LOTEN VAN DEZELFDE STAM
FRIESLANDS EERSTE COASTER TE WATER
Martinytoer
ós hjoed
to sizzen
van
Heel Makkum leeft met
De Kabinetsdraad
Fan de
Jongetje verdronken
te Lollum
Uitwisseling tussen West- en Noord-Friezen
kan vruchtbare bijdrage zijn tot het versterken
het Friese stambewustzijn
..Makkum" mee
Zeven maanden oude
zoontje volgt verban
nen koning Faroek op
No. 59
Streekblad voor West- en Zuidwest Friesland
Uitgave van DruKKerij Fa. A. J.
OSiNGA - Bolsward
I
1
Hwat hat Gabe Skroar
48e Jaargang
Dinsdag 29 JuH 1952
Bolswards Nieuwsblad
sneuvelt
IV
1345.
f
Het tewater laten van de coaster „Makkum
Cliché Fr. Dagblad
PIET
Duitsland)
I
d
TJ. de J.
I
993.
1258.
De Kening fan Egypte
Lik et op in ding dat wipte;
D’iene dei sit er breedüt op ’e troan,
D oane flechtet er mei wiif en soan.
Abonnementsprijs
f 1.50 per kwartaal bij vooruitbetaling
Advertentieprijs: 12 cent per m.m.
Giro 87928
Eens kwamen de Friezen van Oost en
West en Noord elk jaar samen te Aurich
FRIESLAND WEST EN NOORD
Over de uitwisseling tussen de West
en Noord-Frlezen schreef een onzer
medewerkers dit alleszins belangrijk
artikel. Door omstandigheden kon 't
eerst heden worden geplaatst.
Vrijdagavond had te Lollum een droevig
ongeval plaats. De ruim 6-jarlge Piet Heu-
kels is dicht by het dorp in de dorps-
vaart verdronken. Medische hulp, welke
Ijlings werd ontboden, moch niet meer bar
ten.
Ja, de draad moet vastgehecht,
Laat dan eerst mjjn meesterknecht
't Weefsel eens bekijken.
Licht krjjgt die de zaak weer heel,
Ieder weet: minister Beel
Een handig plooien-strijker.
Of heer Beel een uitweg vindt?
Laat de voet In *t lablrlnth
Het gebaande pad na?
Drees, die goed de kunst verstaat
Van het spinnen, kreeg de draad
Viervoud voor de bouten.
Dacht: het werkstuk Is gauw klaar,
Knlp-knlp-knlp deed plots de schaar,
De scherpe schaar van Schouten.
Schouten, maak de weg weer safe,
Geef er drie de hand en weef
De draad hier van Ariadna!
„Wie geen taal heeft
Is geen naam weerd;
Waar geen taal leeft,
Leeft geen volk.”
een attractie en in het bijzonder, nu het
zo’n grote boot betrof. Persmensen en foto
grafen beijverden zich om vooral niets van
deze gebeurtenis te missen. Het is altijd
een gebeurtenis, waaraan voor de firma
Amels grote risico is verboden, doch deze
is op dat gebied wel zo goed geroutineerd
dat er zich nog nimmer storingen hebben
voorgedaan. Van alle kanten werden de
Gebr. Amels, toen het schip te water lag,
dan ook gefeliciteerd met de goede afloop.
Het dochtertje van de heer Amels bood de
dochter van de heer De Koster na afloop
van de doop bloemen aan.
Tijdens het te water laten van deze glad-
dektype coaster was geen mens aan boord.
Het is vooral bestemd voor de houtvaart
op Finland. Omstreeks begin October zal
het zfln afgebouwd en volgt de proefvaart.
Het is een tweemaster met een 2 tons laad-
gerei. Tot nog toe heeft de fa Amels
steeds vissersboten en sleepboten gemaakt
byv. voor Bombay, Afrika, Engeland en
Brits-Bomeo, maar met de bouw van dit
schip heeft hy de capaciteit van de haven
waar een 40 man werken, (sinds 1918 te
Makkum en sinds 1949 „buiten”) op schit
terende wijze getoond.
