallen jier- ren in great bitrouwen opboud. Hja binne yn de goede sin boerefreonen wurden. Har ried en advys wurdt heech oansleln. As hja op ’e pleats komme, hearre hja it neiste en soms it aldemeiste, hwat in boer tinkt. Dat is harren krêft en in kostber bisit. Mar dat is yn minder moannen fuort as it yn jierren opboud is, byhwan- near hja net mear de ünöfhinkelike des kundigen bliuwe, dy’t hja altyd west hawwe. Ear is tear en bitrouwen wurdt hjir sa mar net jown. Dêrom moat men fan hegerhün biseffe, dat lieding hiel hwat oars is as foarskriften meitsje. De min sken wolle graech lieden, mar net twon- gen wurde en hwa dit op it plattelün bi- siket, bringt it net fier. Men klaget in bulte oer de massifikaesje mar hoe wol men jin persoanlikheit oerhaide as men him bidobbet ünder foarskriften en wet- j ten? Soe men dér net ris hwat mear om tinke? Tj. de J: trouwen met een meisje uit Maastricht. Een buurjongetje heeft het drama Vrijdag middag al ontdekt. Het ventje was echter zo geschokt, dat het niets heeft durven zeggen, aldus het Vrije Volk. Broekman de eerste Nederlandse schaat senrijder, die met een schitterende tweede plaats achter het Noorse phenomeen, Hjal- mar Andersen, Olympisch metaal verover de. Maarse met een nieuw persoonlijk record van 44,2 een sprinter van interna- Eén en dertig personen bevonden zich aan boord van een Brits Viking vliegtuig, dat Zaterdag ongeveer 50 kilometer ten zui den van Palermo op Sicilië is neergestort. Volgens een schaapherder zouden er geen overlevenden zijn. Eerdere berichten meld den, dat althans een aantal inzittenden de ramp overleefd zou hebben. Het toestel bracht gezinsleden van Britse militairen naar Nairobi. gegaan en heeft daar zich zelf dood- 1 werd in de Irama heeft zich oten. Zijn dienstkoppel en gevonden. Het dram Vrijdagmiddag omstreeks half drie vol trokken. Zaterdag zou de douanier gaan In het plaatsje Nola by Napels in Italië kwamen de laatste tijd zo veel begrafenissen voor, dat de po litie achterdochtig werd. Dezer dagen hield zij daarom een begrafenisstoet aan. Degenen die achter de baar liepen, maakten in allerijl dat zij wegkwamen. De kist bleek gesmokkelde tabak en Amerikaanse sigaretten te bevat ten. ’an van Riebeeck was een commandeur van de Verenigde Geoctrooieerde Oost- Indische Compagnie. Als zodanig ontving hij in November 1651 opdracht van de bewindvoerders van de compagnie, be kend als „Heren XVH”, om zich gereed te maken voor vertrek naar Cabo de Boa Esperance, zoals destijds onze vaderen de Kaap de Goede Hoop noemden, voor het aanleggen van een versterkings- en ver- versingspost. Jan van Riebeeck voerde zijn opdracht uit. Hij kwam 6 April 1652 aan de Kaap, de plaats van zijn bestem ming aan. Op 6 April 1952 zal deze gebeurtenis van 300 jaar geleden, luisterrlijk worden her dacht. In de stad Kaapstad, die uit de eerste nederzetting is gegroeid, zullen grote feesten worden gehouden en zal Jan van Riebeeck worden geëerd als de grond legger van de blanke volksplanting, die is uitgegroeid tot een moderne staat de huidige Unie van Zuid Afrika. Ook in Nederland zal dit feit worden her dacht. Het middelpunt van de feestviering ligt in het stadje Culemborg, waar Jan van Riebeeck in April 1618 is geboren. Van Riebeeck’s vader was zoals vele Nederlan ders toen en nu, een zeeman. Zijn moeder verloor hij al vroeg en hjj werd opgevoed door zijn grootvader, wiens woonhuis in Culemborg nog is aan te wijzen. Vrij vroeg moest Jan van Riebeeck al op eigen benen staan. Hf) ontving een z.g. chirur- gjjnsopleiding, waardoor hjj een aanstel ling als scheepsdokter kreeg bjj de Oost- Indische Compagnie. In Oost-Indië aangekomen viel hij echter spoedig op als een ijverig man, die meer voor de handel geschikt was. Hij werd naar een van de buitenposten van de com pagnie gezonden en vertoefde daardoor enige jaren in Tonkin, alsmede op het eiland Desima. Hier heeft hy goede jaren doorgebracht en zich doen kennen als een goed koopman, die op handige wijze de belangen van de compagnie wist te be vorderen. Hij genoot het vertrouwen van zijn superieuren; maakte voor zjjn jaren snel promotie. Als gevolg van bijzondere omstandigheden werd hjj echter naar Batavia teruggeroe pen en op vermoeden van wat wij zouden noemen „zwarte” handel, uit de compag- niedienst ontslagen. Op zichzelf werd dit ontslag niet oneervol geacht, zodat hy in het vaderland teruggekeerd, al spoedig in dienst kon treden bjj een Groenlandse maatschappij die de walvisvaart uit oefende. Op zjjn reis naar patria had Van Riebeeck enige tjjd aan de Kaap vertoefd en was hjj in de gelegenheid geweest de Tafelbaai terdege op te nemen. Van een nederzetting was in die dagen nog geen sprake. Wel waren er reeds Engelsen ge weest die er de Union Jack hadden ge plant, doch deze daad werd door de En gelse koning niet erkend. Zowel Engelse als Hollandse schepen deden echter vrjj- wel regelmatig de Kaap aan, lieten er brieven achter op afgesproken plaatsen, bjjv. in rotsspleten. De Portugezen meden de Kaap. Ze hadden er vroeger onaange name ervaringen opgedaan. In 1647 deed een schip van de Compagnie, de „Haerlem”, de Kaap aan, doch strand de er. De bemanning wist zich in veilig heid te stellen en een groot deel van de lading te bergen. Het schip was echter verloren en zo moesten ze zich geruimen tjjd in de Kaapvallei ophouden. Met de retourvloot van Geleynsen in het vader land teruggekeerd stelde de onderkoop man Leendert Jansz en Proot een verslag op en leverden dit in bjj Heren XVH. Aangezien de politieke toestand gespan nen was er er oorlog tussen de Verenigde Nederlanden en Engeland dreigde, werd het vestigen van een sterkte aan de Kaap daardoor van actueel belang geacht. Al lereerst werd Proot aangewezen, doch deze wees de opdracht van de hand. Van Riebeeck, die immers met Geleynsen thuis- gevaren was, greep deze gelegenheid aan om zich opnieuw te melden en uiteindeljjk werd hem het commando van deze expe ditie opgedragen. Inmiddels was van Rie beeck getrouwd en had zich in Amsterdam gevestigd. Zjjn vrouw was Maria de la Quellerie, in 1629 in Rotterdam geboren. Zij kwam uit een oud Hugenoten geslacht, dat zich in Nederland had gevestigd, werd land, die zich reeds gedurende van Rie beeck’s tjjd, hjj vertoefde van 7 April 1652 tot 7 Mei 1662 aan de Kaap, belangrjjk ontwikkelde. Na enige jaren kon de kolonie voldoende groenten, vruchten en vers vlees beschik baar stellen aan de passerende schepen, was er gelegenheid om zieken te verplegen en verversingen uit te reiken. Van Riebeeck was een ijverig man. Aan zjjn devies: „Die advancement soeckt sal geen naerstigheijd sparen”, heeft hjj zich geheel gehouden. Hjj deed alles om weer geheel in de gunst van zjjn heren en mees ters, zoals hjj ze betitelde te komen, deed tal van voorstellen die het heil van de kolonie beoogden maar verzocht ook bijna in elke brief om spoedige overplaatsing naar Batavia, want eigenljjk tegen wil en dank was van Riebeeck aan de Kaap ver zeild geraakt. Hjj wilde weer tonen wat hjj waard was en in Oost-Indië promotie maken. Pas na 10 lange jaren aan de Kaap is hem dat gelukt. Tien jaren van veel zwoegen, van vele verdrietelijkheden én met zjjn eigen volk, dat vaak uit rauwe gasten be stond, én met „de diefachtige, luie, stin kende schepselen”, zoals van Riebeeck de Hottentotten betitelde. Met engelachtig geduld verdroeg van Riebeeck deze teleur stellingen, verbood zjjn manschappen ge weld te gebruiken tegen de Hottentotten en wist daardoor een toestand van ge wapende vrede te handhaven, die de ne derzetting slechts voordeel heeft gebracht. Op zjjn voorstel konden de compagnie- dienaren al spoedig vrjje burgers worden, konden ze eigen land bebouwen en een eigen huis bezitten. Ook andere nederzet- ters uit patria konden zich aan de Kaap vestigen. Van Riebeeck’s betekenis voor de vestiging van de blanke volksplanting in het Zuiden van Afrika kan dan ook niet licht worden overschat. Der is alderearst de taname fan de bi- stjürende en kontrolearende minsken. Wylst