Thans zijn er weer opdrachten tot het
bouwen van sleepboten voor Belgis en
Afrika (reap, van 21.50 en 15.50 m. leng
te) en een tweetal ilahters van 175 tan
voor Arabia.
ten. i rebilang en ik hoopje fan herten, dat de
len derfan Is, dat tinderskate praktlci ta praktyk de earlike winner mei gauwens
de konklüzje komme dat alles nou just net
Juist omdat de Oost-Frlezen hun eigen
nationale beschaving verloren hebben, kon
ook hun eigen taal verdwijnen. Evenals de
Friezen in Groningen, zo zijn de Oost-Frie-
zen opgegaan (of ondergegaan) in de om
wonende Neder-Duitsers.
Heel de Friese eigen aard met alle eigen
schappen die de Oost-Frlezen eens beza
ten, toen zy nog werkelijk Friezen waren,
hebben z(j prijs moeten geven.
Toen ze maar eenmaal zo ver waren ge
komen, had de eigen taal, „het uitdruk
kingsmiddel bij uitstek van wat er in de
volksziel omgaat", geen zin meer. Lang
zamerhand Is hierdoor de Friese taal in
Oost-Friesland verdwenen en geheel uit
gestorven. De Oost-Frlezen hielden daar-
j mee op om als volk te bestaan. Opgenomen
In de Nederduitse bevolking en zelf Ne-
der-Duitsers geworden.
Hier geldt het woord van Gezelle:
Vrijdagmorgen liep heel Makkum uit naar
de haven. Om half elf zou nl. de eerste in
Friesland gebouwde coaster op de werf
van fa. Amels te water worden gelaten.
Het was een drukte van belang en de
spanning steeg ten top toen het dochter
tje van reder A. D. de Koster van Was
senaar, de eigenaar van het schip, het po
dium beklom en de traditionele fles cham
pagne in de had nam, waarmee over en
kele ogenblikken de doop zou worden ver
richt. De laatste staketsels werden wegge
nomen en langzaam gleed de coaster te
water. Bergen schuim spatten op.
De coaster, d.i. een zeewaardig schip, Is
gebouwd door Fa C. Amels en Zn.
Het schip heeft de volgende afmetingen:
lang 43.50 m., breed 7.60 en diep 3.50 m.
Het schip zal worden voorzien van een 6
cylinder motor van 300 pk (Deutz). Het schip te water laten is altijd opnieuw weer
Dus: Ik laat dat spin tuig staan.
Né, Ik kom er niet weer aan.
Draaien, draaien, Rommel
Romme: jongens, dank je wel,
Ik zie ook geen maat-model.
Alle draden warren.
Observerend glimlacht Oud:
„Stel je eisen niet zo bout;
Ga niet zetel-sarren.
Heus, wat heb je nu aan mot,
Ik blijf liefst wat bulten schot
Nu de draden warren.
Ach, dat knippen had geen zin.
Niemand die er wat by wint,”
Kritiseert Tilanua.
„Waarde Jan, begrijp je niet
Wim was stembus-favorlet,
Ga je plaats verstaan dus.”
(Embden) bij de Upstalboom. Nog is er
jaarlijks, of beter: weer is er ook nu jaar
lijks hier een samenkomst van afgevaar
digden overal vandaan. Daarnaast is de
„uitwisseling” al jaren lang zeer levendig.
Ook deze weken gaan er bussen met Frie
zen naar Sealterlta. voor een kort bezoek.
In de eerste week van Augustus gaat er
een bus voor ruim een week naar Noord-
Friesland, nu al vier jaar lang. Daartussen
door bezoeken particulieren dit gebied, zo
dat het paadje tussen Noord en West ge
regeld „warm” wordt gehouden.
Dit contact bestond ook vroeger reeds.
Waarom trokken veel Mennisten en Re
monstranten naar Noord-Friesland Zie
de kerkjes en kerkhoven te Frledrichstedt.
En ligt Menno Sirnens niet begraven te
Oldeslo? Waarom vluchtten sommige Frie
se patriotten naar Oost- en Noord-Fries
land in plaats van naar Frankrijk? Waar
om trokken Friese eende,,flappers” zoals
Koolstra en Van Gunst uit de buurt van
Makkum (Piaam? Koelhuizen?) naar
Oeverom op Soil om hier hun „koje” te
bouwen
Ja, het contact was er, zfl het zwak. An
ders gericht, meer op historische en taal
kundige, kortom culturele basis werden de
bezoeken na pl.m. 1825.
En deze gaan door.
Sommige boerenzoons verblijven enige
maanden bij ons, om hier wat te leren.
Ook meisjes „ruilen” een tijdje. Elk jaar
komen er bussen met jongeren en oude
ren om ons te bezoeken. Enkele weken ge
leden twintig Ferringer vrouwen in hun
rflke schilderachtige dracht.
Van 17 tot 22 Juli een bont gezelschap
van 40 h 50 Noord-Friezen (en een paar
Helgolander Friezen).
Enige van onze jongeren zijn meegegaan,
terwijl anderen hun pas en visum in orde
maken voor een bezoek, dat een goede
bijdrage kan zijn tot een vruchtbare uit
wisseling tussen stamverwanten.
„Zt)t dan zeker en gewis
Dat het graafschap Holland is
Een stuk van Friesland afgestolen”.
de taal is voor het volksleven het gewich
tigst.”
kunnen het hier niet mee eens zijn,
toe beweging behelst een goeddeels over
wonnen standpunt, maar heeft in critieke
laren veel kwaad gedaan, door het getal
Muus-Friezen, d-i. pro-Duitse Friezen te
vergroten.
Daartegenover staan de Dano-Friezen, die
hun eigen taal willen behouden en deze
het veiligst achten, als Noord-FTiesland
(weer) wordt opgenomen in het Deense
rijksverband.
Nog even de volkomen onjuiste visie van
pastor Muua
De geestelijke eigenschappen van een volk
behoren niet alleen by het ras. Deze han
gen in de eerste plaats (mee) af van de
nationale beschaving, van de geestelijke
sfeer, waarin het volk leeft.
De veronderstelling, dat de Oost-Frlezen
hun taal hadden verloren, maar de eigen
aard, de volksaardige beschaving zouden
hebben behouden, kén niet juist zijn. Ver
andering van taal betekent altjjd tegelijk:
verandering van „état d’ esprit” en ka
rakter.
Wanneer een volk van taal verandert, dan
komt dat, omdat het een andere (vreemde)
beschaving heeft aangenomen.
- - i oanwize sil.
sé moai is, as hja tocht hiene. Der binne Ek Vn dlzze sin moat men sportyf wêze
al frjjhwat aparaten op ’e souder set. Al- 5™ de goede sin fan It wurd en gjin pres
licht net de bésten, mar It tekent de situ- 1 tyzje-kwesjes nel foaren skouwe. Dat rint
aasje dochs wol hwat. Sil in masine op i dochs op skea en forliee üt.
den dhr foldwaen, dan lelt dat tige oan
is gebouwd voor rekening van de Rederfl
„Noord-West” welke te Groningen is ge
vestigd.
Het is een prachtschlp en draagt op uit
drukkelijke wens van de reders, de naam
„Makkum", de geboorteplaats van het
schip dus. Midden op de voorsteven Is de
afbeelding van een compasroos aange
bracht pl.m. 40 cm middellijn, waarop de
compasnaald het Noord-Westen aanwijst
als symbool van de naam der Rederij.
Een groot aantal genodigden was bij deze
gebeurtenis aanwezig, w.o. we ook op
merkten de Burgemeester van Wonsera-
deel.
In de omgeving, op het terrein van de
werf en aan de oostkant van de haven
aan de Workumer djjk, hadden zich tal
rijke belangstellenden verzameld, want ’n
Momenteel zijn er nog de afkomst, de cul
tuur, de historie, de taal, de volksaard en
tal van andere zaken, die de Friezen sa
menbrengen op de Groot Friese congres
sen, waarop Noord-Friezen (Fraske) en
Oost-Frlezen (Fraizen) en West-Friezen
samenkomen, zoals te
Jever 1925 (O.-Fr.).
Leeuwarden 1927 (W.-Fr.)
Husum 1930 (N.-Fr.)
Medembllk 1937 (W.-Fr.)
Husum 1952 (N.-Fr.).