it persintaezje fan de minsken yn de Lftnbou sünt 1900 fan 40 sakke is oant 19.6 is it tal minsken yn de net- produsearjende biroppen fan 10 oant 20 tanommen. Sünt 1930 binne der mear as twahünderttüzen minsken yn dizze biroppen bykomd. Hoe lang is it lyn, dat de oerheitstaek fan de Lünbou forsoarge waerd fan ien öfdieling oan it Departement fan „Landbouw, Njjverheid en Handel” Hoe biskieden wie dizze öf dieling en hwat wiene de kosten dêrfan in bytsje. Mar as men nou yn de nije „Landbouwgids” de listen bisjocht fan de lju, dy’t allinnich by it Departemint fan Lftnbou yn tsjinst binne, dan slacht men hast steil efteroer. Dat is mear as tsien- kear safolle as doe. Fansels dizze min sken dogge allegearre har bést om har taek goed üt to fieren, dér net oer, mar hwer is de ein? Öf is der gjin ein? Hwat yn tritich jier op deselde hichte bleau, is nou yn tsien jier of minder al mar oan it groeijen. De kosten rinne fan jier ta jier op en dus moat der ek hieltyd mear bi- lêsting komme, dat sprekt. En as de tiden nou ris oars wurde, kin men dan werom? De dingen hawwe dan meastal sokke djip- pe spoaren makke, dat it net forantwurde is harren wer oan kant to setten. En dér- neist wurdt it bidriuwslibben boun oan wet nei wet, kantoar nei kantoar. It is gjin wünder, dat de lju it mülle fel wol ris oankrije en balstjürich wurde. It slim ste gefolch is nei myn miening, dat it de eigen forantwurding al langer hoe lytser makket. Hwer bliuwt de man, dy’t de dingen fan syn bidriuw nei ear en gewisse docht as hy oan alle kanten fêstsit oan wettelike dingen? Hwat jowt de hierder oan syn lünhearre, hwat freget de lün- hearre oan syn hierdeboer? Hwat lean kriget de arbeider, hoe lang moat er ar- beidzje, hwannear is hy frjj? Dér hoecht tsjintwurdich net mear oer praet to wur den, der komt gjin rjochtfeardichheit mear by to pas, men giet mar by it lyn- tsje lans hwat de regearing lutsen hat, men kin net oars. Men mei net oars dwaen, net mear en net minder, foar alle beide giet men de bak yn of kriget boete. En dus is de iennige ütwei de wetten to üntrinnen en to üntdüken. Sa bilibbet men healwize staeltsjes fan lAnforkeaperjj, Dat de tastannen en de situaesjes yn üs lê.n, nou sawn jier nei de oarloch, hiel oars binne as wy allegearre tocht hiene, dat stiet net yn ’e klif. De frjje minske sit oan alle kanten boun en ynsté fan him linkendewei losser to meitsjen fan de oar- lochsbannen, wurdt er fan wike ta wike mear fêstboun. Dat is sa sterk, dat er seis ek al mient, dat er net mear rinne kin sünder in wet of in ynstruksje. It eigen initiatyf en de eigen forantwurding moat deründer wol lije as in putheak en de morael sakket demeffens. Hwat kin en mei in minske tsjintwurdich seis noch. Ik hearde fan 'e wike, dat yn in pear ge meenten yn de walden en de kop fan Oerisel, elke boer forplichte is om de kij tsjin tongblier ynspuitsje to litten. De fabrieken mejje gjin molke oannimme fan kjj, dy’t net yninte binne en hja krije fan de gemeentesikretary sa nou en dan yn- speksje om to sjen oft hja harren der wol oan hülde. Wer in stik administraesje, wer in pear amptners, wer in ding, hwer’t tasicht en kontröle foar nedich is. Ik siz dit net omdat ik tsjin dizze nije regels bin op him seis, mar ik freegje my wol öf, hoe fier men mei dit alles troch gean moat. Mei men in pleats keapje, mei men hiere, mei men folk oannimme en leanje, mei men gewassen bouwe, foer keapje en gean mar troch, sa’t men mient, dat it earlik en goed is? Né, it stiet allegeare biskreaun, der binne ynstünsjes foar, wet ten en regearingsfoarskriften. En sa for- pleatst him it swiertepunt al langer sa mear fan de boer nei de amptner, fan it eigen gewisse nei de morael fan de Wet. Twa greate skaedkanten fan dit systeem 8.10,6. komme hoe langer hoe skerper nei foaren. De sporen wezen er op, dat de boer was neergeslagen met een hamer. Een ernstige hoofdwonde en een revolver in de nabij heid van het lijk van de douanier duidde op zelfmoord door een schot in de mond. Het parket