In Groningen zijn de Grönnegers (K. ter
Laan) actief. Wel oud-fries land (geogra-
phisch gezien) maar qua karakter meer
Saksisch dan Fries.
Prof. Huizinga: „Hoe verloren de Gronin
ger Ommelanden hun oorspronkelijke Frie
se karakter”, zegt In deze studie:
Het verdwijnen van het Friese karakter
In de streken tussen Eems en Lauwere
heeft stellig niet alleen verlies van taal
betekend, maar ook verlies van cultuur.
De nieuwe bevolking heeft hier maar wei
nig van de oude Friese overleveringen, van
de gehele laag der volkscultuur opgeno
men en voortgezet en ook geen andere er
voor In de plaats gesteld.
Deze streken hebben in hun gehele be
schaving iets dors en prozaïsch gekre-
genl”
Verlies van taak door verlies van eigen
karakter, eigen volksaard., Verlies van
cultuur, door en tijdens overschakeling op
andere cultuur. Een fase in de overgang
van Fries op Saksisch.
Voor Oost-Friesland (N.W.
geldt hetzelfde, helaas.
Een uitzondering kan worden gemaakt
voor Sealterlta. (De enclave Seagelterland
in het hoogveengebied van Oldenburg, 23
km lang. In het Noorden 2, in het midden
10, in 't Zuiden 6 km breed).
Hier wordt nog Fries gesproken.
In Noord-Friesland, tussen Eider en Wl-
dau is de taal nog Fries. Zuid-Sleeswijk
noemt de Duitser (die dit land sinds 1864
in bezit heeft) dit gebied. Sönder Jylland
(Zuid-Jutland) zegt de Deen, die dit land
vóór 1864 bezat. Dit land is Noord-Fries
land.
Ook hier werkte (en werkt) de Duitse
propaganda, om de mensen los te weken
van hun taal. Pastor Muus is de leider der
Duits Friezen. Hy deed nogal van zich
spreken door zijn (Hitler)-propaganda
voor het Groot-Dultse rijk. „Wij Friezen
zjjn Duiters.” (1928). ’t vraagstuk van de
talen is voor Noord-Friesland gewichtig.
Maar met de Friese taal sterft het Friese
volk niet.
Friese aard en zede zfln met het lands-
beeld en met het huls, met het huisraad
«n met de kleding, met de vaderlandse
sage en mythe verbonden. Het bloed, niet
As it trochglet mei It waer, sa’t It nou
de léste moannen giet, dan wurdt it in
koarte simmer en In bltide hjerst. De blom-
metta it abnormael foarlik fan It jler nou't
yn July de dahlia’s en de gladloalen al
stean to bloeien. De earste Yellows binne
al yn ’e winkels to krijen en it winter-
koam is al troch de terskmasines draeid.
Mei in wike giet yn de Wieringermar de
weet en de hjouwer der oan en dan moat
de Augustusmoanne jit bigjinne.
De faktasjeminsken, dy’t dan yn it gin-
neraal har knyntsjedagen hawwe, sille al
rillik gau de swarte ekers sjen ynpleats
fan de giele nötfjilden. It bitide foarjier
hat tige syn ynfloed hawn op it bloeijen
en rypjen, dat kin men nou skoan merk-
bite. De greiden hjirre groeit op it heden
it measte net op, der moat mear wetter
en soeler waer komme. De kunstmest stiet
by mannich boer wol yn ’e skuorre to
wachtsjen, mar it struijen wachtet op mear
reinwetter. De fruchten stean oer it alge-
mien tige goed en de ierripe jirpels smite
blhoarlik op mei knappe prizen.
Forline wike makken wy in reiske fan
East nel West en fan Süd nel Noard troch
it Drintse lAn en ek dêrre like it fleurich.
In prachtlch Ita, dat Drinte, mei syn
weagjende fjilden, wol wild mar net keal,
mei hjir en der noch in stikje heide, dochs
hast oeral de bloune pracht fan nótfjll-
den en It sopplge grien fan biten en jirapel-
fjllden.
De barometer fan de ütfier stiet noch al-
titen heech. Yn Maejje waerd oan a.gra-
ryske produkten netto it sifer fan 195 mil
joen goune blrlkt, dat is wer 12 miljoen
de masine seis, mar net minder oan de ge-
brüker en it docht wol bliken, dat net elk
it geduld en de krektens hat om dlzze
aparaten goed to hélden. De aide kwesje
hwat merk de béste is, Is ek nou net üt-
iten. Mel sin haw Ik oer dlzze kwesje In
hiele tiid neat sein, omt ik mlende, dat
der genöch bidrluwen wiene, hwerop dlzze
fraech troch de praktyk blanderé wurde
koe. Mar ik wol wol slzze, dat my blykt
Is, dat it forneamde tadersyk yn Hoarn
fan Dr Frens, dy blslissing net brocht hat.
Op syn gesach haw ik trochjown, dat der
yn Hoarn de kwesje fan de neimolke yn
it neldiel fan de Fryslta-masine (Bajema)
ütfallen wie, mar stat dat tadersyk haw
ik by tige bltroude praktyske gebrükers,
krekt op dit punt, hiel oare dingen sjoen.
len fan harren hat syn taderflnings koart
en saeklik op skrift steld en dat brief lelt
hjir foar my: Hy skriuwt: Myn tader-
finings mei de FryslAn-maslne binne tige
gunstich. 21 ktf mei in gemiddelde op-
bringst fan 20 kilo molke per del, wurde
troch ien man, mei len apparaet (neimel-
ken derby) yn 80 minuten molken. De nei
molke is folie minder as by dehwer’t
ik nou trije jier mei molken ha.
Forkearde feanen binne der yn dlzze trtje
moannen net west en de molke hellet eltse
kear de heechste klasse. Myn taderfining
is, dat dizze masine like goed wurk
docht as de béste hAnmelker. Ik achtsje
it in algemien boerebilang, dat dlzze ma
sine rounom der yn komt.”
Fanseis leit it net op myn wel, lt lene
merk boppe it oare oan to prlizgjen, mar
omt ik op gesach fan Dr Frens lt lene
trochjoech, moat Ik like goed dit troch-
jaen. Hwant lt gie hjir om de beide selde
merken en lt lene komt krekt oarsom üt
as it oare. De béste masine fortsjinnet
syn plak by de boeren en de serieuze ga-
op
heger as forline jler en nimme wy de fiif
earste moannen fan dit jier neist deselde
moannen fan 1951, dan binne wy netto
906 miljoen yn 1951, omheech gien
oant 1044 miljoen yn 1952. Dlzze foarüt-
gong stiet meast op rekken fan de greld-
boersproducten mei 88 miljoen, dan kom
me de ttakers mei 41 miljoen, wylst de
bouboersprodukten mar 9 miljoen mear
yn It laedtsje brochten. It seit him seis,
dat yn de earste fiif moannen de bouboers
produkten noch net safolle om 'e hakken
hawwe, dat moat dan noch meast kom
me. It strie is net heech yn prils, de kar-
tonfabrikage stiet sahwat stil en der lizze
noch greate foarrieden by de fabriken.
Karton is dochs in tige spekulatyf artikel,
dan Is lt alles en dan Is lt sa mar dien.
Dêrom soe It foar de greidboer net sa gek
wéze as hy tsjln de blllike prizen fan nqu
mar seach lt strie foar de winter yn de
skuorre to krijen, hwant leger as nou
wurdt it fuort net. De bouboeren en han-
nelers stean allebeide op sokke kosten foar
arbeidsleanen en sosiale lésten, dat men
net forwachtsje kin, dat it priispeil jit
fierder sakje kin. Dan bliuwt it op it Ita
Hzzen of giet de brAn deryn. By de suvel
is it binammen de kondins, dy’t it great-
ste diel fan de ütfier ütmakke. Fan de
59 miljoen goune, dy’t yn Maeije ynbard
waerd, kaem mear as 33 miljoen fan de
kondins. Ek yn molkpoefler gie frrjhwat
om, wol fjouwer kear safolle as yn de
selde moanne fan 51. It greate bilang fan
de ütfier, foar de agraryske sektor fan lt
nationale libben, wurdt troch dizze sifers
jitteris düdlik nel foaren brocht.