uit Roermond dat onmiddellijk ter plaatse verscheen, constateerde dat het woonhuis van boer Van Ophoven over hoop was gehaald, waarschijnlijk in een poging dingen van waarde te bemachtigen. Algemeen wordt aangenomen dat hier sprake is van roofmoord. De boer had juist een week tevoren twaalf varkens vet- Kocht en daarvoor f 2.745 ontvangen. De juiste toedracht zal nooit duidelijk worden, want bij het drama is niemand tegenwoordig geweest. Vast staat wel, dat de douanier de boer heeft neergeslagen, het lijk onder de matras heeft geschoven en vervolgens in grote haast het woonhuis heeft doorzocht. Toen h'ij niets vond is hij naar de stal terug i gesch< keuken gevonden. Het in Leiden opgevoed en maakte in Schiedam kennis met de jonkman van Riebeeck, Hun woonhuis in Amsterdam bestaat niet meer. Het was gelegen aan de Egelan- tiersgracht met een gevelsteen (daer de Samaritaen in staat), die ook verloren is gegaan. Het vertrek van de drie schepen: „Drommedaris”, „de Rejjger” en „Hope”, had plaats op Donderdag 14 Decmeber 1651, des namiddags 2 uur, onder „onge- stadigh buiigh regenachtig weder en de wint westelk sjjnde Ten tfjde van van Riebeek was de om geving van het tegenwoordige Kaapstad een vrij verlaten streek. Wel vertoonden zich enige rondzwervende zwarten die Hottentotten genoemd werden. Deze Hot tentotten bezaten vee en van Riebeeck hoopte dit door ruil in handen te krijgen. Maar deze ruilhandel leverde het ge wenste resultaat niet op. Het werd van Riebeeck al spoedig duidelijk dat hij zelf vee moest gaan houden en landbouwgewas sen moest verbouwen. Het is deze omstan digheid geweest, die heeft gemaakt, dat het doel van de „Heren XVH” ver voorbij is gestreefd. In stede van een eenvoudige verversingspost, legde van Riebeeck de grondslag voor een volksplanting, want nu kwamen er boeren, vrije burgers, die voor eigen rekening vee hielden en het land bebouwden. Er ontstond een vrije gemeenschap van kolonisten uit Neder- VIER MAAL DOUWE YNTEMA, SAMEN 144 JAAR Bovenstaande foto van vier geslachten werd genomen te Achlum. De vier gene raties dragen allemaal dezelfde naam n.l. Douwe Yntema,. v.l.n.r. 54 jaar, 84 jaar, 41/2 maand en 26 jaar. tionaal formaat. Drie Nederlanders, Broek man, Huiskes en Van der Voort, bij- de i eerste vijf op de 5000 meter. Dat waren onze triomfen op de eerste twee dagen van het Olympisch schaatstournooi. Er zullen er, daarvan is ieder nu wel over tuigd, die onze jongens in het Bislett- stadion bezig heeft gezien, nog nieuwe aan worden toegevoegd. Nu reeds staat Nederland op de tweede plaats in de lan- denklassering. Andersen, wie had er aan getwijfeld ongenaakbaar als altijd op de 5000 meter, behaalde de titel in een nieuwe Olympische recordtijd van P Verdronken na aangifte van zjjn zevende kind. Bij het pompstation Dieverbrug is in het water het lijk gevonden van de 46- jarige Roelof Oosterhof uit Hoogersmilde. Hij hat te Smilde de geboorte van zijn zevende kind aangegeven en was toen op de fiets naar familie in Diever gegaan. Op de terugweg is hjj vermoedelijk te water geraakt. 250 wachtgelders bjj Ford. De Ford-fabrie- ken te Amsterdam hebben vergunning ge vraagd bjj het Gewesteljjk Arbeidsbureau om 250 man personeel op wachtgeld te mogen stellen. Volgens de directie is deze maatregel voortgevloeid uit tjjdeljjk tekort aan materialen. Huwelijksdrama berecht. Tegen de 50-ja- rige H. v. d. Boogaard-Kleingeld uit Mier- lo, die op 22 October 1951 tijdens een ech telijke ruzie in drift haar man wurgde, is negen jaar gevangenisstraf met aftrek geëist. De omstandigheden in het gezin waren al jarenlang van dien aard, dat voor een dergelijke ontknoping moest wor den gevreesd, zei de subsituut-officier van Justitie, mr M. J. Bruigom, in zijn requi sitoir; een werkschuwe, slappe drank zuchtige man een vrouw, ijzersterk (zff hielp vaak schepen lossen in de haven van Helmond), driftig, over beperkte geestvermogens beschikkend.

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1952 | | pagina 1