Net allinnich de dingen dy’t tanimme, ek
de dingen, dy’t net foarüt geane, binne
de oandacht wurdich. Sa liket lt üs ta, dat
lt tige stil is op In gebiet, hwer’t fuort
nel de oarloch tige folie bilangstelling foar
wie. De melkma.sine is op Is nij yn dis- dingmakkers hawwe allegearre rjucht
kussy. De hite hei is foarby, lt is tige stil dizze freedsume Olympiade. Dat is, sa’t
op de merk. In stilte mei taderskate kan- dizze boer skriuwt, in great algemien boe
ten.
ToT5 4® An dnwrdrri 4- r»
echtgenote en het kind, Alexandria. Het ge-
het konink-
it werd dat
ex-koning Faroek naar Italië zal gaan en
daarna zal doorreizen naar Amerika.
Zaterdagochtend, voor het aanbreken van de
dag, werd het zomerpaleis van Faroek omsin
geld door sterke gemotoriseerde eenheden,
onder bevel van veldmaarschalk Naguib, die
enkele dagen tevoren een staatsgreep had ge
pleegd.
Gevechtswagens waren met grote snelheid
het paleis genaderd en terwijl viermotorige
bommenwerpers boven het gebouw cirkel
den, werd de paleiswacht zonder tegenstand
ontwapend. De telefoonverbindingen van
het paleis werden verbroken.
Vsrschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS
Redactie en Administratie:
Marktstraat 13 - Bolsward
Telefoon 431 (K 5137)
Eens bestond het Groot Friese rijk vanaf
het Zwin (bij Brugge in Vlaanderen) kot
aan de Deense grens.
Leopold von Ranke, de grote historicus,
vertelt hoe er eens twee grootmochten
het Frankische (Franse) rijk bedreigden,
n.l. de Mohammedanen uit het Zuiden en
de Friezen uit het Noorden. Die verhou
dingen liggen nu ruim duizend jaar achter
ons. In enkele namen leeft de historie nog
als herinnering, b.v. Arnemuiden, Dixmui-
den, enzmulder zou corresponderen met
het Friese müle.
Een dichter als Guido Gezelle speurt in
„Loquela” en „Rond de Heerd” naar Frie
se resten. Hij is er wat trots op, dat zijn
grootmoeder (de Vreze) van Friese af
komst is en zelfs nog een „oorizertjen”
droeg. Hy leerde (van Joh. Winkler) vrij
goed Fries en schreef zelfs een enkel Fries
vers.
Dit zijn zo van die bedrijven op kleine
schaal, die op zich zelf weinig zeggen.
Een ongevaarlijk tijdverdrijf voor dromers
en idealisten, met grote harten en kleine
hoofden.
Een historisch-romantisch geknutsel, dat
in Vlaanderen de Friese stem (die hier
tien eeuwen geleden weerklonk, maar
waarvan de laatste echo reeds lang ver
waaide) niet weer zal doen klinken.
Een zwakke, al te late weerklank van wat
onherroepelijk werd tot voltooid verleden
tyd. En wat voor Noord-West-Vlaanderen
geldt, kan ook gezegd worden van Zee
land en Zuld-Holland.
De plaatsen waar Hollandse graven sneu
velden by hun opdringen In het oude Frie-
M grondgebied, vertellen iets over tempo
■b tyd der teruggang.
Graaf Arnulf sneuvelt by Winkel;
Graaf Willem n sneuvelt by Hoog
woud;
Graaf Willem
Warns;
tegen de Friezen.
En evenzo verging het Oost-Frlezen en
Noord-Friezen. De zee nam grote stukken
land, en gaf het geteisterde land diepe in
hammen. Opkomende staten namen er aan
de landzyde stukken af.
Melis Stoke (niet behept met Friese sym
pathieën) schreef omstreeks 1800 in zyn
„Rijmkroniek”:
Koning Faroek van Egypte heeft afstand ge
daan van de troon, ten behoeve van zijn ze
ven maanden oude zoon, Ahmed Foead. Za
terdagavond verliet hij, in gezelschap van zijn
zelschap had zich ingescheept op
lijke jacht Mahroessa. Verwacht
■xs --
t
